|
Arabic
Bengali
Chinese
English
French
German
Hebrew
Hindi
Italian
Japanese
Korean
Malay
Polish
Portuguese
Spanish
Turkish
Ukrainian
Vietnamese
Notatki z wykładów, ściągawki
Międzynarodowe prawo prywatne. Notatki z wykładu: krótko, najważniejsze
Katalog / Notatki z wykładów, ściągawki Spis treści
AKCEPTOWANE SKRÓTY 1. Regulacyjne akty prawne Konstytucja - Konstytucja Federacji Rosyjskiej, przyjęta w głosowaniu powszechnym 12.12.1993 r. Agrobiznes - Kodeks postępowania arbitrażowego Federacji Rosyjskiej z dnia 24.07.2002 lipca 95 r. Nr XNUMX-FZ VC - Kodeks Lotniczy Federacji Rosyjskiej z dnia 19.03.1997 marca 60 nr XNUMX-FZ GSU - niemiecki kodeks cywilny 1900 GK - Kodeks Cywilny Federacji Rosyjskiej: część pierwsza z dnia 30.11.1994 listopada 51 r. Nr 26.01.1996-FZ; część druga z dnia 14 stycznia 26.11.2001 r. nr 146-FZ; część trzecia z dnia XNUMX listopada XNUMX r. nr XNUMX-FZ GPC - Kodeks postępowania cywilnego Federacji Rosyjskiej z dnia 14.11.2002 listopada 138 r. Nr XNUMX-FZ KTM - Kodeks żeglugi handlowej Federacji Rosyjskiej z dnia 30.04.1999 kwietnia 81 r. Nr XNUMX-FZ NK - Ordynacja podatkowa Federacji Rosyjskiej: część pierwsza z dnia 31.07.1998 lipca 146 r. Nr 05.08.2000-FZ; część druga z dnia 117 nr XNUMX-FZ Wielka Brytania - Kodeks rodzinny Federacji Rosyjskiej z dnia 29.12.1995 grudnia 223 nr XNUMX-FZ Kodeks celny - Kodeks Celny Federacji Rosyjskiej z dnia 28.05.2003 maja 61 nr XNUMX-FZ TC - Kodeks pracy Federacji Rosyjskiej z dnia 30.12.2001 grudnia 197 r. Nr XNUMX-FZ UK - Kodeks karny Federacji Rosyjskiej z dnia 13.06.1996 nr 63-FZ FGK — francuski kodeks cywilny 1804 2. Władze HAC RF - Najwyższy Sąd Arbitrażowy Federacji Rosyjskiej Rosyjskie Siły Zbrojne - Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rosji - Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej Ministerstwo Sprawiedliwości Rosji - Ministerstwo Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej 3. Inne skróty par. - paragraf(y) AIH - Stowarzyszenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych Federacji Rosyjskiej Elektrownia jądrowa - Elektrownia atomowa WIPO - Światowa Organizacja Własności Intelektualnej WTO - Światowa organizacja handlu GATT - Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu EKMT - Europejska Konferencja Ministrów Transportu EC - Unia Europejska ECE - Europejska Komisja Gospodarcza IATA - Agencja Międzynarodowego Transportu Lotniczego ICAO - Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego IMO - Międzynarodowa Organizacja Morska INCOTERMS - Międzynarodowe zasady ujednoliconej interpretacji terminów handlowych INPADOC - Międzynarodowe Centrum Dokumentacji Patentowej MAEA - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej MAC - Morska Komisja Arbitrażowa Federacji Rosyjskiej IBRD - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju MFW - Międzynarodowy Fundusz Walutowy MPH - Międzynarodowe postępowanie cywilne MIGA - Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycyjnych ICA - Międzynarodowy arbitraż handlowy ICAC - Międzynarodowy Sąd Arbitrażu Handlowego Federacji Rosyjskiej ITUC - Międzynarodowe prawo handlowe MKTU - Międzynarodowa klasyfikacja towarów i usług do rejestracji znaków MMPO - Międzynarodowe organizacje międzyrządowe MOP - Międzynarodowa Organizacja Pracy WFP - Międzynarodowe prawo publiczne ICC - Międzynarodowa Izba Handlowa MTT - Taryfa za tranzyt międzynarodowy ICSID - Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych pomiędzy Państwami a Prywatnymi Inwestorami Zagranicznymi MCHVP - Międzynarodowe prywatne prawo walutowe MCMP - Międzynarodowe prywatne prawo morskie PIL - Międzynarodowe prawo prywatne MCTP - Międzynarodowe prywatne prawo pracy NATO - Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego UN - Organizacja Narodów Zjednoczonych OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju § - przedmiotów) pod. - podpunkt(y) ust. - Sekcje) RAO - Stowarzyszenie Autorów Rosyjskich RF - Federacja Rosyjska CIS - Wspólnota Niepodległych Państw SDR - Specjalne Prawa Ciągnienia ZSRR - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Art. - artykuł(y) FEZ - wolna strefa ekonomiczna Międzynarodowa korporacja - Międzynarodowe korporacje) CCI - Izba Przemysłowo-Handlowa Federacji Rosyjskiej UNIDROIT - Międzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa Prywatnego FATF - Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy F Z - Prawo federalne TSB RF - Bank Centralny Federacji Rosyjskiej h - Części) CHPO - Stosunki prawa prywatnego UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury UNCITRAL - Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego CZĘŚĆ WSPÓLNA Temat 1. KONCEPCJA I SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO 1.1. Pojęcie i przedmiot międzynarodowego prawa prywatnego Komunikacja międzynarodowa, obrót międzynarodowy to zespół stosunków międzypaństwowych oraz relacji między osobami fizycznymi i prawnymi różnych państw. Kwestie prawne komunikacji międzypaństwowej mieszczą się w zakresie IPP. Zagadnienia prawne stosunków między osobami fizycznymi a osobami prawnymi wchodzą w zakres międzynarodowego prawa prywatnego. Specyfika rozwoju nowoczesnych przedsiębiorstw prywatnych charakteryzuje się ich internacjonalizacją i globalizacją na dużą skalę - ustanowieniem przejrzystych granic, bezwizowym wjazdem na terytorium obcego państwa, międzynarodowym podziałem pracy, ciągłą migracją ludności i siła robocza, wzrost liczby małżeństw „mieszanych”, adopcja zagraniczna itp. We współczesnym świecie istnieje odrębny zestaw relacji zwanych „międzynarodowymi stosunkami obywatelskimi”. Proces internacjonalizacji przedsiębiorstw prywatnych prowadzi do konieczności ich kompleksowej regulacji prawnej, uwzględniającej specyfikę systemów prawnych różnych państw. Międzynarodowe prawo prywatne jest jedyną gałęzią prawa służącą prawnej regulacji szeroko rozumianych stosunków cywilnych (tj. cywilnych, prawa prywatnego) powstających w sferze komunikacji międzynarodowej. Międzynarodowe prawo prywatne jest samodzielną, złożoną gałęzią prawa, która łączy w sobie normy prawa międzynarodowego i krajowego oraz reguluje międzynarodowe stosunki cywilne. Przedmiotem regulacji międzynarodowego prawa prywatnego jest prawo prywatne wzmocnione elementem obcym. Element obcy może objawiać się na trzy sposoby: 1) podmiotem stosunku prawnego jest osoba zagraniczna, cudzoziemiec (obcokrajowiec, bezpaństwowiec, bipatre, uchodźca; zagraniczna osoba prawna, przedsiębiorstwo z inwestycjami zagranicznymi, międzynarodowa osoba prawna, TNK; międzynarodowe organizacje międzyrządowe i pozarządowe; państwo obce ); 2) przedmiot stosunku prawnego znajduje się za granicą; 3) fakt prawny, z którym wiąże się stosunek prawny, ma miejsce za granicą. W ustawodawstwie rosyjskim element zagraniczny w stosunkach cywilnych określa paragraf 1 art. 1186 RK. Niestety w tej definicji jest sporo luk: państwo obce i organizacja międzynarodowa nie są wymieniane jako podmiot zagraniczny; fakt prawny, który miał miejsce za granicą, nie jest wyróżniony jako jedna z opcji elementu zagranicznego. To prawda, w art. 1186 kc dotyczy stosunków cywilnoprawnych powikłanych „innym elementem obcym”. Fraza ta wypełnia zauważone luki, ale ze względu na swój niejasny charakter może prowadzić do szerokiej interpretacji normy prawnej. PIL to złożona gałąź prawa i orzecznictwa. PIL jest najściślej związany z krajowym prawem prywatnym (cywilnym, handlowym, rodzinnym i pracy). Jednocześnie jej normy mają dwojaki i paradoksalny charakter, gdyż PIL jest bardzo blisko spokrewniony z MPP. PIL nie jest gałęzią MPP, ale ich rozróżnienie nie jest absolutne. Wynika to przede wszystkim z tego, że PIL reguluje stosunki wynikające właśnie z komunikacji międzynarodowej. Podstawowe zasady MPP (głównie jego ogólnie uznane zasady i normy) mają bezpośredni wpływ również na PIL. 1.2. Miejsce prawa prywatnego międzynarodowego w systemie prawa PIL zajmuje szczególne miejsce w światowym systemie prawnym. Jego główną specyfiką jest to, że prawo prywatne jest gałęzią prawa krajowego, jedną z gałęzi prawa prywatnego dowolnego państwa (rosyjskie prawo prywatne, francuskie prawo prywatne itp.). Włącza się w system krajowego prawa prywatnego wraz z prawem cywilnym, handlowym, handlowym, rodzinnym i pracy. Pojęcie „międzynarodowy” ma tu zupełnie inny charakter niż w IPP, oznacza tylko jedno: w stosunku cywilno-prawnym występuje element obcy (w ogóle nie ma znaczenia, czy jest to jeden, czy więcej i która wersja element obcy). Międzynarodowe prawo prywatne stanowi jednak bardzo specyficzny podsystem prawa krajowego poszczególnych państw. Specyfikę i paradoksalność jego norm wyraża sam termin „krajowy PIL”. Na pierwszy rzut oka ta terminologia wydaje się absurdalna. Nie może istnieć gałąź prawa, która jest jednocześnie krajowa (krajowa) i międzynarodowa. W rzeczywistości nie ma tu nic absurdalnego. Tyle, że mówimy o systemie prawnym mającym bezpośrednio regulować stosunki międzynarodowe o charakterze niepaństwowym (powstającym w życiu prywatnym). Paradoksalny charakter norm PIL wyraża się również w tym, że jednym z ich głównych źródeł jest bezpośrednio MPP, który odgrywa niezwykle ważną rolę w tworzeniu krajowego PIL. Zwyczajowo mówi się o dwoistości norm i źródeł PIL. W rzeczywistości jest to prawdopodobnie jedyna gałąź prawa krajowego, w której MPP działa jako bezpośrednie źródło i ma bezpośredni skutek. Dlatego też definicja „hybrydy w orzecznictwie” ma dosyć zastosowanie do PIL. Za główne (ogólne) zasady prawa prywatnego można uznać zasady wskazane w ust. „c” art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości „ogólne zasady prawa charakterystyczne dla narodów cywilizowanych”. Ogólne zasady prawa to powszechnie uznane postulaty prawne, techniki techniki prawnej, „maksymy prawne” opracowane przez prawników starożytnego Rzymu. Wymieńmy ogólne zasady prawa mające bezpośrednie zastosowanie w prawie prywatnym: nie możesz przenieść na innego więcej praw, niż sam posiadasz; zasady sprawiedliwości i dobrego sumienia; zasady nienadużywania prawa i ochrony praw nabytych itp. „Narody cywilizowane” oznaczają te państwa, których systemy prawne opierają się na przyjętym prawie rzymskim. Główną ogólną zasadą prawa prywatnego (a także krajowego prawa cywilnego i międzynarodowego prawa publicznego) jest zasada „pacta sunt servanda” (umów należy przestrzegać). Zasady szczególne międzynarodowego prawa prywatnego: 1) autonomia woli uczestników stosunku prawnego jest naczelną szczególną zasadą PIL (jak również każdej innej gałęzi krajowego prawa prywatnego). Autonomia testamentu leży u podstaw wszelkiego prawa prywatnego w ogólności (zasada swobody zawierania umów; swoboda posiadania lub odmawiania praw podmiotowych; swoboda zwracania się do władz publicznych o ich ochronę lub doznawanie naruszeń praw); 2) zasadę zapewnienia określonych reżimów: narodowego, szczególnego (preferencyjnego lub negatywnego), traktowania według największego uprzywilejowania. Systemy krajowe i specjalne są oferowane głównie osobom zagranicznym; traktowanie największego uprzywilejowania – wobec zagranicznych osób prawnych (choć przepis ten nie jest obowiązkowy i osoby prawne mogą korzystać z traktowania narodowego, a osoby fizyczne – traktowanie największego narodu); 3) zasada wzajemności. W prawie prywatnym wyróżnia się dwa rodzaje wzajemności – materialną i kolizyjną. Problematyka kolizyjna wzajemności (lub wzajemności w szerokim tego słowa znaczeniu) wiąże się z kolizją praw i zostanie omówiona poniżej. Wzajemność materialna z kolei dzieli się na rzeczywistą (zapewnienie osobom cudzoziemskim takiego samego zakresu określonych praw i uprawnień, jakie przysługują obywatelom w odpowiednim państwie obcym) i formalną (zapewnienie cudzoziemcom wszelkich praw i uprawnień wynikających z lokalnego ustawodawstwa) . Co do zasady zapewniana jest formalna wzajemność, jednak w niektórych obszarach - prawa autorskie i wynalazki, unikanie podwójnego opodatkowania - zwyczajowo zapewnia się wzajemność materialną; 4) zasada niedyskryminacji. Dyskryminacja to naruszenie lub ograniczenie praw i interesów cudzoziemców na terytorium dowolnego państwa. Powszechnie przyjętą normą prawa prywatnego we wszystkich państwach jest absolutna niedopuszczalność dyskryminacji w prawie prywatnym; 5) prawo do retorsji. Retorsje są uzasadnionymi środkami odwetowymi (ograniczeniami) jednego państwa wobec drugiego, jeżeli na terytorium drugiego państwa zostaną naruszone uzasadnione prawa i interesy osób fizycznych i prawnych pierwszego państwa. Celem retorsji jest doprowadzenie do zniesienia polityk dyskryminacyjnych – art. 1194 Kodeks cywilny. 1.3. Struktura normatywna prawa prywatnego międzynarodowego Struktura regulacyjna międzynarodowego prawa prywatnego jest bardzo złożona. Na tę gałąź prawa składają się normy różniące się charakterem, charakterem i strukturą. Można je sklasyfikować w następujący sposób: przepisy kolizyjne (od łacińskiego kolizja – kolizja, konflikt) oraz przepisy materialne. Normy kolizyjne (referencyjne) mają wyjątkowy charakter i można je znaleźć wyłącznie w międzynarodowym prawie prywatnym. Żadna inna gałąź prawa nie ma nawet odpowiednika takich przepisów. Ich źródłami są ustawodawstwo krajowe (wewnętrzne normy kolizyjne) i traktaty międzynarodowe (jednolite lub umowne normy kolizyjne). System umów międzynarodowych zawierających ujednolicone normy kolizyjne można warunkowo określić jako zbiór konwencji o „prawie właściwym”. Ujednolicone normy kolizyjne mają wyłącznie źródło umowne (nie istnieją zwykłe międzynarodowe normy kolizyjne). W strukturze regulacyjnej międzynarodowego prawa prywatnego zasadniczą rolę odgrywają normy kolizyjne. Ta gałąź prawa powstała i rozwinęła się właśnie jako prawo kolizyjne. Przez długi czas (prawie do połowy XX w.) prawo prywatne definiowano wyłącznie jako zespół norm kolizyjnych. We współczesnym świecie zachowało się rozumienie międzynarodowego prawa prywatnego wyłącznie jako prawa kolizyjnego – amerykańska doktryna prawa „konfliktowego”, ustawodawstwo wielu państw europejskich (np. Szwajcarii i Austrii), uchwały Instytut Prawa Międzynarodowego. Obecnie niemal powszechnie przyjmuje się, że struktura regulacyjna międzynarodowego prawa prywatnego nie ogranicza się do norm kolizyjnych. PIL obejmuje także materialne normy prawne – międzynarodowe (ujednolicone) i krajowe. Ujednolicone przepisy materialne zajmują bardzo ważne miejsce w strukturze regulacyjnej międzynarodowego prawa prywatnego. Ich źródłami są międzynarodowe traktaty i zwyczaje, ICP. Ujednolicone normy materialne mają charakter publicznoprawny (tworzą je państwa – podmioty władzy) i stanowią końcowy rezultat procesu koordynacji woli dwóch lub więcej państw. Takie normy nazywane są pojednawczymi, koordynującymi. Jednolite materialnoprawne normy prawne mogą być bezpośrednio stosowane do regulowania UZP z elementem zagranicznym (art. 7 kc). Aby to zrobić, muszą zostać wdrożone w ustawodawstwie krajowym. Implementacja norm większości umów międzynarodowych regulujących UZP do prawa krajowego odbywa się poprzez ratyfikację odpowiedniej umowy międzynarodowej (jeśli wymaga ona ratyfikacji) lub poprzez jej podpisanie (a następnie wydanie określonych aktów prawa krajowego, które wprowadzenia norm traktatowych do krajowego porządku prawnego). Jednak nawet po włączeniu norm prawa międzynarodowego do krajowego systemu prawnego zachowują autonomiczny, samodzielny charakter i różnią się od innych norm prawa krajowego. Autonomię i niezależność wdrażanych norm międzynarodowych w krajowym systemie prawnym tłumaczy się tym, że nie są one tworem jednego ustawodawcy, ale powstały w procesie stanowienia prawa międzynarodowego i ucieleśniają skoordynowaną wolę dwóch lub więcej państw . Państwo nie ma prawa jednostronnie anulować lub zmienić takich norm (w tym celu musi najpierw wypowiedzieć swój udział w odpowiedniej umowie międzynarodowej). Interpretacja norm ujednoliconych powinna być dokonywana nie według reguł interpretacji norm prawa krajowego, ale zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego zawartymi w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku. państwa ustanawiają zasadę preferencyjnego stosowania prawa międzynarodowego w przypadku jego kolizji z normami prawa krajowego (art. 15 Konstytucji). Prawo międzynarodowe ma również pierwszeństwo (wyższość) w regulacji UZP z elementem zagranicznym (art. 7 kc, art. 10 kp, art. 6 UK, art. 11 kpc, art. 13 kpc, art. APC). Oprócz ujednoliconych norm materialnych, częścią struktury regulacyjnej międzynarodowego prawa prywatnego są także materialne normy prawne prawa krajowego w międzynarodowym prawie prywatnym. Co prawda, takie stanowisko w doktrynie prawa nie jest powszechnie uznawane. Wielu badaczy uważa, że krajowe przepisy materialne nie mogą zostać włączone w strukturę międzynarodowego prawa prywatnego. Większość autorów (w tym także rosyjskich) wyraża jednak odwrotny punkt widzenia – normy materialne prawa krajowego wpisują się w strukturę normatywną międzynarodowego prawa prywatnego. Koncepcja ta wydaje się jak najbardziej słuszna i zgodna ze współczesnymi trendami w rozwoju regulacji międzynarodowych stosunków obywatelskich. Normy materialne prawa krajowego z punktu widzenia międzynarodowego prawa prywatnego można podzielić na trzy grupy: normy ogólne regulujące każdy stosunek prawny – zarówno zawierający element obcy, jak i pozbawiony takiego elementu (art. 11 kp); normy „specjalnie narodowe”, regulujące jedynie stosunki między obywatelami danego państwa na jego terytorium, czyli stosunki nieobarczone pierwiastkiem obcym (art. 33 Konstytucji); normy „specjalnie zagraniczne” regulujące tylko niektóre stosunki, z konieczności obarczone elementem obcym (ustawa federalna z dnia 09.07.1999 nr 160-FZ „O inwestycjach zagranicznych w Federacji Rosyjskiej” (zmieniona 08.12.2003); klauzula 4 art. 124 SK). Spośród wszystkich krajowych norm prawa materialnego to właśnie normy zagraniczne włączają się w strukturę międzynarodowego prawa prywatnego. Normy takie nie regulują całego zakresu stosunków cywilnoprawnych, lecz pewną ich część, pewien zakres zagadnień. Źródłem norm specyficznie obcych jest prawo krajowe, czyli stworzenie jednego potężnego prawodawcy. Jednakże normy te mają na celu regulowanie stosunków powstałych w sferze międzynarodowej. W prawie krajowym, konkretnie normy zagraniczne, a także wdrożone normy międzynarodowe, tworzą odrębną, niezależną grupę normatywną. Osobliwością rozpatrywanych norm jest szczególny przedmiot regulacji (tylko stosunki obarczone elementem obcym) i szczególny podmiot szczególny (osoby zagraniczne lub osoby prawa miejscowego wchodzące w stosunki zawierające element obcy). Dość szeroki zakres stosunków w zakresie PIL regulowany jest właśnie za pomocą norm materialnych prawa krajowego. Bardzo często PGO z elementem zagranicznym nie rodzą problemu konfliktu i wyboru prawa. Sytuacja ta rozwija się co do zasady w przypadkach, gdy ustawodawstwo krajowe zawiera szczegółowe materialnoprawne uregulowanie szerokiego zakresu stosunków związanych z komunikacją międzynarodową. 1.4. Metody regulacji w prawie prywatnym międzynarodowym Ogólną metodą regulowania stosunków w zakresie prawa prywatnego jest metoda decentralizacji i autonomii woli stron (jak w każdej innej gałęzi krajowego prawa prywatnego). Bezpośrednio w prawie prywatnym istnieją szczególne metody regulacji prawnej - prawo kolizyjne i prawo materialne. Specjalne metody prawa prywatnego nie są sobie przeciwstawne, lecz oddziałują na siebie i są ze sobą łączone. Już sama nazwa tych metod wskazuje na ich bezpośredni związek ze strukturą regulacyjną międzynarodowego prawa prywatnego. Metoda kolizyjna wiąże się z przezwyciężaniem konfliktów w ustawodawstwie różnych państw i polega na wykorzystaniu norm kolizyjnych (zarówno wewnętrznych, jak i jednolitych). Metoda materialno-prawna zakłada istnienie jednolitej regulacji przedsiębiorstw prywatnych z elementem zagranicznym w różnych państwach i opiera się na stosowaniu norm prawa materialnego (przede wszystkim jednolitych, międzynarodowych). Metoda konfliktowa to metoda rozwiązywania konfliktów między prawami różnych państw. W PIL istnieje pojęcie „kolizji” (zderzania) praw. Systemy prawne różnych państw w różny sposób regulują te same problemy prawa prywatnego (pojęcie osobowości prawnej osób fizycznych i prawnych, rodzaje osób prawnych i tryb ich tworzenia, forma czynności, statut ograniczenia itp.). Dla prawidłowego rozstrzygnięcia sporu cywilnego, zaostrzonego przez element zagraniczny, ogromne znaczenie ma wybór ustawodawstwa. Uzasadnione prawnie rozwiązanie kwestii, jakie prawo państwa powinno regulować dany międzynarodowy stosunek cywilnoprawny, przyczynia się do eliminacji kolizji systemów prawnych oraz ułatwia proces uznawania i wykonywania orzeczeń zagranicznych. Metoda kolizyjna jest metodą referencyjną, pośrednią, pośrednią, opartą na zastosowaniu norm kolizyjnych. Sąd w pierwszej kolejności dokonuje wyboru prawa właściwego (rozstrzyga kwestię kolizyjną), a dopiero potem stosuje przepisy materialne wybranego systemu prawnego. Przy stosowaniu metody kolizyjnej regułę postępowania i model rozstrzygania sporów wyznacza suma dwóch reguł – prawa kolizyjnego i prawa materialnego, do którego odnosi się kolizja praw. Metody metody kolizyjnej mają charakter wewnętrzny (wykorzystujący krajowe normy kolizyjne) i ujednolicony (poprzez zastosowanie norm umów międzynarodowych „o prawie właściwym” i norm kolizyjnych złożonych umów międzynarodowych). Metoda kolizyjna jest uważana za pierwotną i podstawową metodę w prawie prywatnym, ponieważ podstawą samego prawa prywatnego są właśnie normy kolizyjne. Stosowanie metody kolizji wewnętrznej wiąże się ze znacznymi trudnościami natury prawnej i technicznej ze względu na fakt, że normy kolizyjne różnych państw w różny sposób rozwiązują te same kwestie (definicja prawa osobowego, pojęcie prawa istota związku itp.). Rozwiązanie tej samej kwestii może być zasadniczo różne w zależności od tego, w jakim państwie przy rozpatrywaniu sprawy zastosowano prawo kolizyjne. We współczesnej komunikacji międzynarodowej wzrasta znaczenie ujednoliconych norm materialnych, a co za tym idzie, rola materialno-prawnej metody regulacji (metoda ta nazywana jest również metodą bezpośrednich instrukcji). Metoda materialna polega na zastosowaniu reguł materialnych, które bezpośrednio regulują prawa i obowiązki stron formułujących wzór postępowania. Metoda ta ma charakter bezpośredni (natychmiastowy) – zasada postępowania jest specyficznie sformułowana w materialnej normie prawnej. Źródłami metody materialnej są prawo międzynarodowe i przepisy krajowe poświęcone w szczególności regulacji przedsiębiorstw prywatnych z elementem zagranicznym. Ustawodawstwo rosyjskie ustanawia prymat ujednoliconej metody materialnej nad metodą konfliktu (klauzula 3 art. 1186 i klauzula 6 art. 1211 kodeksu cywilnego). Metoda kolizyjna pełni rolę pomocniczą, jest stosowana w przypadku braku bezpośrednich materialnoprawnych przepisów. Jednak do tej pory, przy rozstrzyganiu sporów z zakresu prawa prywatnego z elementem zagranicznym, w praktyce sądów i arbitrażu nadal dominuje kolizyjny sposób regulacji. Wynika to przede wszystkim z faktu, że większość państw zasadniczo uznaje i wykonuje orzeczenia sądów zagranicznych na swoim terytorium, jeżeli orzeczenia te opierają się na prawie krajowym tego państwa, tj. przy orzekaniu o prawie właściwym sąd zagraniczny wybrał prawo tego konkretnego państwa, na którego terytorium orzeczenie ma być uznawane i wykonywane. Metoda kolizji nadal odgrywa ważną rolę w PIL. Temat 2. ŹRÓDŁA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO 2.1. Pojęcie i specyfika źródeł międzynarodowego prawa prywatnego Źródłem prawa jest forma istnienia norm prawnych. Podobnie jak sam PIL jako całość, jego źródła są podwójne i paradoksalne. Specyfika źródeł prawa prywatnego wynika z przedmiotu jego regulacji: prawa prywatnego, obarczonego elementem obcym, a więc leżącego w sferze komunikacji międzynarodowej i wpływającego na interesy dwóch lub więcej państw. Z jednej strony prawo prywatne międzynarodowe jest gałęzią prawa krajowego, zatem jego źródła mają charakter prawny krajowy. Z kolei międzynarodowe prawo cywilne reguluje międzynarodowe cywilnoprawne stosunki prawne, dlatego też prawo międzynarodowe stanowi samodzielne źródło tej gałęzi prawa. Za tym punktem widzenia przemawia sama struktura normatywna międzynarodowego prawa prywatnego: jednolite normy międzynarodowe (zarówno materialne, jak i kolizyjne) są bezpośrednio zawarte w jego strukturze i stanowią jego integralną część. To właśnie ten stan rzeczy przesądza o dwoistości źródeł prawa prywatnego międzynarodowego (zarówno krajowego, jak i międzynarodowego). Krajowym źródłem PIL jest cały krajowy system prawny jako całość, cały porządek prawny danego państwa. Takie podejście przy ustalaniu krajowych źródeł PIL wynika z faktu, że jego zasadniczą częścią są normy kolizyjne, które odnoszą się nie do konkretnej ustawy, ale do całego systemu prawnego, do całego porządku prawnego jako całości. Oczywiście pierwsze miejsce wśród wewnętrznych źródeł PIL zajmują ustawy i regulaminy. Wiele stanów przyjęło specjalne ustawy dotyczące PIL. Ale nawet w takich stanach krajowe ustawodawstwo cywilne, handlowe, rodzinne, pracownicze, cywilne i arbitrażowe jako całość można nazwać źródłem PIL. Wśród źródeł ważne miejsce zajmują krajowe zwyczaje prawne z zakresu PIL (należy od razu zauważyć, że we wszystkich państwach jest ich ograniczona liczba). Specyficzne zagadnienia regulacji UZP z elementem zagranicznym są uregulowane głównie w krajowych regulaminach, instrukcjach resortowych i międzyresortowych, które również wchodzą w skład systemu prawnego państwa i stanowią źródło PIL. Krajowa praktyka sądowa i arbitrażowa wyróżnia się jako niezależne źródło PIL, ale jest również częścią krajowego porządku prawnego, więc praktykę sądową można również przypisać prawu krajowemu jako źródło PIL. Przez analogię do prawa krajowego można argumentować, że źródłem PIL jest ogólnie prawo międzynarodowe. System międzynarodowych źródeł prawnych PIL obejmuje umowy międzynarodowe, międzynarodowe zwyczaje prawne oraz system niepaństwowej regulacji działalności handlu zagranicznego (ITC). Spośród wszystkich międzynarodowych źródeł prawnych PIL, to traktaty międzynarodowe mają pierwszorzędne znaczenie. Ponadto nie można zapominać, że powszechnie uznane normy i zasady prawa międzynarodowego są częścią systemu prawnego większości państw i mają pierwszeństwo przed normami prawa krajowego w przypadku ich kolizji (art. 15 Konstytucji i art. Kodeksu Cywilnego). Paradoksalność źródeł PIL przejawia się w tym, że samodzielnymi źródłami tej gałęzi prawa są takie formy istnienia norm prawnych, które w innych gałęziach prawa traktowane są albo jako źródła pomocnicze, albo środki określania i interpretacji norm prawnych. lub po prostu instytucje prawne. Wynika to z faktu, że PIL jest szczególnie złożony i, jak w żadnej innej gałęzi prawa, istnieje ogromna ilość luk. Do takich źródeł PIL należą praktyka sądowa i arbitrażowa (zarówno krajowa, jak i międzynarodowa), doktryna (nauka) prawa, analogia prawa i analogia prawa, autonomia woli stron, ogólne zasady prawa cywilizowane narody. Źródła rosyjskiego PIL są wymienione w Kodeksie Cywilnym (Artykuły 3, 5-7, 1186), Kodeksie Postępowania Cywilnego (Artykuł 11), KPA (Artykuł 13), UK (Artykuły 3-6). Ustawodawstwo rosyjskie uznaje prawo krajowe, traktaty i zwyczaje międzynarodowe, analogię prawa i prawa jako źródła PIL jako źródła. 2.2. Prawo krajowe jako źródło międzynarodowego prawa prywatnego Prawo krajowe jest głównym i podstawowym źródłem PIL jako gałęzi prawa krajowego. Główną rolę w tworzeniu norm PIL odgrywają przepisy krajowe. Na pierwszym miejscu są te przepisy krajowe, które są specjalnie zaprojektowane do regulowania stosunków cywilnoprawnych z elementem zagranicznym (specjalne ustawy o PIL, ustawodawstwo inwestycyjne, ustawodawstwo dotyczące opodatkowania osób zagranicznych, umowy kompensacyjne). Nie należy jednak zapominać, że podstawowym prawem każdego państwa (a tym samym głównym źródłem wszelkiego prawa krajowego) jest konstytucja tego państwa. Mówiąc o źródłach rosyjskiego PIL, należy przede wszystkim wspomnieć o Konstytucji. Należy podkreślić, że Konstytucja ustanawia tylko najbardziej ogólne zasady regulowania międzynarodowych stosunków cywilnych (rozdział 2). Konkretne zagadnienia regulacji prawnej zawarte są w specjalnych ustawach federalnych. W ustawodawstwie Federacji Rosyjskiej regulującym stosunki w zakresie PIL należy wyróżnić: Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego, AIC, TC, SC, NK, VK, KTM, Kodeks celny, Podstawy ustawodawstwa notarialnego , zatwierdzona przez Radę Najwyższą Federacji Rosyjskiej w dniu 11.02.1993 lutego 3517 r. Nr 1-08.12.2003 (w brzmieniu z dnia 07.07.1993), Ustawa Federacji Rosyjskiej z dnia 5338 r. Nr 1-XNUMX „O międzynarodowym arbitrażu handlowym” . Statuty, instrukcje resortowe, akty nienormatywne ministerstw i departamentów Federacji Rosyjskiej są również źródłami rosyjskiego PIL. Oczywiście wszystkie powyższe przepisy, jak również regulaminy i instrukcje resortowe, w ogóle, nie mogą być uważane za źródła rosyjskiego PIL. Mowa o zawartych w nich poszczególnych normach, rozdziałach i sekcjach poświęconych konkretnie regulacji UZP z elementem zagranicznym. W prawie rosyjskim nie istnieje odrębna ustawa dotycząca prawa prywatnego międzynarodowego, choć projekt takiej ustawy na poziomie doktrynalnym powstał już w latach 80. XX wiek Niestety nie udało się całkowicie skodyfikować rosyjskiego prawa prywatnego, nawet na etapie projektu nie rozważano wprowadzenia specjalnej ustawy o prawie prywatnym. W prawie rosyjskim dokonano kodyfikacji międzysektorowej: Kodeks cywilny, SK, KTM, Kodeks postępowania cywilnego i Kodeks postępowania arbitrażowego zawierają specjalne rozdziały i sekcje regulujące prawo prywatne z elementem obcym. Główne źródła rosyjskiego prawa prywatnego – art. VI Kodeks cywilny, art. VII SC, rozdz. XXVI KTM, sekcja. V Kodeks postępowania cywilnego, rozdz. 31-33 AIC. Głównym źródłem jest rozdz. VI części trzeciej Kodeksu Cywilnego, gdyż przepisy prawa cywilnego można stosować analogicznie do wszelkich sytuacji bezpieczeństwa prywatnego nieuregulowanych przepisami szczególnymi (art. 4 Kodeksu Cywilnego). Szczególnie ważny jest Ch. Sekcja 66 VI części trzeciej Kodeksu cywilnego, która zawiera ogólne przepisy dotyczące stosowania prawa obcego na terytorium Federacji Rosyjskiej i ustanawia ogólne zasady regulowania wszelkich prywatnych czynności prawnych z elementem obcym. Pomimo faktu, że międzysektorowa kodyfikacja rosyjskiego PIL została podjęta stosunkowo niedawno (1995-2003), we wszystkich aktach legislacyjnych w tym zakresie zidentyfikowano już wiele luk i innych poważnych niedociągnięć. Co do zasady na obecnym etapie rozwoju międzynarodowych stosunków cywilnych w Federacji Rosyjskiej należy przyjąć odrębną specustawę, która regulowałaby całe spektrum stosunków w zakresie PIL. Pełnowymiarowa kodyfikacja PIL ma przewagę nad kodyfikacją międzysektorową: mniej luk, brak „wzajemnych odniesień” i konieczność stosowania różnych regulacji, mniej podstaw do stosowania analogii prawo-prawo. 2.3. Prawo międzynarodowe jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego Międzynarodowe źródła prawne PIL to umowa międzynarodowa, zwyczaj międzynarodowy i ICR. Traktat międzynarodowy jest ważnym źródłem MCHP. Istnieją znaczne różnice między umowami MSP i PIL. Twórcą (podmiotem) i adresatem norm umów międzynarodowych w WFP jest jednocześnie samo państwo. Państwo tworzy normy MPP, kieruje je do siebie i nakłada na siebie odpowiedzialność za ich naruszenie. Normy umów międzynarodowych regulujące stosunki w sferze prawa publicznego co do zasady nie są samowykonalne. Są one skierowane do państwa jako całości i nie mogą być stosowane w prawie krajowym bez wydania specjalnej ustawy krajowej określającej takie normy i dostosowującej je do funkcjonowania w prawie krajowym. Twórcą (podmiotem) norm umów międzynarodowych regulujących problemy PIL jest również państwo. Niezależnie od przedmiotu regulacji, każda umowa międzypaństwowa wchodzi w zakres MPP. Jednak zdecydowana większość konwencji międzynarodowych poświęconych uregulowaniu kwestii prawa prywatnego adresowana jest nie do państwa jako całości, ale do jego krajowych organów ścigania, osób fizycznych i prawnych. Takie umowy międzynarodowe zawierają głównie normy samowykonalne, to znaczy szczegółowe i uzupełnione, już w pełni przystosowane do bezpośredniego działania w prawie krajowym. Do implementacji norm takiego traktatu międzynarodowego do prawa krajowego nie jest konieczne wydawanie ustaw szczególnych, wystarczy jednak ratyfikować traktat lub go podpisać. Oczywiście wszystkie umowy międzynarodowe w sprawach PIL zawierają również zobowiązania państw jako całości (zmiany ich ustawodawstwa w celu wypełnienia zobowiązań wynikających z tej umowy, wypowiedzenia wcześniej zawartych umów itp.). Ponieważ jednak normy takich traktatów adresowane są do krajowych uczestników cywilnych stosunków prawnych, istnieje bezpośrednia możliwość bezpośredniego stosowania norm traktatów międzynarodowych w krajowych sądach i arbitrażach (art. 7 kc). Umowy międzynarodowe regulujące kwestie międzynarodowego prawa prywatnego stanowią cały system prawa międzynarodowego. Większość z tych umów to umowy dwustronne (o pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych, konwencje konsularne, traktaty o handlu i nawigacji, żegludze handlowej). Naturalnie największe znaczenie dla współpracy międzynarodowej mają nie dwustronne, ale uniwersalne umowy międzynarodowe, które ustanawiają jednolite regulacje prawne na poziomie globalnym. Obecnie wypracowany został cały system uniwersalnych konwencji regulujących stosunki w niemal wszystkich obszarach międzynarodowego prawa prywatnego. Główną wadą większości tych umów jest ich niewystarczająco reprezentatywny charakter (przykładowo tylko około 1980 państw świata uczestniczy w Konwencji wiedeńskiej ONZ o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 100 r.). Wiele uniwersalnych umów międzynarodowych z zakresu prawa prywatnego, przyjętych dość dawno temu, nie weszło jeszcze w życie, gdyż nie pozyskały wymaganej liczby uczestników. Skuteczniejsza kodyfikacja międzynarodowego prawa prywatnego odbywa się poprzez zawieranie konwencji międzynarodowych o charakterze regionalnym. We współczesnym świecie istnieje jedyna międzystanowa kodyfikacja międzynarodowego prawa prywatnego na poziomie regionalnym – jest to Kodeks Bustamante z 1928 r. (uczestnikami są stany Ameryki Środkowej i Południowej). Kodeks Bustamante stanowi pełną kodyfikację ujednoliconych regionalnych norm kolizyjnych, które obowiązują i są stosowane przez sądy wszystkich uczestniczących państw. Regionalne konwencje o współpracy w dziedzinie prawa prywatnego zawierane są w ramach różnych organizacji międzynarodowych, na przykład w Mińskiej Konwencji o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych z 1993 r., podpisanej przez kraje WNP, oraz w konwencjach Rady Europejskiej. Międzynarodowy zwyczaj prawny. Międzynarodowy zwyczaj prawny jako źródło ILP jest zdefiniowany w Statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Zwyczaj jest powszechną praktyką uznawaną za normę prawną. Aby praktyka nabrała charakteru zwyczajowej normy prawnej, niezbędny jest czas trwania, regularność, stabilność i powtarzalność jej stosowania. Ponadto takie praktyki muszą zostać oficjalnie uznane za praworządność. Zwyczaj uważany jest za ustną formę źródeł prawa. Nie oznacza to jednak braku pisemnego zapisu międzynarodowych zwyczajów prawnych. Wręcz przeciwnie, wszystkie zwyczaje (zarówno krajowe, jak i międzynarodowe) są prawie zawsze zapisane w formie pisemnej. Uznanie tego źródła prawa za ustne oznacza, że zwyczaje zapisane są w aktach nienormatywnych (praktyka sądowa, korespondencja dyplomatyczna, prywatne kodyfikacje nieoficjalne). W PIL najważniejszą rolę odgrywają zwyczaje w handlu międzynarodowym, praktyki biznesowe i żegluga handlowa. W handlu zagranicznym rodzaje transakcji zwykłych zostały opracowane w oparciu o ujednoliconą interpretację stabilnych pojęć handlowych, biznesowych i bankowych. ICC w Paryżu wydała kilka prywatnych nieoficjalnych kodyfikacji zwyczajów międzynarodowych: Warsaw-Oxford Rules for CIF, York-Antwerp Rules on General Average (ostatnie wydanie 1994), INCOTERMS-2000, Uniform Rules for Documentary Akredytywy i Inkaso itd. Wszystkie te akty nie mają charakteru normatywnego i nie stanowią źródeł prawa. Jest po prostu zapisem, pisemnym utrwaleniem zwyczajowych zasad prawa. Źródłem prawa jest tu każda odrębna zasada postępowania, odrębny rodzaj transakcji. Zwyczaj międzynarodowy jest uznawany za źródło prawa w ustawodawstwie rosyjskim (art. 5 i klauzula 6 art. 1211 kodeksu cywilnego). Międzynarodowe prawo handlowe. Pojęcie „lex mercatoria” (ITC, ponadnarodowe prawo handlowe, prawo międzynarodowej wspólnoty handlowców) pojawiło się w prawie stosunkowo niedawno. Od połowy XX wieku. MCP jest zwykle rozumiane jako system niepaństwowej regulacji działalności handlu zagranicznego. System ten określa się także mianem miękkiego prawa elastycznego, którego normy mają charakter doradczy (uczestnicy stosunków prawnych nie są związani bezwzględnie obowiązującymi przepisami państwa). Z koncepcją MCP sąsiadują koncepcje prawa quasi-międzynarodowego i prawa współpracy ponadnarodowej. Zalety ICP w porównaniu z ustawodawstwem krajowym i traktatami międzynarodowymi polegają właśnie na zapewnieniu uczestnikom handlu międzynarodowego maksymalnej swobody działania. Podstawą lex mercatoria są uchwały i zalecenia organizacji międzynarodowych dotyczące zagadnień handlu zagranicznego (ogólne warunki dostaw, wzory umów, umowy akcesyjne, wzorce umów, wzorce regulaminów). W systemie pozapaństwowej regulacji handlu zagranicznego należy zwrócić uwagę na: ogólne warunki dostaw opracowane przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ; standardy Komisji Transportu Śródlądowego; standardy i zalecenia ICAO i IMO; wzorcowy patent międzynarodowy opracowany przez INPADOC. MCP nie była rozpoznawana w rosyjskiej doktrynie prawnej do końca lat 80. XX wieku. XX wiek (w związku z monopolem państwa w handlu zagranicznym). Dopiero na początku lat 1990. lex mercatoria została uznana w rosyjskiej nauce prawniczej jako część MPP i źródło PIL. 2.4. Praktyka sądowa i arbitrażowa jako źródło międzynarodowego prawa prywatnego W wielu krajach praktyka sądowa i arbitrażowa jako źródło międzynarodowego prawa prywatnego odgrywa ważniejszą rolę niż ustawodawstwo krajowe i prawo międzynarodowe (Francja, Wielka Brytania, USA). Praktyka sądowa i arbitrażowa, będąca źródłem prawa, odwołuje się do orzeczeń sądów (zwykle organów wyższych), które mają charakter prawodawczy – formułują nowe normy prawa. Należy mieć na uwadze, że rolą prawodawczą sądów i arbitrażów nie jest tworzenie nowych norm prawa (sądy nie mają władzy ustawodawczej i nie mogą „tworzyć” prawa), lecz identyfikacja istniejącego (pozytywnego) prawa i formułowanie go jako system prawnie wiążących przepisów. W zasadzie sąd ustala jedynie pewną regułę postępowania, która w społeczeństwie uznawana jest za obowiązującą. Prawo angloamerykańskie opiera się co do zasady na systemie precedensów sądowych, które w tych krajach pełnią rolę głównego źródła prawa (w tym prawa prywatnego międzynarodowego). Precedens sądowy można zdefiniować następująco – jest to decyzja sądu wyższej instancji, która ma charakter imperatywny i decydujący dla sądów niższej instancji przy rozstrzyganiu podobnych spraw w przyszłości. Żadne orzeczenie sądu nie staje się automatycznie precedensem; musi uzyskać status precedensu w sposób przewidziany przez prawo. Precedens sądowy, jako orzeczenie mające wartość przewodnią przy rozstrzyganiu podobnych spraw w przyszłości, stosowany jest niemal we wszystkich państwach, jednak jedynie w krajach posiadających wspólny system prawny istnieje kompleksowe orzecznictwo. Obecnie ukształtował się już i funkcjonuje regionalny system orzecznictwa – orzecznictwo europejskie, opracowane w ramach UE i rozwijane przez Trybunał Europejski. Wszystkie orzeczenia tego sądu są wiążące dla państw członkowskich UE, ich sądów krajowych i organów administracyjnych, osób fizycznych i prawnych i automatycznie mają charakter precedensu. Trybunał Europejski odgrywa decydującą rolę w rozwoju regionalnego PIL w krajach UE. W ustawodawstwie rosyjskim praktyka sądowa i arbitrażowa nie jest formalnie uważana za źródło prawa. Ustawodawca krajowy uznaje praktykę organów ścigania za główny środek interpretacji, definiowania i stosowania norm prawnych. Takie podejście jest całkowicie sprzeczne z ustaloną praktyką. W rzeczywistości rosyjskie sądy i arbitraże odgrywają dokładnie taką samą rolę w określaniu obowiązującego prawa i jego formułowaniu, jak i sądy tych państw, w których praktyka sądowa jest uznawana za oficjalne źródło prawa. Znaczenie źródła prawa to przede wszystkim wyjaśnienia posiedzeń plenarnych Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej oraz Naczelnego Sądu Arbitrażowego Federacji Rosyjskiej. Szczególne znaczenie dla rozwoju i doskonalenia rosyjskiego PIL ma praktyka rosyjskich organów ścigania. Zostało już powiedziane, że jednym z najistotniejszych mankamentów ustawodawstwa krajowego z zakresu PIL jest niejasność jego brzmienia i faktyczna niemożność ich bezpośredniego stosowania przez sądy bez odpowiednich wyjaśnień na posiedzeniach plenarnych. 2.5. Doktryna prawa, analogia prawa i prawa, ogólne zasady prawa narodów cywilizowanych jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego Wszystkie te instytucje są uważane za niezależne źródła PIL w ustawodawstwie większości państw obcych oraz w zagranicznej nauce prawniczej. W ustawodawstwie rosyjskim i obowiązującym orzecznictwie krajowym wymienione instytucje nie należą do źródeł prawa (z wyjątkiem analogii prawo-prawo). Doktryna prawa. Doktryna prawa to wypowiedzi naukowców uznawane na szczeblu urzędowym, państwowym lub międzynarodowym (ekspertyzy, komentarze do ustawodawstwa, odpowiedzi na prośby organów i urzędników). W każdym cywilizowanym państwie istnieje „prawo do niezgody”: wszyscy naukowcy mają prawo do wyrażania różnych opinii na ten sam temat. Jeżeli doktryna ma praktyczne zastosowanie, wówczas władze publiczne mają całkowitą swobodę wyboru pomiędzy różnymi punktami widzenia wyrażanymi przez prawników. Ustawodawca rosyjski bierze pod uwagę ocenę doktryny jako źródła PIL w innych państwach (art. 1191 kc, art. 14 kpc), ale nie uważa rozwoju rosyjskich naukowców nawet za pomocnicze źródło prawa. Obecnie doktryna PIL jest szeroko stosowana w celu jej unifikacji i harmonizacji. Zmiany UNIDROIT, Haskich Konferencji PIL i Komisji Prawa Międzynarodowego stanowią podstawę wielu umów międzynarodowych i są wykorzystywane przez większość krajowych ustawodawców do doskonalenia PIL w różnych państwach. Główną funkcją doktryny jako źródła PIL jest maksymalne wypełnienie tych luk na poziomie rozwoju naukowego. Analogia prawa i analogia prawa. Analogia prawa implikuje zastosowanie do stosunków (jeżeli nie jest to sprzeczne z ich istotą) ustawodawstwa regulującego stosunki podobne, jeśli stosunki te nie są bezpośrednio regulowane przez ustawodawstwo lub przez umowę stron lub przez zwyczaje handlowe. Analogię prawa stosuje się, gdy nie można zastosować analogii prawa: prawa i obowiązki stron ustalane są na podstawie ogólnych zasad i wymogów prawa, wymogów dobrej wiary, rozsądku i słuszności. Analogie prawa i analogie prawa znane są od czasów prawa rzymskiego do ustawodawstwa większości państw świata. Niemal wszędzie instytucje te uznawane są za źródła prawa (art. 6 kc, art. 5 UK, art. 11 kpc, art. 13 kpc). Głównymi funkcjami analogii prawa i prawa w PIL są: uzupełnianie luk, interpretowanie zasady rzeczywistego związku prawa z istotą relacji. Ogólne zasady prawa ludów cywilizowanych. Zgodnie z art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości ogólne zasady prawa stanowią niezależne źródło ILP. Co prawda nie są one jego głównymi źródłami, których rolę odgrywa umowa międzynarodowa i międzynarodowy zwyczaj prawny. Statut dodatkowo podkreśla, że na wniosek stron sąd może rozstrzygnąć spór nie w oparciu o prawo międzynarodowe, lecz w oparciu o zasady sprawiedliwości i dobrego sumienia (zasada sprawiedliwości i dobrego sumienia jest jedną z ogólnych zasad prawa). Możemy wyciągnąć jednoznaczny wniosek – zasady ogólne prawa są częścią systemu prawa międzynarodowego, a zatem są międzynarodowymi źródłami prawa międzynarodowego prawa prywatnego każdego państwa. Identyfikacja tych zasad jako samodzielnego źródła międzynarodowego prawa prywatnego wiąże się z ich podwójną rolą w systemie prawa prywatnego międzynarodowego – są one zarówno jego zasadami podstawowymi, jak i formą istnienia norm prawnych. Ogólne zasady prawa wymienione są w ustawodawstwie rosyjskim (art. 6 Kodeksu cywilnego) – są to zasady dobrej wiary, rozsądku i sprawiedliwości. Główną rolą ogólnych zasad prawa jako źródła międzynarodowego prawa prywatnego jest rozstrzyganie prywatnych stosunków prawnych wpływających na interesy dwóch lub więcej państw, nie w oparciu o ich prawo krajowe, ale za pomocą tradycyjnych, wspólnych wszystkim postulatów prawnych. . 2.6. Autonomia woli podmiotów stosunków prawnych jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego Autonomia woli uczestników stosunku cywilnoprawnego jest podstawową, fundamentalną zasadą każdego krajowego systemu prawa prywatnego. Istota autonomii woli polega na swobodzie stron w zawieraniu bądź nie zawieraniu jakiejkolwiek umowy o bezpieczeństwie prywatnym, zarówno regulowanej, jak i nieuregulowanej przez prawo. W prawie prywatnym autonomia woli odgrywa szczególną rolę: występuje jako zjawisko trójjedyne – źródło prawa prywatnego, jego główna zasada szczególna i jedno z praw kolizyjnych. Autonomia woli jako źródła prawa polega na możliwości wyboru przez podmioty umowy dowolnego modelu postępowania, nikomu nieznanego, przez nikogo niesprawdzonego, zupełnie nowego dla danego systemu prawnego. Jednocześnie autonomia woli nie jest nieograniczona: jej granice ustala każdy ustawodawca krajowy – umowy prywatne nie powinny naruszać przepisów władzy państwowej (w tym imperatywnych norm prawa prywatnego). Wybrany przez strony model postępowania jest ściśle wiążący dla samych stron relacji oraz dla wszystkich organów rządowych (przede wszystkim sądów i arbitrażu). We wszystkich systemach prawnych autonomia testamentu oceniana jest jako prawo prywatne (lex privata). W istocie autonomia woli jako źródła rosyjskiego prawa zobowiązań jest zapisana w art. 421 GK. Strony mają prawo do zawierania wszelkich stosunków umownych, w tym nieprzewidzianych w Kodeksie cywilnym, do zawierania umów mieszanych (umów zawierających elementy kilku niezależnych umów). Jednak autonomia testamentu nie jest wyróżniona przez rosyjskiego ustawodawcę jako samodzielne źródło prawa, co jest sprzeczne zarówno z przepisami prawa krajowego, jak i praktyką. W rosyjskim PIL z formalnoprawnego punktu widzenia autonomię testamentu ocenia się następująco: nie jest źródłem prawa, a jedynie jednym ze związań kolizyjnych (art. 1210 kc). Taka ocena absolutnie nie odpowiada prawdziwemu stanowi rzeczy, jest całkowicie przestarzała i wymaga szybkiej rewizji. Temat 3. PRAWO KONFLIKTOWE – CZĘŚĆ CENTRALNA I PODSYSTEM PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO 3.1. Podstawowe zasady kolizyjne Obecność elementu obcego w umowie o bezpieczeństwie prywatnym jest niezbędną podstawą do podjęcia kwestii kolizyjnej. Istotą zagadnienia kolizyjnego jest prawo, którego państwo powinno regulować ten stosunek prawny z elementem obcym: prawo państwa forum czy prawo państwa, do którego należy element obcy. Problem wyboru ustawodawstwa istnieje wyłącznie w prawie prywatnym. Jeżeli kwestia kolizyjna zostanie rozstrzygnięta na korzyść stosowania prawa innego państwa, wówczas krajowy organ sądowy jest obowiązany rozstrzygnąć spór nie w oparciu o swoje własne prawo, ale w oparciu o prawo obcego. Możliwość stosowania zagranicznego prawa prywatnego przez krajowe organy ścigania jest głównym paradoksem i główną trudnością prawa prywatnego. Sądy krajowe stosują prawo obce wyłącznie do rozstrzygania sporów dotyczących prawa prywatnego zaostrzonych przez element zagraniczny. W takim przypadku prawo obce stosuje się wyłącznie na podstawie przepisów prawa krajowego. Normy kolizyjne prawa krajowego, stworzone przez ustawodawcę krajowego, wymagają od krajowych organów sądowych stosowania nie własnego prawa, lecz prawa innego państwa. Co do zasady prawo każdego państwa, jako przejaw jego jurysdykcji, zwierzchnictwa i suwerenności, ma charakter ściśle terytorialny i może regulować stosunki jedynie na terytorium tego państwa. Normy kolizyjne prawa krajowego nadają zagranicznemu prawu prywatnemu skutek eksterytorialny. Efekt eksterytorialny mogą mieć jedynie normy obcego prawa prywatnego. Zasadą prawa jest uznanie ściśle terytorialnego charakteru krajowego prawa publicznego i procesowego. Krajowe prawo publiczne i krajowe prawo procesowe obowiązuje tylko na ich terytorium i nie może być stosowane w sądach innych państw. Normy kolizyjne są podstawą rozwiązania problemu kolizyjnego, stanowiąc podstawę międzynarodowego prawa prywatnego. Norma kolizyjna to norma o charakterze ogólnym, abstrakcyjnym, referencyjnym, która nie zawiera materialnego wzorca postępowania, nie ustala praw i obowiązków stron, a jedynie w oparciu o obiektywne kryterium tkwiące w tej normie. reguła określa, które prawo państwa powinno regulować odpowiednie stosunki. Konieczność istnienia norm kolizyjnych wynika z różnic w systemach prawnych – te same przepisy prawa prywatnego są różnie rozstrzygane w różnych państwach. Kolizja praw to zbiór norm kolizyjnych. Podobnie jak w ogóle międzynarodowe prawo prywatne, prawo kolizyjne ma charakter krajowy. Porządek prawny każdego stanu ma swoją własną kolizję praw. Kolizja praw jest podsystemem prawa prywatnego, główną instytucją jego Części Ogólnej. Międzynarodowe prawo prywatne powstało i rozwinęło się właśnie jako prawo kolizyjne. Głównym źródłem norm kolizyjnych jest ustawodawstwo krajowe, jednak od dawna na świecie podejmowane są próby stworzenia jednolitego międzynarodowego prawa kolizyjnego (Kodeks Bustamante, zbiór regionalnych i powszechnych konwencji prawa właściwego). 3.2. Norma kolizji, jej struktura i cechy Norma kolizyjna to norma o charakterze abstrakcyjnym, referencyjnym, decydująca o tym, jakie prawo państwa należy zastosować do rozstrzygnięcia danej sprawy. Wewnętrzne normy kolizyjne ze swej natury są w pewnym stopniu powiązane z odniesieniami i ogólnymi przepisami prawa krajowego. Jednakże zarówno normy referencyjne, jak i normy ogólne odwołują się do porządku prawnego danego państwa, wskazując konkretnie obowiązujący akt prawny czy wręcz normę prawa. Normy kolizyjne mają charakter nieporównanie bardziej abstrakcyjny, przewidują możliwość stosowania własnego prawa krajowego, prawa prywatnego innych państw, a także prawa międzynarodowego. Norma kolizyjna jest swego rodzaju „skokiem donikąd”. Struktura normy kolizyjnej zasadniczo różni się od struktury zwykłej normy prawnej (w normie kolizyjnej nie ma hipotezy, nie ma dyspozycji, nie ma sankcji). Niezbędnymi elementami konstrukcyjnymi (szczegółami) normy kolizyjnej są zakres i odniesienie. Obydwa elementy strukturalne muszą występować jednocześnie w każdej regule kolizyjnej: nie ma reguł kolizyjnych składających się wyłącznie z objętości lub tylko z wiązania. Zakres normy kolizyjnej określa treść stosunku prawnego, którego dotyczy ta norma. Wiązanie konfliktowe w istocie rozwiązuje główny problem PIL: to w wiązaniu zawarta jest odpowiedź na pytanie kolizyjne, którego prawem państwo powinno rozwiązać ten stosunek prawny. To właśnie w obowiązującym konflikcie zawarte jest jakieś obiektywne kryterium, które pozwala rozstrzygnąć kwestię obowiązującego prawa. Kotwica jest głównym elementem reguły konfliktu. Ma charakter abstrakcyjny, odnosi się nie do konkretnej ustawy czy konkretnego aktu prawnego, ale do całego systemu prawnego, do całego porządku prawnego państwa. Wiązanie kolizyjne jest często określane jako „formuła załącznika”. Termin ten nie ma jednak zastosowania do wszystkich wiązań kolizyjnych, a jedynie do tych, które przewidują możliwość zastosowania prawa obcego, a nie tylko prawa kraju sądu. Wskazanie możliwości zastosowania prawa obcego powinno być wyrażone w sposób najogólniejszy, poprzez ustalenie normy kolizyjnej. Jako przykład normy kolizyjnej można przytoczyć przepis zawarty w ust. 2 art. 1205 Kodeksu cywilnego: „Przynależność majątku do rzeczy ruchomych lub nieruchomych określa prawo państwa, w którym nieruchomość ta jest położona.” W tej normie kolizyjnej zakres tej reguły obejmuje wyrazy „przynależność majątkowa do rzeczy ruchomych lub nieruchomych”; wyrazy „zgodnie z prawem kraju, w którym położona jest ta nieruchomość” – kolizja prawa obowiązującego; sformułowanie „kraje, w których położona jest nieruchomość” jest obiektywnym kryterium, które pozwala nam określić prawo właściwe. Terminologicznie bardzo często kryterium obiektywne całkowicie pokrywa się z treścią klauzuli kolizyjnej (art. 1198 kc): „Prawo jednostki do nazwiska, jego używania i ochrony określa jego prawo osobiste”. W tej normie kolizyjnej słowa „prawo osobiste” stanowią zarówno wiążącą normę kolizyjną, jak i obiektywne kryterium. 3.3. Rodzaje reguł kolizyjnych W nauce prawa wyróżnia się kilka typów reguł kolizyjnych w zależności od cech ich związań kolizyjnych, konfliktów uregulowanych, źródeł pochodzenia, działania w czasie i przestrzeni. Specyficzny podział norm kolizyjnych zależy od kryteriów ich klasyfikacji. Przedstawmy najwygodniejszą klasyfikację reguł kolizyjnych według ich typów. 1. Sposób wyrażania woli ustawodawcy ma charakter imperatywny, alternatywny i rozporządzający normami kolizyjnymi. W normach imperatywnych może obowiązywać tylko jedno prawo kolizyjne obowiązujące (dowolne, z wyjątkiem autonomii woli i wynikających z niej wiązań – kryterium związku rzeczywistego, prawo istoty stosunku i prawo własne). Umowa). Obowiązkowa norma kolizyjna to autorytatywne polecenie ustawodawcy stosowania prawa tylko jednego konkretnego państwa, ustalone na podstawie jakiegoś obiektywnego kryterium (art. 1200 ust. 1 art. 1202, art. 1205 ust. 3 art. 1206, art. art. 1207 RW). Alternatywne normy konfliktu charakteryzują się obecnością kilku wiązań konfliktowych (dowolnych, z wyjątkiem autonomii woli i jej pochodnych). Zasada alternatywna daje sądowi prawo wyboru prawa właściwego według własnego uznania (tylko sąd ma prawo wyboru prawa, ale nie strony stosunku prawnego). Normy alternatywne dzielą się na proste i złożone. Proste alternatywne normy kolizyjne przewidują możliwość skorzystania z tego lub innego prawa. Wybór zależy wyłącznie od uznania sędziego i faktycznych okoliczności sprawy (paragraf 1 artykułu 1217 Kodeksu Cywilnego). Złożone (podrzędne) alternatywne reguły kolizyjne ustanawiają wiążące główne i dodatkowe, które są stosowane w zależności od zróżnicowania zakresu tej reguły kolizyjnej (paragraf 3 artykułu 1199, artykuł 1201, ustęp 1 i 2 artykułu 1219 Kodeksu Cywilnego) . W pierwszej kolejności stosuje się związanie główne, a pomocnicze (mogą być dwa lub więcej) - zgodnie z konkretnymi okolicznościami sprawy i tylko wtedy, gdy nie jest możliwe zastosowanie związania głównego. Normy dyspozycyjne, jako główny obowiązujący konflikt, przewidują autonomię woli stron (prawo wyboru prawa właściwego stronom stosunku zgodnie z art. 1210 kc). Terminologicznie prawo stron do autonomii woli można wyrazić na różne sposoby: „chyba że umowa stanowi inaczej”, „chyba że strony inaczej postanowiły”, „prawo wybrane przez strony”. We współczesnym PIL istnieje tendencja do przekształcania autonomii woli. Pojawiła się duża liczba nowych norm kolizyjnych, wynikających z prawa stron do samodzielnego wyboru prawa właściwego: prawa nieodłącznie związanego z niniejszą umową; własne prawo do umowy; prawo istoty związku; kryterium najbliższego połączenia. Obecnie autonomia woli i związane z nią normy kolizyjne regulują bardzo dużą liczbę przedsiębiorstw prywatnych z elementem zagranicznym. Autonomia woli uznawana jest za optymalną zasadę kolizyjną, gdyż zapewnia najbardziej elastyczną, „miękką” regulację prawną. Rozporządzające normy kolizyjne ustawodawstwa rosyjskiego mają szczególną, bardzo wyjątkową specyfikę - w większości z nich autonomia woli stron jest ograniczona poprzez ustalenie „o ile prawo nie stanowi inaczej” (art. 1196, 1198, ust. 2 art. 1203, art. 1204 Kodeksu Cywilnego). Sformułowanie to jest w zasadzie ulubione przez krajowego ustawodawcę. Państwo zawsze zastrzega sobie prawo do ograniczania wolności uczestników obrotu cywilnego. Takie sformułowania są sprzeczne z podstawowymi zasadami rosyjskiego prawa prywatnego, współczesnymi trendami rozwoju prawa i z prawnego punktu widzenia są całkowicie błędne. Bardzo wyraźną wskazówką w tym zakresie są przepisy ograniczające autonomię woli stron w zobowiązaniach deliktowych. Strony mają prawo wyboru ustawodawstwa, ale wyboru tego można dokonać wyłącznie na korzyść prawa kraju sądu (art. 3 ust. 1219, ust. 2 ust. 1 art. 1223 kodeksu cywilnego). 2. Forma kolizji prawa – dwustronne i jednostronne normy kolizyjne. Jednostronne – przewidują możliwość stosowania wyłącznie własnego prawa krajowego, prawa państwa, w którym odbywa się forum (art. 424 Kodeksu pracy): „Do prawa państwa, przed którym toczy się sprawa, stosuje się prawo państwa, w którym toczy się sprawa pojawienie się zastawu morskiego na statku.” Normy takie mają charakter imperatywny. W ustawodawstwie rosyjskim istnieje tendencja do zastępowania klasycznej normy kolizyjnej „prawo sądu” wyrażeniem „stosuje się prawo rosyjskie” (art. 3 ust. 1197, art. 3 ust. 1199, art. 1200 kodeksu cywilnego, art. klauzula 1 artykułu 16 °CK). Dwustronne normy kolizyjne przewidują możliwość stosowania zarówno prawa krajowego, jak i zagranicznego lub międzynarodowego. Normy te mogą mieć charakter nakazowy, alternatywny i dyspozytywny (odpowiednio art. 1, art. 1197, art. 1201 kc.). We współczesnym prawie istnieje znacznie więcej dwustronnych norm kolizyjnych niż jednostronnych. Norma kolizyjna „prawo sądu” jest uważana za prawo „twarde” i obecnie ustawodawstwo wszystkich państw dąży do ustanowienia „miękkiej, elastycznej” regulacji prawnej, co jest możliwe tylko dzięki stosowaniu dwustronnych norm kolizyjnych (zwłaszcza dyspozytywne). To właśnie związanie dwustronnej normy konfliktowej, zwanej formułą przywiązania. 3. Forma prawna (źródło prawa) - prawna krajowa (krajowa - dział VI części trzeciej Kodeksu cywilnego) i ujednolicona prawna międzynarodowa (umowna - Konwencja haska o prawie właściwym dla umów międzynarodowej sprzedaży towarów z 1986 r.) kolizja zasady prawa. Naturalnie, podstawowe zastosowanie mają wewnętrzne normy kolizyjne. Specyfika jednolitych norm kolizyjnych polega na tym, że są to jednolite normy kolizyjne tworzone na podstawie umów międzynarodowych i stanowiące końcowy rezultat procesu koordynacji woli państw. Ujednolicone normy kolizyjne w krajowym porządku prawnym pełnią funkcję norm prawa wewnętrznego (zgodnie z art. 15 Konstytucji, art. 7 k.c.) i pod względem prawnym nie różnią się od nich. Jednakże ujednolicone przepisy zawsze zachowują związek z umową międzynarodową, która je zrodziła, w związku z czym nie łączą się z wewnętrznymi normami kolizyjnymi, istnieją równolegle z nimi i mają cechy związane z ich umownym pochodzeniem. 4. Znaczenie norm kolizyjnych – ogólne (podstawowe) i pomocnicze (dodatkowe) wiązania kolizyjne; wiązania kolizyjne ogólne i specjalne. Ogólne wiązania kolizyjne ustanawiają prawo właściwe w pierwszej kolejności (prawo „podstawowe”), np. ust. 1 pkt 1 art. 1223 ust. 3 art. 1199 GK. Pomocnicze przepisy kolizyjne ustanawiają „dodatkowe prawo”, które ma zastosowanie tylko w określonych okolicznościach (co do zasady, jeśli z jakiegokolwiek powodu nie jest możliwe zastosowanie „podstawowego” prawa), - ust. 3 art. 1199, art. 1201 GK. Ogólne wiązania kolizyjne są wspólne dla większości systemów prawnych światowych norm kolizyjnych. Ponadto są to przepisy ogólne (przekrojowe), tj. obowiązujące we wszystkich sektorach i instytucjach PIL, normy kolizyjne: prawo osobiste jednostki, prawo sądowe, prawo bandery itp. Konflikt szczególny powiązania są formułowane bezpośrednio dla konkretnych instytucji PIL. Stosuje się je w niektórych obszarach organizacji pozarządowej z elementem zagranicznym: prawo przysposabiającego, prawo dawcy, prawo miejsca wysyłki towaru itp. Szczególne wiązania kolizyjne stanowią przekształcenie ogólnych norm kolizyjnych. 3.4. Główne typy wiązań kolizyjnych Typy powiązań konfliktowych (formuły załączników) są najbardziej typowymi, maksymalnie uogólnionymi regułami najczęściej używanymi do budowania norm konfliktowych. Nazywa się je również kryteriami konfliktu lub zasadami konfliktu. 1. Prawo osobowe jednostki. W zależności od przynależności państwa do określonego systemu prawnego, prawo osobiste jednostki rozumiane jest w dwóch wersjach: jako prawo obywatelskie w prawie kontynentalnym oraz jako prawo miejsca zamieszkania (miejsca zamieszkania) w prawie zwyczajowym. Status prawny osoby według prawa obywatelstwa określa ustawodawstwo państwa, którego obywatelstwo posiada dana osoba, a według prawa miejsca zamieszkania – według ustawodawstwa państwa, na którego terytorium dana osoba przebywa. We współczesnym prawie państwa dążą do maksymalizacji swojej jurysdykcji: w większości systemów prawnych do określenia prawa osobistego jednostki stosuje się połączenie przepisów dotyczących obywatelstwa i miejsca zamieszkania. W prawie rosyjskim prawo osobiste jednostek definiuje art. 1195 Kodeks cywilny. Ponieważ Rosja należy do kontynentalnej rodziny prawnej, ogólnym łącznikiem kolizyjnym jest prawo obywatelskie. Możliwe jest także zastosowanie prawa miejsca zamieszkania, gdyż krajowa interpretacja prawa osobowego uwzględnia współczesne tendencje w rozwoju prawa prywatnego: dla różnych kategorii jednostek znaczenie ma albo prawo obywatelstwa, albo prawo miejsca zamieszkania. stosowany. Prawo osobiste określa cywilną i procesową osobowość prawną (statut osobowy) jednostki (art. 1195-1199 Kodeksu cywilnego). 2. Prawo obywatelstwa (prawo osobowe) osoby prawnej. We współczesnym PIL istnieją cztery możliwości ustalenia prawa osobowego osób prawnych: a) zgodnie z teorią inkorporacji prawem osobistym osoby prawnej jest prawo państwa, w którym osoba ta jest zarejestrowana (wpisana). Taka interpretacja jest zapisana w prawie Wielkiej Brytanii, Rosji, Chin, Czech, Indii, Cypru, USA; b) zgodnie z teorią rozliczeń osoba prawna należy do państwa, na którego terytorium znajduje się jej centrum administracyjne (zarząd, siedziba). Taka interpretacja jest charakterystyczna dla prawa większości krajów europejskich (Francja, Niemcy, Hiszpania, Belgia, Polska, Ukraina); c) zgodnie z teorią faktycznego (głównego) miejsca prowadzenia działalności osoba prawna posiada obywatelstwo państwa, na którego terytorium prowadzi swoją główną działalność gospodarczą (prawodawstwo Włoch, Algierii i wielu innych krajów rozwijających się); d) zgodnie z teorią kontroli osoba prawna ma obywatelstwo państwa, z którego terytorium jej działalność jest kontrolowana i zarządzana (przede wszystkim poprzez finansowanie). Teoria ta jest zapisana w ustawodawstwie zdecydowanej większości krajów rozwijających się oraz w prawie międzynarodowym (Konwencja waszyngtońska w sprawie procedury rozstrzygania sporów inwestycyjnych między państwem a osobami zagranicznymi z 1965 r., Traktat z 1994 r. do Karty Energetycznej). W ustawodawstwie większości państw do ustalenia prawa osobowego osób prawnych stosuje się kombinację różnych kryteriów (Wielka Brytania i USA – teorie inkorporacji i kontroli, Indie – rejestracja i faktyczne miejsce działalności, Węgry – rejestracja i miejsce zamieszkania) . Prawo osobowe spółki określa jej statut personalny (osobowość prawna spółki). W prawie rosyjskim pojęcie statusu osobowego osoby prawnej definiuje się w ust. 2 art. 1202 Kodeks cywilny. Rosja jest jednym z niewielu krajów na świecie, którego prawo ustanawia tylko jedno kryterium ustalania prawa osobistego osoby prawnej - kryterium inkorporacji (art. 1 ust. 1202 kodeksu cywilnego). 3. Prawo lokalizacji. Jest to jeden z najstarszych powiązań kolizyjnych, który określa prawno-majątkowy stan stosunków prawnych (art. 1205 k.c.). We współczesnym prawie istnieje tendencja do zmiany zakresu stosowania tej formuły zajęcia (wcześniej dotyczyła ona głównie nieruchomości, obecnie – ruchomości). Z punktu widzenia praktyki świata współczesnego prawo miejsca położenia rzeczy określa stan prawny zarówno rzeczy ruchomej, jak i nieruchomej (art. 2 k.c. ust. 1205). Wyjątki od tej reguły: jeżeli prawa rzeczowe powstały w całości na terytorium jednego państwa, a następnie rzecz została przeniesiona na terytorium innego państwa, to o samym powstaniu prawa własności decyduje prawo miejsca nabycia nieruchomości, a nie przez prawo jego faktycznego położenia; stan prawny rzeczy wpisanej do rejestru państwowego określa prawo tego państwa, niezależnie od faktycznego miejsca położenia rzeczy (art. 1207 k.c.). Moment przeniesienia własności i ryzyko przypadkowej utraty rzeczy są zasadniczo różne w ustawodawstwach różnych państw. We współczesnym prawie zwyczajowo oddziela się moment przeniesienia własności od momentu przeniesienia ryzyka przypadkowej utraty rzeczy. W PIL co do zasady istnieje tendencja do zawężania zakresu stosowania prawa majątkowego poprzez rozszerzenie zakresu osobowego i obowiązków. W procedurze specjalnej ustala się prawo własności rzeczy ruchomych w procesie przewozów międzynarodowych („ładunek w tranzycie”): aby rozwiązać ten problem, prawo kraju miejsca wyjścia ładunku, miejsce zastosowanie mają miejsce przeznaczenia ładunku i lokalizacja dokumentów tytułowych (paragraf 2 artykułu 1206 GK). Stan prawny rzeczy nabytych z tytułu zasiedzenia podlega prawu państwa, w którym znajdowała się nieruchomość w chwili ustania zasiedzenia (klauzula 3, art. 1206 kc). Możliwe jest zastosowanie autonomii woli do umowy w stosunku do nieruchomości. Strony mają swobodę wyboru prawa właściwego, niezależnie od tego, gdzie dokładnie znajduje się nieruchomość. Zapis ten jest nowością współczesnego PIL i wiąże się z rozszerzeniem zakresu stosowania autonomii woli na wszystkie stosunki umowne. Podobny przepis znajduje się w prawie rosyjskim (art. 1213 kc). 4. Prawo kraju sprzedawcy. Jest to ogólny konflikt pomocniczy wiążący wszystkie transakcje handlu zagranicznego. Prawo kraju sprzedawcy rozumiane jest w szerokim i wąskim znaczeniu. Rozumienie w wąskim znaczeniu oznacza zastosowanie do umowy sprzedaży prawa państwa, na którego terytorium znajduje się miejsce zamieszkania lub główne miejsce działalności sprzedawcy. Przez szeroko rozumiane prawo państwa sprzedawcy rozumie się prawo państwa, na którego terytorium znajduje się miejsce zamieszkania lub główna siedziba strony wykonującej świadczenie istotne dla treści umowy. Centralną stroną umowy kupna-sprzedaży jest sprzedawca. Najważniejszą transakcją handlu zagranicznego jest transakcja kupna i sprzedaży. Wszystkie pozostałe transakcje handlu zagranicznego konstruowane są według modelu umowy kupna-sprzedaży, zatem w pozostałych transakcjach strona centralna jest wyznaczana poprzez analogię: „stroną centralną w umowie kupna-sprzedaży jest sprzedający”. To właśnie ta interpretacja i stosowanie prawa sprzedawcy jest zapisane w art. 1211 kc: w przypadku braku wyboru prawa przez strony umowy stosuje się prawo strony centralnej transakcji. Oprócz transakcji kupna i sprzedaży norma określa stronę centralną dla kolejnych 18 rodzajów transakcji handlu zagranicznego, np. w umowie zastawniczej stroną centralną jest prawo kraju zastawcy. 5. Prawo miejsca czynu. Jest to rodzajowe ustalenie obowiązującego statutu stosunku prawnego, które zakłada stosowanie prawa państwa, na którego terytorium doszło do czynu prywatnego. Zasada kolizyjna, czyli prawo miejsca popełnienia czynu, ma charakter ogólny. Klasycznym przypadkiem zastosowania tej formuły w formie uogólnionej jest rozstrzygnięcie kolizji przepisów prawnych związanych z formą aktu prawa prywatnego. Ogólnie przyjęte stanowisko jest takie, że forma transakcji handlu zagranicznego podlega prawu państwa, na terytorium którego jest ona zawierana. Szczególnym przypadkiem rozumienia prawa miejsca popełnienia czynu jest szczególne prawo kolizyjne obowiązujące, prawo formy czynu, oparte na pierwotnej ogólnej zasadzie prawa: miejsce kieruje czynem. Formę każdej urzędowej czynności prawnej reguluje wyłącznie prawo państwa, na którego terytorium czynność ta ma miejsce. Przepis ten ma charakter obligatoryjny, dlatego też całkowicie wyklucza się możliwość posługiwania się obcą formą dokumentów urzędowych. Co do zasady, prawo miejsca czynności reguluje formalny status stosunku prawnego, czyli tryb podpisywania i formę transakcji. Przepis ten zawarty jest w art. 1209 GK. Specyficzny charakter mają jednak przepisy rosyjskiego ustawodawstwa w tej kwestii. Jeżeli zgodnie z prawem miejsca, w którym dokonano transakcji, jest ona nieważna pod względem formy, taka transakcja nie może być uznana za nieważną w Federacji Rosyjskiej, jeśli jest zgodna z wymogami prawa rosyjskiego. Norma ta ma charakter imperatywny, co tylko zaostrza wady takiego podejścia. Artykuł 1209 kodeksu cywilnego jest źródłem „utykających” stosunków: w Rosji stosunek prawny rodzi konsekwencje prawne, ale w państwie, na którego terytorium powstał, tak nie jest. Ponadto ust. 2 art. 1209 kc ustanawia nadrzędność prawa rosyjskiego w regulowaniu formalnego statusu transakcji, której stroną jest rosyjska osoba prawna. Forma takiej transakcji podlega prawu rosyjskiemu, niezależnie od miejsca jej wykonania. Głównymi typami ogólnej formuły załączania prawa miejsca dokonania czynności są prawo miejsca zawarcia umowy oraz prawo miejsca wykonania zobowiązania. Te formuły zajęcia mają charakter subsydiarny w stosunku do autonomii woli stron w regulowaniu kwestii statutu zobowiązań. Obowiązują one tylko w przypadku braku porozumienia stron co do wyboru prawa (przepis bezwzględnie wiążący określony jest w art. 1215 kc). Prawo miejsca zawarcia (wykonania) umowy reguluje obowiązki stron wynikające z umów prawa prywatnego. Trendem współczesnej praktyki jest odmowa stosowania tej formuły przywiązania ze względu na powszechne stosowanie umów między nieobecnymi. Ponadto koncepcja miejsca zawarcia umowy w kontynentalnym i angloamerykańskim porządku prawnym jest zasadniczo odmienna. W prawie zwyczajowym obowiązuje „teoria skrzynki pocztowej”: miejscem zawarcia transakcji jest miejsce, do którego zostaje przesłane potwierdzenie. Prawo kontynentalne (oraz Konwencja wiedeńska o międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980 r.) ustanawia „doktrynę odbioru”: miejscem zawarcia transakcji jest miejsce otrzymania akceptacji. Stanowiska takie są absolutnie nie do pogodzenia i prowadzą do tego, że z punktu widzenia różnych systemów prawnych umowa ma jednocześnie dwa miejsca zawarcia (miejsce wysłania akceptacji i miejsce jej otrzymania). Prawo miejsca wykonania zobowiązania uważane jest za jedną z najlepszych możliwości uregulowania kwestii statutu zobowiązań. W związku z autonomią woli stron obowiązujący konflikt ma powszechnie uznawany charakter subsydiarny. Prawo miejsca wykonania zobowiązania można rozumieć szeroko i wąsko. Rozumowanie szeroko rozumianej kolizji praw jest zapisane w ustawodawstwie Niemiec i Turcji (np. zgodnie z turecką ustawą o prawie prywatnym międzynarodowym i postępowaniu z 1982 r., prawo miejsca wykonania umowy stosuje się, jeżeli strony nie wyraziły autonomii woli, w kilku miejscach egzekucji stosuje się prawo miejsca wykonania czynności będące środkiem ciężkości stosunku zobowiązaniowego; analogiczne przepisy zawiera ustawa wprowadzająca z 1986 r. do GGU). W prawie zdecydowanej większości państw przyjęto węższą interpretację miejsca wykonania zobowiązania – jest to miejsce faktycznej dostawy towaru, dokumentów własności lub miejsce płatności. Ta formuła załącznika służy do rozwiązania całego szeregu zagadnień: procedury dostawy towaru (formularz zaświadczeń o przyjęciu, data i dokładny czas przekazania towaru), procedury dokonania płatności (forma i treść odpowiednich dokumentów płatniczych). 6. Prawo miejsca popełnienia przestępstwa (wykroczenia). Jest to jedna z najstarszych norm kolizyjnych służących do regulacji zobowiązań deliktowych i określenia niedozwolonego statutu stosunku prawnego (art. 1220 k.c.). Zagadnienia ustawy o delikcie w prawie różnych państw mają zasadniczo odmienne rozwiązania – różne wieki odpowiedzialności deliktowej, podstawy odpowiedzialności, jej ograniczenia i wyłączenia od niej, sposoby zadośćuczynienia za krzywdę, wysokość i wysokość odszkodowania. Ponadto istnieją znaczne różnice w rozumieniu miejsca popełnienia przestępstwa: jest to miejsce, w którym popełniono czyn szkodliwy (Włochy, Grecja); miejsce wystąpienia szkodliwych skutków (Francja, USA – koncepcja „praw nabytych”); możliwa jest kombinacja obu zasad (Niemcy). Obecnie prawo miejsca popełnienia czynu niedozwolonego oceniane jest jako „twarde” prawo kolizyjne obowiązujące, a w prawie wszystkich państw występuje tendencja do odchodzenia od jego stosowania. Podstawową zasadą współczesnego rozwiązywania zobowiązań deliktowych jest możliwość wyboru najkorzystniejszego dla pokrzywdzonego ustawodawstwa (z inicjatywy sądu lub samego pokrzywdzonego). Możliwości wyboru jest dość wiele: prawo miejsca, w którym popełniono szkodliwy czyn, prawo miejsca, w którym wystąpiły szkodliwe skutki, prawo osobiste (obywatelstwa lub miejsca zamieszkania) ofiary lub sprawcy, prawo zwykłego obywatelstwa lub wspólnego miejsca zamieszkania, prawo sądu. Zasada ta jest również zapisana w prawie rosyjskim - przepisy art. 1219 k.c. ustanawia „łańcuch” norm kolizyjnych, pozwalający na zastosowanie systemu „elastycznego” regulowania stosunków deliktowych. 7. Prawo waluty długu. Jest to szczególny konflikt wiążący dla rozstrzygania kwestii pojawiających się w związku z treścią zobowiązań pieniężnych. Ta formuła przywiązania została wypracowana w doktrynie i praktyce niemieckiej i jest problematycznym, nie powszechnie uznawanym, wiążącym konflikt. Na przykład w rosyjskim prawie nie ma takiego linku. Istota kołka walutowego jest następująca: jeśli transakcja zawierana jest w określonej walucie obcej, to we wszystkich kwestiach walutowych podlega ona porządkowi prawnemu państwa, do którego należy ta waluta. Przepis ten opiera się na uznaniu eksterytorialnego skutku ustaw krajowych mających na celu zmianę jednostek monetarnych państwa. Ponadto do lokalizowania kontraktu można wykorzystać prawo waluty długu, ustalając jego najściślejszy związek z prawem danego państwa. 8. Prawo sądowe. Jest to obowiązująca jednostronna norma kolizyjna, oznaczająca stosowanie wyłącznie prawa lokalnego, prawa państwa, którego sąd rozpatruje sprawę. Niezbędną kwestię kolizyjną rozstrzyga sąd na korzyść prawa państwa, na którego terytorium toczy się spór prywatnoprawny (art. 424 k.p.k.). Stosowanie prawa kraju, w którym odbywa się forum, jest zapisane we wszystkich normach kolizyjnych Federalnego Kodeksu Cywilnego. W praktyce sądów angielskich rozstrzyganie sporu w oparciu o prawo sądu jest zasadą ogólną, natomiast stosowanie prawa obcego stanowi wyjątek. W ustawodawstwie krajowym istnieje tendencja do zastępowania terminu „prawo sądowe” określeniem „prawo rosyjskie”. Odwołanie się do prawa sądowego jest niezwykle atrakcyjne dla organów ścigania wszystkich państw, pozwala na legalne stosowanie prawa miejscowego, co znacznie upraszcza i przyspiesza proces (nie ma potrzeby ustalania treści prawa obcego, specyfiki jego stosowania i interpretacji). Co do zasady prawo kraju sądu ma zastosowanie do każdego rodzaju UZP i może stanowić alternatywę dla wszystkich innych form zajęcia. Ustawodawstwo większości państw przewiduje, że jeżeli nie jest możliwe „w rozsądnym terminie” ustalenie treści prawa obcego, sąd rozstrzyga sprawę na podstawie swojego prawa krajowego. Jednakże stosowanie prawa sądowego w rzeczywistości nie uwzględnia obecności obcego elementu w stosunku prawnym i może prowadzić do zniekształcenia jego treści. We współczesnej praktyce i doktrynie powszechnie przyjmuje się, że prawo sądowe jest „twardym” prawem kolizyjnym obowiązującym, należy dążyć do maksymalnego unikania jego stosowania. Ogólnie przyjętym zakresem prawa sądu jest MPH. Z punktu widzenia klasycznego rozumienia prawo sądu w MPH nie jest normą kolizyjną, ale jedną z podstawowych zasad procesowych (sąd stosuje wyłącznie swoje prawo procesowe). 9. Prawo flagowe. Ta zasada kolizyjna stanowi przekształcenie „prawa osobistego” obowiązującego w odniesieniu do statków powietrznych i statków wodnych oraz obiektów kosmicznych. Stan prawny takich przedmiotów reguluje prawo państwa, pod którego banderą pływa statek powietrzny lub statek. Głównym obszarem stosowania prawa bandery jest międzynarodowy transport morski i lotniczy, żegluga handlowa i nawigacja. W KTM na gruncie tej kolizji przepisów buduje się wiele przepisów, np.: prawo własności i inne prawa majątkowe statków morskich (art. 415), status prawny członków załogi (art. 416), prawo do majątku znajdującego się na zatopionym statku na pełnym morzu (art. 417), granice odpowiedzialności armatora (art. 426). 10. Prawo wybrane przez strony stosunku prawnego (samodzielność woli, prawo wyboru prawa przez strony, klauzula o prawie właściwym). Jest to główny konflikt wiążący dla wszystkich zobowiązań umownych (transakcje handlu zagranicznego, umowa transportowa, umowa małżeńska, umowa o pracę). Na całym świecie autonomia woli jest uważana za najbardziej „elastyczną” normę konfliktu. Autonomia testamentu implikuje dyspozytywny charakter normy kolizyjnej, maksymalną swobodę stron w wyborze modelu postępowania (w tym w zakresie wyboru ustawodawstwa). Autonomia woli dotyczy tylko bezwzględnie obowiązującego stosunku prawnego. W ustawodawstwie wielu krajów (USA, kraje skandynawskie, Niemcy) terytorialne granice autonomii woli są ograniczone. Strony mogą dokonać wyboru na korzyść jedynie systemu prawnego, z którym faktycznie wiąże się stosunek prawny. Większość krajów przewiduje możliwość nieograniczonego wyboru prawa przez strony, nawet wybór prawa państwa „neutralnego” (z którym transakcja nie jest w żaden sposób związana) jest mile widziany. Domniemywa się, że wybór takiego prawa a priori stawia strony na równej pozycji. Takie stanowisko jest zapisane w ustawodawstwie rosyjskim (art. 1210 kodeksu cywilnego). Klauzula prawa właściwego może być wyraźnie wyrażona (expressis verbis) w umowie. Strony rzadko jednak zgłaszają wyraźne zastrzeżenie co do obowiązującego prawa. Nikt z góry nie wie, gdzie, kiedy i z jakiego powodu wyniknie spór z umowy, dlatego bardziej funkcjonalny jest wybór prawa właściwego po powstaniu sporu. Ale jeśli powstał spór, stronom dość trudno jest dojść do porozumienia w sprawie wyboru ustawodawstwa. Dlatego większość umów handlu zagranicznego nie zawiera klauzuli o obowiązującym prawie. W przypadku braku porozumienia między stronami co do prawa właściwego w umowie, sąd sam określa, które prawo powinno regulować ten stosunek. Kwestia ta jest rozwiązywana inaczej w prawie rosyjskim (art. 1211, 1213 kc) i zachodnim. W przypadku braku uzgodnienia pomiędzy stronami obowiązującego prawa, sąd rosyjski rozstrzyga spór w oparciu o postanowienia art. 1211 GK. Do umowy stosuje się prawo kraju, z którym umowa jest najściślej związana. Prawem państwa, z którym umowa jest najściślej związana, jest prawo państwa, na którego terytorium znajduje się miejsce zamieszkania lub główne miejsce działalności centralnej strony stosunku prawnego, czyli kontrahenta, którego wykonanie jest decydujące o treści umowy. W sztuce. 1211 kc wymienia się 26 odmian umów cywilnoprawnych, a dla każdego z nich ustalane jest prawo właściwe, ustalane w oparciu o kryterium rzeczywistego związku. Kwestia konfliktu w odniesieniu do umów niewymienionych w art. 1211, rozwiązany przez analogię (analogia prawa). W sądach państw zachodnich (Wielka Brytania, Francja, Austria, USA) w przypadku braku w umowie klauzuli o obowiązującym prawie ustala się „hipotetyczną”, „dorozumianą” wola stron, czyli sam sąd określa, jakie prawo strony chciałyby zastosować do spornego stosunku. Do ustalenia „dorozumianej woli stron” stosuje się kryteria „lokalizacji umowy”; „sprawiedliwość”, „miły, troskliwy właściciel”, „rozsądna osoba”; ścisłe, realne, rozsądne powiązanie obowiązującego prawa z konkretnym rzeczywistym składem. W doktrynie i praktyce zachodniej rozwinęła się cała teoria domniemań: kto wybrał sąd (arbitraż), wybrał prawo; rozsądne połączenie; prawo właściwe dla niniejszej umowy; wspólne obywatelstwo lub miejsce zamieszkania. Nowe formuły zajęcia we współczesnym prawie (wywodzące się z „dorozumianej” woli stron) - prawo, z którym relacja jest najściślej związana (zasada rzeczywistego związku); prawo właściwe dla istoty stosunku (prawo własne umowy). Te formuły załączników są również stosowane w prawie rosyjskim. Zrozumienie zasady najbliższego związku w ustawodawstwie rosyjskim jest określone w ust. 2 art. 1186, art. 1188 ust. 1, 2, 5 art. 1211 ust. 1 art. 1213 GK. Niestety ustawodawca krajowy nie wypracował jednej definicji kryterium najściślejszego związku. Na przykład zasadniczo odmienne rozumienie tej kategorii określono w ust. 2 i 5 art. 1211 i ust. 1 art. 1213 GK. Kryterium najściślejszego związku w prawie obcym ustala się zgodnie z teorią domniemania. Prawo istoty stosunku (prawo rozumu, prawo własne umowy) zakłada stosowanie prawa rządzącego podstawą stosunku prawnego. Kryterium to jest sformułowane w ustawodawstwie rosyjskim w następujący sposób: prawo, które należy stosować w odniesieniu do odpowiedniego stosunku (art. 1208, 1218 kodeksu cywilnego). Normy takie nazywane są zwykle „gumowymi” – elastycznymi, pozwalającymi na różne interpretacje i najszerszą swobodę uznania sędziego. Normy „gumowe” od dawna są charakterystyczne dla prawa zachodniego, a dzięki wielowiekowej praktyce sądowej mają dość określoną treść. W Rosji nie ma praktyki sądowej stosowania takich norm i prawie niemożliwe jest stosowanie ich w sądach bez dodatkowych wyjaśnień i interpretacji. 3.5. Współczesne problemy kolizyjne Współczesną główną cechą rozwoju powiązań kolizyjnych jest chęć porzucenia „twardych” norm kolizyjnych opartych na jednym kryterium wyboru prawa. Aby wybrać prawo w jednej kwestii, stosuje się nie tylko jedną, ale cały system wzajemnie powiązanych norm kolizyjnych („łańcuchy” norm kolizyjnych) - na przykład art. 1199 Kodeks cywilny. Głównym sposobem wyboru prawa jest skorzystanie z elastycznych przepisów, które pozwalają uwzględnić wszystkie specyficzne okoliczności sprawy. Stosunek prawny dzieli się na ustawy, a każda ustawa posiada odrębną regulację kolizyjną. W jednym rzeczywistym stosunku prawnym istnieje cały system różnych ustaw: osobowe, majątkowe, zobowiązań, formalne, deliktowe, walutowe, spadkowe, małżeńskie itp. Przy podziale stosunku prawnego na ustawy, do każdej indywidualnej ustawy stosuje się niezależne prawo - prawo państwa, z którym dana część stosunku prawnego jest najściślej związana. Ten sposób regulacji prawnej polega na wykorzystaniu przede wszystkim kryterium najściślejszego związku i zasady istoty stosunku. Nie we wszystkich przypadkach stosunek prawny z elementem obcym podlega temu samemu porządkowi prawnemu. Bardzo często kwestia główna (istota stosunku – prawa i obowiązki stron) wiąże się z prawem jednego państwa, a kwestie szczególne tego samego stosunku (zdolność prawna, forma transakcji) – z prawem inny stan (inne). Zjawisko to w prawie prywatnym nazywane jest „mnogością kolizji prawa”, co przejawia się w następujących wariantach. 1. Kumulacja (połączenie) przepisów kolizyjnych powoduje konieczność uwzględnienia przepisów kilku różnych systemów prawnych przy regulacji jednego stosunku prawnego. Kumulatywne kolizje prawa wymagają jednoczesnego stosowania różnych systemów prawnych: np. małżeństwo – formę i tryb określa prawo miejsca zawarcia małżeństwa oraz wewnętrzne przesłanki zawarcia małżeństwa (zdolność do zawarcia małżeństwa, przeszkody w zawarciu małżeństwa) - przez prawo osobiste każdego z małżonków (art. 156 Kodeksu rodzinnego). 2. W razie podziału normy kolizyjnej stosunek prawny jako całość podlega jednemu porządkowi prawnemu, a jego poszczególne kwestie – drugiemu. Przykładowo, stosunki spadkowe podlegają co do zasady prawu osobistemu spadkodawcy (prawu ostatniego zwykłego miejsca zamieszkania spadkodawcy), a dziedziczenie nieruchomości wiąże się z odrębną regulacją kolizyjną: zgodnie z prawem położenie części nieruchomej odziedziczonego majątku (art. 1224 k.c.). 3. Alternatywne normy kolizyjne umożliwiają uznanie stosunku za ważny, jeżeli spełnia on wymogi takiego lub innego porządku prawnego, wprost określone w tej regule (art. 419, 420 WZT). Wielość wiązań kolizyjnych występuje zarówno w prostych, jak i złożonych podrzędnych alternatywnych normach kolizyjnych (art. 1211, 1213 kc). Zjawisko ich niezależności należy odróżnić od wielości wiązań konfliktowych. Niezależność regulacji kolizji znajdujemy przede wszystkim w zobowiązaniach akcesoryjnych. Współczesna praktyka i doktryna wyznają, że kwestie kolizyjne umów zastawu i poręczenia mają samodzielną regulację prawną, podlegają prawu zastawcy lub poręczyciela, podczas gdy główny obowiązek podlega odmiennemu porządkowi prawnemu (co do zasady , wybrany przez strony stosunku prawnego). Wzajemność jest jedną ze szczególnych zasad prawa prywatnego. W prawie kolizyjnym istnieje szczególne pojęcie wzajemności prawa kolizyjnego, które znacznie różni się od materialnego i formalnego. Wzajemność konfliktu polega na wzajemnym stosowaniu prawa, co oznacza, że sąd jednego państwa stosuje prawo innego państwa tylko pod warunkiem, że sąd obcy zachowa się w ten sam sposób. Co do zasady, rozpatrując spory z zakresu prawa prywatnego z elementem zagranicznym, nie należy brać pod uwagę wzajemności prawa kolizyjnego. Prawo obce podlega stosowaniu w sądach krajowych niezależnie od tego, czy za granicą stosowane jest prawo danego państwa, gdyż takie stosowanie przesądzają krajowe przepisy kolizyjne, a nie kolizyjna wzajemność prawna. Wyjątek od tej reguły – wzajemne stosowanie prawa – jest bezpośrednio uregulowany w ustawie. Ustawodawstwo większości państw zakłada domniemanie istnienia wzajemności prawa kolizyjnego (zakłada się jej istnienie, lecz należy wykazać jej brak). To właśnie przepis zawarty w art. 1189 Kodeks cywilny. 3.6. Kwalifikacja reguły kolizyjnej, jej interpretacja i zastosowanie Zastosowanie jakiejkolwiek normy prawnej jest niemożliwe bez jej interpretacji: ustalenia jej znaczenia i związku z rzeczywistymi okolicznościami, w jakich norma powinna być zastosowana. Poszczególne metody i reguły interpretacji mogą się różnić, ale w każdym przypadku muszą być zgodne z systemem prawnym państwa, którego norma prawna jest interpretowana i stosowana. Wyniki interpretacji nie powinny być sprzeczne z głównymi celami i zasadami prawa oraz jego normatywnymi nakazami. W ten sam sposób wykładnia normy kolizyjnej towarzyszy jej stosowaniu. Norma kolizyjna, jak każda inna norma prawna, składa się z różnych terminów prawnych i struktur pojęciowych. Pojęcia prawne stanowią podstawę zarówno zakresu, jak i obowiązujących zasad kolizyjnych. Jednakże interpretacja, czyli kwalifikacja prawna normy kolizyjnej, różni się znacznie od interpretacji innych norm prawnych. Główna różnica polega na tym, że rzeczywiste okoliczności, w których należy stosować normę kolizyjną, leżą w obszarze prawa różnych państw. Norma kolizyjna łączy prawo krajowe z prawem obcym, zatem problem kwalifikacji sprowadza się do pytania, z punktu widzenia prawa jakiego państwa należy interpretować kategorie prawne zawarte w samej normie kolizyjnej. W międzynarodowym prawie prywatnym istnieje teoria „konfliktu kwalifikacji”, opierająca się na problematyce kwalifikacji norm kolizyjnych. Konflikt kwalifikacji norm kolizyjnych wynika z faktu, że w prawie różnych państw tekstowo identyczne pojęcia prawne (zdolność prawna, forma transakcji, prawo osobowe, miejsce zawarcia transakcji) mają zasadniczo odmienną treść. Konflikt kwalifikacji należy odróżnić od konfliktu jurysdykcji – problemu wyboru sądu właściwego (jeden z najtrudniejszych problemów MPH). Problem kwalifikacji kolizyjnych pojęć prawnych istnieje jedynie na etapie wyboru prawa, przy rozstrzyganiu kolizji i stosowaniu krajowych norm kolizyjnych (kwalifikacja pierwszorzędowa). Wszystkie trudności wiążą się właśnie z tym, że nie zostało jeszcze wybrane prawo właściwe. Po wybraniu właściwego porządku prawnego problem ten już nie istnieje. Interpretacji wybranego prawa obcego (kwalifikacja wtórna) dokonuje się wyłącznie zgodnie z przepisami tego prawa. Doktryna PIL wypracowała następujące teorie rozwiązywania konfliktu kwalifikacji. 1. Kwalifikacja na podstawie prawa sądu (tj. prawa krajowego państwa, którego organ ścigania rozpatruje sprawę). Jest to najczęstszy sposób rozwiązania konfliktu kwalifikacji. Norma kolizyjna, jako zasada prawa krajowego, posługuje się krajowymi kategoriami prawnymi, które są specyficzne dla tego konkretnego systemu prawnego. Cała prawnicza konstrukcja terminologiczna reguły kolizyjnej ma tę samą treść, co reguła prawa prywatnego materialnego danego państwa. Ponieważ problem konfliktu rozstrzyga się na podstawie prawa kolizyjnego państwa sądu, to kwalifikację pojęć kolizyjnych należy przeprowadzić właśnie zgodnie z prawem sądu. Podstawowym brakiem kwalifikacji w świetle prawa sądu jest całkowite zignorowanie faktu, że stosunek prawny ma związek z terytorium innych państw i że kwestię kolizyjną można rozstrzygnąć na korzyść wyboru prawa obcego. Kwalifikacja w rozumieniu prawa sądu oznacza jednak kwalifikację pierwotną – kwalifikację wyłącznie pojęć kolizyjnych. Kwalifikacja pierwotna, kwalifikacja krajowej normy kolizyjnej może być dokonana wyłącznie zgodnie z prawem sądu (art. 1 ust. 1187 kc). 2. Kwalifikacja według prawa państwa, z którym związek jest najściślej związany (przez prawo istoty stosunku). Taki sposób kwalifikacji pozwala uniknąć głównych wad kwalifikacji zgodnie z prawem sądu – obce pojęcia prawne kwalifikuje się w ich „rodzimych” kategoriach prawnych. Kwalifikacja na prawie obcym jest jednak co do zasady kwalifikacją wtórną, która następuje po wyborze prawa, gdy kwestia kolizyjna zostanie rozstrzygnięta na korzyść stosowania prawa obcego. Zatem w istocie nie mówimy tu już o kwalifikacji pojęć kolizyjnych, ale o kwalifikacji kategorii prawnych prawa prywatnego materialnego. Nie ulega wątpliwości, że rozstrzygając kwestię kolizyjną na korzyść prawa obcego, wszelkie materialne pojęcia prawne należy precyzyjnie definiować w ich kategoriach krajowych. Najtrudniejszym problemem jest konieczność zastosowania obcych pojęć kolizyjnoprawnych na etapie wyboru prawa, jeszcze przed rozstrzygnięciem kwestii kolizyjnej. Możliwość pierwotnej kwalifikacji na podstawie prawa obcego wynika z tego, że wszystkie okoliczności faktyczne są związane z prawem jednego państwa, a sprawa z jakiegokolwiek powodu jest rozpatrywana w sądzie innego państwa. Ponadto pojęcia prawne, które wymagają kwalifikacji i odnoszą się do faktycznych okoliczności stosunku prawnego, mogą co do zasady być nieznane prawu miejscowemu (np. pojęcie „udziału wdowy” w prawie rosyjskim) lub znane w innej terminologii. oznaczenie i o innej treści (ust. 2 art. 1187 GK). 2. Teoria kwalifikacji „autonomicznej” opiera się na fakcie, że reguła kolizyjna, mająca charakter krajowy, łączy prawo krajowe z prawem obcym, a tej okoliczności nie można ignorować. Aby pełnić rolę łącznika między porządkami prawnymi różnych państw, norma kolizyjna musi posługiwać się pojęciami wspólnymi dla wszystkich systemów prawnych, ustalanymi za pomocą prawa porównawczego i uogólnienia jednorodnych pojęć cywilistycznych. Zarówno w zagranicznej, jak i w krajowej doktrynie PIL wyrażony jest pogląd, że zakres normy kolizyjnej powinien korzystać z pojęć prawnych wspólnych dla wszystkich systemów prawnych, a kwalifikacja wiążących kategorii prawnych kolizji powinna być dokonana zgodnie z prawem sądowym. Idea stworzenia norm kolizyjnych, składających się z pojęć prawnych wspólnych dla większości systemów prawnych, ma charakter pozytywny. To właśnie takie normy kolizyjne mogłyby najlepiej spełniać swoją funkcję wyboru prawa właściwego. Problem polega na tym, gdzie znaleźć takie ogólne, uogólnione pojęcia? Ich opracowanie jest zadaniem prawa porównawczego. Jednak od razu pojawia się jeszcze bardziej złożony problem: kto właściwie powinien przeprowadzić analizę porównawczą prawa różnych państw i ustalić wspólne dla wszystkich pojęcia prawne? Analiza porównawcza jest zadaniem doktryny, z której wnioski nie są dla sądu prawnie wiążące. Dopiero sąd rozstrzyga kwestię kolizyjną i ustala prawo właściwe. Z prawnego punktu widzenia to sędzia w procesie egzekucji prawa ma prawo dokonać analizy porównawczej prawa państw, z którymi ten stosunek jest związany, wyodrębnić wspólne dla wszystkich kategorie prawne i na ich podstawie zastosować krajowe przepisy kolizyjne. Ale czy co do zasady można zobowiązać sędziego do angażowania się w prawo porównawcze w każdym przypadku rozpatrywania spraw z elementem zagranicznym? Ponadto analiza porównawcza dokonana przez danego sędziego to jego prywatna, subiektywna opinia, która może być zupełnie odmienna od opinii innego sędziego w podobnej sprawie. W świetle powyższego można wyciągnąć jednoznaczny wniosek: obecnie trudno mówić o możliwości praktycznej realizacji kwalifikacji autonomicznej. Dziś autonomiczna kwalifikacja jako sposób interpretacji norm kolizyjnych nie może być podstawą działania krajowych organów ścigania. Jednak z punktu widzenia przyszłego prawa teorii tej należy poświęcić szczególną uwagę, gdyż ogólne pojęcia, które powinny leżeć u podstaw norm kolizyjnych z pewnością istnieją i wymagają ustalenia. Głównym sposobem definiowania i tworzenia takich pojęć jest unifikacja i harmonizacja prawa kolizyjnego i prawa materialnego. Ściśle związane z konfliktem kwalifikacji są problemy definicji, interpretacji i stosowania norm prawnych. W przypadku rozstrzygnięcia kwestii kolizyjnej na korzyść zastosowania prawa obcego obowiązuje powszechnie uznana zasada: prawo obce musi być interpretowane i stosowane w taki sam sposób, w jaki jest interpretowane i stosowane w swoim „ojczystym” państwie przez „rodzimego” sędzia. Praktyczne wdrożenie tej zasady jest chyba największą trudnością w PIL. Nie jest jasne, w jakim stopniu sąd jednego państwa, znając i stosując z urzędu (z urzędu) tylko własne prawo krajowe, jest w stanie interpretować i stosować prawo obce w taki sam sposób, w jaki miałby zastosowanie sąd odpowiedniego państwa obcego to. Problem ten pogłębia fakt, że rozumienie prawa obcego w systemie prawa kontynentalnego i angloamerykańskiego jest zasadniczo odmienne. Prawo kontynentalne (w tym rosyjskie) opiera się na jednoznacznym przekonaniu, że prawo obce rozumiane jest właśnie jako prawo, jako system prawnych, obligatoryjnych nakazów o charakterze władczym państwowym i powinno być akceptowane jako coś danego, niepodlegającego dowodom z innymi okolicznościami faktycznymi sprawy. W prawie angloamerykańskim panuje odwrotne stanowisko: prawo obce nie jest uważane za prawo, system prawnie wiążących norm, a jedynie za fakt do udowodnienia wraz z innymi okolicznościami faktycznymi. W związku z tym pojawia się poważny problem. W jakim stopniu, na przykład, francuski lub niemiecki sędzia jest w stanie przyjąć punkt widzenia sędziego angielskiego lub amerykańskiego? Niezbędne jest również uwzględnienie odmiennej mentalności prawnej w krajach Europy Zachodniej, krajach byłego ZSRR, w krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Bardzo trudno sobie wyobrazić, że sędzia jednego państwa może naprawdę przesiąknąć świadomością prawną sędziego zagranicznego i przyjąć jego punkt widzenia. Problemy definicji, interpretacji i stosowania obcych norm prawnych w ustawodawstwie rosyjskim rozwiązywane są zgodnie z art. 1191 GK, art. 166 UK, art. 14 APK. Przepisy dotyczące ustalania treści norm prawa obcego należą do najbardziej udanych w rosyjskim PIL. Treść norm prawa obcego ustala z urzędu sąd rosyjski zgodnie z ich oficjalną wykładnią, praktyką stosowania i doktryną danego państwa obcego. Stanowisko to uwzględnia specyfikę źródeł zagranicznego PIL. Pośrednio uznaje się, że w innych państwach źródłem PIL jest nie tylko prawodawstwo, ale także praktyka i doktryna sądownicza. Prawo rosyjskie ustanawia także mechanizm ustalania treści prawa obcego – odwołanie do Ministerstwa Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej, innych właściwych organów w Federacji Rosyjskiej i za granicą oraz zaangażowanie ekspertów. Sąd rosyjski ma prawo skorzystać z pomocy osób biorących udział w sprawie, które mogą pomóc sądowi w ustaleniu treści prawa obcego. Podkreślić należy, że pomoc stron jest ich prawem, a nie obowiązkiem. Ciężar dowodu treści prawa obcego może spoczywać na stronach jedynie w sporach związanych z działalnością gospodarczą. Jeżeli pomimo wszelkich podjętych środków nie udało się ustalić treści norm prawa obcego, sąd stosuje prawo rosyjskie (art. 3 kodeksu cywilnego klauzula 1191, art. 2 kodeksu karnego klauzula 166). 3.7. Granice stosowania i skutki norm kolizyjnych Jedną z podstawowych zasad prawa prywatnego jest to, że stosowanie prawa obcego nie może naruszać podstaw prawa i porządku lokalnego. Prawo krajowe, dopuszczając stosowanie na swoim terytorium prawa innych państw, określa tryb i granice jego stosowania. W tym celu prawo prywatne międzynarodowe wykształciło specjalną instytucję – klauzulę porządku publicznego, która zawarta jest w prawie wszystkich państw i jest pojęciem powszechnie uznanym. W najbardziej ogólnej formie klauzulę porządku publicznego można zdefiniować w sposób następujący: nie stosuje się prawa obcego wybranego na podstawie krajowej normy kolizyjnej i prawa podmiotowe wynikające z niego nie są uznawane, jeżeli takie zastosowanie lub uznanie jest sprzeczne z porządku publicznego danego państwa. Pierwszym statutem zawierającym klauzulę porządku publicznego jest FCC. W sztuce. 6 Federalnego Kodeksu Cywilnego stanowi, że poprzez umowy prywatne nie można anulować działania praw, których przestrzeganiem jest przestrzeganie porządku publicznego i dobrych obyczajów. Sformułowanie to nazywane jest klauzulą porządku publicznego w wersji pozytywnej (art. 24 algierskiego kodeksu cywilnego). Obecnie ustawodawstwo zdecydowanej większości państw (Szwajcarii, Polski, Niemiec, Federacji Rosyjskiej itp.) przyjęło negatywną wersję klauzuli porządku publicznego. Na przykład zgodnie z art. 5 austriackiej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, przepis prawa obcego nie ma zastosowania, jeżeli jego zastosowanie może prowadzić do skutków niezgodnych z podstawowymi zasadami austriackiego porządku prawnego. Prawo rosyjskie posługuje się negatywną wersją klauzuli porządku publicznego. Całkiem podobna terminologia stosowana jest w różnych aktach ustawodawczych: podstawach prawa i porządku (porządku publicznego) Federacji Rosyjskiej (art. 1193 kodeksu cywilnego, art. 167 Wielkiej Brytanii), porządku publicznego Federacji Rosyjskiej (art. 244 kodeksu cywilnego). KPA), suwerenność, bezpieczeństwo i porządek publiczny Federacji Rosyjskiej (art. 412 kpc). Ustawodawstwo wszystkich państw opiera się na jednym punkcie widzenia. Można odmówić zastosowania zagranicznego przepisu prawnego, jeżeli konsekwencje jego zastosowania są niezgodne z porządkiem publicznym tego państwa. Niedopuszczalne jest twierdzenie, że prawo jednego państwa jest sprzeczne z prawem innego państwa. Krajowemu porządkowi publicznemu może zaprzeczyć nie samo prawo obce jako całość (jako integralny system prawny), ale jedynie konsekwencje stosowania jego norm. We współczesnym prawie uważa się również za niezgodne z prawem odmowę stosowania prawa obcego tylko na tej podstawie, że dane państwo ma zasadniczo odmienny system polityczny, gospodarczy lub prawny (paragraf 2 art. 1193 kodeksu cywilnego). W żadnym akcie prawnym nie ma definicji kategorii „porządek publiczny”. Doktryna stale podkreśla niepewność, a nawet nieokreśloność (FRG) tego pojęcia. Współczesne orzecznictwo nieustannie próbuje zdefiniować kategorię „porządku publicznego”, wymieniając normy, które w prawie krajowym mają charakter superimperatywny i stanowią podstawę jego porządku prawnego: 1) podstawowe, fundamentalne zasady krajowego prawa publicznego (przede wszystkim konstytucyjne, karne i administracyjne); 2) powszechnie uznane zasady moralności i sprawiedliwości, na których opiera się krajowy porządek prawny; świadomość narodowa społeczeństwa; 3) słuszne prawa i interesy osób fizycznych i prawnych, społeczeństwa i państwa, których ochrona jest głównym zadaniem systemu prawnego każdego państwa; 4) powszechnie uznane zasady i normy prawa międzynarodowego (w tym międzynarodowe standardy prawne ochrony praw człowieka), które są częścią systemów prawnych większości państw i mają pierwszeństwo przed działaniem prawa krajowego. To wyliczenie nie jest wyczerpujące, zamknięte. Klauzula porządku publicznego jest kategorią dość „gumową” iw rzeczywistości może być użyta do odmowy stosowania prawa obcego, nawet jeśli konsekwencje jego stosowania nie są sprzeczne z podstawami krajowego porządku prawnego. W tym zakresie w doktrynie odwołanie do porządku publicznego traktowane jest jako patologia prawna, anomalia i może być stosowane jedynie w wyjątkowych przypadkach. Prawo międzynarodowe stanowi, że sąd ma prawo odwołać się do klauzuli porządku publicznego, jeżeli stosowanie prawa obcego jest wyraźnie niezgodne z krajowym porządkiem prawnym (art. 12 Konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, 1986). Obecnie ustawodawstwo większości państw (Szwajcaria, Niemcy) przewiduje równolegle podobne normy – klauzulę porządku publicznego w wersji negatywnej i pozytywnej. Tendencja ta stanowi nowość w międzynarodowym prawie prywatnym i wynika z faktu, że w każdym systemie prawnym istnieje szczególny krąg przepisów bezwzględnie obowiązujących, które nie są częścią porządku publicznego, ale zawsze muszą być stosowane, nawet jeśli krajowe prawo kolizyjne odnosi się do obcego systemu prawnego. Przepis o obowiązkowym stosowaniu norm prawa krajowego jest pozytywną wersją klauzuli porządku publicznego. Początkowe i powszechnie uznawane stanowisko tej praktyki jest takie, że w każdym krajowym systemie prawnym istnieją zasady bezwzględne (niezwiązane z zasadami porządku publicznego), które muszą być zawsze stosowane, niezależnie od tego, czy kolizja praw zostanie rozstrzygnięta na korzyść wniosku prawa którego stanu. Jednak od razu pojawiają się problemy: jaki jest zakres takich norm; Czy konieczne jest przestrzeganie tylko imperatywnych norm narodowych, czy też imperatywnych norm prawa państwa, z którym stosunek jest najściślej związany itp.? W prawie rosyjskim przepis dotyczący stosowania norm imperatywnych (klauzula porządku publicznego w wersji pozytywnej) jest zapisany w ust. 1 art. 1192 GK. Pewne imperatywne normy prawa rosyjskiego są zawsze stosowane, niezależnie od rozwiązania kwestii konfliktu. Ustawodawca próbował określić zakres takich norm: normy imperatywne, które wprost wskazują na obowiązek ich stosowania (klauzula 2 art. 1209 kc); normy mające szczególne znaczenie dla zapewnienia praw i prawnie chronionych interesów uczestników obrotu cywilnego. Wydaje się, że mówimy konkretnie o normach imperatywnych prawa cywilnego (przede wszystkim), prawa rodzinnego i pracy, normach publicznych o skutku prywatnoprawnym, a nie o normach imperatywnych prawa publicznego zaliczanych do kategorii porządku publicznego. W prawie krajowym ustalona jest również konieczność uwzględnienia imperatywnych norm prawa obcego (paragraf 2 art. 1192 kodeksu cywilnego). Stosując prawo innego państwa, sąd rosyjski może wziąć pod uwagę bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa innego państwa obcego, z którym związek jest najściślej związany. 3.8. Teoria odniesień w prawie prywatnym międzynarodowym Jednym z najtrudniejszych problemów PIL jest problem „ukrytych kolizji”. To właśnie te kolizje są główną przyczyną konfliktu kwalifikacji. W tej sytuacji zderzają się nie materialne, lecz kolizyjne normy prawa różnych państw. Ukryte kolizje są zwykle nazywane „kolizjami kolizji”, tj. Zderzeniem dokładnie zasad kolizji. Takie konflikty powstają, gdy to samo określenie stosuje się do zasadniczo różnych zjawisk (np. prawo osobowe jednostki rozumiane jest w różnych krajach albo jako prawo państwa obywatelstwa, albo jako prawo domicylu). Zderzenia ukryte (zderzenia kolizji) mogą mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne formy. Pozytywne kolizje kolizji pojawiają się, gdy dwa lub więcej porządków prawnych jednocześnie twierdzi, że reguluje ten sam związek. Negatywne konflikty konfliktów mają miejsce, gdy żaden z ewentualnie obowiązujących porządków prawnych nie zgadza się regulować spornego stosunku prawnego. U podstaw teorii odniesień leżą ukryte zderzenia: odniesienie wsteczne i odniesienie do trzeciego prawa (odesłanie pierwszego i drugiego stopnia). Odwrotne odesłanie oznacza, że prawo obce wybrane na podstawie normy kolizyjnej państwa sądu odmawia uregulowania spornego stosunku i odsyła do prawa sądu (odesłanie pierwszego stopnia). Odesłanie do prawa trzeciego ma miejsce w przypadku, gdy wybrany zagraniczny porządek prawny nie zawiera materialnej regulacji tego stosunku, lecz nakazuje stosowanie prawa państwa trzeciego (odniesienie drugiego stopnia). Hipotetycznie możliwe są również dalsze odniesienia do prawa czwartego, piątego itd. stanu. Przyczyną pojawienia się odesłania są nie tylko ukryte konflikty, ale także sam charakter reguły kolizyjnej: jest to abstrakcyjna, ogólna reguła, która odnosi się do obcego porządku prawnego w ogóle, do obcego porządku prawnego w ogóle, w tym nie tylko materialne, ale także kolizyjne. Ujemne kolizje kolizji są bezpośrednią przyczyną wystąpienia ots^1lok. Teoria oderwania pojawiła się w prawie prywatnym w XIX wieku. Doktryna prawna niemal wszystkich państw stoi na jednym stanowisku. Teoria odniesień jest jednym z najtrudniejszych problemów współczesnego prawa prywatnego. Problem referencji ma zasadniczo odmienne uregulowania prawne w ustawodawstwie różnych krajów. W zależności od cech tej regulacji można wyróżnić następujące rozwiązania: 1) państwa przewidujące stosowanie całego systemu odesłań w całości (w tym odesłań trzeciego, czwartego itd. stopnia, do czasu ujawnienia się prawa regulującego materialną regulację spornego stosunku), - Austria, Polska, Finlandia, kraje byłej Jugosławii; 2) państwa, których prawo przewiduje możliwość posługiwania się referencjami pierwszego i drugiego stopnia, ale taką możliwość przewidują pewne podstawowe warunki - Meksyk, Czechy, Niemcy; 3) państwa, które przewidują możliwość skorzystania wyłącznie z odesłania zwrotnego (odniesienia do własnego prawa) – Węgry, Wenezuela, Wietnam, Hiszpania, Iran, Rumunia, Japonia; 4) stwierdza, które przewidują możliwość posługiwania się referencjami pierwszego i drugiego stopnia lub tylko odwrotną referencją w przypadkach wyraźnie przewidzianych w prawie - Włochy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Rosja; 5) państwa, których ustawodawstwo całkowicie zabrania używania odniesień – Brazylia, Grecja, Peru, Egipt; 6) państwa, których ustawodawstwo co do zasady nie zawiera uregulowania tej kwestii – Algieria, Argentyna, Bułgaria, Chiny. Większość krajów na świecie zarówno w ustawodawstwie, jak i praktyce sądowej (Wielka Brytania, USA) stosuje teorię odniesień, ale w ograniczonym zakresie. Najczęściej państwa uznają jedynie odniesienie odwrotne, odmawiając zastosowania odniesienia do prawa państwa trzeciego. Powodem takiego stanu rzeczy jest praktyczność: zwrot na podstawie prawnej (zgodnie z wymogami krajowych i zagranicznych przepisów kolizyjnych) pozwala sądowi zastosować własne prawo, co znacznie upraszcza proces rozstrzygnięcia sporu . Skierowanie stanowi zasadniczo prawną i techniczną możliwość odmowy stosowania prawa obcego. Odniesienie do prawa państwa trzeciego nie daje takiej możliwości, a wręcz przeciwnie, poważnie komplikuje proces wyboru właściwego porządku prawnego. Instytucja odniesień jest jednym z najważniejszych i najbardziej złożonych problemów, dlatego konieczne jest ujednolicenie zasad dotyczących odniesień na poziomie międzynarodowym. Konwencja haska o uregulowaniu konfliktów prawa krajowego i prawa miejsca zamieszkania z 1995 r. jest jedną z prób rozwiązania problemu „ukrytych” konfliktów w formule przywiązania „prawo osobiste”. Ta próba nie powiodła się. Konwencja nie weszła w życie i nie miała znaczącego wpływu na ustawodawstwo krajowe. Ustawodawstwo krajowe stanowi, że każde odniesienie do prawa obcego uważa się za odniesienie do prawa materialnego, a nie kolizyjnego (art. 1 ust. 1 kc). Wyjątkiem jest możliwość zastosowania odwrotnego odniesienia do prawa obcego w przypadku odniesienia do prawa rosyjskiego, które określa status prawny jednostki (art. 1190 ust. 2 k.c.). Zatem kodeks cywilny uznaje deportację pierwszego stopnia jedynie w ściśle określonych przez prawo przypadkach. Wydaje się, że normę tę należy interpretować jako rozporządzającą, gdyż odmowa uznania odniesienia do prawa państwa trzeciego stoi w sprzeczności z niektórymi zobowiązaniami międzynarodowymi Federacji Rosyjskiej. Prawo i praktyka wszystkich państw zawierają ogólny wyjątek od stosowania klauzul: nie mają one zastosowania w zobowiązaniach umownych. Powodem tego ustalenia jest to, że ogólną ogólną normą kolizyjną wiążącą zobowiązania umowne jest autonomia woli stron. Teoria powiązań jest nie do pogodzenia z autonomią woli, gdyż strony przy wyborze prawa mają na uwadze właśnie konkretną regulację materialnoprawną. Stosowanie wyjątków może zakłócić autonomię woli, gdyż normy kolizyjne mogą z góry przesądzać o stosowaniu prawa zupełnie innego państwa, co nie odpowiada intencjom stron. Zasada ta jest zapisana zarówno w prawie międzynarodowym (Konwencja haska o prawie właściwym dla umów międzynarodowej sprzedaży towarów, 1), jak i w prawie krajowym (Ustawa wprowadzająca do GGU). 3.9. Ustalenie treści prawa obcego Proces regulacji przedsiębiorstw prywatnych z elementem zagranicznym składa się z dwóch etapów. Pierwszym etapem jest rozstrzygnięcie kwestii kolizyjnej prawa i wybór prawa właściwego w oparciu o wymogi normy kolizyjnej prawa forum. Drugi etap to bezpośrednie stosowanie wybranego prawa. Jeżeli prawo obce zostanie uznane za właściwe, nieuchronnie pojawią się specyficzne problemy: zdefiniowanie ogólnych pojęć prawa innego państwa; ustalenie jego treści; Specyfika interpretacji i stosowania prawa obcego. Przepis ogólny stanowi, że sąd ma obowiązek ustalenia treści prawa obcego z urzędu (z urzędu) w celu ustalenia podstawy prawnej przyszłego orzeczenia sądu. Europejska konwencja o informacji o prawie obcym z 1968 r. ustanawia procedurę i mechanizm mający na celu ułatwienie sądom dostępu do informacji o prawie obcym. Państwa uczestniczące są zobowiązane do tworzenia specjalnych wydziałów lub niezależnych wydziałów w ramach ministerstw sprawiedliwości, które gromadzą informacje o prawie zagranicznym i krajowym; odpowiadanie na wnioski właściwych organów zagranicznych i krajowych dotyczące treści prawa krajowego i obcego; kierowanie wniosków do właściwych organów państw obcych w sprawie treści prawa tych państw. W tym celu w Rosji utworzono specjalne Centrum Naukowo-Badawcze Informacji Prawnej przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych Rosji. Przepisy ustawodawstwa rosyjskiego dotyczące trybu i sposobów ustalania treści prawa obcego zawarte są w Kodeksie cywilnym, Kodeksie ubezpieczeniowym i Kodeksie postępowania arbitrażowego. Sąd, zgodnie ze swoimi uprawnieniami, jest obowiązany samodzielnie ustalić treść prawa obcego. Mechanizmem tego procesu jest nakaz dyplomatyczny, oficjalne wnioski za pośrednictwem rosyjskiego Ministerstwa Sprawiedliwości, bezpośrednia komunikacja sądów różnych państw między sobą i innymi właściwymi organami. Sąd ustala treść norm prawa obcego zgodnie z ich oficjalną wykładnią, praktyką stosowania i doktryną właściwego państwa (art. 1 ust. 1191 kc). Należy także uwzględnić zagraniczną praktykę sądową. Sądy rosyjskie mają prawo zwracać się z wnioskami o treść prawa obcego do Ministerstwa Sprawiedliwości Rosji, do innych właściwych organów Federacji Rosyjskiej, do właściwych organów zagranicznych o zaangażowanie ekspertów (ust. 1 ust. 2 art. 1191 Kodeksu Cywilnego). Osoby biorące udział w sprawie mogą z własnej inicjatywy udzielić sądom rosyjskim informacji o treści prawa obcego, odpowiednich dokumentów lub w inny sposób pomóc sądowi w ustaleniu treści właściwego prawa obcego (paragraf 2 ust. 2 art. 1191 Kodeksu Cywilnego). Ustawodawstwo przewiduje stosowanie prawa rosyjskiego, pomimo rozstrzygnięcia kwestii kolizyjnej na korzyść prawa obcego, w przypadkach, gdy wszelkie działania podjęte zgodnie z prawem nie pozwoliły na ustalenie treści prawa obcego w „rozsądnym „czas” (klauzula 3 art. 1191 Kodeksu cywilnego). Pojęcie „rozsądnych” terminów nie jest zdefiniowane przez prawo. Z punktu widzenia doktryny krajowej jest to czas zwykle potrzebny na ustalenie treści norm prawa obcego. Temat 4. PRZEDMIOT PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO 4.1. Pozycja jednostek w prawie prywatnym międzynarodowym, określenie ich cywilnoprawnej zdolności do czynności prawnych Przedmiotem większości PPO z elementem zagranicznym są osoby fizyczne. IPP definiuje następujące kategorie osób: cudzoziemcy, bezpaństwowcy, osoby dwustronne, uchodźcy. Cudzoziemcy to osoby mające związek prawny z jakimkolwiek państwem; bipatrids - osoby mające związek prawny z dwoma lub więcej państwami; bezpaństwowcy – osoby niemające związku prawnego z żadnym państwem; uchodźcy – osoby zmuszone z pewnych powodów (określonych przez prawo) do opuszczenia terytorium swojego państwa i otrzymały azyl na terytorium innego państwa. Status prawny osób dwunarodowych i bezpaństwowców ma poważną specyfikę. W prawie międzynarodowym oceniana jest jako status skomplikowany, międzynarodowa patologia prawna. Główną cechą stanu prawnego cudzoziemców jest to, że podlegają oni co do zasady dwóm porządkom prawnym – porządkowi prawnemu państwa zamieszkania i porządkowi prawnemu państwa, którego są obywatelami. Ich status prawny jest ambiwalentny. W wielu obcych systemach prawnych (Francja, Hiszpania) istnieje szczególna gałąź prawa – „prawo cudzoziemców”. Ustawodawstwo tych państw definiuje różne kategorie cudzoziemców. Pojęcie „cudzoziemca” z reguły obejmuje osoby dwunarodowe, bezpaństwowców i uchodźców. Większość przepisów krajowych ustanawia zasadę traktowania narodowego w odniesieniu do jednostek (cudzoziemcy mają równe prawa z miejscową ludnością). Traktowanie narodowe opiera się na zasadach równości i sprawiedliwości. Osoby zamieszkujące stale lub czasowo na terytorium obcego państwa są z natury rzeczy zobowiązane do przestrzegania jego praw oraz przestrzegania prawa i porządku miejscowego. Jednakże pewne kwestie dotyczące statusu prawnego takich osób reguluje ich prawo osobiste. Pojęcie prawa osobistego osób fizycznych w prawie rosyjskim zostało uregulowane w art. 1195 Kodeks cywilny. Ogólnym prawem kolizyjnym obowiązującym w prawie osobistym jest prawo państwa obywatelstwa, prawem pomocniczym jest prawo państwa zamieszkania. Prawem osobistym cudzoziemca jest prawo państwa, którego osoba ta jest obywatelem. Prawem osobistym osób posiadających podwójne obywatelstwo, z których jedno jest rosyjskie, jest prawo rosyjskie. Prawem osobistym cudzoziemców może być również prawo rosyjskie, jeżeli cudzoziemiec ma miejsce zamieszkania w Federacji Rosyjskiej (klauzula 3 art. 1195 kodeksu cywilnego). Prawo osobiste bezpaństwowca określa się na podstawie znaku domicylu (klauzula 5 art. 1195 kodeksu cywilnego). Taka zasada jest wspólna dla ustawodawstwa większości państw, ale ten przepis prawny stwarza problem. Jak ustalić prawo osobowe bezpaństwowca, który nie ma stałego miejsca zamieszkania? Prawo domicylu stosuje się również przy ustalaniu prawa osobistego osoby dwupaństwowej (§ 4 art. 1195 kodeksu cywilnego). Prawem osobistym osoby posiadającej status uchodźcy jest prawo kraju azylu (klauzula 6, art. 1195 kc). Cywilna zdolność prawna jednostek to zdolność jednostki do posiadania praw i obowiązków. W prawie większości państw ustanowiona jest imperatywna materialna norma prawna. W sferze zdolności cywilnoprawnej cudzoziemcy korzystają z traktowania narodowego; jednak niektóre kwestie zdolności prawnej mają regulację kolizyjną i są określane przez prawo osobiste jednostki. W prawie rosyjskim zdolność cywilną osób fizycznych ustala się na podstawie ich prawa osobistego (art. 1196 kodeksu cywilnego). Jednocześnie cudzoziemcy i bezpaństwowcy korzystają w Federacji Rosyjskiej z praw obywatelskich na równych zasadach z obywatelami Rosji. Prawo rosyjskie ustanawia połączenie metod kolizyjnych i prawa materialnego regulujących zdolność cywilną do prawa cudzoziemców i bezpaństwowców. Zapewnienie traktowania narodowego tym osobom na terytorium Federacji Rosyjskiej jest określone w Konstytucji (art. 3 część 62). Stosowanie regulacji kolizyjnej – prawa osobowego – zakłada uznanie zagranicznych ograniczeń zdolności prawnej, w oparciu o orzeczenie zagranicznego sądu i niesprzeczne z porządkiem publicznym Federacji Rosyjskiej. Ustawodawstwo rosyjskie przewiduje także inne wyjątki od zasady traktowania narodowego (ograniczenia praw cudzoziemców do podejmowania określonej działalności i zajmowania określonych stanowisk). Cywilną zdolność prawną obywateli rosyjskich przebywających za granicą określa się zgodnie z ustawodawstwem państwa przyjmującego. Państwo rosyjskie jest zobowiązane do ochrony obywateli Federacji Rosyjskiej za granicą i zapewnienia im patronatu. Jeżeli w jakimkolwiek państwie dochodzi do naruszenia praw obywateli rosyjskich, dekret Rządu Federacji Rosyjskiej może wprowadzić ograniczenia odwetowe (retorty) wobec obywateli odpowiedniego obcego państwa na terytorium Federacji Rosyjskiej (art. 1194 Kodeksu Cywilnego). 4.2. Zdolność cywilna osób fizycznych w prawie prywatnym międzynarodowym Zdolność obywatelska jednostki to jej zdolność do wykonywania praw i obowiązków obywatelskich poprzez swoje działania. Ustawodawstwo wszystkich krajów stanowi, że osoba fizyczna uzyskuje pełną zdolność do wykonywania obowiązków w zakresie prawa publicznego i prywatnego po osiągnięciu wieku określonego przez prawo. Przepisy przewidują także możliwość uznania osoby za ubezwłasnowolnioną lub posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Do głównych aspektów statusu prawnego jednostki związanych z kategorią zdolności cywilnej zalicza się jej prawo do nazwiska (art. 1198 k.c.), instytucje kurateli i powiernictwa, uznanie osoby za zaginioną i stwierdzenie jej śmierci . Powszechnie przyjmuje się, że kwestie zdolności cywilnej jednostek podlegają regulacji kolizyjnej (ogólnym ogniwem kolizyjnym jest prawo osobiste jednostki). W prawie rosyjskim zdolność cywilną osób fizycznych określa ich prawo osobiste (art. 1197 kodeksu cywilnego). Do ustanowienia prawa osobowego (prawo państwa obywatelstwa lub miejsca zamieszkania), art. 1195 GK. Współczesne ustawodawstwo rosyjskie zawiera nowość: jednostka nie jest uprawniona do powoływania się na brak zdolności do czynności prawnych na podstawie jej prawa osobistego, jeśli taka osoba jest zdolna do czynności prawnych na mocy prawa państwa, w którym dokonano transakcji (klauzula 2 art. 1197 Kodeksu Cywilnego). Odwołanie cudzoziemca do braku zdolności do czynności prawnych na podstawie jego prawa osobistego jest brane pod uwagę jako wyjątek, jeżeli zostanie wykazane, że druga strona wiedziała lub powinna była wiedzieć o braku zdolności do czynności prawnych. Z tą zasadą wiąże się jedna z ogólnych zasad, które od dawna panują w PIL: osoba, która na podstawie prawa osobistego jest zdolna do czynności prawnych, jest zawsze uznawana za zdolną do czynności prawnych za granicą; osoba, która jest niekompetentna według własnego prawa osobistego, może zostać uznana za zdolną za granicą. Ograniczenie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych odbywa się wyłącznie na drodze sądowej (art. 22, 29, 30 kc). Co do zasady, jednostka może być uznana za całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnioną tylko w swojej ojczyźnie, zgodnie z jej prawem osobistym. Jednak dość często zdarzają się sytuacje, gdy taką decyzję podejmuje sąd innego państwa (i zgodnie z prawem kraju sądu) w stosunku do cudzoziemca. W takich przypadkach pojawia się problem uznania orzeczenia zagranicznego w ojczyźnie cudzoziemca (zwłaszcza jeśli przesłanki ograniczenia zdolności do czynności prawnych na gruncie prawa tych państw nie są zbieżne). Na terytorium Federacji Rosyjskiej uznanie osoby za niekompetentną lub częściowo zdolną podlega prawu rosyjskiemu (art. 3 ust. 1197 kodeksu cywilnego). Cudzoziemcy w Rosji mogą podlegać ograniczeniu zdolności do czynności prawnych, pod warunkiem powiadomienia właściwych organów stanu obywatelstwa tej osoby o podstawach ograniczenia zdolności do czynności prawnych oraz wyrażenia zgody przez państwo obywatelstwa na proces w Federacji Rosyjskiej . Podstawy ograniczenia zdolności do czynności prawnych muszą być zbieżne w świetle prawa obu państw. Ponadto cudzoziemcy posiadający miejsce stałego pobytu na terytorium Federacji Rosyjskiej mogą podlegać ograniczeniu zdolności do czynności prawnych przed sądami rosyjskimi na zasadach ogólnych zgodnie z prawem rosyjskim (jako że prawem osobistym tych osób jest prawo rosyjskie (ust. 3 ust. art. 1195 Kodeksu cywilnego)). Zasadniczo kwestie ograniczenia zdolności prawnej cudzoziemców do sądów innego państwa są uregulowane w traktatach międzynarodowych (Kodeks Bustamante, Konwencja o pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych krajów WNP z 1993 r., Traktat o pomocy prawnej między Rosją Federacja a Rzeczpospolita Polska 1996 i in.). Prawie wszystkie umowy międzynarodowe zawierają dodatkowy link kolizyjny – „prawo instytucji właściwej”. Bardzo poważnym problemem współczesnego prawa prywatnego jest instytucja nieznanej nieobecności i uznania osoby zaginionej za zmarłą. W prawie międzynarodowym istnieją zarówno umowy wielostronne (Konwencja o uznaniu osób zaginionych za zmarłe, 1950), jak i umowy dwustronne regulujące tę kwestię. W wielostronnych i dwustronnych umowach o pomocy prawnej problemy kolizyjne o nieznanej nieobecności rozwiązywane są w oparciu o prawo osobiste lub prawo sądowe. Co do zasady sądami właściwymi są sądy państwa obywatelstwa osoby, przeciwko której wszczęto sprawę o niewiadomą nieobecność. W niektórych przypadkach wyraźnie przewidzianych w umowie sądem właściwym jest sąd drugiej strony umowy (art. 23 rosyjsko-polskiej umowy o pomocy prawnej z 1996 r.), a prawem właściwym jest prawo sądu. Instytucje kurateli i powiernictwa są nierozerwalnie związane z kategorią zdolności do czynności prawnych. Kuratelę ustanawia się nad małoletnimi i ubezwłasnowolnionymi obywatelami (art. 32 k.c.), a kuratelą nad małoletnimi i obywatelami mającymi ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 33 k.c.). Kolizyjność przepisów regulujących opiekę i powiernictwo reguluje art. 1199 Kodeks cywilny. Ustanowienie i zniesienie opieki i kurateli następuje zgodnie z prawem osobistym podopiecznego lub podopiecznego. Do ustalenia jego obowiązku przyjęcia opieki (powiernika) stosuje się prawo osobiste opiekuna (powiernika). Prawo instytucji właściwej określa stosunki pomiędzy opiekunem (opiekunem) a podopiecznym (podopiecznym). Stosowanie prawa rosyjskiego jest prawnie ugruntowane, jeżeli jest ono najkorzystniejsze dla podopiecznego (opiekuna), który ma miejsce zamieszkania na terytorium Federacji Rosyjskiej. Art. 1199 kodeksu cywilnego zawiera „łańcuch” norm kolizyjnych: pewne aspekty tego samego stosunku prawnego regulują różne wiązania kolizyjne. Przepisy art. 1199 Kodeksu Cywilnego należą do najbardziej udanych w rosyjskim MChP. 4.3. Status prawny osób prawnych w prawie prywatnym międzynarodowym Ze względu na rolę, jaką pełnią osoby prawne w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, są one głównym podmiotem PIL. O specyfice statusu prawnego i działalności osób prawnych decyduje przede wszystkim ich przynależność państwowa. To właśnie narodowość (przynależność państwowa) osób prawnych jest podstawą ich statusu osobistego. Pojęcie osobowości prawnej osób prawnych jest znane prawu wszystkich państw i jest definiowane niemal wszędzie w podobny sposób: status organizacji jako osoby prawnej, jej forma prawna i treść zdolności prawnej, zdolność do spełniania jej obowiązki, kwestie stosunków wewnętrznych, reorganizacji i likwidacji (ust. 2 art. 1202 GK). Osoby prawne nie są uprawnione do powoływania się na ograniczenie uprawnień ich organów lub przedstawicieli do zawarcia transakcji, nieznane prawu państwa miejsca transakcji, z wyjątkiem przypadków, gdy zostanie udowodnione, że druga strona wiedziała lub powinien był wiedzieć o określonym ograniczeniu (klauzula 3, art. 1202 kc). We wszystkich stanach firmy działające na ich terytorium dzielą się na „krajowe” i „zagraniczne”. Jeżeli osoby prawne prowadzą działalność gospodarczą za granicą, podlegają one wpływowi dwóch systemów regulacji prawnych – systemu prawa krajowego państwa „obywatelstwa” danej osoby prawnej (prawa osobowego) oraz systemu prawa krajowego państwa stan miejsca prowadzenia działalności (prawo terytorialne). To właśnie kryterium kolizyjne „prawo osobiste” ostatecznie określa narodowość (przynależność państwową) osób prawnych. Prawo osobowe osób prawnych można rozumieć na cztery sposoby: 1) teoria inkorporacji – osoba prawna należy do państwa, na którego terytorium ma siedzibę (USA, Wielka Brytania, Kanada, Australia, Czechy, Słowacja, Chiny, Holandia, Federacja Rosyjska); 2) teoria (wymóg) rozliczenia – osoba prawna ma obywatelstwo państwa, na którego terytorium znajduje się centrum administracyjne, zarząd spółki (Francja, Japonia, Hiszpania, Niemcy, Belgia, Ukraina, Polska); 3) teoria centrum działania (miejsca głównej działalności gospodarczej) – osoba prawna posiada obywatelstwo państwa, na którego terytorium prowadzi swoją główną działalność (Włochy, Indie, Algieria); 4) teoria kontroli – osoba prawna posiada obywatelstwo państwa, z którego terytorium jej działalność jest kontrolowana (przede wszystkim poprzez finansowanie). Teorię kontroli określa się jako dominującą regułę kolizyjnoprawną regulacji statusu osobowego osób prawnych w prawie większości krajów rozwijających się (Kongo, Zair). Jako wiązanie konfliktu pomocniczego, teoria ta jest stosowana w prawie Wielkiej Brytanii, USA, Szwecji i Francji. Takie wielowymiarowe rozumienie zasady kolizyjnej „prawa osobowego osoby prawnej” ma poważny negatywny wpływ na rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych. Różne definicje obywatelstwa osób prawnych powodują problemy związane z „podwójnym obywatelstwem”, podwójnym opodatkowaniem oraz brakiem możliwości ogłoszenia upadłości spółki lub zajęcia jej kapitału zakładowego. Przykładowo osoba prawna zarejestrowana w Rosji i prowadząca swoją główną działalność produkcyjną w Algierii będzie posiadała podwójne obywatelstwo: zgodnie z prawem algierskim (zgodnie z teorią centrum operacyjnego) taka spółka jest uważana za osobę prawa algierskiego, oraz zgodnie z prawem rosyjskim (teoria inkorporacji) - osoba prawa rosyjskiego. W przypadku obu państw taka osoba prawna jest uznawana za „krajową”, a zatem za rezydenta podatkowego. W rezultacie pojawia się problem podwójnego opodatkowania. Jeżeli firma jest zarejestrowana w Algierii, a miejscem jej głównej działalności produkcyjnej jest Rosja, wówczas ta osoba prawna z punktu widzenia Algierii podlega prawu rosyjskiemu, a z punktu widzenia Rosji – prawu algierskiemu. W takim przypadku spółka jest „zagraniczna” dla obu krajów i w związku z tym nie posiada siedziby podatkowej. 4.4. Specyfika statusu prawnego spółek transnarodowych Międzynarodowe osoby prawne utworzone na podstawie umowy międzynarodowej, porozumienia międzyresortowego lub ustawodawstwa dwóch lub więcej państw należy odróżnić od krajowych osób prawnych utworzonych na podstawie prawa jednego państwa. Spółki takie są stowarzyszeniami ponadnarodowymi i ich prawo osobowe nie może być prawem jednego państwa. Szczególne trudności pojawiają się przy ustalaniu prawa osobowego TNK. Z jednej strony powstają na mocy prawa konkretnego państwa, z drugiej zaś ich spółki zależne i spółki-wnuki działają jako samodzielne podmioty prawne w innych państwach. TNK mają charakter międzynarodowy nie tylko pod względem obszaru działalności, ale także kapitału. TNK reprezentują złożony, wieloetapowy pion: korporacja-matka (krajowa osoba prawna), spółka zależna holdingowa (właściciel, spółka akcyjna) (podmiot prawny tego samego lub innego kraju), spółki produkcyjne wnuków (podmioty prawne z krajów trzecich), wielkie -spółki holdingowe wnuków (osoby prawne krajów czwartych) itp. Narodowość każdej „córki”, „wnuczki”, „prawnuczki” itp. ustala się zgodnie z ustawodawstwem państwa, na którego terytorium taka jednostka działa. Z prawnego punktu widzenia TNK to konglomerat podmiotów prawnych różnych narodowości, zarządzany z jednego centrum (korporacji-matki) przy pomocy spółek holdingowych. Cechą charakterystyczną KTN jest rozbieżność pomiędzy treścią ekonomiczną a formą prawną: jedność produkcji formalizowana jest przez pluralizm prawny. We współczesnym świecie działalność TNK ma charakter globalny (np. Microsoft Corporation). Możliwe jest ustanowienie jednego prawa osobowego dla takiego stowarzyszenia tylko przy użyciu teorii kontroli (która jest zapisana w ustawodawstwie nie wszystkich państw): zgodnie z prawem osobistym spółki dominującej. Obecnie w doktrynie i praktyce szeroko stosowane jest pojęcie „prawa TNC”. Pojęcie to oznacza zastosowanie do ustanawiania prawa osobowego i działalności takich spółek nie prawa krajowego jakiegokolwiek państwa, ale prawa międzynarodowego lub „quasi-międzynarodowego”, „ogólnych zasad prawa”, „ogólnych zasad prawa międzynarodowego”. ”. Ta koncepcja wydaje się być najbardziej funkcjonalna, zwłaszcza że to na poziomie międzynarodowym został opracowany Kodeks Postępowania dla TNK. Specyficznym rodzajem spółek ponadnarodowych są spółki offshore tworzone w specjalnych strefach offshore. Strefa offshore to kraj lub terytorium, którego ustawodawstwo krajowe przewiduje możliwość rejestracji osób prawnych prowadzących działalność międzynarodową i zapewnienia im preferencyjnego traktowania podatkowego. Strefy offshore tworzone są w celu przyciągnięcia inwestycji zagranicznych i stworzenia miejsc pracy dla własnej ludności. Powstanie i rozwój biznesu offshore wiąże się przede wszystkim z planowaniem podatkowym. Międzynarodowe planowanie podatkowe to legalny sposób na zmniejszenie obciążeń podatkowych w zagranicznej działalności gospodarczej i uzyskanie korzyści podatkowych. Celem rejestracji spółki w strefie offshore jest uniknięcie opodatkowania w państwie „macierzystym” (kraju faktycznego pochodzenia spółki). Jedną z głównych cech offshore jest z jednej strony bezwzględny zakaz przyciągania przez zagraniczne spółki lokalnego kapitału i prowadzenia działalności gospodarczej w państwie rejestracji, z drugiej zaś obowiązkowe angażowanie miejscowej ludności w zarządzanie takich spółek i korzystania z usług lokalnych kancelarii prawnych (rejestracyjnych). W większości stref morskich obowiązują specjalne przepisy dotyczące spółek, które regulują status prawny zagranicznych spółek zarejestrowanych na morzu (na przykład rozporządzenie Brytyjskich Wysp Dziewiczych w sprawie międzynarodowych spółek handlowych z 1984 r., ustawa o zarządzaniu spółkami z 1990 r. itp.). W wielu krajach spółki offshore sprzeciwiają się podmiotom prawnym prawa krajowego (Wielka Brytania, Cypr, Bahamy). Kraje uprzemysłowione dość negatywnie odnoszą się do praktyki wykorzystywania przez swoje krajowe spółki ośrodków offshore. Aby zacieśnić kontrolę nad przepływem kapitału przez granice i ograniczyć liczbę spółek offshore, wiele krajów przyjęło ustawodawstwo anty-offshore (USA, Wielka Brytania, Francja). Na terenie UE wszystkie transakcje ze spółkami ze stref offshore podlegają obowiązkowej weryfikacji, a wszelkie płatności na rzecz spółek offshore podlegają dodatkowemu podatkowi u źródła. Proces walki ze spółkami offshore rozpoczął się w połowie lat 80-tych. XX wiek Rosja przyjęła ustawę federalną nr 07.08.2001-FZ z dnia 115 sierpnia XNUMX r. „W sprawie zwalczania legalizacji (prania) dochodów z przestępstwa i finansowania terroryzmu”. Jednym z głównych powodów walki ze spółkami offshore jest wykorzystywanie ich do prania kapitału przestępczego. Atrakcyjność spółek offshore dla nielegalnego biznesu wynika z preferencyjnego reżimu podatkowego i bezwzględnego stopnia poufności w stosunku do kapitału eksportowanego z innych państw. Walka z praniem pieniędzy w krajach offshore prowadzona jest na poziomie międzynarodowym, wykorzystując mechanizm organizacji międzynarodowych – OECD i FATF. Jurysdykcje offshore dzielą się na „szanowane” (posiadające przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy i niewpuszczające „wątpliwych firm” na swoje terytorium – Bahamy, Singapur, Luksemburg, Hongkong, Szwajcaria) i „nieszanowane” (brak przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy) pranie pieniędzy – Jersey, Guernsey, Maine, Liberia). Na przykład na Kajmanach (poważna jurysdykcja) przyjęto ustawę wymagającą zgody władz kraju, którego dana spółka jest obywatelem, na zarejestrowanie jej jako spółki offshore, nawet jeśli spółka ta nie zamierza prowadzić działalności gospodarczej w jego stan „domowy”. W 2001 r. FATF sporządził „czarną listę” krajów, które nie zapewniają pomocy w międzynarodowych dochodzeniach dotyczących przypadków prania pieniędzy. Na początku 2004 roku lista ta obejmuje: Gwatemalę, Indonezję, Birmę, Nauru, Nigerię, Wyspy Cooka, Saint Vincent i Grenadyny, Ukrainę, Filipiny. Rosja została usunięta z tej listy w październiku 2002 r. 4.5. Status prawny państwa jako podmiotu prawa prywatnego międzynarodowego Państwo jest głównym, uniwersalnym podmiotem WFP. Stosunki prawne z udziałem państwa mogą mieć jednak również charakter prywatnoprawny. Państwo jako jedyny suwerenny podmiot prawa posiada międzynarodową publiczną i prywatną osobowość prawną. Stosunki o charakterze publicznoprawnym są bardziej typowe dla państwa, ma ono jednak prawo do zawierania cywilnoprawnych stosunków majątkowych i niemajątkowych, które oczywiście mają szczególną specyfikę, gdyż państwo ma cechy szczególnego podmiotu prawa. Ta jakość wynika z faktu, że państwo nie jest podmiotem prawnym, ponieważ suwerennie i samo decyduje o swoim statusie prawnym. Transakcje dokonywane przez państwo mają szczególny reżim prawny. Cechy prawnej regulacji działalności prywatnoprawnej państwa są z góry określone przez jego suwerenność. Państwo wchodząc w stosunki cywilnoprawne nie traci swoich suwerennych walorów. Suwerenność oznacza, że państwo ma cały kompleks immunitetów. W XNUMX-stym wieku w doktrynie prawa rozwinęła się teoria absolutnej odporności państwa. Zgodnie z tą teorią państwo jako podmiot stosunków cywilnoprawnych posiada następujące immunitety: 1) sądowy - brak jurysdykcji jednego państwa przed sądami innego. Wszystkie transakcje państwa należy rozpatrywać wyłącznie we własnych sądach. Bez wyraźnej zgody państwa na spór w sądzie zagranicznym nie może być pozwany za granicą; 2) ze wstępnego zabezpieczenia roszczenia - bez wyraźnej zgody państwa w odniesieniu do jego majątku znajdującego się za granicą nie można podjąć żadnych działań w ramach wstępnego zabezpieczenia roszczenia; 3) od przymusowego wykonania orzeczenia - bez zgody państwa nie można wobec niego zastosować środków przymusu w celu zabezpieczenia roszczenia lub wykonania orzeczenia; 4) mienie państwowe - mienie obcego państwa jest nienaruszalne, nie może być upaństwowione, skonfiskowane, nie może być przejęte. Bez zgody państwa właściciela jego mienie nie może być poddane wywłaszczeniu, przymusowo zatrzymane na terytorium obcego państwa; 5) doktryna aktu państwa (związana z immunitetem własności państwowej) – jeżeli państwo oświadczy, że mienie do niego należy, to sąd obcego państwa nie jest uprawniony do kwestionowania tego stwierdzenia. Żaden właściwy organ zagraniczny nie może zbadać, czy mienie rzeczywiście należy do państwa, jeżeli twierdzi, że należy do niego. Zgodnie z państwowym immunitetem kolizyjnym tylko jego własne prawo powinno mieć zastosowanie do państwowej PCR. Wszystkie transakcje państwa podlegają jego prawu krajowemu. W praktyce doktryna immunitetu absolutnego może być stosowana tylko wtedy, gdy państwo nie jest faktycznie podmiotem cywilnoprawnych stosunków prawnych i uczestniczy w nich w niezwykle rzadkich przypadkach. W drugiej połowie XX wieku. dramatycznie wzrósł stopień udziału państwa w stosunkach cywilnych, co było przyczyną pojawienia się w doktrynie teorii „immunitetu służbowego”, „państwa handlowego” oraz doktryny odporności funkcjonalnej (ograniczonej). Wszystkie te teorie mają na celu ograniczenie immunitetu obcego państwa. Ich istota sprowadza się do tego, że jeśli państwo we własnym imieniu dokonuje transakcji handlowych, automatycznie zrzeka się immunitetu w stosunku do takich transakcji i związanego z nimi majątku i stawia się w sytuacji osoby prywatnej. Sądy konstytucyjne wielu państw europejskich (Austria, Belgia, Grecja, Włochy, Niemcy, Szwajcaria) w latach 60-tych. XX wiek podjął decyzje o ograniczeniu immunitetu państwa występującego jako uczestnik międzynarodowych stosunków cywilnoprawnych. Decyzje te opierają się na doktrynie immunitetu funkcjonalnego: obce państwo działające jako kupiec może być pozywane na zasadach ogólnych, jego majątek może być ściągany na tych samych zasadach, a jego transakcje nie są wycofywane z zakresu prawa miejscowego nawet bez zgoda odpowiedniego państwa obcego. W wielu krajach zachodnich istnieje dość obszerne ustawodawstwo regulujące immunitety państwowe: amerykańska ustawa o immunitetach zagranicznych z 1976 r., ustawa o immunitetach państwowych Wielkiej Brytanii z 1978 r., przepisy dotyczące immunitetów państw obcych Pakistanu i Argentyny z 1995 r. Wszystkie te prawa opierają się na doktrynie funkcjonalna odporność państwa. Praktyka sądowa wymienionych państw dzieli akty państwowe na publiczne i prywatne, komercyjne i niekomercyjne. Obce państwo korzysta z immunitetu tylko w przypadku działań suwerennych (otwarcie misji dyplomatycznych i konsularnych). Jeżeli państwo dopuszcza się czynów o charakterze komercyjnym (tj. prowadzi działalność handlową), nie korzysta z immunitetu. Przy ustalaniu charakteru działalności obcego państwa sądy powinny brać pod uwagę charakter transakcji, a nie jej cel. Obcemu państwu nie udziela się immunitetu egzekucyjnego w stosunku do mienia wykorzystywanego do celów handlowych. Głównym międzynarodowym aktem prawnym regulującym immunitety państwowe jest Europejska (Bruksela) Konwencja o immunitetach państwowych z 1972 r., przyjęta przez Radę Europy. Konwencja wyraźnie zawiera teorię immunitetu funkcjonalnego: w preambule Konwencji wyraźnie stwierdza się, że Państwa-Strony biorą pod uwagę tendencję prawa międzynarodowego do ograniczania przypadków, w których państwo może powołać się na immunitet w sądzie zagranicznym. Państwo obce korzysta z immunitetu (art. 15) w stosunkach o charakterze publicznym, ale nie może powoływać się na immunitet przed sądem innego państwa przy łączeniu się z UPRP z osobami zagranicznymi. Konwencja ustala szeroką, szczegółową listę takich relacji. Prace nad kodyfikacją norm prawnych dotyczących immunitetów jurysdykcyjnych państw i ich własności od dawna prowadzone są w Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ. Komisja przygotowała Projekt Artykułów w sprawie immunitetów jurysdykcyjnych państw i ich własności (oparty na doktrynie immunitetu funkcjonalnego), który w 1994 r. został zatwierdzony uchwałą Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Na podstawie Projektów Artykułów w 1999 r. Komisja przygotowała projekt Konwencji o immunitetach jurysdykcyjnych państw i ich własności. Główne początki udziału państwa w międzynarodowych UZP, jego realizacji jako podmiotu PIL, polegają na tym, że stosunki mają charakter wyłącznie cywilnoprawny, a jako kontrahent państwa może występować jedynie zagraniczna osoba prywatna. We współczesnym świecie uznaje się ogólną zasadę: państwo uczestniczące w UZP działa w nich na równi ze swoimi kontrahentami. Przepis ten zawarty jest w art. 124 i 1204 Kodeksu Cywilnego. Te normy prawa rosyjskiego mają jednak charakter dyspozytywny i przewidują możliwość wydawania ustaw ustanawiających prawa pierwszeństwa państwa w UZP. Artykuł 127 kodeksu cywilnego ustanowił zasadę, że specyfikę odpowiedzialności Federacji Rosyjskiej i jej podmiotów w stosunkach cywilnych z udziałem osób zagranicznych „określa ustawa o immunitecie państwa i jego majątku”, ale takie ustawa nie została jeszcze uchwalona, chociaż prace nad jej projektami trwają od początku lat 1990-tych. Postanowienia projektu ustawy federalnej „O immunitecie państwowym”, przygotowanego w 2000 r. w Centrum Polityki i Prawa Handlowego, są całkowicie oparte na doktrynie immunitetu funkcjonalnego, wiele norm zostało przejętych z Konwencji Europejskiej z 1972 r. Obecne prawodawstwo rosyjskie nadal opiera się na teorii immunitetu absolutnego (art. 401 kpc, art. 251 kpc), co jest całkowitym anachronizmem i stanowi jeden z najpoważniejszych hamulców napływu inwestycji zagranicznych do Federacja Rosyjska. Wady ustawodawstwa niwelują do pewnego stopnia postanowienia umów zawieranych przez państwo rosyjskie z prywatnymi partnerami zagranicznymi, które ustalają wyraźną, bezpośrednią zgodę państwa na ograniczenie jego immunitetu. Międzynarodowe umowy dwustronne Federacji Rosyjskiej o wzajemnej ochronie i promocji inwestycji (z USA, Węgrami, Koreą Południową itp.) ustanawiają wzajemne zrzeczenie się immunitetów państwowych przez strony umowy, istnienie klauzuli arbitrażowej na rzecz zagranicznych arbitraż handlowy (głównie Instytut Arbitrażowy Izby Handlowej w Sztokholmie). 4.6. Międzynarodowe organizacje międzyrządowe jako podmioty prawa prywatnego międzynarodowego IMPO to przede wszystkim tradycyjne i typowe podmioty prawa międzynarodowego. Zakres międzynarodowej osobowości prawnej IMPO jest oczywiście mniejszy niż państw członkowskich; niemniej jednak organizacje zaliczane są do grupy pełnych i podstawowych podmiotów prawa międzynarodowego. Jednak każdy MMPO ma również status prawa prywatnego i działa jako podmiot PIL. W międzynarodowych stosunkach cywilnoprawnych organizacje międzynarodowe pełnią rolę osoby prawnej. Jest to zapisane w statutach wielu IMPO (art. 39 statutu MOP, art. 16 statutu MAEA, art. 9 statutu MFW). Ustawodawstwo wielu państw (USA, Wielka Brytania, Rosja) przewiduje, że organizacje międzynarodowe mogą działać na ich terytorium jako osoby prawne. Komitet Prawny ONZ przeprowadził badanie międzynarodowej i krajowej praktyki sądowej i arbitrażowej, którego wyniki wykazały, że wszystkie krajowe organy ścigania uznają status podmiotów prawnych IMPO. Organizacje międzynarodowe to osoby prawne szczególnego rodzaju – międzynarodowe osoby prawne. Ponieważ IMPO powstają w ramach międzynarodowego porządku prawnego, jakość osoby prawnej może powstać dla nich tylko na podstawie ZPP. Prywatny status prawny organizacji jest zapisany w jej statucie, który jest traktatem międzynarodowym. W przyszłości status MMPO jako międzynarodowych podmiotów prawnych zostanie ustalony w umowach międzynarodowych z udziałem tych organizacji oraz w aktach prawnych przyjmowanych przez same MMPO. Międzynarodowe osoby prawne są nosicielami praw i obowiązków o charakterze cywilnym powstałych w obrocie międzynarodowym, posiadają odrębny majątek, mogą we własnym imieniu nabywać prawa i obowiązki majątkowe i osobiste niemajątkowe, występować jako powodowie lub pozwani w sporach z zakresu prawa prywatnego w organach ścigania agencje. Należy wziąć pod uwagę, że zdolność cywilnoprawna MMPO jest określona nie przez prawo krajowe, ale przez prawo międzynarodowe i ma poważną specyfikę, ponieważ mówimy konkretnie o międzynarodowych podmiotach prawnych. MMPO jako podmiot LPP posiada przywileje i immunitety (własność, jurysdykcja krajowa, stosowanie prawa krajowego), natomiast wpisanie MMPO do UZP oznacza zrzeczenie się tych przywilejów i immunitetów. Organizacje międzynarodowe jako międzynarodowe podmioty prawne mają skomplikowany, podwójny status prawny. Dla MMPO istnieje obiektywna potrzeba angażowania się w działalność prawa prywatnego. Wielkość i rodzaje prywatnych transakcji organizacji międzynarodowych są niezwykle zróżnicowane: zakup i dzierżawa nieruchomości, zakup sprzętu biurowego, zakup usług (eksperci, tłumacze, konsultanci), zawieranie umów o pracę. Wszystkie te transakcje realizowane są w tradycyjnej formie umów o dzieło, kupna-sprzedaży, najmu. Dla wielu firm handlowych zawarcie kontraktów z MMPO uważane jest za transakcję szczególnie prestiżową, dlatego wiele z tych kontraktów zawieranych jest na zasadach konkurencyjnych i aukcyjnych. Prawo właściwe dla transakcji z udziałem MMPO określane jest na podstawie autonomii woli stron oraz prawa miejsca zawarcia transakcji. Jednak te tradycyjne zasady kolizyjne w takich transakcjach są interpretowane znacznie szerzej niż w przypadku zawierania umów między krajowymi podmiotami prawnymi. Prawa i obowiązki organizacji międzynarodowej jako osoby prawnej określa prawo międzynarodowe, stąd regulacja kolizyjnoprawna stosunków cywilnoprawnych z udziałem MMPO podlega nie tylko prawu krajowemu, ale również międzynarodowemu. W 1975 r. Komitet ds. Kontraktów Sekretariatu ONZ opracował zasady modelowe i umowy modelowe dla wszystkich MMO ONZ. W specjalnej opinii Wydziału Prawnego Sekretariatu ONZ (2002) podkreśla się, że „praktyka kontraktowa ONZ zmierza do unikania odwoływania się do jakiegokolwiek konkretnego prawa, zwłaszcza prawa krajowego. Najbardziej akceptowalne jest odwołanie się do prawa wewnętrznego tej organizacji. " Własność MMPO jest co do zasady zabezpieczona umową międzynarodową pomiędzy organizacją a państwem, w którym się znajduje. Wyjściową zasadą kolizyjną regulującą prawa majątkowe jest stosowanie prawa miejsca położenia rzeczy. Międzynarodowy charakter majątku MMPO wymaga jednak przekształcenia tej ogólnej kolizji przepisów w szczególne - lokalizację siedziby organizacji, lokalizację rzeczy w regionie międzynarodowym. Taka transformacja tradycyjnych zasad kolizyjnych oznacza zastosowanie przepisów wewnętrznych samej organizacji do regulacji praw majątkowych MMPO. W ten sam sposób zwyczajowo interpretuje się prawo miejsca zawarcia transakcji - prawo miejsca zawarcia umowy w regionie międzynarodowym. Zasada autonomii woli ma pełne zastosowanie do transakcji dotyczących MMPO. Współczesna praktyka kontraktowa MMPO wskazuje na stałą tendencję do odmowy stosowania prawa krajowego i podporządkowania transakcji prawu międzynarodowemu, ogólnym zasadom prawa, ogólnym zasadom prawa międzynarodowego. CZĘŚĆ SPECJALNA Temat 5. PRAWO WŁASNOŚCI W PRAWIE PRYWATNYM MIĘDZYNARODOWYM 5.1. Konflikt praw własności Prawo własności jest centralną instytucją krajowego prawa cywilnego. W międzynarodowych stosunkach cywilnych kwestie własności nie odgrywają takiej roli. W prawie własności międzynarodowe ujednolicenie cywilnoprawnych norm prawnych jest praktycznie niemożliwe. Główną rolę w regulacji praw majątkowych i innych praw majątkowych z elementem zagranicznym odgrywa kolizja praw. Ustawodawstwo większości państw ustala podział rzeczy na ruchome i nieruchome. W stosunku do nieruchomości obowiązuje zasada, że prawo własności nieruchomości podlega prawu miejsca położenia rzeczy. Ustawa ta określa zarówno treść własności nieruchomości, jak i formę, tryb i warunki przeniesienia praw rzeczowych. Prawo lokalizacji rzeczy reguluje również formę transakcji na prawach rzeczowych do nieruchomości. Trudniejsze jest rozwiązanie kwestii kolizyjnej regulacji majątku ruchomego (roszczenia, papiery wartościowe, pojazdy, rzeczy osobiste itp.). Pierwotną zasadą kolizji przy ustalaniu praw rzeczowych do jakiejkolwiek własności jest prawo miejsca położenia rzeczy. Jest to powszechnie uznana zasada kolizyjnoprawna ustanawiająca majątkowo-prawny stan pokrewieństwa. Ustawa prawa rzeczowego reguluje kwestie klasyfikacji rzeczy, ich podziału na ruchomości i nieruchomości, możliwości działania jako przedmiot praw majątkowych i innych praw majątkowych, treść praw majątkowych i innych praw majątkowych, tryb i sposoby powstania , przeniesienie i wygaśnięcie praw majątkowych, moment przeniesienia praw majątkowych. W zasadzie niemal wszędzie uznaje się błędne koło praw rzeczowych, tj. niemożność ustalenia ustawy rzeczowej przez autonomię woli stron. Jeżeli prawo własności powstało zgodnie z prawem miejsca położenia rzeczy, to jest ono zachowywane i uznawane w momencie przemieszczenia rzeczy przez granicę, to znaczy zostaje zachowane przez nabywcę i nie zależy od transportu rzeczy. rzecz do innego stanu. Wszystkie systemy prawne uznają eksterytorialny charakter praw rzeczowych. Zakres prawa własności zazwyczaj określa prawo miejsca położenia rzeczy. Wynika z tego, że przy przenoszeniu rzeczy z jednego stanu do drugiego zmienia się również treść praw właściciela i nie ma znaczenia, jakie prawo zostało zastosowane, gdy powstało prawo własności i jakie jest prawo osobowe samego właściciela. Uznaje się zatem prawo własności rzeczy nabytej za granicą, ale o jego treści nie decyduje prawo miejsca nabycia rzeczy i nie prawo osobiste nabywcy, lecz prawo miejsca nabycia rzeczy. rzecz, czyli prawo lokalne. Szczególnie złożone są zagadnienia związane z momentem przejścia niebezpieczeństwa przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy ze zbywcy na nabywcę, gdy przeniesienie własności następuje na podstawie umowy. Przeniesienie własności i przeniesienie ryzyka to różne kategorie prawa cywilnego. W pierwszym przypadku pojawiają się problemy związane z ustawą prawa rzeczowego, w drugim – obligatoryjną. Kwestia momentu przeniesienia ryzyka ma swoją własną regulację kolizyjną. Konwencja haska o prawie właściwym dla przeniesienia własności w sprawach międzynarodowej sprzedaży rzeczy ruchomych z 1958 r. ustanawia zasadniczo odmienne i niezależne regulacje kolizyjne dla momentu przeniesienia własności i momentu przejścia ryzyka. W obrocie międzynarodowym przy stosowaniu INCOTERMS moment przeniesienia własności i moment przejścia ryzyka uznawane są za odrębne kategorie i ustalane bez stosowania zasad kolizyjnych poprzez ujednoliconą regulację merytoryczną. W INCOTERMS moment przeniesienia własności nie jest w ogóle brany pod uwagę; Liczy się jedynie ustalenie momentu przeniesienia ryzyka. Szczególnie skomplikowane są przypadki, gdy przedmiotem transakcji jest „ładunek w tranzycie” – rzeczy ruchome będące w transporcie międzynarodowym. Dokonując transakcji dotyczących takich rzeczy, prawie niemożliwe jest określenie, w którym kraju dana rzecz się obecnie znajduje. Co do zasady stosuje się szczególne przepisy kolizyjne - prawo miejsca, w którym znajdują się dokumenty tytułowe, prawo miejsca wysyłki lub przeznaczenia ładunku, prawo osobiste właściciela, prawo sprzedawcy. Najlepszym sposobem regulacji jest wykorzystanie autonomii woli stron. We współczesnym prawie istnieje wiele ograniczeń dotyczących stosowania prawa lokalizacji rzeczy, zastępując je innymi formułami przywiązania. Co do zasady istnieje tendencja do zawężania majątkowo-prawnego stosunku prawnego poprzez rozszerzanie zobowiązań lub osób. Konwencja haska o prawie właściwym dla przeniesienia własności w międzynarodowym obrocie towarami zawiera postanowienie, że prawo właściwe dla umowy (tj. statut zobowiązań) w stosunku między stronami określa punkt, przed którym: 1) sprzedający ma prawo do dochodu lub owoców ze sprzedanej rzeczy; 2) sprzedawca ponosi ryzyko związane z rzeczą sprzedaną; 3) sprzedawcy przysługuje prawo do naprawienia szkód związanych z rzeczą sprzedaną; 4) jest zastrzeżenie co do zachowania prawa własności na rzecz sprzedającego, a także moment, w którym prawo do rozporządzania rzeczą przechodzi na nowego właściciela. Jednak pomimo wszystkich powyższych ograniczeń w stosowaniu prawa miejsca położenia rzeczy, ta zasada kolizyjna pozostaje głównym konfliktem wiążącym przy ustalaniu treści praw majątkowych. Powszechnie przyjęte stosowanie prawa miejsca położenia rzeczy wynika z utrwalonej międzynarodowej praktyki prawnej. Ta zasada kolizji praw jest brana pod uwagę, nawet jeśli nie jest zapisana w ustawodawstwie krajowym. Regulacja kolizji praw rzeczowych w ustawodawstwie rosyjskim jest ustanowiona w art. 1205-1207, 1213 GK. Ogólnym konfliktem wiążącym wszelkie prawa rzeczywiste jest prawo miejsca położenia rzeczy. Ta reguła kolizyjna będzie stosowana do ustalenia przynależności majątku do ruchomości lub nieruchomości, do ustalenia treści, powstania, ustania własności i innych praw majątkowych (art. 1205 kc). Konfliktowe wiązanie tego artykułu jest konieczne. Dopełnieniem stosowania prawa miejsca położenia rzeczy do praw rzeczowych jest bezwzględny przepis, zgodnie z którym forma czynności w stosunku do nieruchomości podlega prawu państwa, w którym ta nieruchomość się znajduje. Forma transakcji w odniesieniu do nieruchomości wpisanej do rejestru państwowego Federacji Rosyjskiej musi podlegać wyłącznie prawu rosyjskiemu (klauzula 3 art. 1209 kodeksu cywilnego). Utworzenie i ustanie praw rzeczowych (z wyjątkiem praw rzeczowych do „towarów w tranzycie”) podlega również prawu państwa, na którego terytorium rzecz znajdowała się w czasie, gdy miała miejsce czynność lub okoliczność, która służyła jako podstawa powstania lub wygaśnięcia praw rzeczowych (art. 1206 GK). Powstanie i wygaśnięcie praw rzeczowych w transakcjach z „ładunkiem w tranzycie” jest regulowane na podstawie zobowiązań statutu zobowiązań, stosuje się prawo kraju miejsca wyjazdu ładunku (paragraf 2 artykułu 1206 Kodeksu Cywilnego). Do powstania prawa własności i innych praw rzeczowych do nieruchomości nabytych w drodze zasiedzenia stosuje się prawo państwa, na którego terytorium nieruchomość ta znajdowała się w chwili wygaśnięcia zasiedzenia (§ 3 art. 1206 Kodeksu Cywilnego). Tak więc art. 1206 kodeksu cywilnego ustanawia „łańcuch” norm kolizyjnych regulujących różne przypadki powstania i wygaśnięcia praw majątkowych. Rosyjski ustawodawca ustanawia specjalny reżim prawny dla rzeczy podlegających rejestracji państwowej (woda i samoloty, obiekty kosmiczne). Do regulacji prawa własności i innych praw rzeczowych do takich rzeczy stosuje się prawo państwa, do którego są wpisane (art. 1207 kc). Ustawodawstwo rosyjskie uwzględnia aktualne trendy w rozwoju regulacji konfliktów (rozszerzenie stosowania autonomii woli). Przy zawieraniu umów dotyczących nieruchomości strony mają możliwość wyboru prawa (art. 1213 kc). Autonomia woli jest ogólnym konfliktem praw wiążącym wszystkie stosunki umowne, w tym transakcje dotyczące nieruchomości. Art. 1213 kc zawiera również subsydiarną kolizję praw obowiązującą (w przypadku braku porozumienia stron o prawie właściwym) – stosuje się prawo państwa, z którym umowa jest najściślej związana. Prawem kraju, z którym niniejsza umowa jest faktycznie związana, jest prawo miejsca położenia nieruchomości. Rosyjskie nieruchomości mają szczególny status prawny. Do umów dotyczących nieruchomości znajdujących się na terytorium Federacji Rosyjskiej można stosować wyłącznie prawo rosyjskie (klauzula 2 art. 1213 kodeksu cywilnego). Ustawodawca imperatywnie ustalił niedopuszczalność autonomii woli w tego rodzaju umowach. 5.2. Regulacja prawna inwestycji zagranicznych Inwestycje zagraniczne to aktywa materialne i niematerialne będące własnością osób prawnych i fizycznych jednego państwa i zlokalizowane na terytorium innego państwa w celu osiągnięcia zysku. Inwestycje można podzielić na bezpośrednie i pośrednie (portfelowe). Inwestycje bezpośrednie to tworzenie wspólnych przedsięwzięć i przedsiębiorstw będących w 100% własnością inwestorów zagranicznych. Inwestorzy zagraniczni są bezpośrednio i bezpośrednio zaangażowani w zarządzanie przedsiębiorstwem. Inwestycje portfelowe nie przewidują bezpośredniego udziału w zarządzaniu spółką, lecz wymagają od inwestorów zagranicznych otrzymywania dywidend od akcji i papierów wartościowych (czyli od kapitału zainwestowanego w te przedsiębiorstwa). W strukturze regulacji prawnych stosunków inwestycyjnych można wyróżnić dwa poziomy: prawny międzynarodowy (zawieranie umów międzynarodowych) i krajowy (oparty na ustawodawstwie krajowym państwa przyjmującego). Międzynarodowe, uniwersalne regulacje prawne przewidziano w Konwencji waszyngtońskiej o procedurze rozstrzygania sporów inwestycyjnych między państwami a osobami zagranicznymi z 1965 r. oraz w Konwencji seulskiej ustanawiającej Wielostronną Agencję Gwarancji Inwestycji z 1985 r. ICSID powstała na mocy Konwencji Waszyngtońskiej na mocy IBRD. Rozstrzyganie sporów inwestycyjnych odbywa się w trybie pojednawczym (Rozdział III Konwencji) lub w drodze postępowania arbitrażowego (Rozdział IV). Aby uniknąć sporów, państwa przyjmujące są zobowiązane do zapewnienia krajowych gwarancji dla inwestycji zagranicznych. Skutecznszym sposobem ochrony inwestycji zagranicznych jest ubezpieczenie. Konwencja Seulska zapewnia inwestorom zagranicznym gwarancje finansowe poprzez ubezpieczenie inwestycji od ryzyka niekomercyjnego. Do zadań MIGA należy zawieranie umów ubezpieczenia i reasekuracji inwestorów zagranicznych od ryzyk niekomercyjnych. Konwencja Seulska uwzględnia koncepcję tradycyjnego ryzyka niehandlowego – są to ryzyka związane z transferem walut (z wyjątkiem dewaluacji lokalnej waluty), wywłaszczeniem lub podobnymi środkami, wojną, rewolucją, zamachami stanu i niepokojami społecznymi (z wyjątkiem terrorystycznych działania skierowane bezpośrednio przeciwko właścicielowi gwarancji). Oprócz tradycyjnego ryzyka niehandlowego Konwencja Seulska zapewnia ochronę przed ryzykiem naruszenia umowy przez państwo przyjmujące. Zgodnie z Konwencją na szczeblu krajowym utworzono system ubezpieczeń publicznych i prywatnych, uzupełniony międzynarodowym wielostronnym systemem ubezpieczeń inwestycji zagranicznych. Konwencja o ochronie praw inwestorów krajów WNP z 1997 r. określiła podstawy prawne realizacji różnego rodzaju inwestycji oraz gwarancje praw inwestorów. W przypadku inwestorów zagranicznych ustala się traktowanie narodowe (z wyjątkiem wyjątków określonych w ustawodawstwie krajowym uczestniczących państw). Inwestorzy mają gwarancję na zmiany w przepisach; ochrona przed nacjonalizacją; prawo do dysponowania dochodami, nabywania udziałów i papierów wartościowych, uczestniczenia w prywatyzacji, nabywania praw rzeczowych do działek, zasobów naturalnych i nieruchomości, zawierania umów koncesyjnych i umów o podziale produkcji w odniesieniu do obiektów należących do monopolu państwa przyjmującego. Najbardziej elastycznym instrumentem regulacji stosunków inwestycyjnych są dwustronne umowy międzynarodowe o wzajemnym zachęcaniu i ochronie inwestycji zagranicznych. Celem takich umów jest zapewnienie maksymalnej ochrony inwestycji kapitałowych innego umawiającego się państwa na terytorium jednego umawiającego się państwa, zapewnienie niezakłóconego eksportu walutowej części zysków oraz gwarancji przed ryzykami niehandlowymi. Dwustronne umowy międzynarodowe o wzajemnej ochronie inwestycji przewidują wzajemne zobowiązanie państw do nieprzeprowadzania przymusowego wycofywania inwestycji w drodze nacjonalizacji, rekwizycji lub konfiskaty administracyjnej. Dwustronne umowy o wzajemnej ochronie i promocji inwestycji wiążą większość krajów świata (Federacja Rosyjska zawarła ponad 30 podobnych umów - z Finlandią, Francją, Kanadą, USA, Włochami, Austrią, Danią, Grecją itp.). Inwestowanie kapitału zagranicznego w gospodarkę państwa przyjmującego znacznie ułatwiają umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Umowy te mają na celu podział jurysdykcji podatkowej państw, uzgodnienie najważniejszych warunków w prawie podatkowym, ustalenie zakresu dochodu podlegającego opodatkowaniu i reżimu podatkowego. Wszystko to stwarza dodatkowe gwarancje dla inwestorów zagranicznych. Rosja uczestniczy w prawie 90 umowach dwustronnych o unikaniu podwójnego opodatkowania (z Wielką Brytanią, Kanadą, Cyprem, Hiszpanią, Włochami, Belgią, Austrią, Japonią, Niemcami, USA itp.) Większość stanów nie posiada skodyfikowanych przepisów krajowych dotyczących inwestycji zagranicznych. Podlegają one przepisom ogólnym (antymonopolowym, antymonopolowym, podatkowym, cywilnym, walutowym, bankowym). W prawie wszystkich państwach przyjęto specjalne akty prawne dotyczące inwestycji zagranicznych, które ustanawiają procedurę inwestycyjną, reżim prawny własności zagranicznej, organizację inwestycji zagranicznych, reżimy inwestycji zagranicznych, świadczenia dla nich, pełną i bezwarunkową ochronę prawną inwestorów zagranicznych. Każde państwo samodzielnie ustala procedurę przyjmowania kapitału zagranicznego na swoje terytorium. W niektórych krajach istnieje system pozwoleń lub licencji (Indie, kraje Ameryki Łacińskiej), w innych ustanawia się system swobodnego wpuszczania kapitału zagranicznego. W każdym razie państwo przyjmujące jest zobowiązane do stworzenia stabilnych, równych, korzystnych i przejrzystych warunków dla inwestorów zagranicznych. Traktat Karty Energetycznej z 1994 r. nakłada na państwa przyjmujące obowiązek ustanowienia narodowego lub najwyższego uprzywilejowania traktowania inwestorów zagranicznych. Wyjątki od tych reżimów powinny być ograniczone do minimum. Z reguły w ustawodawstwie krajowym przewidziano kilka rodzajów systemów inwestycji zagranicznych. Oprócz najbardziej uprzywilejowanego narodu i reżimów narodowych, można również ustanowić szczególnie preferencyjny (preferencyjny) reżim. Preferencyjnie traktowani są inwestorzy zagraniczni, którzy inwestują w szczególnie duże kwoty lub w szczególnie ważne i kapitałochłonne sektory gospodarki narodowej. W ustawodawstwie większości państw istnieje klauzula „dziadka” (stabilizacyjna) dotycząca stosowania korzystniejszego ustawodawstwa wobec inwestorów zagranicznych. Ustawodawstwo Armenii, Mołdawii, Kazachstanu przewiduje, że jeśli nowe ustawodawstwo pogorszy sytuację inwestora zagranicznego, to poprzednie ustawodawstwo jest do niego automatycznie stosowane do czasu wygaśnięcia umowy inwestycyjnej. W ustawodawstwie rosyjskim klauzula „dziadka” jest sformułowana nieco inaczej: inwestor zagraniczny, w przypadku pogorszenia swojej sytuacji w wyniku zmian w ustawodawstwie, musi sam zwrócić się do właściwych organów z żądaniem zastosowania wobec nich poprzedniego ustawodawstwa. jego. Poważną przeszkodą w realizacji inwestycji zagranicznych jest problem nacjonalizacji mienia osób zagranicznych. Współczesne prawo międzynarodowe uznaje niedopuszczalność nacjonalizacji mienia obcego państwa oraz legalność nacjonalizacji zagranicznej własności prywatnej. Jednak we współczesnym prawie i praktyce utrwalony jest bezwarunkowy obowiązek państwa do wypłacenia cudzoziemcowi szybkiego, skutecznego i odpowiedniego odszkodowania w przypadku nacjonalizacji jego majątku. Umowy dwustronne o wzajemnej ochronie inwestycji z reguły przewidują odmowę państwa przyjmującego przymusowego wycofania inwestycji zagranicznych poprzez nacjonalizację, konfiskatę lub rekwizycję. W Rosji nie ma usystematyzowanego ustawodawstwa inwestycyjnego. Ramy prawne stanowi specjalna ustawa federalna nr 30.12.1995-FZ z dnia 225 grudnia 09.07.1999 r. „O umowach o podziale produkcji”, nr 160-FZ z dnia XNUMX lipca XNUMX r. „O inwestycjach zagranicznych w Federacji Rosyjskiej” itp., Poszczególne sektorowe ustawy, dekrety Prezydenta Federacji Rosyjskiej i dekrety Rządu Federacji Rosyjskiej. Wiele podmiotów Federacji Rosyjskiej przyjęło własne ustawodawstwo inwestycyjne. Przez inwestycje zagraniczne rozumie się inwestowanie kapitału zagranicznego w przedmioty działalności przedsiębiorczej na terytorium Federacji Rosyjskiej w postaci przedmiotów praw obywatelskich będących własnością inwestora zagranicznego - pieniądze, papiery wartościowe, inne prawa majątkowe i majątkowe o wartości pieniężnej, wyłączne prawa do wyników działalności intelektualnej, usług i informacji. Inwestorzy zagraniczni na terytorium Federacji Rosyjskiej korzystają z reżimu narodowego. Rosyjskie ustawodawstwo ustanawia cały szereg środków gwarantujących stabilność statusu prawnego inwestorów zagranicznych. Ustawodawstwo rosyjskie zachowuje prawo Federacji Rosyjskiej do nacjonalizacji, ale ustanawia zasadę szybkiego, odpowiedniego i skutecznego odszkodowania na rzecz zagranicznego właściciela. Wypłata odszkodowania dokonywana jest w walucie, w której dokonano inwestycji, lub w dowolnej innej walucie na żądanie inwestora. Rosyjskie prawo powinno mieć zastosowanie do sporów dotyczących nacjonalizacji, a same spory powinny być rozpatrywane przez rosyjskie organy ścigania. Jest rzeczą naturalną, że inwestorzy zagraniczni mają bardzo negatywny stosunek do tego typu ustrojów naszego prawa krajowego i niechęć do ryzykowania swojego kapitału inwestując go w rosyjską gospodarkę. 5.3. Status prawny inwestycji zagranicznych w wolnych strefach ekonomicznych Obecnie ONZ zarejestrowała ponad 30 różnych nazw SSE, które reprezentują odrębne terytorium państwa, w którym dzięki wspólnej przedsiębiorczości z inwestorami zagranicznymi stworzono specjalne warunki gospodarcze. Pojęcie „WSE” ma charakter warunkowy i zbiorowy – są to wolne strefy celne (Bułgaria, Słowenia), wolne strefy wolnocłowe (Hercegowina, Macedonia), specjalne strefy ekonomiczne (Chiny), wolne strefy przemysłowe (Singapur, Hongkong), strefy produkcji eksportowej (Malezja, Meksyk), strefy wolnej przedsiębiorczości i technopolie (USA), wolne porty (Niemcy, Holandia). Wszystkie SSE można podzielić na trzy typy: 1) wolne strefy przemysłowe, które powstają w krajach o rozwijającej się gospodarce rynkowej i są terytoriami, na których funkcjonuje preferencyjny reżim prawny w zakresie handlu, waluty, regulacji celnych i podatkowych; 2) strefy handlu zagranicznego – mające na celu zapewnienie dodatkowych dochodów dewizowych poprzez tworzenie magazynów logistycznych, organizację wystaw, przeładunek ładunków tranzytowych, niepobieranie ceł handlowych i podatku od towarów i usług. Takie strefy istnieją w prawie wszystkich krajach. Są najbardziej rozpowszechnione w krajach Europy Zachodniej (na przykład sześć miast - otwarte porty w Niemczech - Brema, Bremerhaven, Kilonia, Hamburg, Kukehafen, Emden); 3) parki technologiczne i technopolie - przyczyniają się do przyspieszenia postępu naukowo-technicznego w oparciu o współpracę międzynarodową w zakresie wprowadzania wyników nauk podstawowych i opracowywania nowych naukochłonnych technologii; ekspansja eksportu wyrobów gotowych. SSE można także podzielić na dwa typy: zamknięte lub enklawy (Chiny całkowicie zorientowane na eksport); integracja, związana nie tylko z rynkiem zagranicznym, ale także z gospodarką narodową (USA). Najważniejszym zadaniem SSE jest przyciąganie do gospodarki kraju kapitału zagranicznego, zaawansowanych technologii i doświadczenia zarządczego. To właśnie w SSE tworzone są najkorzystniejsze warunki dla inwestorów zagranicznych: uzupełnieniem korzyści w zakresie zagranicznej działalności gospodarczej są pożyczki budżetowe na finansowanie priorytetowych obiektów infrastruktury. Wiele państw przyjęło specjalne ustawy, które określają jednolite warunki tworzenia i funkcjonowania SSE na terenie całego kraju (USA, Meksyk, Rumunia, Korea Południowa, Węgry, Wielka Brytania, Kolumbia, Bułgaria). Działalność SSE reguluje nie tylko ustawodawstwo krajowe, ale także prawo międzynarodowe (Międzynarodowa konwencja o uproszczeniu i harmonizacji postępowania celnego z 1973 r., Rezolucja Rady Europy z 1988 r. „O strefach i magazynach wolnocłowych”). Na terytorium Rosji od początku lat 1990-tych. Utworzono kilka SSE – „Nachodka”, „Jantar” itp. Ich status prawny określają dekrety Rządu Federacji Rosyjskiej. Zgodnie z przepisami Kodeksu Celnego na terytorium Moskwy działają trzy wolne strefy celne – Szeremietiewo, Moskwa Franco-Port i Franco-Port Terminal. W prawie dotyczącym inwestycji zagranicznych nie ma zapisów dotyczących SSE. Można stwierdzić, że inwestorzy zagraniczni w SSE podlegają temu samemu reżimowi prawnemu, co wszyscy inwestorzy zagraniczni w Federacji Rosyjskiej. Wielokrotnie wyrażano pomysł przyjęcia odrębnej ustawy o wolnych strefach ekonomicznych, opracowano kilka projektów takiej ustawy, jednak dotychczas taka ustawa nie została przyjęta. Temat 6. PRAWO ZAGRANICZNYCH TRANSAKCJI GOSPODARCZYCH 6.1. postanowienia ogólne Głównym rodzajem zobowiązań w PIL są zobowiązania z umów z elementem zagranicznym. Element obcy w umowie cywilnoprawnej przejawia się w dokładnie takich samych formach, jak w innych oddziałach PIL. Centralną instytucją Części Specjalnej PIL jest prawo obrotu gospodarczego z zagranicą. Pojęcie zewnętrznej transakcji gospodarczej nie jest ujednolicone ani w ustawodawstwie krajowym, ani na uniwersalnym poziomie międzynarodowym, ani w doktrynie. Jej definicję podaje się wymieniając cechy takich transakcji: „przekraczanie” towarów i usług przez granicę, konieczność regulacji celnej, posługiwanie się walutą obcą itp. We współczesnej praktyce głównym kryterium dla zagranicznego charakteru gospodarczego transakcji jest znakiem ustanowionym w Konwencji wiedeńskiej o międzynarodowym zakupie i sprzedaży towarów z 1980 r., - znajdowaniu przedsiębiorstw handlowych kontrahentów w różnych państwach. Należy odróżnić umowy cywilnoprawne, po prostu obciążone elementem zagranicznym, od zagranicznych transakcji gospodarczych. Umowy cywilnoprawne z elementem zagranicznym zawierane są na poziomie osobistym, mają charakter jednorazowy, nieregularny i nie wpływają na handel międzynarodowy. Zagraniczne transakcje gospodarcze stanowią podstawę handlu międzynarodowego. To jest podstawa, centralne ogniwo międzynarodowego obrotu towarowego. Transakcje takie mają charakter „liniowy” i we współczesnej nauce łączą się w pojęcie „makrologii”. Z punktu widzenia cech cywilnoprawnych zagraniczne transakcje gospodarcze mają te same cechy, co wewnętrzne umowy gospodarcze: stanowią prawnie samodzielny przedmiot umowy, przewidują określone rodzaje i sposoby wykonania oraz uwzględniają rzeczywistą niemożność wykonania (w szczególności ryzyka niehandlowego). Do głównych cech transakcji handlu zagranicznego należy zgodność z przepisami celnymi, zwiększone ryzyko niewypełnienia zobowiązań, podstawą prawną są przede wszystkim ujednolicone normy międzynarodowe. Głównym rodzajem zagranicznych transakcji gospodarczych są zagraniczne umowy kupna-sprzedaży (międzynarodowe). To na jego modelu modelowane są inne rodzaje transakcji handlu zagranicznego - kontraktacja, transport, kredyt, darowizna, składowanie, prowizja, ubezpieczenie, licencjonowanie itp. Transakcje licznikowe wyróżniają się pewnymi cechami i specyfiką prawną: eksporter zobowiązuje się do zakupu towarów jako zapłatę za swoje dostawy importera lub zapewnienia ich nabycia w inny sposób (transakcje barterowe, zakupy licznikowe, dostawy licznikowe, handel transgraniczny i przybrzeżny). Szczególnym rodzajem transakcji handlu zagranicznego są umowy kompensacyjne i kooperacyjne, które przewidują cały szereg środków dodatkowych i są zawierane głównie z udziałem państwa. Odrębną grupę transakcji handlu zagranicznego stanowią umowy stanowiące sposób finansowania głównego zobowiązania – leasing finansowy, faktoring, forfaiting. 6.2. Kwestie konfliktowe zagranicznych transakcji gospodarczych Ogólnym konfliktem generalnym wiążącym prawie wszystkie zagraniczne transakcje gospodarcze jest autonomia woli stron. Za najbardziej elastyczną formułę zajęcia uważa się zasadę autonomii woli stron, a jej stosowanie jest najbardziej zgodne z ogólną zasadą swobody umów. W prawie większości państw autonomia woli w stosunkach umownych rozumiana jest nie tylko jako formuła przywiązania, ale także jako źródło prawa. Takie rozumienie autonomii woli wynika z interpretacji art. 421 GK. Jeżeli spór w transakcji handlu zagranicznego rozstrzygany jest metodą kolizyjnoprawną, przez autonomię woli rozumie się prawo wyboru zastosowania określonego porządku prawnego do transakcji. Ogólnie rzecz biorąc, ustawodawstwo przewiduje prawo do nieograniczonego wyboru prawa właściwego przez strony. Prawa niektórych państw (Niemcy, USA, kraje skandynawskie) ustanawiają „rozsądne” granice autonomii woli. Do ograniczenia granic autonomii woli stosuje się doktrynę „lokalizacji” (jest to ogólne ograniczenie wolności wyboru prawa). Klauzula prawa właściwego (samodzielność woli) może być wyraźnie wyrażona lub koniecznie wynikać z warunków umowy. Taki wymóg zawiera ust. 2 art. 1210 GK. W prawie obcym istnieje pojęcie „woli dorozumianej” stron. Jeżeli umowa nie zawiera klauzuli o obowiązującym prawie, to w sądach państw zachodnich ustala się „hipotetyczną”, „dorozumianą” wola stron. W tym celu stosuje się kryteria „lokalizacji”, „uczciwości”, „życzliwego, opiekuńczego właściciela”, rozsądnego związku między wyborem właściwego prawa a konkretnym rzeczywistym składem. Przy ustalaniu prawa właściwego dla zagranicznej transakcji gospodarczej stosuje się teorię ustaw, teorię istoty stosunku prawnego („przyczynę”) oraz teorię domniemań: sąd i arbitraż (kto wybrał sąd, wybrał prawo); prawo lokalizacji instytucji obsługującej masowo swoich klientów; wspólne obywatelstwo lub wspólne miejsce zamieszkania. Nawet jeśli klauzula o prawie właściwym jest wyraźnie wyrażona w umowie, ustalenie „pierwotnych” statutów (osobowych i formalnych) stosunku prawnego odbywa się na obiektywnych podstawach, niezależnie od woli stron. Przewidziano obowiązkowe stosowanie obowiązkowych norm ustawodawstwa państwa, z którym transakcja ma rzeczywisty związek (klauzula 5 art. 1210 kodeksu cywilnego). Przepis ten ma na celu zapobieganie obchodzeniu imperatywnych norm prawa krajowego poprzez wybór prawa innego państwa. Ogólną zasadą ustalania formalnego statutu stosunku prawnego jest stosowanie prawa miejsca zawarcia umowy. Jednakże w transakcjach pomiędzy nieobecnymi osobami dość trudno jest określić miejsce zawarcia transakcji, gdyż w prawie zwyczajowym stosowana jest teoria „skrzynki pocztowej” (miejscem zawarcia transakcji jest miejsce, do którego zostaje wysłane potwierdzenie), a w prawie kontynentalnym stosowana jest doktryna „odbioru” (miejscem zawarcia transakcji jest miejsce przyjęcia paragonu). Do ustalenia statusu osobowego stosunku prawnego stosuje się prawo osobiste kontrahentów. Ustalanie ważności umowy co do istoty (kwestie „przywar woli” itp.) podlega przepisom prawa zobowiązań i wiąże się z zastosowaniem prawa wybranego przez kontrahentów. Prawo rosyjskie (art. 1210 kc) przewiduje możliwość nieograniczonej autonomii woli stron. Porozumienie w sprawie wyboru prawa można zawrzeć zarówno w momencie zawarcia umowy, jak i później; dotyczą zarówno umowy jako całości, jak i jej poszczególnych części. Wybór prawa dokonany przez strony po zawarciu umowy ma moc wsteczną i jest uważany za ważny z chwilą zawarcia umowy. Umowa stron o prawie dotyczy powstania i wygaśnięcia prawa własności i innych praw rzeczowych do rzeczy ruchomych. W rosyjskim prawie i praktyce nie ma pojęcia „dorozumianej woli” stron. W przypadku braku porozumienia między stronami w zakresie obowiązującego prawa, do umowy stosuje się poboczne więzy kolizyjne, ustalane na podstawie kryterium najbliższego związku (§ 1 art. 1211 Kodeksu Cywilnego). Głównym pomocniczym wiązaniem zobowiązań umownych jest prawo sprzedającego jako prawo centralnej strony transakcji (prawo przewoźnika, prawo kontrahenta, prawo depozytariusza itp.). Ten kolizyjny konflikt ogólny zostaje przekształcony w kolizje szczególne: prawo miejsca prowadzenia działalności lub zwykłego miejsca prowadzenia działalności przez sprzedawcę, prawo miejsca jego prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawodawca rosyjski przez prawo, z którym umowa jest najściślej związana, rozumie prawo państwa zamieszkania lub głównego miejsca prowadzenia działalności strony wykonującej świadczenie mające decydujące znaczenie dla umowy (art. 2 ust. 1211 art. kodeksu cywilnego). W ust. 3 art. 1211 Kodeksu cywilnego wymienia 19 specjalnych pomocniczych powiązań kolizyjnych dla głównych rodzajów zagranicznych transakcji gospodarczych (umowa darowizny – prawo darczyńcy, umowa zastawu – prawo zastawcy itp.). Ustawodawstwo rosyjskie podkreśla specyfikę regulacji konfliktu niektórych transakcji handlu zagranicznego. Do umowy o umowę o roboty budowlane oraz umowy o wykonanie prac naukowo-badawczych stosuje się prawo kraju, w którym osiągane są głównie wyniki danej działalności. Szczególne reguły kolizyjne regulują transakcje zawierane na aukcji, na giełdzie, w drodze konkursu - stosuje się prawo kraju, w którym odbywa się konkurs lub aukcja, miejsce wymiany (klauzula 4 art. 1211 Kodeksu Cywilnego). Umowy z konsumentem podlegają prawu kraju zamieszkania konsumenta. Jednocześnie, nawet w przypadku zawarcia między stronami umowy co do tego prawa, przewidziana jest szczególna ochrona praw i interesów konsumenta (art. 1212 kc). Do prostej umowy spółki stosuje się prawo kraju miejsca głównej działalności spółki (klauzula 4 art. 1211 Kodeksu Cywilnego). 6.3. Zakres Statutu Zobowiązań w Zagranicznych Transakcjach Gospodarczych Statut zobowiązań to zbiór norm prawa właściwego regulujących treść transakcji, jej ważność, tryb realizacji, skutki niewykonania oraz warunki zwolnienia stron z odpowiedzialności. Wyjściową zasadą kolizyjną jest podporządkowanie głównych zagadnień statutu zobowiązania wybranemu przez strony prawu, a w przypadku braku takiego wyboru – prawu państwa tej strony umowy, której zobowiązanie stanowi główną treść, cechę danego rodzaju umowy. Główną kwestią statutu zobowiązań są prawa i obowiązki stron. Muszą być one ustalane zgodnie z normami porządku prawnego, swobodnie wybranymi przez samych kontrahentów. Termin „ustawa obowiązkowa” jest również używany do określenia zakresu prawa, które ma zastosowanie do umowy (art. 1215 kc). Ta norma ustawodawstwa rosyjskiego stanowi, że prawo właściwe dla umowy określa: interpretację umowy, prawa i obowiązki stron, wykonanie umowy, konsekwencje niewykonania i nienależytego wykonania, rozwiązanie umowy , konsekwencje nieważności umowy. Ustawodawca krajowy bierze pod uwagę tendencję do zawężania zakresu ustawy rzeczowej dla czynności związanych z prawami rzeczowymi na rzecz obowiązków (klauzula 1, art. 1210 kc). Powszechnie uznaje się również, że prawną regulację momentu przejścia niebezpieczeństwa przypadkowej utraty i uszkodzenia rzeczy określa ustawa o zobowiązaniach transakcji. W sposób szczególny rozpatrywane są kwestie zobowiązań dodatkowych. Statut zobowiązań wyłącza obowiązki zabezpieczeń towarzyszące zagranicznym obrotom gospodarczym. Przepisy kolizyjne umów poręczeń i zastawów mają charakter niezależny. Zakres odpowiedzialności poręczyciela, prawa i obowiązki hipoteki podlegają porządkowi prawnemu, który ustala się niezależnie, niezależnie od statutu długu głównego (podpunkty 17 i 18 ust. 3 art. 1211 Kodeksu cywilnego ). Jednakże treść długu głównego wpływa na zobowiązania gwaranta i zastawcy. W tym przypadku następuje rozłam kolizyjny: stosunki wynikające ze zobowiązania głównego podlegają jednemu porządkowi prawnemu, a stosunki wynikające ze zobowiązań dodatkowych – innemu. Stosunki związane z cesją wierzytelności, zapłatą odsetek, kaucji i kar podlegają temu samemu prawu, co kapitałowa część długu (art. 1216 i 1218 Kodeksu cywilnego). Zakres zobowiązań wyłącza pytania o roszczenia nieobjęte terminem przedawnienia (roszczenia odszkodowawcze, roszczenia z tytułu osobistych praw niemajątkowych itp.). Co do zasady należy do nich stosować prawo sądowe zgodnie z ogólną koncepcją zobowiązań deliktowych. Zakres statutu nie może obejmować kwestii ogólnej zdolności prawnej i prawnej stron przy dokonywaniu transakcji handlu zagranicznego. Do rozwiązania tych problemów stosuje się połączenie prawa osobowego kontrahentów z materialną zasadą traktowania narodowego cudzoziemców w zakresie praw obywatelskich. 6.4. Forma i procedura podpisywania transakcji Konfliktowe problemy formy umowy związane są z tym, że forma transakcji handlu zagranicznego nie jest ujednolicona i w różnych państwach stawiane są jej różne wymagania (ustne, proste pisemne, poświadczone notarialnie, „umowy pod pieczęcią”). Reguły konfliktowe dotyczące formy transakcji mają charakter imperatywny i mają specjalną strukturę. Implikują one kumulację obowiązującego prawa kolizyjnego (forma transakcji podlega prawu miejsca jej wykonania, ale w przypadku jej rozbieżności z prawem lokalnym wystarczy spełnienie tylko jego wymogów). Forma i tryb podpisania transakcji to kwestie, które nie są ujęte w obowiązkowym statucie stosunków prawnych. W ustawodawstwie większości stanów istnieją specjalne obowiązkowe przepisy kolizyjne dotyczące formy i trybu podpisywania transakcji. Naruszenie formy i trybu podpisania stanowi podstawę do nieważności umowy. Z reguły dla zagranicznych transakcji gospodarczych przewidziany jest specjalny formularz. Głównym związkiem kolizyjnym formy takich umów jest prawo miejsca rejestracji aktu (prawo miejsca zawarcia transakcji). Przez prawo miejsca rejestracji aktu rozumie się także „prawo rozumu” lub „prawo miejsca wydania ustawy” (lex causae). Z formalnego punktu widzenia obrót nieruchomościami podlega wyłącznie prawu miejsca położenia rzeczy. Próbę ujednolicenia formy i trybu zawierania umów handlu zagranicznego podjęto w Konwencji wiedeńskiej ONZ o umowach międzynarodowej sprzedaży z 1980 r. Co do zasady dopuszczalne jest ustne zawieranie umów w handlu międzynarodowym, jednak Konwencja zawiera zasadę „ zasady deklaracji” – prawo państw uczestniczących do decydowania w tej kwestii zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym. Prawo rosyjskie przewiduje obowiązkową prostą pisemną formę transakcji handlu zagranicznego, w której co najmniej jedna ze stron jest reprezentowana przez rosyjskie osoby prawne. Niezachowanie prostej formy pisemnej stanowi podstawę do uznania transakcji za nieważną (w świetle prawa rosyjskiego). 6.5. Międzynarodowa unifikacja prawna norm dotyczących zagranicznych transakcji gospodarczych Największe osiągnięcia w unifikacji międzynarodowych norm prawnych obserwuje się w sferze handlu zagranicznego. Ważną rolę w tym procesie odgrywają konferencje haskie dotyczące PIL, ICC, WTO, UNISRAL i innych organizacji międzynarodowych. Obecnie obowiązuje cały zbiór konwencji haskich dotyczących sprzedaży międzynarodowej, przyjętych w latach 50. i 60. XX wieku. XX wiek Jedną z pierwszych jest Konwencja haska o prawie właściwym dla międzynarodowej sprzedaży rzeczy ruchomych, z 1955 r. Konwencja ustanawia zasadę nieograniczonej wolnej woli stron. Pomocniczym prawem kolizyjnym jest zastosowanie prawa obowiązującego w miejscu zamieszkania sprzedającego (w przypadku braku wyraźnej klauzuli dotyczącej prawa). Państwa-Strony zobowiązane są do przekształcenia postanowień Konwencji w swoje prawo krajowe. Konwencja haska o prawie właściwym dla przejścia własności rzeczy ruchomych z 1958 r. rozszerza zakres obowiązków w umowach sprzedaży poprzez zawężenie prawa rzeczowego. Już w 1930 roku UNIDROIT przygotował jednolite zasady regulujące sprzedaż i kupno międzynarodowe. Projekt regulaminu był omawiany na sesjach konferencji haskich w latach 1951-1956. Na jej podstawie opracowano i przyjęto Konwencje Haską z 1964 r. – Konwencję o ujednoliconym prawie zawierania umów w międzynarodowej sprzedaży towarów (Konwencję haską o zawieraniu umów) oraz Konwencję o prawie jednolitym w sprawie Międzynarodowa sprzedaż towarów (Konwencja haska o sprzedaży towarów). Zakres zjazdów nie jest uniwersalny, a krąg ich uczestników jest raczej ograniczony. Konwencje haskie z 1964 r. nie zostały powszechnie przyjęte. Konwencja wiedeńska ONZ o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980 r. jest obecnie głównym uniwersalnym wielostronnym dokumentem międzynarodowym dotyczącym transakcji handlu zagranicznego. Zakresem stosowania Konwencji są transakcje sprzedaży pomiędzy podmiotami, których przedsiębiorstwa handlowe zlokalizowane są w różnych państwach. Jej postanowienia mają charakter kompromisowy, stanowią bowiem próbę połączenia w jednej umowie zasad kontynentalnego i ogólnego porządku prawnego. Konwencja składa się z rozporządzających, samowykonujących się norm materialnych. W celu ujednolicenia międzynarodowych regulacji prawnych handlu międzynarodowego państwa będące stronami Konwencji Wiedeńskiej zobowiązane są do wypowiedzenia Konwencji Haskich z 1964 r. Kwestie przedawnienia w obrocie międzynarodowym reguluje Konwencja nowojorska o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów z 1974 r. (wraz z Protokołem z 1980 r., znowelizowanym i uzupełnionym zgodnie z Konwencją wiedeńską z 1980 r.). Konwencja określa umowne terminy przedawnienia (skrócone w stosunku do krajowych), ich początek, przebieg, przerwa i przedawnienie. Konwencja o prawie właściwym dla umów międzynarodowej sprzedaży towarów z 1986 r. ustanowiła ogólne ramy kolizyjne dla umów handlu zagranicznego – autonomię woli stron, wyraźnie wyrażoną lub bezpośrednio wynikającą z warunków transakcji oraz zachowanie stron. Konwencja gwarantuje prawo do „dodatkowej i prywatnej autonomii woli”. Możliwa jest także zmiana klauzuli prawa właściwego po zawarciu umowy. W przypadku braku porozumienia stron co do prawa właściwego, jako pomocniczo kolizyjne stosuje się prawo kraju sprzedawcy. Kwestie handlu międzynarodowego są również uregulowane w regionalnych umowach międzynarodowych. Konwencja rzymska UE o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r. ustanawia zasadę nieograniczonej woli stron, wyraźnie wyrażonej lub z „uzasadnioną pewnością” wynikającą z warunków umowy lub okoliczności sprawy. Konwencja przewiduje również podstawy ograniczenia swobody wyboru prawa przez strony na podstawie domniemania „najbliższego związku”. Konwencja międzyamerykańska z 1994 r. o prawie właściwym dla umów międzynarodowych definiuje umowy międzynarodowe. Autonomia woli jest podstawą wyboru prawa. 6.6. Handel międzynarodowy zwyczaj Zwyczaje międzynarodowe są szeroko stosowane w transakcjach handlu zagranicznego. Istnienie zwyczaju mogą udowodnić strony sporu, ustanowione przez sąd lub arbitraż z własnej inicjatywy. Utrwalony zwyczaj to zasada prawa mająca zastosowanie do rozstrzygnięcia sporu w danej transakcji. W zakresie handlu międzynarodowego wyróżnia się następujące zwyczaje: 1) które są ujednoliconymi międzynarodowymi materialnymi normami prawnymi; 2) stosowane w obrocie zagranicznym, ale ze względu na swe narodowe cechy nie są normami o charakterze międzynarodowym, lecz w istocie reprezentują krajowe zwyczaje handlu zagranicznego. Często trudno powiedzieć, czy dany zwyczaj jest jednolicie stosowany przez wszystkie państwa, czy też cechy jego stosowania różnią się na tyle znacząco w różnych państwach, że należy mówić o narodowym zróżnicowaniu zwyczaju handlowego. Wspólną cechą wszystkich międzynarodowych zwyczajów handlowych jest to, że moment przejścia niebezpieczeństwa przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy jest oddzielony od momentu przeniesienia własności i ustalany niezależnie od niego. Przeniesienie ryzyka wiąże się z wypełnieniem przez sprzedającego wszystkich jego zobowiązań wynikających z umowy, a nie z momentem przeniesienia własności. Jeżeli w sprawie, która jest jednakowo rozwiązywana na podstawie tego typu zwyczaju w różnych krajach, pojawiają się tylko pytania, to taki zwyczaj ma charakter międzynarodowy i eliminuje samo występowanie kwestii konfliktowej. W MPP i PIL często używany jest termin „zwykły”. Należy to odróżnić od zwyczajów. Zwyczaj jest jednolitą, trwałą zasadą, powszechną praktyką, która nie ma mocy prawnej. Z reguły ukształtowanie zwyczaju jest pierwszym etapem ustanawiania zwyczajowej praworządności. Zwyczaj jest również praktyką powszechną, ale uznawaną za normę prawną (art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Proces przekształcania zwyczaju w zwyczajową zasadę prawa implikuje jego obowiązkowe uznanie za normę prawną na poziomie międzynarodowym lub krajowym. Zwyczaj ten należy do ustnej kategorii źródeł prawa, ale wszystkie międzynarodowe i krajowe zwyczaje prawne są rejestrowane w formie pisemnej (w praktyce sądowej i arbitrażowej, poprzez ustalanie zwyczajowych warunków formularzy i wzorców umów, w zbiorach informacji o zwyczajach w handlu międzynarodowym, w „kodeksach” zwyczajów handlowych, w prywatnych nieoficjalnych kodyfikacjach obyczajów międzynarodowych). To właśnie pisemne utrwalenie międzynarodowych i krajowych zwyczajów w formie nienormatywnej stanowi uznanie zwyczaju za zasadę prawa. 6.7. Międzynarodowe przepisy dotyczące ujednoliconej interpretacji warunków handlowych Warunki handlowe (rodzaje umów) rozwijały się w praktyce przez długi czas i ostatecznie nabrały jakości zwyczajów handlu międzynarodowego. Jednak treść tych terminów nie jest taka sama w praktyce państw (na przykład stan FAS w praktyce rosyjskiej jest rozumiany jako „swobodny wzdłuż burty statku”, w USA i krajach Europy Zachodniej - jako „ bezpłatna stacja”). Aby zapobiec takim nieporozumieniom, ICC opracowała INCOTERMS, które stanowią prywatną, nieoficjalną kodyfikację zwyczajów w handlu międzynarodowym. Pierwsza edycja INCOTERMS została opublikowana w 1 roku. Obecnie obowiązuje INCOTERMS-2000, czyli nowe sformułowanie międzynarodowych zasad interpretacji terminów handlowych, które najbardziej rozpowszechniły się w handlu międzynarodowym. Nowa edycja terminów została stworzona z myślą o ich wygodniejszym rozumieniu i czytaniu. Warunki, których interpretację podano w INCOTERMS, to niektóre rodzaje międzynarodowych umów sprzedaży opartych na pewnym, stałym podziale praw i obowiązków partnerów handlowych. Istnieją trzy grupy zagadnień, w których ustalane są prawa i obowiązki stron w ramach każdego rodzaju umowy: 1) prawa i obowiązki kontrahentów dotyczące przewozu towarów, w tym podział dodatkowych kosztów powstałych w trakcie przewozu; 2) prawa i obowiązki kontrahentów do załatwienia formalności celnych związanych z wywozem i przywozem towarów, ich tranzytem przez państwa trzecie, w tym uiszczenia opłat i należności celnych; 3) moment przejścia ryzyka ze sprzedającego na kupującego w przypadku utraty lub uszkodzenia towaru w okresie transportu. W INCOTERMS określone rodzaje umów są formułowane w zależności od warunków przewozu towarów, przeniesienia ryzyka itp., a tym samym rodzaj umowy sprowadza się do rodzaju warunków, na jakich jest zawarta. Ujednolicone 13 warunków, które składają się na 13 rodzajów umów. INCOTERMS co do zasady odnoszą się jedynie do warunków obrotu i przewozu towarów w umowach sprzedaży. Wszystkie warunki są podzielone na cztery zasadniczo różne kategorie w zależności od stopnia uczestnictwa i odpowiedzialności sprzedawcy za transport, cła i inne obciążenia. Jak już wspomniano, INCOTERMS jako całość jest po prostu pisemnym utrwaleniem zwyczajów handlowych, ich nieoficjalną kodyfikacją, która nie ma wiążącej mocy prawnej ani charakteru źródła prawa. Źródłem prawa jest każdy odrębny rodzaj umowy, co jest międzynarodowym zwyczajem prawnym. Wcześniej stosowanie INCOTERMS wymagało specjalnego postanowienia stron umowy na ich stosowanie. Obecnie międzynarodowa praktyka arbitrażowa i ustawodawstwo niektórych państw (Dekret Prezydenta Ukrainy z 1994 r.) podąża ścieżką stosowania IN-COTERMS, niezależnie od obecności lub braku odniesienia do nich w umowie. Pierwszeństwo stosowania INCOTERMS i innych międzynarodowych zwyczajów handlowych i biznesowych jest zapisane w prawie rosyjskim (klauzula 6 art. 1211 Kodeksu Cywilnego), ale konieczne jest bezpośrednie zastosowanie odpowiednich warunków w umowie. 6.8. Teoria lex mercatoria i pozapaństwowej regulacji zagranicznych transakcji gospodarczych Pojęcie lex mercatoria (transnarodowe prawo handlowe, ICL, prawo „międzynarodowej wspólnoty przedsiębiorców”) jest szeroko rozpowszechnione w doktrynie międzynarodowego prawa prywatnego. Główne znaczenie tej koncepcji polega na tym, że istnieje autonomiczna, odrębna regulacja międzynarodowych transakcji handlowych, integralny zespół regulatorów zagranicznych transakcji gospodarczych, odmienny od regulacji krajowych. Pojęcie lex mercatoria używane jest w najszerszym znaczeniu tego słowa – jest to określenie całego istniejącego wachlarza, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, regulacji wszelkich stosunków handlu zagranicznego, czyli globalnego rozumienia wszelkich zasad handlu międzynarodowego. Większość badaczy zagranicznych uważa, że główną rolę w rozwoju i stosowaniu MTS odgrywa arbitraż. Lex mercatoria jest dość często wykorzystywana w międzynarodowych umowach handlowych jako klauzula prawa właściwego (podporządkowanie umowy ogólnym zasadom prawa lub zwyczajom handlu międzynarodowego). Możliwe i dorozumiane jest odwołanie się do ICR, który można uznać za klauzulę rozstrzygania sporu przez arbitrów jako „przyjaznych mediatorów” (jako „przyjaźni mediatorzy” arbitrzy nie są związani normami żadnego prawa krajowego i mogą orzekać spór na gruncie zasad moralności i sprawiedliwości). Arbitrzy mogą działać jako „przyjazni pośrednicy”, jeśli istnieje odpowiednia umowa między stronami (klauzula 2, art. VII Europejskiej Konwencji o Zagranicznym Arbitrażu Handlowym z 1961 r.). Ponadto bardzo transnarodowy charakter umowy handlowej umożliwia arbitrażowi zastosowanie MCP. Lex mercatoria rozumiana jest jako uniwersalny system norm prawnych, szczególny porządek prawny. W literaturze nazywany jest trzecim systemem prawnym (pierwszy to prawo krajowe, drugi to prawo międzynarodowe). Jednak prawie każdy zdaje sobie sprawę, że nie mówimy o systemie prawnym, ale o systemie paralegalnym (prawie równoległym). Terminy „prawo” i „system prawny” w tym przypadku rozumie się warunkowo - jest to normatywny system regulacyjny. Ze swej natury prawnej lex mercatoria jest systemem niepaństwowej regulacji handlu międzynarodowego. Podstawą niepaństwowego systemu regulacji są przede wszystkim uchwały zaleceń organizacji międzynarodowych, np. Wytycznych dla Przedsiębiorstw Wielonarodowych (OECD), Zasad Przedsiębiorstw Wielonarodowych i Polityki Społecznej (MOP), Zbioru Zasad Uczciwych oraz Standardy kontroli restrykcyjnych praktyk biznesowych (ONZ). Podstawami prawnymi i formami MCP jako systemu regulacji niepaństwowych są: standardowe umowy na określone rodzaje towarów; opcjonalne ogólne warunki dostawy; zasady arbitrażu; kodeksy postępowania (Międzynarodowy Kodeks Postępowania w Reklamie, Kodeks Postępowania dla Konferencji Linearnych, Kodeks Postępowania dla TNC, Kodeks Postępowania dla Transferu Technologii). Ważne miejsce w tym systemie zajmują INCOTERMS, York-Antwerp Rules on General Average, Uniform Customs and Practice for Documentary Credits oraz inne nieoficjalne kodyfikacje zwyczajów międzynarodowych. Wszystkie te dokumenty tworzone są przez organizacje międzynarodowe, mają charakter doradczy i nie pochodzą bezpośrednio od państw, a jedynie pośrednio wyrażają ich wolę jako członków organizacji międzynarodowych. Przykładowo standardowe umowy i regulaminy arbitrażowe EKG ONZ są pośrednim wyrazem koordynacji woli państw jako podmiotów tej organizacji. Bardzo często lex mercatoria utożsamiana jest z Zasadami Międzynarodowych Kontraktów Handlowych UNIDROIT 1994 – nieoficjalną kodyfikacją zasad handlu międzynarodowego. Zasady ustanawiają „ogólne zasady międzynarodowych umów handlowych” i opierają się na ogólnych zasadach prawa narodów cywilizowanych, a także na zasadach najlepiej dostosowanych do szczególnych potrzeb handlu międzynarodowego. Zasady UNID-RUA to zbiór elastycznych zasad, które uwzględniają różnorodność praktyk handlu zagranicznego. Nie mają one mocy prawnej i nie są wiążące dla uczestników handlu międzynarodowego, podlegają jednak stosowaniu wyłącznie za specjalną zgodą stron. Można wyróżnić następujące aspekty stosowania Zasad UNID RUA: 1) regulowanie transakcji handlu zagranicznego, gdy strony uzgodniły ich stosowanie; 2) jako dowód powszechnej praktyki, jeżeli nie jest możliwe ustalenie obowiązującego prawa; 3) interpretacja i uzupełnienie braków w międzynarodowych umowach wielostronnych. Zasady UNIDROIT utrwalają swobodę zawierania umów, jej dobrą wiarę i wiążący charakter, formułują specyficzne warunki międzynarodowych umów handlowych, rozwiązują sprzeczność między warunkami standardowymi i nieoczekiwanymi oraz problem konfliktu pro forma, ustalają możliwość dorozumianych zobowiązań. Opracowanie Zasad umożliwiło uczestnikom działalności handlu zagranicznego zastosowanie usystematyzowanego i fachowo sformułowanego zestawu jednolitych zasad. Poziom nowoczesnego rozwoju ITUC bezpośrednio wynika z skodyfikowania zwykłych zasad handlu międzynarodowego w Zasadach UNIDROIT. Dzięki opublikowaniu Zasad UNI DROIT, odmienne zasady handlu międzynarodowego nabrały charakteru systemowego, tak że obecnie można mówić o ITUC jako o niezależnym systemie regulacyjnym. Na podstawie Zasad UNIDROIT w 1995 r. b^1li opracował Zasady europejskiego prawa umów. Temat 7. PRAWO DO PRZEWOZU MIĘDZYNARODOWEGO 7.1. Ogólne przepisy międzynarodowego prawa przewozowego Międzynarodowa umowa przewozu jest szczególnym rodzajem zagranicznej transakcji gospodarczej. O specyfice tej umowy decydują cechy transportu jako naturalnego monopolu państwa. Umowa przewozu międzynarodowego obejmuje aspekty prawa publicznego (określenie statusu środka transportu) i prawa prywatnego (bezpośrednia organizacja samego transportu). Transport międzynarodowy to przewóz towarów i pasażerów pomiędzy dwoma lub większą liczbą państw, realizowany na warunkach zawartej między nimi umowy międzynarodowej. Specyfika regulacji prawnych polega na tym, że główne zagadnienia transportu uregulowane są w umowach międzynarodowych (międzynarodowych konwencjach transportowych), zawierających jednolite normy merytoryczne i kolizyjne. W przypadku braku umowy międzynarodowej transport transgraniczny nie ma charakteru międzynarodowego i jest regulowany przez ustawodawstwo krajowe. Umowa przewozu jest wtórną transakcją handlu zagranicznego służącą ogólnemu systemowi dystrybucji towarów. Rodzaje transportu międzynarodowego: kolejowy, drogowy, lotniczy, wodny (rzeczny i morski). Istnieje również transport rurociągowy, jednak jego wykorzystanie nie stanowi umowy przewozu (brak centralnej strony tej umowy, czyli przewoźnika). Transport międzynarodowy tranzytowy, mieszany, kontenerowy i kombinowany ma poważną specyfikę. Specyfika prawa właściwego dla umowy przewozu międzynarodowego polega na działaniu prawa kolizyjnego ogólnego (prawo lokalizacji rzeczy, wykonania umowy, wyrządzenia szkody) i ich przekształceniu w przepisy szczególne (prawo drogi wyjścia, portu przeznaczenia, miejsca kolizji statków itp.). Autonomia woli to ogólny stan prawny kolizyjny obowiązujący w międzynarodowej umowie przewozu jako wtórnej transakcji handlu zagranicznego. W przypadku braku porozumienia stron co do prawa, stosuje się kryterium najbliższego związku, przez które rozumie się prawo miejsca zamieszkania lub głównego miejsca prowadzenia działalności strony stosunku realizującej świadczenie, które decyduje o treści umowy (prawo państwa przewoźnika – pkt 6 ust. 3, art. 1211 GK). 7.2. Międzynarodowy transport kolejowy Międzynarodowy transport kolejowy to przewóz towarów i pasażerów pomiędzy dwoma lub większą liczbą państw zgodnie z warunkami międzynarodowej konwencji kolejowej. Przewozy kolejowe w przypadku braku międzynarodowej umowy transportowej nie mają charakteru międzynarodowego, lecz mają charakter prawny krajowy. Transport taki jest podzielony na kilka etapów i sformalizowany kilkoma umowami przewozu: podróż do stacji granicznej – zgodnie z prawem państwa wyjazdu, po przekroczeniu granicy – zgodnie z prawem krajowym odpowiedniego państwa obcego itp. Międzynarodowy konwencje kolejowe mogą mieć charakter zarówno międzyrządowy, jak i międzyresortowy. Wraz z tymi konwencjami zawierane są specjalne umowy pomocnicze, które regulują wyłącznie stosunki między kolejami i nie tworzą praw i obowiązków stron umowy przewozu. Powszechnie uznaje się, że w obecności konwencji kolejowej stosowanie ustawodawstwa krajowego jest dozwolone tylko wtedy, gdy istnieje odniesienie do niego w samej konwencji lub w kwestiach nieuregulowanych w konwencji. Specyfika regulacji konfliktów w międzynarodowej komunikacji kolejowej polega na łączeniu działania w każdym kontrakcie kilku zasad konfliktowych. Niezwykle powszechne jest przekształcenie ogólnych wiązań kolizyjnych (prawo miejsca położenia rzeczy, miejsca umowy) na szczególne (prawo drogi wyjazdu, trasy, tranzytu, przeznaczenia itp.). Regulacja prawna transportu kolejowego zakłada możliwość autonomii woli w wyborze właściwego prawa i jurysdykcji. Wielostronne umowy międzynarodowe dotyczące transportu kolejowego zawierane są oczywiście wyłącznie na szczeblu regionalnym. W Europie Zachodniej, Środkowo-Wschodniej obowiązuje Konwencja berneńska dotycząca przewozu towarów kolejami z 1890 r. (CIM) oraz Konwencja o przewozie kolejami pasażerów i bagażu z 1923 r. (CIV). W 1980 r. zwołano specjalną konferencję w celu rewizji Konwencji berneńskich, której kulminacją było przyjęcie Porozumienia o międzynarodowym transporcie koleją 1 (COTIF). Międzynarodowa Konwencja Pasażerska (Załącznik A – Przepisy ujednolicone IPC) i Międzynarodowa Konwencja Cargo (Załącznik B – Przepisy ujednolicone IGC) zostały opracowane jako załącznik do COTIF. Do Międzynarodowego Kodeksu Cywilnego przyjęto specjalny dodatek – Zasady Międzynarodowego Ruchu Towarowego, które stanowią oficjalną instrukcję COTIF. W ramach COTIF utworzono Berneńską Organizację Międzynarodowego Transportu Kolejowego. Płacąc za międzynarodowy transport kolejowy, stosuje się głównie SDR – międzynarodową jednostkę monetarną ustanowioną w 1967 roku przez MFW. W COTIF uczestniczą nie tylko kraje europejskie, ale także poszczególne państwa Azji i Afryki. Postanowienia COTIF mają zastosowanie przy transporcie rosyjskich towarów handlu zagranicznego do krajów Europy Zachodniej i z nich do Rosji. COTIF dotyczy nie tylko kolei, ale także mieszanego ruchu kolejowo-wodno-lotniczego. Normy IPC i CIM mają charakter dyspozytywny, ustanawiają możliwość zmiany warunków przewozu poprzez odrębne umowy dwustronne oraz normy prawa krajowego. COTIF ma sporo specjalnych powiązań kolizyjnych (prawo drogi wyjścia ładunku, trasy ładunku, trasy przeznaczenia ładunku). Przewiduje się stosowanie prawa kraju forum oraz szeroką możliwość autonomii woli. Rosja uczestniczy także w wielostronnych międzynarodowych umowach regionalnych dotyczących transportu kolejowego – Porozumieniu o międzynarodowym transporcie towarowym (SMGS) i Porozumieniu o międzynarodowym transporcie pasażerskim (SMPS) z 1951 r. (obowiązującym ze zmianami w 1992 r.). Dla transportu multimodalnego na zasadach SMGS zawierane są specjalne umowy. Zakres SMGS i SMPS obejmuje dawne państwa socjalistyczne Europy Wschodniej i Azji, byłe republiki związkowe ZSRR. SMGS i SMPS zawierają obowiązkowe ujednolicone przepisy materialne i kolizyjne. Wszystkie umowy dwustronne odstępujące od zasad SMGS i SMPS są nieważne. Rodzaje szczególnych wiązań kolizyjnych w tych umowach: prawo drogi wyjścia towarów; trasy ładunkowe; droga zmieniająca umowę przewozu; drogi, na których ładunek był opóźniony; drogi przeznaczenia ładunków; droga, o której mowa. Ustalono brak możliwości wyboru przez strony prawa właściwego oraz innych powiązań kolizyjnych. Stosowanie prawa krajowego jest dopuszczalne tylko w sprawach nieuregulowanych w umowach. Rosja ma cały system dwustronnych umów dotyczących międzynarodowego kolejowego ruchu towarowego i pasażerskiego z różnymi krajami (Turcją, Finlandią, Iranem, Austrią itp.). Opłaty za przewóz wszystkich międzynarodowych przewozów kolejowych w Rosji ustalane są według stawek MTT. Preferencyjne opłaty za fracht są zapisane w umowie rosyjsko-fińskiej. Przewozy towarowe na Kolei Transsyberyjskiej realizowane są ekspresowymi pociągami kontenerowymi „Wiatr Zachodni” i „Wiatr Wschodni”. 7.3. Międzynarodowy transport drogowy Stan prawny środowiska transportu lądowego jest nierozerwalnie związany ze stanem prawnym terytorium państwa. Suwerenność państwa w pełni rozciąga się na należące do niego jednostki terytorialne i determinuje specyfikę reżimu prawnego transportu lądowego. Organizacja komunikacji drogowej jest ściśle powiązana z normami krajowego prawa publicznego. Międzynarodowa komunikacja drogowa ma ponadto szczególną specyfikę. Pojazd samochodowy przekracza granice i porusza się po drogach różnych państw, tzn. istnieje potrzeba ustanowienia jednolitych zasad ruchu, jednolitego systemu znaków i sygnałów drogowych. Międzynarodowy transport drogowy to przewóz rzeczy i osób pojazdem silnikowym na podstawie umowy międzynarodowej, w którym miejsce wyjazdu znajduje się na terytorium jednego państwa, miejsce przeznaczenia znajduje się na terytorium drugiego, a także transport tranzytowy. Umowa o międzynarodowym transporcie drogowym jest szczególnym rodzajem transakcji handlu zagranicznego, specjalną umową handlową. Transport drogowy z reguły nie jest realizowany przez strony umowy, ale przez przedsiębiorstwa powiązane, które same mogą zawrzeć umowę o przewóz drogowy. Najbardziej charakterystyczną cechą prawną tych umów jest ich charakter jako podwójnej transakcji handlu zagranicznego. W Europie istnieje cały system międzynarodowych traktatów regulujących transport drogowy: Konwencja o ruchu drogowym z 1949 r. (skuteczna w zakresie organizacji ruchu drogowego) i jej Protokół o znakach i sygnałach drogowych z 1949 r.; Konwencja o ruchu drogowym z 1968 r. (ustanawia jednolity system znaków i sygnałów drogowych, jednolite oznakowanie drogi); Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, 1957 (ADR); Umowa europejska o autostradach międzynarodowych z 1975 r. (CMA). Wśród regionalnych porozumień europejskich główną rolę w regulacji prawnej międzynarodowego transportu drogowego odgrywa Konwencja Genewska o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów z 1956 r. (CMR lub CMR) oraz Genewska Konwencja Celna o Międzynarodowym Przewozie towarów z wykorzystaniem karnetów TIR (karnetów TIR) z 1975 r. (Konwencja TIR). Rozporządzenie CMR standaryzuje warunki międzynarodowego transportu drogowego rzeczy. Zakres stosowania CMR obejmuje regulację relacji pomiędzy przewoźnikiem a właścicielem ładunku, procedurę przyjęcia ładunku do przewozu i jego dostarczenia do miejsca przeznaczenia. Zakres Konwencji CMR: wszelkie umowy o odpłatny przewóz drogowy towarów, gdy miejsce załadunku i miejsce dostarczenia towaru znajdują się na terytorium dwóch różnych państw, z których co najmniej jedno jest stroną umowy Konwencja. CMR zawiera szczegółowe zasady dotyczące wszystkich podstawowych warunków przewozu; ustalono wykaz przewozów, do których Konwencja nie ma zastosowania. Stosowanie Konwencji nie zależy od miejsca zamieszkania i obywatelstwa stron umowy. Normy CMR są obowiązkowe. Odstępstwa od jej postanowień są nieważne. CMR jest konglomeratem przepisów prawa materialnego i kolizyjnego. Regulacja kolizji przewiduje zastosowanie ogólnych i szczególnych norm kolizyjnych: autonomii woli, prawa sądowego, prawa miejsca wyjazdu i umiejscowienia towarów (ogólne); prawo miejsca siedziby głównej przedsiębiorstwa pozwanego, prawo miejsca siedziby biura, które zawarło umowę, prawo miejsca przedstawienia towaru przewoźnikowi (specjalne). Konwencja TIR określa tryb dopełnienia formalności celnych oraz procedurę kontroli celnej w międzynarodowym transporcie drogowym rzeczy. Głównym atrybutem Konwencji jest Karnet TIR (jednolity dokument celny), którego posiadacz korzysta z pierwszeństwa w odprawie celnej (znak TIR). Państwa uczestniczące posiadają specjalne instytucje stowarzyszenia poręczającego, które chronią osoby korzystające z procedury TIR. ASMAP powstał w Rosji – organizacja non-profit, członek Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego. ASMAP jest stowarzyszeniem gwarancyjnym rosyjskich międzynarodowych przewoźników drogowych. Rosja uczestniczy w wielu dwustronnych umowach międzynarodowych dotyczących międzynarodowego transportu drogowego. Wszystkie te umowy zawierają ogólne postanowienia, które ustanawiają system licencjonowania międzynarodowego transportu drogowego pasażerów, bagażu i ładunku oraz rozwiązują kwestie transportu do iz krajów trzecich (na przykład rosyjsko-austriacka umowa o międzynarodowym transporcie drogowym). Transport do i z krajów trzecich odbywa się na podstawie „standardowej licencji międzynarodowej” wydanej za zgodą ECMT, której Rosja jest członkiem od 1997 roku. Ponieważ pojazd samochodowy jest źródłem zwiększonego zagrożenia, gwarancje udzielane osobom trzecim w przypadku uszkodzenia są bardzo ważne w transporcie drogowym. Transport samochodowy wiąże się z obowiązkowym ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej. W Europie od 1953 roku obowiązuje międzynarodowa karta ubezpieczenia komunikacyjnego (system „zielonej karty”). Gwarancje za szkody wyrządzone osobom trzecim przez pojazd mechaniczny udzielane są także na szczeblu międzynarodowym zgodnie z Konwencją haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1968 r. Konwencja zawiera ujednolicone międzynarodowe normy kolizyjne. Głównym powiązaniem kolizyjnym jest prawo materialne państwa, na którego terytorium doszło do wypadku. Pomocnicze normy kolizyjne – miejsce rejestracji pojazdu, miejsce zamieszkania ofiary. 7.4. Międzynarodowy transport lotniczy Reżim prawny otoczenia transportu lotniczego to zakres prawa publicznego (krajowego i międzynarodowego). Środowisko transportu lotniczego dzieli się na suwerenną przestrzeń powietrzną poszczególnych państw oraz międzynarodową przestrzeń powietrzną. Na poziomie międzypaństwowym powstał globalny system zarządzania międzynarodowym ruchem lotniczym, w którym główną rolę przypisuje się ICAO. Głównym dokumentem regulującym korzystanie z międzynarodowej i krajowej przestrzeni powietrznej jest Chicagowska Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym z 1944 r. Konwencja ustaliła ogólne zasady działalności lotnictwa cywilnego przy realizacji łączności międzynarodowej, kategorie lotów międzynarodowych (regularne i nieregularne) ); zdefiniował pojęcie lotów międzynarodowych i tras lotniczych. Głównym celem Konwencji jest prawna regulacja międzynarodowych usług lotniczych i działalności handlowej. Konwencja zawiera wykaz swobód handlowych w transporcie lotniczym: podstawowych, dodatkowych oraz zakaz kabotażu. Do Konwencji chicagowskiej przyjęto 18 załączników. Na podstawie Konwencji utworzono ICAO. Obecnie w ramach ICAO opracowywane są międzynarodowe przepisy lotnicze. Podstawą prawnej regulacji międzynarodowego transportu lotniczego jest Konwencja Warszawska z 1929 r. o ujednoliceniu niektórych zasad międzynarodowego transportu lotniczego. Porozumienia uzupełniające Konwencję Warszawską: Protokół haski z 1955 r., Protokół gwatemalski z 1971 r. zmieniający Konwencję warszawską, Konwencja z Guadalajary z 1961 r., Protokół montrealski o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, 1975 r. (ustanawiały koncepcję „przewoźnik faktyczny”), Montrealska Przejściowa Umowa Lotnicza z 1966 r., Umowa Montrealska z 1999 r. Zespół postanowień tych umów stanowi całość warszawskiego systemu regulacji międzynarodowego transportu lotniczego. IATA, specjalna organizacja pozarządowa, zrzeszenie linii lotniczych państw członkowskich ICAO, jest odpowiedzialna za określanie szczegółowych warunków międzynarodowego transportu lotniczego. Podstawowym międzynarodowym źródłem prawa międzynarodowego przewozu lotniczego jest Konwencja Warszawska z 1929 r. Konwencja definiuje międzynarodowy przewóz lotniczy jako przewóz, w którym co najmniej jedno z miejsc lądowania znajduje się na terytorium innego państwa. Zakres zastosowania Konwencji Warszawskiej: przewóz rzeczy, pasażerów, bagażu, transport kombinowany. Konwencja nie ma zastosowania do transportu lotniczego pomiędzy państwami będącymi stronami Konwencji a państwami w niej nieuczestniczącymi; nie dotyczy przewozów pocztowych. Konwencja Warszawska ma zastosowanie do następującego transportu lotniczego: 1) miejsce wyjazdu i miejsce przeznaczenia, niezależnie od przerwy w transporcie, znajdują się na terytorium dwóch państw będących stronami Konwencji; 2) miejsce wyjazdu i miejsce przeznaczenia znajdują się na terytorium jednego państwa będącego stroną Konwencji, natomiast przystanek przewidziany jest na terytorium innego państwa, ewentualnie niebędącego stroną Konwencji. Międzynarodowy transport lotniczy często wiąże się z przewozami realizowanymi sekwencyjnie przez kilku przewoźników. Z punktu widzenia Konwencji Warszawskiej przewóz taki traktowany jest jako pojedynczy przewóz, niezależnie od tego, jak sformalizowany jest przewóz – jedna lub więcej umów. Główną treścią Konwencji Warszawskiej są ujednolicone normy materialne o charakterze obowiązkowym. W Konwencji praktycznie nie ma ogólnych przepisów kolizyjnych, istnieje jedynie niewielka liczba przepisów kolizyjnych dotyczących konkretnych kwestii (i wszystkie przewidują wyłączne stosowanie prawa miejsca sądu). Postanowienia Konwencji Warszawskiej są obecnie implementowane do ustawodawstwa krajowego większości krajów świata. Specyfika ruchu lotniczego stwarza trudności w ustaleniu prawa właściwego i ustanowieniu jurysdykcji. Zasadniczo kwestie te regulują ujednolicone normy materialne konwencji międzynarodowych. Jednak nierzadko pojawia się problem konfliktu, jeśli: 1) przewóz dotyczy państwa niebędącego stroną Konwencji Warszawskiej; 2) powstają kwestie nieuregulowane w systemie Konwencji Warszawskiej; 3) warunki przewozu ustalone przez linię lotniczą są niezgodne z prawem krajowym. Ustawodawstwo krajowe większości państw nie zawiera specjalnych przepisów kolizyjnych dotyczących ruchu lotniczego, dlatego stosowane są ogólne zasady kolizyjne prawa przewoźnika, prawa sądu i prawa bandery. Prawo przewoźnika w prawie międzynarodowego przewozu lotniczego jest tradycyjnie rozumiane – jest to prawo, z którym ruch lotniczy ma najściślejszy związek (miejsce, w którym znajduje się strona, której wykonanie charakteryzuje umowę przewozu). Przez prawo miejsca zawarcia umowy rozumie się w szczególności prawo państwa, w którym rozpoczął się pierwszy etap lotu. VK działa w Rosji. Jej normy uwzględniają główne postanowienia Konwencji Warszawskiej z 1929 r. WC definiuje: pojęcie międzynarodowego transportu lotniczego; prawa i obowiązki przewoźnika, jego odpowiedzialność; odpowiedzialność właściciela statku powietrznego; obowiązkowe ubezpieczenie OC; kwoty kwot ubezpieczenia. Rosja jest stroną dużej liczby dwustronnych umów międzynarodowych dotyczących usług lotniczych (ponad 130). Ich podstawą są postanowienia Konwencji Chicagowskiej z 1944 r. Umowy takie przewidują „pakiet” praw handlowych umawiających się państw, ich praw i obowiązków (patrz np. Umowa między Rządem Federacji Rosyjskiej a Rządem Republiki Słowackiej w sprawie usług lotniczych z 1995 r. oraz Załącznik do Umowy). 7.5. Międzynarodowa wysyłka Reżim prawny środowiska transportu morskiego został ustalony w Konwencji ONZ o prawie morza z 1982 r. Konwencja ta ustanawia jasne rozgraniczenie przestrzeni morskich oraz ich międzynarodowy status prawny. Postanowienia Konwencji wpływają także na problematykę międzynarodowego prawa prywatnego – prawo nieszkodliwego przepływu; jurysdykcja cywilna nad sądami zagranicznymi; immunitet statków państwowych eksploatowanych w celach niehandlowych; narodowość statków; „wygodne flagi”; klauzula największego uprzywilejowania. Regulacje prawne transportu ładunków drogą morską obejmują normy żeglugi morskiej i żeglugi handlowej i stanowią podsystem międzynarodowego prawa prywatnego. W doktrynie od dawna utrwalone zostały pojęcia „pośredniego transportu morskiego” i „żeglugi handlowej”. Grupy powiązań w tym obszarze obejmują prawa majątkowe do statków morskich, umowy o przewóz morski, powiązania związane z ryzykiem żeglugowym. Regulację kolizyjną stosunków prawnych w tym zakresie cechuje bogactwo różnorodnych norm kolizyjnych oraz ich rozbudowany system. Oprócz ogólnych powiązań konfliktowych obowiązuje duża liczba specjalnych (prawo flagowe itp.). Charakterystyczna jest modyfikacja ogólnych zasad kolizyjnych, ich przekształcenie w specjalne: prawo portu wyjścia zamiast prawa miejsca zawarcia umowy, prawo miejsca kolizji statków zamiast prawa komisji przestępstwa itp. Najważniejszymi zasadami kolizyjnymi w międzynarodowym transporcie morskim są autonomia woli i prawo sądowe. Proces unifikacji MCHMP trwa już od ponad stu lat. Na poziomie regionalnym najbardziej udanymi przykładami zjednoczenia są Kodeks Bustamante, Umowa o żegludze handlowej z Montevideo z 1940 r. (Ameryka Łacińska). W połowie XIX wieku. b ^ 1li podjęto pierwsze próby ogólnoświatowej kodyfikacji prawa morskiego. Obecnie w zakresie MCHMP obowiązuje duża liczba uniwersalnych, wielostronnych umów międzynarodowych: zbiór konwencji brukselskich o międzynarodowej żegludze morskiej (konwencje brukselskie z 1910 r. łączące niektóre zasady dotyczące kolizji statków, dotyczące udzielania pomocy i ratownictwo na morzu); Konwencja o ograniczeniu odpowiedzialności za roszczenia morskie z 1976 r., zmieniona protokołem z 1996 r.; Międzynarodowa Konwencja o Morskich Zastawach i Hipotekach, 1993; Konwencja ONZ o międzynarodowym transporcie multimodalnym towarów 1980; Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności i odszkodowaniu za szkody związane z przewozem morskim substancji niebezpiecznych i szkodliwych, 1996 itd. Główne formy organizacji transportu morskiego to liniowe (regularne) i trampowe (nieregularne). Międzynarodowy przewóz liniowy dokumentowany jest listem przewozowym. Konosament to specjalny pokwitowanie potwierdzające przyjęcie ładunku przez przewoźnika do przewozu drogą morską. Pierwsza próba określenia międzynarodowego statusu konosamentu została podjęta w Konwencji brukselskiej o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących konosamentów z 1924 r. (przyjętej pod auspicjami Międzynarodowego Komitetu Morskiego). Konwencja weszła w życie w 1931 r. pod nazwą Reguły Haskie z 1924 r. Reguły te stanowią jedno z głównych istniejących źródeł jednolitych zasad regulujących stosunki własności w żegludze handlowej. Kluczowymi postanowieniami Reguł Haskich są zasady odpowiedzialności przewoźnika. Przepisy ustanawiają obowiązkowe minimum odpowiedzialności przewoźnika, a jednocześnie chronią jego interesy: przewidziano wyjątki od zasad odpowiedzialności oraz wymieniono podstawy, które zwalniają statek i przewoźnika z odpowiedzialności. Reguły haskie opierają się na zasadzie domniemania winy przewoźnika. Reguły Haskie mają charakter rozporządzający i mają wąski zakres. Zawierają ograniczony zakres ujednoliconych zasad regulujących transport. Problemy kabotażu, czarteru, załadunku, rozładunku pozostały poza zakresem Regulaminu. W 1968 r. przyjęto Reguły Wisby – protokół dodatkowy do Konwencji Brukselskiej z 1924 r. Reguły Wisby rozszerzyły zakres Reguł Haskich, przewidując ich zastosowanie do każdego konosamentu. Regulamin z 1968 r. ustalił normy dotyczące wzmocnienia odpowiedzialności przewoźnika, zwiększenia granic jego odpowiedzialności, zwiększył zbywalność listu przewozowego. W 1979 roku przyjęto Protokół zmieniający Konwencję Brukselską z 1924 roku. Konwencja ONZ o przewozie towarów drogą morską z 1978 r. (reguły hamburskie) ma szerszy zakres niż reguły haskie (obejmuje przewóz zwierząt, ładunków pokładowych i towarów niebezpiecznych). Reguły Hamburskie ustanowiły dodatkowych 13 obowiązkowych elementów listu przewozowego. Wszystkie postanowienia Regulaminu są bezwzględnie obowiązujące. Ustanowiono zasadę domniemania winy przewoźnika morskiego sformułowaną w formie ogólnej (nie w formie wykazu podstaw wyłączających odpowiedzialność), rozszerzono granice jego odpowiedzialności. Zasady zwolnienia z odpowiedzialności w przypadku błędu nawigacyjnego zostały wyłączone z Reguł Hamburskich. W stosunku do Reguł Haskich wydłużono termin przedawnienia roszczeń wobec przewoźnika. Reguły hamburskie zawierają cały konglomerat przepisów dotyczących arbitrażu i jurysdykcji: zasadę wielości jurysdykcji, możliwość jurysdykcji według wyboru powoda, odrzucenie praktyki rozstrzygania kwestii jurysdykcji na podstawie umowy prorogacyjnej stron, możliwość arbitrażu sporu w obecności zapisu na sąd polubowny. Przewóz osób drogą morską reguluje Konwencja ateńska o przewozie morzem pasażerów i ich bagażu z 1974 r. Konwencja definiuje pojęcie międzynarodowego przewozu pasażerów. Konwencja Ateńska przyjęła wiele zasad Konwencji Brukselskiej – odpowiedzialność przewoźnika za szkodę, zasadę domniemania winy przewoźnika, ustalenie granic jego odpowiedzialności oraz zwolnienie z odpowiedzialności w przypadku zawinionego zachowania pasażera. Ciężar dowodu spoczywa na przewoźniku. Konwencja ateńska przewiduje możliwość podwyższenia granic odpowiedzialności przewoźnika na podstawie wyraźnej pisemnej umowy pomiędzy pasażerem a przewoźnikiem. Przepisy Konwencji wprowadzają nowe pojęcie „bagażu kabinowego”. Obecnie Komisja Prawna IMO pracuje nad projektem Protokołu o bezpieczeństwie finansowym do Konwencji ateńskiej, który przewiduje zmiany w procedurze obliczania limitów odpowiedzialności przewoźnika. 7.6. Relacje związane z ryzykiem nawigacji Średnia ogólna jest jedną z najstarszych instytucji prawa morskiego (VIII wpne). Koncepcja ta opiera się na definicji ogólnych średnich strat oraz założeniu, że wydatki poniesione rozsądnie i celowo dla ogólnego ratowania wszystkich uczestników transportu morskiego (tj. przedsiębiorstwa morskiego), niezależnie od tego, kogo zostały poniesione, powinny być rozdzielone między „statek, ładunek i fracht” proporcjonalnie do wartości mienia należącego do każdego z nich. Średnia ogólna (ogólne średnie straty) to straty poniesione przez któregokolwiek z uczestników przedsięwzięcia morskiego w wyniku wyrzucenia części ładunku za burtę itp. i podlegające podziałowi pomiędzy wszystkich uczestników przedsięwzięcia morskiego. Regulacja stosunków na poziomie przeciętnym wiąże się z odmową stosowania norm kolizyjnych. Główną rolę odgrywa tu prywatna, nieoficjalna kodyfikacja jednolitych zwyczajów żeglugi handlowej i żeglugi – Reguły York-Antwerpia z 1949 r. dotyczące średniej ogólnej (ze zmianami w latach 1950, 1974 lub 1994). Reguły York-Antwerpia to zbiór międzynarodowych zwyczajów dotyczących tego, jakie szkody można uznać za ogólne średnie i w jaki sposób ustala się ich podział. Stosowanie Reguł York-Antwerpia uzależnione jest od szczególnego porozumienia między stronami umowy przewozu. Taka umowa jest ustalona w warunkach czarteru lub listu przewozowego. Strony mogą, na podstawie umowy, zmieniać i uzupełniać Regulamin York-Antwerpia i stosować je w dowolnej edycji. Większość norm prawa krajowego na ogół ma charakter dyspozytywny, co umożliwia praktycznie nieograniczone stosowanie Reguł York-Antwerpia. Ustawodawstwo niektórych państw przewiduje subsydiarne stosowanie tych zasad. Rozporządzający charakter przepisów krajowych stanowi podstawę mocy prawnej Regulaminu York-Antwerpia w zakresie ogólnej interpretacji przepisów. Ich stosowanie wyłącza skutki jakichkolwiek praw i zwyczajów sprzecznych z Regulaminem. Klauzula Jacksona jest przykładem zmiany Reguł York-Antwerpia (część ogólnych średnich strat można przypisać właścicielowi ładunku nawet wtedy, gdy przyczyną ogólnej średniej był błąd nawigacji). Reguły York-Antwerpia mają ograniczony zakres i nie regulują wszystkich zagadnień średniej ogólnej. Brak porozumienia między stronami w sprawie stosowania Reguł York-Antwerpia stanowi podstawę do ustalenia średniej ogólnej zgodnie z prawem krajowym. W tym przypadku pojawia się potrzeba regulacji kolizyjnej. Zasady kolizyjne stosowane powszechnie różnią się treścią od tradycyjnych zasad kolizyjnych. Przykładowo, ustalono specjalną koncepcję kolizyjną „port, w którym statek kończy swoją podróż” – jest to port, w którym zaprzestano transportu ładunku obcym statkiem, gdyż ten port jest portem przeznaczenia, lub ponieważ statek nie był w stanie kontynuować transportu i był zmuszony zejść na ląd w tym porcie. Prawo portu rozładunku jest dominującą kolizją prawa przy ustalaniu rodzaju wypadku i rozkładu ogólnych średnich strat, ponieważ istnieje ścisły związek pomiędzy treścią stosunków prawnych w ramach ogólnej średniej a portem rozładunku. Stosunki dotyczące średniej ogólnej są również regulowane na poziomie konwencjonalnym: na przykład zgodnie z Porozumieniem z Montevideo w sprawie prawa właściwego dla międzynarodowej żeglugi handlowej z 1940 r., średnia ogólna jest ustalana i rozdzielana w porcie przeznaczenia, a jeśli nie zostanie osiągnięta, następnie w porcie wyładunku. Wyjątkiem od tej zasady jest stosowanie prawa krajowego statku, czyli prawa bandery. W ramach ogólnej średniej możliwe jest zastosowanie dwóch różnych przepisów krajowych do tego samego stosunku prawnego (prawo włoskie, kodeks Bustamante). W światowej praktyce sądowej przyjęto wielorakie kwalifikacje prawa portu wyładunku ładunku po wypadku: prawo miejsca położenia rzeczy, prawo bezpodstawnego wzbogacenia, prawo miejsca wykonania umowy. Kolizje statków i ratownictwo morskie regulują wielostronne umowy międzynarodowe. Jedną z najstarszych jest Brukselska Międzynarodowa Konwencja o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących zderzeń statków z 1910 r. Zasadniczą treść Konwencji stanowią zasady określające warunki odpowiedzialności majątkowej za skutki zderzenia statków. Odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy. Ofiary mogą ponieść straty. Konwencja wprowadza pojęcie „proporcjonalnego stopnia winy”. Ustalono, że w różnych przypadkach kolizji statków konieczne jest zastosowanie innego prawa kolizyjnego (prawo miejsca kolizji, prawo bandery, prawo sądu, prawo bandery statku poszkodowanego). Brukselska Międzynarodowa Konwencja o ujednoliceniu niektórych przepisów dotyczących pomocy i ratownictwa na morzu z 1910 r. (oraz Protokół do niej z 1967 r. rozszerzający zakres Konwencji) zawiera jednolite normy merytoryczne i kolizyjne określające działania stanowiące ratunek. Powiązania konfliktowe są takie same jak w przypadku kolizji statków. Przewidziane jest zastosowanie prawa bandery statku, który udzielił pomocy. Ogólną normą kolizyjną obowiązującą podczas akcji ratowniczej jest prawo bandery statku, który przeprowadził akcję ratowniczą. Instytucja ograniczająca odpowiedzialność armatora jest specyficzną instytucją prawa morskiego, ze względu na ryzyko żeglugi. Celem jest ograniczenie i rozsądne rozłożenie skutków tego ryzyka. Armator ma prawo ograniczyć swoją odpowiedzialność do określonych limitów za wszystkie ważniejsze obowiązki związane z żeglugą. Międzynarodowa konwencja brukselska o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących ograniczenia odpowiedzialności armatorów statków morskich z 1924 r. ustanawia zasadę ograniczenia odpowiedzialności armatora. Jednakże Międzynarodowa Konwencja o ograniczeniu odpowiedzialności armatorów z 1957 r. rozszerza zakres wymagań, za które armator nie jest uprawniony do ograniczenia odpowiedzialności. Przepis ten ma związek z przepisami dotyczącymi ratownictwa na morzu i odszkodowań za straty poniżej średniej ogólnej. Temat 8. MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE PRAWO PIENIĘŻNE 8.1. Finansowanie międzynarodowych transakcji gospodarczych Zasadniczo w rosyjskiej literaturze dotyczącej partnerstwa prywatno-prywatnego używa się pojęcia „stosunków kredytowo-rozliczeniowych z elementem zagranicznym”, a nie prywatnego przedsiębiorstwa prywatnego. MCVP jest pojęciem stosunkowo nowym w orzecznictwie krajowym. Ma ono charakter nieco paradoksalny, dotyczy zarówno prawa prywatnego, jak i walutowego (prawo walutowe jest gałęzią prawa publicznego). Jednak jego zastosowanie jest całkiem uzasadnione, ponieważ mówimy o finansowaniu w walucie obcej prywatnej działalności prawnej. Prywatne przedsiębiorstwo prywatne jest samodzielną gałęzią prywatnego przedsiębiorstwa prywatnego, które ma stabilny charakter i szczególny przedmiot regulacji. ICVP to zbiór zasad regulujących finansowanie międzynarodowej działalności handlowej. Koncepcja prywatnej praktyki prawniczej wywodzi się z niemieckiej nauki prawnej i jest obecnie akceptowana przez doktrynę i praktykę większości państw. Podstawą instytucji prywatnej wymiany walutowej jest uzależnienie realizacji międzynarodowych stosunków rozliczeniowych i kredytowych od polityki walutowej państwa. W rosyjskim ustawodawstwie całkowicie brakuje regulacji konfliktu prywatnych relacji walutowych z elementem zagranicznym. Jest to poważna wada naszego ustawodawstwa, ponieważ przy rozwiązywaniu konfliktów stale pojawia się potrzeba stosowania analogii prawa i prawa. Finansowanie międzynarodowych transakcji handlowych odbywa się na zasadach ogólnych poprzez zastosowanie ustawodawstwa walutowego Federacji Rosyjskiej, norm części drugiej Kodeksu Cywilnego, regulujących specyfikę cywilnoprawnych stosunków ugodowych. Ponadto stosowane są normy umów międzynarodowych regulujące stosunki w zakresie finansowania działalności handlu zagranicznego i rozliczeń międzynarodowych. Rosja uczestniczy również w Porozumieniu z 1997 r. w sprawie ustanowienia Unii Płatniczej WNP. Formy finansowania międzynarodowej działalności handlowej - finansowanie bez regresu, faktoring, forfeiting, leasing finansowy. Leasing finansowy (rzeczywisty) charakteryzuje się tym, że obejmuje złożony zestaw relacji gospodarczych, których uczestnikami są trzy strony: firma produkcyjna, firma korzystająca (pracodawca), firma leasingowa (właściciel). Firma leasingowa, w ramach umowy z firmą korzystającą, nabywa niezbędny sprzęt od producenta i dzierżawi go firmie korzystającej. Operacje leasingowe prowadzone są głównie przez firmy finansowe lub spółki będące oddziałami banków, organizacji kredytowych i ubezpieczeniowych. Leasing finansowy, jako forma finansowania kontraktów handlowych, jest szczególnym rodzajem umowy, łączącym w sobie elementy umowy kredytu oraz umowy dzierżawy nieruchomości. Głównym celem Konwencji Ottawskiej o międzynarodowym leasingu finansowym z 1988 roku jest wyeliminowanie barier prawnych wynikających z różnic w regulacjach krajowych utrudniających rozwój międzynarodowego leasingu finansowego. Zasady Konwencji stanowią podstawę prawnej regulacji finansowania transakcji międzynarodowych poprzez leasing finansowy. Główną formą finansowania działalności gospodarczej jest faktoring międzynarodowy. Istotą faktoringu międzynarodowego jest to, że korporacja finansowa odciąża eksportera od ciężaru finansowego transakcji eksportowej. Celem faktoringu jest osiągnięcie optymalnego międzynarodowego podziału pracy. Korporacja finansowa (faktor) pełni rolę pośrednika. Znaczenie faktoringu międzynarodowego jako pośredniczącej transakcji finansowej polega na zaspokojeniu przez faktora roszczeń wierzyciela kosztem kwot pobranych od dłużnika na rachunku handlowym wierzyciela. Naruszenie warunków umowy stanowi przestępstwo przywłaszczenia rzeczy ruchomych. Na poziomie międzynarodowym ten sposób finansowania jest uregulowany w Konwencji Ottawskiej o Faktoringu Międzynarodowym. Forfaiting jest rodzajem faktoringu. Faktoring wykorzystywany jest głównie do obsługi transakcji dotyczących towarów konsumpcyjnych, natomiast forfaiting służy do obsługi transakcji związanych z maszynami i urządzeniami. Okres spłaty zobowiązań przez kupującego w ramach faktoringu wynosi 3-6 miesięcy, a w przypadku forfaitingu - 0,5-5 lat. Faktor nie bierze na siebie żadnego ryzyka w transakcji, natomiast forfait przejmuje całe ryzyko. Stopa dyskontowa dla faktoringu wynosi 10-12%, a dla forfaitingu - 25-30%. Faktor nie ma prawa przenosić zobowiązań pieniężnych na osoby trzecie, ale przepadek ma takie prawo. 8.2. Płatności międzynarodowe, relacje walutowe i kredytowe Międzynarodowe stosunki walutowe to stosunki, które kształtują się w trakcie funkcjonowania waluty w gospodarce światowej. Powstają w procesie funkcjonowania pieniądza w międzynarodowym obrocie płatniczym. System walutowy jest formą organizacji i regulacji stosunków walutowych. Istnieją krajowe, regionalne i światowe systemy monetarne. Elementy systemu walutowego - jednostka waluty krajowej, reżim kursowy, warunki wymienialności waluty, system rynku walutowego i rynku złota, procedura płatności międzynarodowych, skład i system zarządzania złotem i dewizami rezerw, status instytucji waluty krajowej. Polityka pieniężna to zestaw środków i norm prawnych, które regulują na poziomie państwa procedurę dokonywania transakcji o wartościach walutowych, kurs walutowy, działalność rynku walutowego i rynku złota. Jedną z najczęstszych form polityki pieniężnej są ograniczenia walutowe, czyli państwowa regulacja operacji rezydentów i nierezydentów o wartościach walutowych. Ograniczenia walutowe dotyczące bieżących operacji bilansu płatniczego nie dotyczą walut swobodnie wymienialnych. Ograniczenia walutowe są ustalone w prawodawstwie walutowym i stanowią integralną część kontroli walutowej. Ostatecznie ograniczenia walutowe negatywnie wpływają na rozwój działalności eksportowo-importowej. Kurs walutowy jest ważnym elementem systemu monetarnego, ponieważ handel międzynarodowy wymaga pomiaru wartości walut krajowych. Kurs walutowy jest niezbędny do wzajemnej wymiany walut w handlu międzynarodowym, porównywania cen światowych i krajowych oraz do przeszacowania rachunków w walucie obcej. Kurs walutowy jest dodatkowym elementem państwowej regulacji gospodarki. Większość transakcji walutowych odbywa się na rynkach walutowych. Rynki walutowe to oficjalne centra, w których dokonuje się zakupu i sprzedaży walut obcych oraz innych transakcji walutowych. Rynki walutowe to zbiór banków, domów maklerskich, korporacji itp. 85-95% transakcji walutowych przeprowadzanych jest na rynkach walutowych. Światowe centra walutowe skupiają się w światowych centrach finansowych (Londyn, Nowy Jork, Genewa itp.). Transakcje z niektórymi walutami wymienialnymi przeprowadzane są na regionalnych i krajowych rynkach walutowych. Transakcje walutowe dzielą się na gotówkowe i pilne. Gotówkowe transakcje walutowe (SPOT) to transakcje gotówkowe z natychmiastową dostawą waluty. Transakcje te stanowią aż 90% wolumenu wszystkich transakcji walutowych. W ramach transakcji SPOT waluta dostarczana jest na rachunki wskazane przez banki odbierające. W praktyce dominują międzybankowe transakcje walutowe typu SPOT, dla których stosowany jest kurs przekazu telegraficznego. Pilne transakcje walutowe (forward, futures) to transakcje walutowe, w których strony ustalają dostawę waluty obcej po upływie określonego czasu po kursie ustalonym w momencie transakcji. Forward to kontrakt na dostawę aktywów finansowych w przyszłości. Transakcje zawierane są na rynkach pozagiełdowych; uczestnicy oczekują, że otrzymają sam produkt. Kontrakty futures – transakcja kupna i sprzedaży towarów i aktywów finansowych – zawierane są na giełdach akcji i walutach najczęściej nie w celu ostatecznego zakupu i sprzedaży towarów, ale w celu osiągnięcia zysku w drodze późniejszej odsprzedaży kontraktów futures. Transakcje SWAP to rodzaj transakcji walutowej, która łączy w sobie elementy transakcji gotówkowych i terminowych (SWAP = SPOT + forward). Transakcje walutowe na terytorium Rosji regulują przepisy walutowe Federacji Rosyjskiej, które definiują pojęcia waluty obcej i wartości walut. Aktywa walutowe to waluta obca, papiery wartościowe w walucie obcej, wartości akcji i inne zobowiązania dłużne w walucie obcej, metale szlachetne, naturalne kamienie szlachetne. Wartości walutowe są przedmiotem praw obywatelskich i mogą być własnością zarówno rezydentów, jak i nierezydentów. Prawo własności wartości pieniężnych jest w Federacji Rosyjskiej chronione na zasadach ogólnych. Rezydentami są osoby fizyczne posiadające stałe miejsce zamieszkania na terytorium Federacji Rosyjskiej; osoby prawne utworzone na podstawie ustawodawstwa Federacji Rosyjskiej z siedzibą na terytorium Federacji Rosyjskiej, ich oddziały i przedstawicielstwa zlokalizowane poza Federacją Rosyjską; oficjalne przedstawicielstwa Federacji Rosyjskiej zlokalizowane poza jej granicami. Nierezydenci to osoby fizyczne posiadające stałe miejsce zamieszkania poza Federacją Rosyjską; zagraniczne osoby prawne mające stałą siedzibę poza Federacją Rosyjską, ich oddziały i przedstawicielstwa na terytorium Federacji Rosyjskiej; oficjalne przedstawicielstwa obcych państw na terytorium Federacji Rosyjskiej. Transakcje walutowe w Federacji Rosyjskiej dzielą się na bieżące i związane z przepływami kapitału. Bieżące transakcje walutowe – import i eksport walut obcych; pozyskiwanie i udzielanie pożyczek finansowych na okres do 6 miesięcy; międzynarodowe przekazy pieniężne o charakterze handlowym i pozahandlowym. Lista bieżących transakcji walutowych jest wyczerpująca. Mieszkańcy Federacji Rosyjskiej dokonują bieżących transakcji walutowych bez ograniczeń. Transakcje walutowe związane z przepływem kapitału – inwestycje bezpośrednie i portfelowe; przelewy na pokrycie przeniesienia własności nieruchomości; pozyskiwanie i udzielanie pożyczek z odroczonym terminem płatności i pożyczek finansowych na okres dłuższy niż 3 miesiące; wszystkie inne transakcje walutowe, które nie są aktualne. Lista transakcji walutowych związanych z przepływami kapitału jest otwarta. Operacje takie przeprowadzane są przez mieszkańców w sposób ustalony przez Bank Centralny Federacji Rosyjskiej. Głównym organem regulującym walutę w Federacji Rosyjskiej jest Bank Centralny Federacji Rosyjskiej. Określa zakres i tryb obrotu walutą obcą i papierami wartościowymi w walucie obcej w Rosji. Banki komercyjne odgrywają ważną rolę w realizacji polityki pieniężnej. Ich głównym zadaniem jest finansowa obsługa zagranicznej działalności gospodarczej klientów tych banków. Normy rosyjskiego ustawodawstwa walutowego mają charakter administracyjno-prawny, ale jednocześnie mają skutek cywilno-prawny. Zasady te mają zastosowanie także do stosunków prawnych, które zgodnie z rosyjską normą kolizyjną podlegają prawu obcemu. Zagraniczne normy prawa publicznego prawa dewizowego bardzo często są uznawane w sądach i arbitrażach, jeśli faktyczny skład transakcji ma związek z prawem takiego obcego państwa. W większości przypadków kwestia obowiązującego prawa wiąże się z zakresem, w jakim ograniczenia walutowe mogą mieć charakter eksterytorialny i czy transakcja podlegająca ograniczeniom walutowym może być uznana za ważną w innym państwie? Nie mówimy tu o stosowaniu prawa dewizowego jako takiego, ale o uznaniu (lub nieuznaniu) jego skutków cywilnoprawnych. W odniesieniu do ograniczeń walutowych kwestie konfliktowe pojawiają się, gdy pojawia się pytanie o ważność zobowiązania pieniężnego lub niemożność jego wykonania ze względu na ograniczenia walutowe. Uznanie zakazów wymiany walut jest zapisane w Karcie MFW. Transakcje walutowe związane z walutą danego państwa i zakazane przez jego ustawodawstwo walutowe nie mogą otrzymać ochrony administracyjnej ani sądowej w innych państwach. Rozliczenia międzynarodowe to regulacja płatności z tytułu roszczeń i zobowiązań pieniężnych powstałych w zakresie międzynarodowych stosunków cywilnych; Są to płatności z tytułu transakcji handlu zagranicznego. Dla płatności międzynarodowych ogromne znaczenie ma skala i specjalizacja zagranicznej działalności gospodarczej, sytuacja finansowa i reputacja biznesowa partnerów, a także obecność banków korespondentów. Środkiem płatniczym w przypadku płatności międzynarodowych są krajowe pieniądze kredytowe wiodących krajów. Podstawą obliczeń są waluty krajowe, euro i SDR. Czynnikami wpływającymi na płatności międzynarodowe są przepisy walutowe, zasady i zwyczaje handlu międzynarodowego, usługi bankowe, warunki umów i umów pożyczek itp. Podejmowane są próby ujednolicenia płatności międzynarodowych. W 2001 roku UNCITRAL przygotował Konwencję o cesji wierzytelności w handlu międzynarodowym. Międzynarodowe stosunki kredytowe to stosunki pomiędzy stronami, w których wierzyciel zobowiązuje się przekazać dłużnikowi wartości walutowe do wykorzystania, a dłużnik zobowiązuje się je zwrócić lub zapewnić wierzycielowi odpowiednią rekompensatę wraz z zapłatą odsetek na określonych warunkach w umowie. Stosowane są następujące formy kredytów międzynarodowych: na podstawie specjalnych umów międzypaństwowych, system rozliczeń międzypaństwowych, przy pomocy banków komercyjnych i banków z udziałem zagranicznym, pożyczki od międzynarodowych konsorcjów bankowych. Do sformalizowania międzynarodowych stosunków kredytowych wykorzystuje się umowy konsorcjalne – umowy pomiędzy grupami banków. 8.3. Formy płatności międzynarodowych Główne formy płatności międzynarodowych to zaliczka, otwarty rachunek, przelew bankowy, akredytywa, inkaso. Zaliczka to zaliczka za towar. Istota zaliczki polega na tym, że eksporter otrzymuje pożyczkę od importera. Konto otwarte to płatności okresowe po otrzymaniu towaru, z reguły wykorzystywane do regularnych dostaw. Osobliwością rozliczeń w formie otwartego konta jest to, że przepływ towarów wyprzedza przepływ pieniędzy. Płatności są oddzielone od dostaw towarów i są powiązane z kredytem komercyjnym. Ta forma płatności jest szczególnie korzystna dla importera. Przelew bankowy to polecenie wydane przez jeden bank drugiemu, aby zapłacić odbiorcy przelewu określoną kwotę lub przelać środki z rachunku i w imieniu przekazującego na rzecz odbiorcy przelewu. Akredytywa to umowa pomiędzy bankiem wydającym (bankiem wykonawczym) a klientem (wnioskodawcą o akredytywę, beneficjentem). Rodzaje akredytyw - odwołalna, nieodwołalna, potwierdzona, niepotwierdzona, objęta, niepokryta, odnawialna, dokumentowa, gotówkowa, płatnicza, okólna, kompensacyjna. Wymagania dotyczące akredytyw: Wszystkie akredytywy muszą wyraźnie wskazywać, czy mają zostać zrealizowane w drodze natychmiastowej płatności, płatności ratalnej, akceptacji czy negocjacji; Każda akredytywa musi wskazywać bank realizujący, który jest upoważniony do dokonywania płatności, przyjmowania weksli lub negocjacji. Akredytywa zbywalna to akredytywa, w ramach której beneficjent ma prawo zwrócić się do banku wystawiającego, aby z akredytywy mogły korzystać inne osoby – drudzy beneficjenci. W prawie rosyjskim rozliczenia z tytułu akredytywy reguluje art. 867-873 GK. Stosunki międzynarodowe dla rozliczeń w akredytywie regulowane są na podstawie Jednolitych Przepisów i Zwyczajów dla Akredytyw Dokumentowych z 1993 roku oraz Jednolitych Reguł Międzybankowego Refundacji Akredytyw Dokumentowych z 1996 roku - nieoficjalnych kodyfikacji międzynarodowych zwyczajów gospodarczych opracowanych przez MTK. Rozliczenia w formie akredytyw dokumentowych mają charakter abstrakcyjny. Relacje te są prawnie niezależne od podstawowej umowy sprzedaży. Inkasową formą płatności jest operacja bankowa, podczas której bank w imieniu klienta otrzymuje od importera zapłatę za przesłane mu towary lub świadczone usługi i przelewa te pieniądze na rachunek eksportera. Rodzaje operacji windykacyjnych: kolekcja czysta i kolekcja dokumentacyjna. Kolekcja czysta to zbiór dokumentów finansowych, którym nie towarzyszą dokumenty handlowe. Inkaso dokumentowe to zbiór dokumentów finansowych, którym towarzyszą dokumenty handlowe, oraz zbiór dokumentów handlowych, którym nie towarzyszą dokumenty finansowe. Działania windykacyjne są regulowane na podstawie jednolitych zasad windykacji z 1996 r., nieformalnej kodyfikacji międzynarodowych zwyczajów handlowych. W prawie rosyjskim rozliczenia za windykację reguluje art. 874-876 GK. Rozliczenia międzynarodowe podlegają przede wszystkim międzynarodowym zwyczajom (Uniform Rules for First Demand Guarantees 1992) oraz ICR (UNCITRAL Model Law on International Credit Transfers 1992). 8.4. Rozliczenia międzynarodowe za pomocą weksla Rachunek (projekt) to dokument zawierający bezwarunkowe polecenie wierzyciela (wystawcy) zapłaty określonej kwoty pieniężnej osobie wskazanej w rachunku (płatnikowi) w terminie określonym w rachunku. To jest weksel pisemny. Akceptant (importer lub bank) jest odpowiedzialny za opłacenie rachunku. Niezbędnymi właściwościami ustawy, które decydują o jego specyfice, są abstrakcyjność, bezsporność, negocjowalność. Ustawa jest obowiązkiem absolutnie abstrakcyjnym, całkowicie oderwanym od podstaw jego powstania. W istocie ustawa ma bezwarunkową zdolność do działania jako uniwersalny ekwiwalent (jednostka pieniężna). Rodzaje rachunków - zbywalne (projektowe), proste, imienne, zlecenie, obecne. Weksel jest papierem wartościowym zawierającym pisemne polecenie wystawcy (trasata), wydane płatnikowi (trasatowi), aby zapłacił określoną kwotę pieniężną pierwszemu posiadaczowi weksla (odbiorcy). Weksel stanowi zlecenie bezwarunkowe. Ten rodzaj rachunku jest najczęstszy. Jedną z ważnych cech weksla jest indos: indos, zgodnie z którym weksel można przenieść na dowolną inną osobę. Indos nadaje wekselowi właściwość przenoszenia. Zatwierdzenie może być bezwarunkowe; każdy warunek je ograniczający uważa się za niepisany. W praktyce światowej rachunek pojawił się w XII-XIII wieku. Szerokie rozpowszechnienie weksla na świecie przesądziło o potrzebie ujednolicenia prawa wekslowego na poziomie międzynarodowym. Pierwszą taką próbę podjęto na początku XX wieku. na Międzynarodowej Konferencji Haskiej, której kulminacją było przyjęcie Konwencji o ujednoliceniu prawa wekslowego i wekslowego oraz Karty Jednolitej (dokumenty nie weszły w życie). W 1930 r. na Międzynarodowej Konferencji Genewskiej podpisano trzy konwencje: o jednolitej ustawie o wekslu zbywalnym i wekslu; w sprawie rozwiązania niektórych przepisów kolizyjnych dotyczących weksli zbywalnych i wekslowych; o opłacie skarbowej od weksli i weksli własnych. Konwencje te opierają się na przepisach wekslowych krajów kontynentalnego systemu prawnego. Ich przyjęcie umożliwiło ujednolicenie prawa wekslowego nie tylko w Europie, ale także w niektórych krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Konwencja genewska w sprawie weksla i weksel zatwierdziła Jednolite Prawo Wekslowe (Załącznik do Konwencji), które państwa uczestniczące były zobowiązane wprowadzić w życie na swoim terytorium. Normy Konwencji Genewskich mają charakter rozporządzający. Główną treścią Konwencji są ujednolicone normy kolizyjne. Głównym celem jest rozwiązanie kolizji przepisów ustawowych. System podstawowych przepisów kolizyjnych wynikających z Konwencji Genewskich: 1) zdolność osoby do związania wekslem i wekslem określa jego prawo ojczyste, możliwe jest użycie odniesień obu stopni; 2) osoba, która według prawa ojczystego nie ma zdolności do związania się ustawą, odpowiada, jeżeli podpis został złożony na terytorium państwa, którego ustawodawstwem ma taką zdolność; 3) formę weksla własnego lub weksla określa prawo kraju, w którym weksel jest wystawiany; 4) formę zobowiązania z weksla i weksla własnego określa prawo państwa, na terytorium którego zobowiązanie jest podpisane; 5) jeżeli zobowiązanie z projektu nie jest ważne na mocy prawa państwa miejsca podpisania, ale jest zgodne z ustawodawstwem państwa, w którym podpisano kolejne zobowiązanie, to ostatnie zobowiązanie uważa się za ważne; 6) każde państwo członkowskie ma prawo ustalić, że zobowiązanie wynikające z ustawy przyjętej przez jego obywatela za granicą obowiązuje wobec innego jego obywatela na terytorium tego państwa, jeżeli zobowiązanie zostało przyjęte w formie zgodnej z ustawodawstwem krajowym; 7) zobowiązania akceptanta weksla lub osoby podpisującej weksel podlegają prawu miejsca zapłaty tych dokumentów; 8) terminy na wniesienie roszczenia w drodze regresu określa dla wszystkich osób, które złożyły swój podpis, prawo miejsca sporządzenia pisma; 9) o nabyciu przez posiadacza weksla prawa roszczenia, na podstawie którego dokument został wystawiony, rozstrzyga prawo miejsca sporządzenia dokumentu; 10) formę i warunki protestu, formy innych czynności niezbędnych do wykonania lub zachowania praw z weksla lub weksla, określa prawo państwa, na którego terytorium protest lub odpowiednie czynności są być zaangażowanym; 11) skutki utraty lub kradzieży weksla podlegają prawu państwa, w którym weksel ma być zapłacony. Wielka Brytania, USA i inne państwa systemu prawa zwyczajowego nie przystąpiły do Konwencji Genewskich. Obecnie w handlu międzynarodowym występują dwa rodzaje weksli – angloamerykańskie (angielska ustawa wekslowa z 1882 r. i amerykański jednolity kodeks handlowy) oraz weksel typu Konwencji Genewskiej. Ponadto istnieje cała grupa krajów, które nie przystąpiły do żadnego z istniejących systemów regulacji ustaw. W celu jak najpełniejszego ujednolicenia prawa wekslowego i wygładzenia głównych różnic pomiędzy istniejącymi rodzajami weksli, w ramach UNCITRAL opracowano projekt Konwencji o międzynarodowych wekslach i wekslach międzynarodowych. Konwencja została zatwierdzona w 1988 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Przedmiotem Konwencji są weksle międzynarodowe i weksle międzynarodowe, które posiadają podwójną etykietę i noszą odpowiednio tytuły: „Weksel międzynarodowy (Konwencja UNCITRAL)” i „Weksel międzynarodowy (Konwencja UNCITRAL)”. Weksel międzynarodowy to weksel, w którym wymienione są co najmniej dwa z pięciu wymienionych miejsc znajdujących się w różnych stanach: 1) wystawienie weksla; 2) wskazane przy podpisie wystawcy; 3) wskazany obok nazwy płatnika; 4) wskazane obok nazwy odbiorcy; 5) płatność. Przyjmuje się, że miejsce wystawienia weksla lub miejsce zapłaty jest wskazane na wekslu i miejscem tym jest terytorium państwa będącego stroną Konwencji. Weksel międzynarodowy to weksel, na którym wymienione są co najmniej dwie z czterech następujących miejscowości na terytorium różnych państw: 1) wystawienie rachunku; 2) wskazane przy podpisie wystawcy; 3) wskazane obok nazwy odbiorcy; 4) płatność. Zakłada się, że miejsce płatności jest wymienione w rachunku i znajduje się na terytorium Państwa-Strony. Postanowienia Konwencji UNCITRAL mają charakter kompromisowy: uwzględniają albo postanowienia Konwencji Genewskich, albo anglo-amerykańskiego rozporządzenia ustawowego, albo Konwencja wprowadza nowości do prawa ustaw. Konwencja UNCITRAL nie ma zastosowania do czeków, ponieważ (zgodnie z tradycjami prawa cywilnego) nie traktuje czeku jako rodzaju weksla (w przeciwieństwie do prawa zwyczajowego). W ustawodawstwie rosyjskim status prawny ustawy jest zapisany w art. 142-149 Kodeksu Cywilnego. Niestety w prawie krajowym nie ma kolizyjnego uregulowania stosunków rachunkowych. Ponieważ Rosja jest stroną konwencji genewskich i konwencji UNCITRAL, można stwierdzić, że rozliczanie stosunków z elementem zagranicznym zgodnie z art. 7 Kodeksu Cywilnego normy tych umów międzynarodowych są bezpośrednio stosowane. 8.5. Płatności międzynarodowe czekiem Czek jest jednym z rodzajów papierów wartościowych i jednocześnie jednym z rodzajów dokumentów płatniczych. Czek to papier wartościowy zawierający bezwarunkowe polecenie wystawcy wobec banku zapłaty posiadaczowi czeku kwoty w nim określonej (art. 1 ust. 877 Kodeksu cywilnego). Wystawca jest właścicielem rachunku bankowego. Zazwyczaj czek wystawiany jest na bank, w którym wystawca posiada środki, którymi może obsłużyć czek. Czek jest płatny na koszt wystawcy i nie może zostać zaakceptowany przez płatnika. Dowód akceptacji umieszczony na czeku uważa się za nieistniejący. Czek odnosi się do dokumentów pieniężnych o ściśle ustalonej formie (w Federacji Rosyjskiej czek próbny zatwierdza Bank Centralny Federacji Rosyjskiej). Czek musi zawierać szereg niezbędnych szczegółów, których brak może skutkować uznaniem czeku za nieważny i niewypłacalny, gdyż czek jest dokumentem ściśle formalnym. Sprawdź szczegóły - nazwa dokumentu „czek” (znacznik wyboru); prosta i bezwarunkowa oferta zapłaty określonej kwoty okazicielowi czeku (zlecenie czeku); zlecenie czeku musi być bezwarunkowe (posiadacz czeku nie ma obowiązku przedstawiania żadnych dokumentów ani spełniania jakichkolwiek obowiązków pod groźbą unieważnienia czeku); wskazanie płatnika (banku), który ma dokonać wpłaty oraz wskazanie rachunku, z którego dokonywana jest wpłata; sprawdź kwotę; data i miejsce jego przygotowania; podpis szuflady. Ponieważ czek jest już w XIX wieku. zaczął pełnić rolę jednego z głównych środków płatności międzynarodowych już w pierwszej połowie XX wieku. Podjęto próbę ujednolicenia prawa czekowego: w 1931 r. przyjęto Konwencje czekowe genewskie (Konwencja ustanawiająca jednolite prawo czekowe; Konwencja mająca na celu rozwiązanie niektórych kolizji przepisów prawnych dotyczących czeków; Konwencja o opłacie skarbowej od czeków) oraz Jednolita ustawa czekowa (Załącznik do Konwencja o jednolitym prawie o czekach). Główną treścią tych konwencji są ujednolicone normy kolizyjne, które ustanawiają system regulacji prawa kolizyjnego w zakresie prawa czekowego: 1) prawo osoby do związania czekiem określa jego prawo krajowe; 2) jeżeli dana osoba nie jest uprawniona do związania czekiem na podstawie jej prawa krajowego, może być związana czekiem za granicą, jeżeli zezwala na to ustawodawstwo tego obcego państwa; 3) krąg osób, na które może być wystawiony czek, określa prawo kraju, w którym czek ma być wypłacony; 4) formę czeku oraz tryb powstania obowiązku czekowego określa prawo państwa, w którym czek został podpisany, przy czym wystarczy zachowanie formy wymaganej przez ustawodawstwo państwa miejsca Zapłata; 5) termin przedstawienia czeku do zapłaty reguluje prawo miejsca zapłaty; 6) możliwość opłacenia czeku za okazaniem, prawo do przyjęcia czeku i otrzymania częściowej zapłaty, prawo do wypłaty czeku określa prawo miejsca zapłaty; 7) skutki utraty lub kradzieży czeku reguluje prawo miejsca zapłaty; 8) formy i terminy protestu oraz inne czynności niezbędne do wykonania lub zachowania praw z kontroli określa prawo państwa, na którego terytorium protest i czynności z nim związane. Konwencje czekowe genewskie nie były w stanie całkowicie ujednolicić prawa czekowego – podobnie jak konwencje genewskie nie obejmują krajów prawa zwyczajowego. Główna sprzeczność między przepisami dotyczącymi czeków kontynentalnych i angloamerykańskich: prawo angloamerykańskie - czek jest rodzajem weksla, prawo kontynentalne - czek jest niezależnym rodzajem papierów wartościowych i dokumentów zbywalnych. Równolegle z projektem Konwencji o międzynarodowym wekslu w ramach UNCITRAL powstał projekt Konwencji o międzynarodowym wekslu. W 1 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ zatwierdziło Konwencję o czekach międzynarodowych. Postanowienia niniejszej Konwencji mają charakter kompromisowy. Stanowią one próbę ujednolicenia zasad prawa czekowego kontynentalnego i angloamerykańskiego. Samo rozumienie czeku odpowiada prawu kontynentalnemu: czek nie jest rodzajem weksla. Głównymi wiązaniami kolizyjnymi kontroli zgodnie z Konwencją są prawo osobiste oraz prawo miejsca rejestracji czynu (forma czynu). W ustawodawstwie rosyjskim rozliczenia czekiem reguluje art. 877-885 GK. Nie ma przepisów kolizyjnych regulujących kwestie prawa czekowego. Ponieważ Rosja nie uczestniczy w konwencjach czeków genewskich (jednak przepisy kodeksu cywilnego dotyczące rozliczeń czekami są w pełni zgodne z normami konwencji), najwyraźniej możliwe jest uregulowanie kolizyjne tych problemów w oparciu o zastosowanie analogii prawa – Konwencji Genewskiej. 8.6. Specyfika prawna zobowiązań pieniężnych Niemal wszystkim stosunkom prawnym w spółce prywatno-prywatnej (z wyjątkiem stosunków osobowych niemajątkowych i nawet wtedy nie zawsze) towarzyszą zobowiązania pieniężne. Podkreślony jest przy tym status walutowy transakcji – zespół zagadnień determinujących status prawny zobowiązań pieniężnych w stosunku prawnym. W ustawodawstwie wielu państw istnieje specjalny, szczególny związek kolizyjny „waluta” - prawo waluty długu (w prawie rosyjskim nie ma takiego powiązania). Ideą tego powiązania jest to, że zobowiązanie wyrażone w walucie obcej we wszystkich kwestiach pieniężnych (przede wszystkim w kwestii inflacji) podlega prawu państwa, w którego walucie zobowiązanie jest zawarte (ustawa wprowadzająca w GGU). Ponadto powiązanie walutowe w powiązaniu z innymi warunkami transakcji służy do lokalizacji umowy – ustalenia zamiaru stron podporządkowania transakcji jako całości porządkowi prawnemu państwa, w walucie, w której transakcja została dokonana. stwierdził. Wskazówką w tym zakresie są orzeczenia sądów wydawane w niektórych stanach w związku z rozliczeniami z tytułu rządowych pożyczek obligacyjnych denominowanych w złotych dolarach. W decyzji z 1937 r. w sprawie International Association of Holders of British Crown Loans angielska Izba Lordów uznała, że długi z tytułu obligacji rządu brytyjskiego wyemitowanych w Nowym Jorku w złotych dolarach podlegają prawu amerykańskiemu. Podobne orzeczenia wydały sądy Szwecji i Norwegii. Głównym pytaniem o treść zobowiązań pieniężnych jest pytanie o wpływ na nie zmian siły nabywczej pieniądza. W Wielkiej Brytanii w 1604 r. iw FGK b^1l sformułowano zasadę „nominalizmu”: zobowiązania pieniężne wyrażone w określonej kwocie pozostają niezmienione w swojej wysokości, niezależnie od zmian siły nabywczej pieniądza. Początkowo zasada ta była stosowana tylko w rozliczeniach krajowych, później rozszerzono jej zastosowanie na stosunki pieniężne z elementem zagranicznym. Zasada nominalizmu jest powszechnie uznaną zasadą, zapisaną w prawie krajowym i międzynarodowym. Na przykład angielska ustawa o wekslach z 1882 r., genewskie konwencje wekslowe z 1930 r. i genewskie konwencje czekowe z 1931 r. stanowią, że weksle i czeki wystawione w obcej walucie przewidują płatność po kursie z dnia zapadalności , a nie według kursu z dnia wystawienia rachunku lub czeku. Akty te przewidują kalkulację według wartości nominalnej. Przy każdej zmianie waluty obcej kwota rachunku lub czeku pozostaje niezmieniona. Zasada nominalizmu prowadzi do niepewności co do wartościowej zawartości zobowiązań pieniężnych i nie odpowiada potrzebom handlu międzynarodowego. Stosowanie tej zasady zagraża interesom wierzyciela i stymuluje zawieranie transakcji w „słabych” walutach. Obecnie zasada nominalizmu jest opcjonalna i odnosi się do „dorozumianych” warunków umowy, ma zastosowanie w przypadku braku w umowie specjalnych klauzul ochronnych. Rozwój zagranicznej działalności gospodarczej implikuje konieczność stabilizacji wartościowej treści zobowiązań, zwłaszcza biorąc pod uwagę procesy inflacyjne i ich wpływ na treść zobowiązań pieniężnych. W tym celu pojawiły się liczne klauzule ochronne oraz pojęcie „jednostki konwencjonalnej”. Pierwszym rodzajem klauzuli ochronnej była klauzula „złota”. Jego rodzaje: 1) klauzulę dotyczącą spłaty części długu w określonej złotej monecie (na przykład spłata 100 dolarów amerykańskich w złotej monecie amerykańskiej o standardowej wadze i próbie w momencie zawarcia umowy); 2) klauzula o zapłacie w banknotach, które będą w obiegu w dniu zapłaty, ale w ilości odpowiadającej określonej wadze złota (na przykład zapłata w dolarach amerykańskich w ilości odpowiadającej 5 g standardowego złota w czas zawarcia umowy). Złota klauzula nie stała się skutecznym sposobem zagwarantowania wartościowej zawartości zobowiązań pieniężnych. Wiele państw jednostronnie uznało tę klauzulę za nieważną w stosunku do wszystkich podjętych zobowiązań (Niemcy w 1918, Wielka Brytania w 1923, USA w 1933). Zniesienie klauzuli dotyczącej złota wiąże się z przejściem od standardu wymiany złota do obiegu pieniądza papierowego. Powszechnie uznaje się prawo państwa do unieważnienia złotej klauzuli; jest zapisana w prawie międzynarodowym, ustawodawstwie krajowym oraz w praktyce sądowej. Obecnie warunki monetarne i finansowe są wykorzystywane jako mechanizm zabezpieczający przed procesami inflacyjnymi, które są niezbędne w każdym kontrakcie handlu zagranicznego. Warunki walutowe obejmują ustalenie: waluty ceny i sposobu jej ustalenia, waluty płatności, procedury przeliczania walut w przypadku niedopasowania waluty ceny do waluty płatności, klauzul ochronnych. Waluta cenowa to waluta, w której ustalane są ceny towarów (usług). Cena w umowie może zostać ustalona w dowolnej walucie: jednej ze stron transakcji lub państwa trzeciego. Preferowane są waluty swobodnie wymienialne krajów rozwiniętych, jako najbardziej stabilne. Jednak takie waluty również podlegają inflacji, a wahania ich kursów wymiany mogą sięgać 20-30%. Walutą płatności jest waluta, w której należy uregulować zobowiązanie importera. Najlepszą opcją jest dopasowanie waluty ceny i waluty płatności. Nie ma w tym przypadku konieczności dokonywania jakichkolwiek przeliczeń, jednak w zasadzie jako walutę płatności można wybrać dowolną walutę. W przypadku niestabilności kursów walut ustalana jest waluta ceny w walucie najbardziej stabilnej, a waluta płatności w walucie importera. Jeżeli waluty nie są zgodne, konieczne staje się ponowne przeliczenie ceny i płatności. Umowy wskazują, po jakiej stawce zostanie dokonane to przeliczenie. Jeżeli w okresie pomiędzy podpisaniem umowy a dokonaniem płatności na jej podstawie kurs waluty płatności ulegnie zmianie, wówczas jedna ze stron ponosi straty, a druga osiąga zysk. Już sam wybór waluty ceny może chronić przed ryzykiem walutowym, gdyż rozbieżność pomiędzy walutą ceny a walutą płatności jest najprostszym sposobem zabezpieczenia ryzyka walutowego. Ryzyko spadku cen waluty ponosi eksporter, ryzyko jego wzrostu importer. Eksporterowi bardziej opłaca się ustalić cenę w „silnej” walucie, wówczas do momentu zapłaty jego przychody będą wyższe niż w momencie transakcji. Importerowi bardziej opłaca się ustalić cenę w „słabej” walucie, wtedy przy zapłacie będzie musiał zapłacić mniej niż w momencie zawarcia umowy. Z tego zabezpieczenia trudno jednak skorzystać: część towarów wyceniana jest w określonych walutach, trudno policzyć dynamikę kursów walut, interesy importera i eksportera są przeciwstawne, trudno dojść do porozumienia. Kolejnym środkiem ochronnym jest jednoczesne zawieranie kontraktów eksportowych i importowych w tej samej walucie przy mniej więcej takich samych warunkach płatności. W takim przypadku straty w eksporcie są kompensowane zyskami z importu i odwrotnie. Jednak praktycznie niemożliwe jest osiągnięcie pełnej równowagi między przychodami towarów a płatnościami. Ponadto w warunkach międzynarodowego podziału pracy w przedsiębiorstwach dominuje eksport lub import. Możliwe jest ograniczenie ryzyka walutowego poprzez zawarcie kontraktu w różnych walutach przy przeciwnych tendencjach kursowych. Te metody ochrony mają charakter pomocniczy i we współczesnej praktyce są stosowane jako środki pomocnicze. Bardziej niezawodnym sposobem ochrony przed ryzykiem walutowym są specjalne klauzule ochronne i hedging. Obecnie stosuje się głównie specjalne klauzule ochronne. 1. Klauzula walutowa. Waluta płatności jest powiązana z bardziej stabilną walutą, a kwota płatności zależy od zmian jej kursu wymiany. Aby określić bardziej stabilną walutę, używa się terminu „jednostka konwencjonalna”. Klauzula waluty bezpośredniej – waluta ceny i waluta płatności są takie same, a jako powiązanie stosowana jest inna, silniejsza waluta. Klauzula walutowa bezpośrednia może być dwustronna (kwota płatności zmienia się wraz ze zmianą kursu waluty: zarówno wzrostem, jak i spadkiem) i jednostronna (kwota płatności zmienia się tylko w przypadku spadku kursu waluty). Klauzula waluty pośredniej – waluty ceny i płatności nie są zgodne. Cena jest ustalona w silniejszej walucie, natomiast waluta płatności, jako słabsza, jest powiązana z walutą ceny, czyli kwota płatności uzależniona jest od zmian kursów obu walut. 2. Klauzula wielowalutowa jest bardziej niezawodnym sposobem ubezpieczenia ryzyka walutowego. Waluta płatności jest powiązana z kilkoma walutami, tj. z „koszykiem walut”. W związku z tym kwota płatności zmienia się w zależności od zmiany kursu waluty płatności w stosunku do średniego kursu kilku walut. Klauzula ta jest rzadko używana, ponieważ metodologia obliczeń charakteryzuje się zwiększoną złożonością. Znacznie częściej zamiast koszyka walutowego stosuje się warunkowe międzynarodowe jednostki rozliczeniowe (SDR, ECU, euro). SDR-y zostały ustanowione przez MFW w 1 r. jako siatka bezpieczeństwa mająca chronić wierzycieli przed skutkami inflacji. Prawo rosyjskie (art. 1967 kc) przewiduje możliwość stosowania zarówno klauzul walutowych, jak i wielowalutowych. 3. Klauzula ruchomych schodów (klauzula ceny ruchomej). Umowa zawiera warunek, że ceny towaru mogą ulec zmianie ze względu na zmiany kosztów jego wytworzenia. 4. Klauzula indeksowa (klauzula rewizji cen). Ceny produktu mogą ulec zmianie w zależności od zmian cen rynkowych tego produktu. Klauzule chroniące przed schodami i indeksami nie tylko ograniczają straty kursowe związane ze zmianami kursu walutowego, ale także chronią przed spadkiem siły nabywczej walut narodowych na skutek inflacji i wzrostu cen. Temat 9. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA W PRAWIE PRYWATNYM MIĘDZYNARODOWYM 9.1. Pojęcie i cechy własności intelektualnej Prawo własności intelektualnej jest pojęciem warunkowym, zbiorowym, łączącym prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Przedmioty praw własności intelektualnej to zespół przedmiotów praw autorskich i praw własności przemysłowej. Tym samym prawo własności intelektualnej, jako samodzielna gałąź prawa prywatnego, łączy w sobie dwie podgałęzie – prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Szczegółowa regulacja stosunków prawnych związanych z działalnością intelektualną dokonywana jest w prawie krajowym nie w oparciu o ustawodawstwo majątkowe, lecz zgodnie z normami prawa autorskiego i wynalazczego. Przedmiotem praw własności intelektualnej są wszelkie prawa związane z wynalazkami, odkryciami, wzorami przemysłowymi, znakami towarowymi, markami; ochrona przed nieuczciwą konkurencją; prawa do dzieł literackich, artystycznych i naukowych; inne prawa związane z działalnością intelektualną w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej. Pojęcie „własności intelektualnej” zdefiniowane jest w Konwencji ustanawiającej Światową Organizację Własności Intelektualnej z 1967 r. Jednakże szczegółowe sposoby regulowania i ochrony praw autorskich i praw własności przemysłowej (składników praw własności intelektualnej) przewidziane są w specjalnych umowach międzynarodowych dotyczących prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej. Status prawny własności intelektualnej jest ogólnie zdefiniowany w Porozumieniu w sprawie handlowych aspektów prawa własności intelektualnej z 1993 r. (Porozumienie TRIPS przyjęte podczas Rundy Urugwajskiej GATT/WTO). Przedmiotem ochrony są prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa patentowe i wynalazcze, know-how. Cechami praw własności intelektualnej w prawie prywatnym są wyłączny charakter praw niemajątkowych, szczególne warunki dziedziczenia części praw, ograniczenie warunków własności praw oraz możliwość przeniesienia praw majątkowych na podstawie umowy. W prawie rosyjskim status prawny i pojęcie własności intelektualnej są zapisane w art. 71 Konstytucji i art. 138 Kodeksu Cywilnego. Istnieją dwie główne gałęzie praw wyłącznych posiadające własne systemy ochrony: forma będąca wynikiem działalności twórczej (chroniona prawem autorskim) oraz istota działalności twórczej (chroniona prawem wynalazczym). Stosownie do tego istnieją dwa systemy ochrony: faktyczny (prawo autorskie powstaje z racji samego faktu powstania utworu, „dzieło samo się oddziela”) oraz rejestrowy (prawo własności przemysłowej, któremu muszą towarzyszyć szczególne czynności w celu wyodrębnienia wyniku, jego rejestracja). Obecnie ustanowiono trzeci system ochrony wyników działalności intelektualnej, dotyczący tajemnic produkcji (know-how). Ochrona rozciąga się na zawartość przedmiotu, ale odbywa się bez rejestracji. W ramach faktycznego systemu ochrony istnieje pośredni podsystem „faktorejestracyjny” (ochrona programów komputerowych). Element obcy w prawach własności intelektualnej może objawiać się tylko w jeden sposób – podmiotem tego prawa jest osoba zagraniczna. Taki stan rzeczy wynika z faktu, że prawa własności intelektualnej mają charakter ściśle terytorialny. Powstaje, jest rozpoznawany i podlega ochronie wyłącznie na terytorium państwa, w którym utwór powstał, zarejestrowano wynalazek lub odkryto tajemnicę produkcji (w prawie wynalazczym charakter terytorialny jest bardziej wyraźny niż w prawie autorskim). Jedynym sposobem na przezwyciężenie terytorialnego charakteru tego prawa jest zawieranie umów międzynarodowych (powszechnych, regionalnych i dwustronnych) w sprawie wzajemnego uznawania i ochrony praw do wyników działalności twórczej, które powstały w innych państwach. Specyfika prawnego uregulowania praw własności intelektualnej jako gałęzi międzynarodowego przedsiębiorstwa prywatnego polega na tym, że międzynarodowa przedsiębiorstwo prywatne odgrywa najbardziej znaczącą rolę w porównaniu do wszystkich innych gałęzi prywatnej przedsiębiorstwa prywatnego. Należy zwrócić uwagę na szczególną rolę i znaczenie WIPO oraz innych organizacji międzynarodowych, do których zadań należy regulacja międzynarodowej ochrony praw własności intelektualnej. 9.2. Specyfika prawa autorskiego w prawie prywatnym międzynarodowym Prawo autorskie można zdefiniować jako zbiór norm prawnych regulujących korzystanie z dzieł literatury, nauki i sztuki. Przedmiotem praw autorskich są dzieła literackie, naukowe i artystyczne, programy komputerowe oraz bazy danych. Ponadto na liście przedmiotów prawa autorskiego znajdują się tzw. „prawa pokrewne” (pokrewne, podobne) – prawa artystów wykonawców, producentów fonogramów, organizacji nadawczych. Prawo autorskie, które powstało na terytorium jednego państwa zgodnie z jego ustawodawstwem, wyróżnia się ściśle terytorialnym charakterem. Obowiązuje tylko na terenie państwa i nie działa poza jego jurysdykcją. To z punktu widzenia PIL jest główna różnica między prawem autorskim a innymi rodzajami praw obywatelskich. Jeżeli np. utwór literacki opublikowany w jednym państwie zostanie ponownie opublikowany w innym bez zgody autora, uważa się, że autorowi nie przysługuje roszczenie o naruszenie jego prawa podmiotowego. Przedruk utworu za granicą nie narusza praw podmiotowych autora, gdyż prawa te mają charakter ściśle terytorialny. Aby prawa podmiotowe powstałe na mocy prawa jednego państwa były uznawane i chronione na terytorium innych państw, konieczne jest zawarcie umowy międzynarodowej o wzajemnym uznawaniu i ochronie praw autorskich. Tylko takie umowy są podstawą uznania zagranicznych praw autorskich. Należy przy tym pamiętać, że umowy takie przewidują jedynie uznanie i ochronę autorskich praw podmiotowych powstałych na gruncie prawa obcego, a nie ich występowanie na terytorium danego państwa. Aby autor mógł dochodzić praw autorskich za granicą, jego dzieło musi zostać opublikowane w odpowiednim państwie. Podmiotowe prawa autorskie na terytorium dowolnego państwa powstają wyłącznie na podstawie lokalnych przepisów. Cechą praw autorskich jest ich podział na wyłączne i niewyłączne. Z punktu widzenia międzynarodowego prawa prywatnego szczególne znaczenie mają wyłączne prawa autorskie: prawo autorstwa, prawo do imienia, publikacji, unieważnienia utworu, ochrona dobrego imienia autora, prawo dostępu, prawo do tłumaczenia , dystrybucję i reprodukcję, przetwarzanie, import, publiczne wyświetlanie i publiczne wykonywanie, prawo do naśladowania. Prawa wyłączne mają charakter zarówno osobisty, niemajątkowy, jak i majątkowy. Podmiotami prawa autorskiego są osoby posiadające wyłączne prawa do utworu oraz ich spadkobiercy. Prawa autorskie podmiotowe można również podzielić na prawa majątkowe i osobiste niemajątkowe. Prawa własności mają z reguły znaczenie podrzędne. Prawa osobiste niemajątkowe przysługują twórcy niezależnie od przysługujących mu praw majątkowych i zachowują je w przypadku cesji wyłącznych praw do korzystania z utworu. Terytorialny charakter praw autorskich determinuje przynależność narodową utworu, która nie zależy od narodowości twórcy, lecz jest zdeterminowana miejscem powstania utworu. Zasada narodowości utworu jest jedną z głównych zasad prawa autorskiego. Co do zasady cudzoziemcy w zakresie prawa autorskiego korzystają z traktowania narodowego. Jeżeli dzieło autora zagranicznego zostało wydane na terytorium danego państwa (a wcześniej nie było wydawane za granicą), wówczas autorowi takiemu przysługują zazwyczaj wszystkie prawa wynikające z miejscowego ustawodawstwa. Co do zasady warunki przyznania traktowania narodowego autorom zagranicznym zawarte są zarówno w prawie krajowym, jak iw umowach międzynarodowych. Umowy międzynarodowe przewidują głównie wzajemne (na zasadach wzajemności materialnej) traktowanie narodowe. Normę kolizyjnoprawną dotyczącą praw autorskich określa prawo krajowe. Prawo wielu państw zawiera normy kolizyjne dotyczące własności intelektualnej. Na przykład szwajcarska ustawa o międzynarodowym prawie prywatnym z 1987 r. stanowi, że prawo państwa, w którym wnosi się o ochronę praw autorskich, stosuje się jako początkową kolizję praw do stosunków prawnych w dziedzinie własności intelektualnej. Ten konflikt wiążący jest związany z terytorialnym charakterem praw autorskich. Pomocniczo stosuje się wiązania kolizyjne prawa zobowiązań (w odniesieniu do umów o prawa niematerialne) oraz prawa sądowego (zgodnie z ogólną koncepcją zobowiązań deliktowych). Prawo szwajcarskie przewiduje również zastosowanie obu stopni do tych stosunków prawnych. Zakres rozpowszechniania praw autorskich przez cudzoziemców na terytorium Rosji reguluje Ustawa Federacji Rosyjskiej z dnia 09.07.1993 lipca 5351 r. Nr 1-XNUMX „O prawie autorskim i prawach pokrewnych”. Podmiotowe prawa autorskie powstałe na podstawie prawa obcego są uznawane i chronione na terytorium Federacji Rosyjskiej na podstawie umowy międzynarodowej i na zasadzie wzajemności. Specyfika i warunki ochrony praw autorskich z elementem obcym polegają na tym, że określa je prawo państwa, na którego terytorium nastąpił fakt prawny, który stanowił podstawę powstania prawa autorskiego. Uznanie praw autorskich opiera się na zasadzie obywatelstwa utworu, ale uwzględnia się również obywatelstwo autora: 1) w stosunku do utworów autorów zagranicznych opublikowanych po raz pierwszy na terytorium Federacji Rosyjskiej, prawa autorskie przysługują autorom zagranicznym; 2) przysługują obywatelom rosyjskim prawa autorskie do utworów powstałych za granicą; 3) prawo autorskie cudzoziemców do dzieł stworzonych za granicą jest uznawane w Federacji Rosyjskiej tylko wtedy, gdy istnieje umowa międzynarodowa. W odniesieniu do dzieł autorów zagranicznych publikowanych po raz pierwszy za granicą, w Rosji istnieją dwa różne reżimy. 1. Utwory chronione to utwory opublikowane po 27 maja 1973 r. (data wejścia w życie Powszechnej Konwencji o prawie autorskim z 1952 r. dla Federacji Rosyjskiej); dzieła objęte zakresem Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 1886 r., opublikowane po raz pierwszy po 13 marca 1995 r. (data wejścia w życie tej konwencji dla Federacji Rosyjskiej); a także utwory objęte umowami dwustronnymi Federacji Rosyjskiej o wzajemnym uznawaniu i ochronie praw autorskich (z Austrią, Bułgarią, Węgrami, Kubą, Szwecją itp.). Reżim takich dzieł określają zarówno normy prawa rosyjskiego, jak i postanowienia umów międzynarodowych. Z wyjątkiem przypadków, w których traktaty międzynarodowe zawierają ujednolicone materialne normy prawne, do takich dzieł stosuje się rosyjskie prawo autorskie na mocy zasady traktowania narodowego. 2. Utwory niechronione to utwory, które nie podlegają Konwencji Powszechnej i Konwencji Berneńskiej oraz traktatom dwustronnym Federacji Rosyjskiej. Autorom takich prac nie przysługuje roszczenie o wypłatę wynagrodzenia za ich publikację w Rosji. Umowy dwustronne Federacji Rosyjskiej o wzajemnym uznawaniu i ochronie praw autorskich przewidują wzajemną ochronę praw własności intelektualnej w oparciu o zasady wzajemności i niedyskryminacji. Ochrona praw własności intelektualnej opiera się na zastosowaniu zasady wzajemności materialnej. Każde państwo uznaje prawa autorskie swoich obywateli, niezależnie od miejsca pierwszego wydania utworu oraz prawa autorskie obywateli państw trzecich wydanych na terytorium umawiających się państw. Ochrona prawna praw autorskich i praw pokrewnych cudzoziemców w Federacji Rosyjskiej prowadzona jest w trybie administracyjnym, w postępowaniu cywilnym i karnym. Możliwe jest pociągnięcie naruszającego prawa autorskie do odpowiedzialności administracyjnej. RAO reprezentuje uzasadnione interesy autorów w organach państwowych i innych. Kodeks karny przewiduje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za przywłaszczenie autorstwa (plagiat), nielegalne zwielokrotnianie utworów (podrabianie), rozpowszechnianie cudzego utworu oraz inne rodzaje nielegalnego korzystania z przedmiotów praw autorskich i praw pokrewnych. 9.3. Międzynarodowa ochrona praw autorskich i praw pokrewnych Terytorialny charakter praw autorskich stanowi poważną przeszkodę we współpracy międzynarodowej w zakresie wymiany wyników działalności twórczej. Potrzeba międzynarodowej ochrony prawnej praw autorskich i ich uznania na terytorium innych państw stała się oczywista ponad 100 lat temu. Pod tym względem ujednolicenie prawa autorskiego rozpoczęło się już w XIX wieku. W 1886 r. uchwalono Konwencję Berneńską o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych (obowiązującą z późniejszymi zmianami w 1971 r.). Państwa uczestniczące utworzyły Unię Berneńską w celu ochrony praw autorów dzieł literackich i artystycznych. Jego funkcje administracyjne wykonuje WIPO. Rosja przystąpiła do Konwencji Berneńskiej w 1995 roku. Podstawą Konwencji są materialne normy prawne dotyczące utworów chronionych i ich autorów. Regulacja kolizyjna polega na zastosowaniu prawa kraju, w którym dochodzi się ochrony praw autorskich, lub prawa sądu. Przy ustalaniu przedmiotów ochrony w Konwencji Berneńskiej stosowana jest terytorialna zasada ochrony. Preferowany jest kraj pochodzenia dzieła (kraj pierwszej publikacji). Cechą decydującą nie jest narodowość (obywatelstwo) autora, ale narodowość utworu, choć w niektórych przypadkach brana jest pod uwagę także narodowość autora. Autorzy z krajów członkowskich Unii korzystają w innych krajach Unii (z wyjątkiem kraju pochodzenia utworu) w odniesieniu do swoich utworów z praw przysługujących ich własnym obywatelom w tych krajach (tj. traktowania narodowego), a także z praw szczegółowo przewidzianych w Konwencji. Taka sama ochrona przysługuje twórcom będącym obywatelami państw niebędących członkami Unii, jeżeli ich utwory zostały opublikowane w jednym z krajów Unii. Ochrona utworów niepublikowanych przysługuje wyłącznie obywatelom państw członkowskich Unii. Konwencja określa zatem odmienne warunki ochrony utworów opublikowanych i niepublikowanych. Maksymalny okres ochrony praw autorskich to czas życia autora i 50 lat po jego śmierci. Istnieje możliwość wydłużenia czasu ochrony zgodnie z ustawodawstwem krajowym. W przypadku sporu dotyczącego okresu ochrony, zastosowanie ma prawo państwa pierwszej publikacji utworu. W przypadku tłumaczeń, fotografii, filmów i innych przedmiotów skrócono czas ochrony. Cechami charakterystycznymi Konwencji Berneńskiej są istotne ograniczenia w swobodnym korzystaniu z utworów, występowanie szeregu formalności związanych z rejestracją utworów oraz retroaktywność postanowień Konwencji (każde państwo jednak samodzielnie ustala stosowanie tej zasady w jego terytorium). Przedmiotem ochrony są prawa autorskie do wszystkich dzieł z zakresu literatury, nauki i sztuki, wyrażone w jakikolwiek sposób i w jakiejkolwiek formie. Konwencja ustala przybliżoną (niewyczerpującą) listę rodzajów takich utworów. Z punktu widzenia formalnych warunków ochrony prawa autorskiego do utworu Konwencja Berneńska jest zgodna z koncepcją prawa europejskiego, wyrażoną w ustawodawstwach większości krajów europejskich. Powstanie chronionych praw autorskich nie wiąże się z dopełnieniem jakichkolwiek formalności. Prawo własności rzeczy niematerialnej wynika z samego faktu stworzenia utworu. Zakres praw autorskich określa prawo państwa, w którym dochodzi się ochrony. W takim przypadku autorowi przyznaje się traktowanie narodowe i szczególne prawa przewidziane w Konwencji Berneńskiej. Zakres praw chronionych nie zależy od ochrony utworu w kraju jego pochodzenia. Dotyczy to zarówno praw materialnych, jak i ochrony sądowej. Prawo do ochrony sądowej opiera się na zasadzie traktowania narodowego. Konwencja Berneńska to niezwykle wysoki międzynarodowy standard ochrony praw autorskich, dlatego jej postanowienia okazały się nie do przyjęcia dla krajów rozwijających się. Przystąpienie takich państw do Konwencji jest niekorzystne ekonomicznie, gdyż tak wysoki poziom ochrony prawnoautorskiej tłumaczenia i innego wykorzystania utworów obcych jest dla nich praktycznie nieosiągalny. W 1952 roku z inicjatywy UNESCO przyjęto Powszechną (Genewską) Konwencję o prawie autorskim (aktualna wersja z 1971 r.), która ma bardziej uniwersalny charakter niż Konwencja Berneńska. Rosja uczestniczy w tej Konwencji od 1973 roku jako następca prawny ZSRR. W preambule Konwencji podkreśla się, że jej celem jest uzupełnienie istniejących zasad międzynarodowego prawa autorskiego, a nie ich zastępowanie lub naruszanie. Konwencja Światowa zawiera dużą liczbę odniesień do ustawodawstwa krajowego i mniejszą liczbę przepisów prawa materialnego niż Konwencja Berneńska. Kraje będące stronami Powszechnej Konwencji nie muszą zmieniać swoich krajowych systemów praw autorskich. Konwencja Światowa ustanawia szereg znaczących korzyści dla krajów rozwijających się: wydawanie przez państwo przymusowych licencji na tłumaczenie utworów w celu rozwoju narodowej nauki, kultury i edukacji; prawo do swobodnego tłumaczenia utworu po 10 latach od jego publikacji; wolność emisji radiowych i telewizyjnych oraz nieodpłatne korzystanie z opublikowanych utworów w celach edukacyjnych i naukowych. Postanowienia Konwencji nie działają wstecz. Czas trwania ochrony prawnoautorskiej określa prawo państwa, w którym dochodzi się ochrony, nie krótszy jednak niż czas życia autora plus 25 lat po jego śmierci. Ustalono również zasadę porównywania czasu. Konwencja zawiera przybliżoną listę chronionych przedmiotów prawa autorskiego, która w pełni pokrywa się z listą określoną w Konwencji berneńskiej. Konwencja Światowa wprowadza pojęcie „udostępnienia utworu do publicznej wiadomości” jako jego reprodukcji w dowolnej materialnej formie oraz zapewnienie możliwości zapoznania się z tym utworem przez nieokreślony krąg osób. Wprowadzono specjalny znak ochrony praw autorskich (copyright) w postaci symbolu, oznaczenia posiadacza praw autorskich, roku pierwszego wydania utworu. Konwencja Światowa (podobnie jak Konwencja Berneńska) opiera się na zasadzie traktowania narodowego. Zakres praw autorskich określa ustawodawstwo krajowe uczestniczących państw. Powszechna Konwencja ustanawia jedyne szczególne prawo autora – wyłączne prawo autora do tłumaczenia i ponownej publikacji swojego dzieła. Aby uzyskać prawo do tłumaczenia cudzego dzieła, stworzono specjalny system licencyjny. Światowa Konwencja przewiduje regulację kolizyjną identyczną z Konwencją Berneńską – zastosowanie prawa państwa, w którym dochodzi się ochrony prawa autorskiego, lub prawa sądu. W 1996 roku Konferencja Dyplomatyczna w Genewie przyjęła nowy traktat powszechny – Traktat WIPO o prawie autorskim. Traktat ten ustanowił zasadniczo inny, wyższy poziom ochrony przedmiotów prawa autorskiego: prawna ochrona praw autorskich jest bezpośrednio związana z pobudzaniem twórczości literackiej i artystycznej. Po raz pierwszy w praktyce światowej wskazano, że ochrona obejmuje nie tylko formę wyrazu utworu, ale także idee i procesy; programy komputerowe, kompilacje danych lub innych informacji będących wynikiem działalności intelektualnej oraz „informacje o zarządzaniu prawami” dołączone do utworu są uznane za przedmioty ochrony. Szczególny nacisk położony jest na konieczność opracowania nowoczesnych międzynarodowych zasad ochrony praw autorskich i zachowania równowagi pomiędzy prawami autorów a interesami społeczeństwa w zakresie dostępu do informacji. Traktat WIPO jest swego rodzaju uzupełnieniem Konwencji Berneńskiej. Zgodnie z Traktatem utworzono Zgromadzenie Specjalne i Biuro Międzynarodowe WIPO. Szczególne miejsce wśród powszechnych traktatów międzynarodowych zajmuje Konwencja Madrycka o unikaniu podwójnego opodatkowania należności licencyjnych z 1979 r., która przewiduje zakaz podwójnego opodatkowania zarówno praw autorskich, jak i praw pokrewnych. Wśród porozumień regionalnych dotyczących międzynarodowej ochrony prawnej praw autorskich należy wymienić Międzyamerykańską Konwencję o Ochronie Praw Autorskich z 1946 r., rozporządzenia i dyrektywy UE (Dyrektywa Rady UE w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych z 1991 r.), Porozumienie kraje WNP o współpracy w dziedzinie ochrony praw autorskich 1993 Wydzielenie praw pokrewnych (analogicznych, pokrewnych, innych sąsiadujących) z prawa autorskiego i ustanowienie ich niezależnej ochrony wiąże się z szerzeniem się „piractwa intelektualnej” (wtórne wykorzystanie utworu bez zgody autora i wykonawcy, nielegalne kopiowanie i sprzedaż fonogramów). Podmiotami praw „pokrewnych” są artyści wykonawcy, producenci fonogramów i organizacje nadawcze. Główną formą ochrony praw pokrewnych jest prawo ich podmiotów do zezwolenia lub zakazu wtórnego zwielokrotniania wyników swojej działalności twórczej. Międzynarodowa unifikacja prawna w zakresie praw pokrewnych – Międzynarodowa (Rzymska) Konwencja o Ochronie Interesów Wykonawców, Producentów Fonogramów i Organizacji Nadawczych z 1961 r. (w oparciu o zasadę traktowania narodowego, która jest przyznawana na mocy prawa krajowego gdzie poszukiwana jest ochrona). Konwencja rzymska ustanowiła minimalny poziom ochrony praw pokrewnych. Konwencja nie działa wstecz. Minimalny okres ochrony wynosi 20 lat (państwa mogą ustalać dłuższe okresy ochrony). Wszystkie kopie fonogramów wydanych lub przeznaczonych do sprzedaży muszą posiadać międzynarodowy znak ochrony praw pokrewnych. Konwencja Genewska o ochronie interesów producentów fonogramów przed bezprawnym zwielokrotnianiem ich fonogramów z 1971 r. znacząco zaktualizowała i uzupełniła Konwencję rzymską, zapewniając producentom fonogramów szczególny reżim ochrony na mocy prawa antymonopolowego i prawa karnego. Państwa będące stronami Konwencji Genewskiej odmówiły zapewnienia cudzoziemcom traktowania narodowego. Kryterium wyboru prawa właściwego jest ustawodawstwo państwa, którego producent fonogramu jest obywatelem. Wszelkie formy prawne ochrony leżą w kompetencjach państw uczestniczących. Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach z 1996 r. (otwarty do podpisu tylko dla członków WIPO) nie wpływa na zobowiązania państw wynikające z innych konwencji dotyczących ochrony praw pokrewnych, nie wpływa na prawa autorów i ma zastosowanie tylko do wykonawców i producentów fonogramów . Okres ochrony praw pokrewnych wynosi 50 lat. Zakres ich praw wyłącznych został znacznie rozszerzony. Traktat opiera się na zasadzie narodowego traktowania ochrony: każde Państwo-Strona przyznaje obywatelom innych państw takie samo traktowanie, jakie przyznaje swoim własnym obywatelom w odniesieniu do wyłącznych praw wykonawców i producentów fonogramów wymienionych w Traktacie. 9.4. Specyfika prawa własności przemysłowej w prawie prywatnym międzynarodowym W doktrynie stosuje się odmienną terminologię w odniesieniu do tej gałęzi prawa prywatnego – prawo wynalazcze, prawo patentowe, prawo licencyjne, prawo własności przemysłowej. Wydaje się, że pojęcie „prawa własności przemysłowej” może być stosowane jako pojęcie rodzajowe, szerokie, obszerne i precyzyjne. Prawo własności przemysłowej jest częścią prawa własności intelektualnej. Przedmioty prawa własności przemysłowej – odkrycia naukowe, wynalazki, wzory przemysłowe, znaki towarowe, nazwy firmowe, znaki usługowe, oznaczenia handlowe, zwalczanie nieuczciwej konkurencji, wzory użytkowe, nazwy pochodzenia towarów, tajemnice handlowe i produkcyjne (know-how), jak również jak również wszelkie inne prawa związane z działalnością intelektualną. Miejsce na granicy zajmują programy komputerowe, bazy danych i topologie układów scalonych, które są uważane za przedmioty prawa autorskiego, ale są chronione w urzędzie patentowym. Pojęcie „własności przemysłowej” nie wchodzi w zakres ogólnego pojęcia praw własności. Specyfika własności przemysłowej polega na tym, że jest ona co do zasady przedmiotem niematerialnym, efektem działalności twórczej, niezwiązanej bezpośrednio z własnością przedmiotu materialnego, w którym się ona wyraża. Ustawa przyznaje właścicielom praw własności przemysłowej wyłączne prawo do korzystania z wyników swojej działalności. Z jednej strony twórcy przysługują prawa majątkowe do korzystania z wynalazku (można je zbyć, czyli przenieść na osoby trzecie), z drugiej strony twórcy przysługuje cały szereg osobistych praw niemajątkowych (prawo autorskie, prawo do nazwiska itp.), które są niezbywalne ze względu na charakter tych praw. Prawa własności przemysłowej chronią jedynie pomysł, koncepcję wynalazku, znak towarowy, bez względu na formę realizacji tych pomysłów. Cechą szczególną praw własności przemysłowej są specyficzne formy ich ochrony poprzez wydawanie dokumentów ochrony państwa ważnych przez okres przewidziany ustawą. Terytorialny charakter prawa własności przemysłowej jest jeszcze wyraźniejszy niż w prawie autorskim. Prawo autorskie podmiotowe powstaje (z punktu widzenia prawa kontynentalnego) jedynie z faktu wytworzenia utworu w postaci obiektywnej. Prawo podmiotowe własności przemysłowej powstaje z woli państwa, mającej na celu ochronę praw wynalazcy poprzez wydanie określonego tytułu ochronnego (patent, świadectwo autorskie, rejestracja znaku towarowego). Nadanie tytułu ochronnego jest aktem władzy państwowej i tworzy prawa podmiotowe obowiązujące tylko na terytorium tego państwa. W innych państwach prawa te nie są chronione prawem, a wynalazek może być swobodnie używany przez innych. Aby chronić swoje dzieło za granicą, autor musi uzyskać tytuł ochronny zgodnie z ustawodawstwem odpowiedniego państwa. Dopiero wtedy autor otrzymuje nowe prawo podmiotowe do wyniku swojej działalności twórczej, które ma również charakter terytorialny. Na przedmioty prawa własności przemysłowej stawiane są różnorodne wymagania: nowość, użyteczność (w niektórych krajach), pierwszeństwo, czystość patentowa. Proponowane rozwiązanie musi być nowe, nieznane na całym świecie (nowość globalna) lub w danym kraju (nowość lokalna). Nowość stwierdza się poprzez przeprowadzenie specjalnego badania na nowość. Czystość patentowa to międzynarodowa weryfikacja produktu w przypadku eksportu obiektów własności przemysłowej. Jest to sprawdzenie, czy przedmiot jest objęty innymi patentami wydanymi osobom trzecim. Czystość patentu ustalana jest w drodze specjalnego badania. Jeżeli taki wynalazek został już opatentowany w innym kraju, należy odmówić jego stosowania lub wykupić licencję od posiadacza patentu. Głównym sposobem na przezwyciężenie terytorialności jest zawieranie umów międzynarodowych i stosowanie zasady wzajemności. Powszechnie stosowana jest także współpraca patentowa, patenty zagraniczne, rejestracja znaków towarowych w innych państwach itp. Większość państw zapewnia cudzoziemcom traktowanie narodowe w zakresie ochrony ich praw własności przemysłowej. Jednakże zasada traktowania narodowego nie jest stosowana we wszystkich krajach. Na przykład włoskie ustawodawstwo patentowe zapewnia dłuższe okresy ochrony wynalazków i preferencyjne systemy patentowe dla wynalazców krajowych. Przyczynia się to do znacznego przyspieszenia wykorzystania wynalazków opatentowanych przez obcokrajowców we Włoszech. Większość krajów ustanowiła surowe kary za fałszerstwa i inne ataki na własność przemysłową (Chiny – kara śmierci; USA – do 10 lat więzienia i grzywna w wysokości 500 tys. dolarów). Wynalazek to rozwiązanie techniczne spełniające kryteria zdolności patentowej lub zastosowanie znanych już urządzeń w nowym celu. Główną formą ochrony wynalazków jest udzielenie patentu, który ustanawia monopol prawny na wynalazek i zapewnia jego właścicielowi wyłączne prawo do korzystania z wynalazku. Kryteria zdolności patentowej: nowość rozwiązania technicznego; znaczenie nowości zmian; podstawowa możliwość praktycznego wdrożenia wynalazku. Wynalazek musi mieć zezwolenie patentowe. Patent na wynalazek udziela urząd patentowy na podstawie wyników badania. Nominalny okres ważności patentu wynosi 15-20 lat, jednak ze względu na starzenie się wynalazków faktyczny okres ważności patentu jest znacznie krótszy - 5-10 lat. Regulacja kolizyjna sporów o patentowe stosunki prawne z elementem obcym jest co do zasady tożsama z regulacją kolizyjną w prawie autorskim. Punktem wyjścia jest zastosowanie prawa państwa, w którym dochodzi się ochrony. Możliwe jest także zastosowanie prawa sądu. W praktyce sądowej powszechne jest stosowanie odniesień pierwszego i drugiego stopnia. Znak towarowy to oznaczenie, które pozwala odróżnić towary niektórych producentów od podobnych towarów innych producentów. Znak towarowy służy indywidualizowaniu uczestników obrotu cywilnego i wytwarzanych przez nich produktów. Za pomocą znaku towarowego można określić narodowość produktu. Podstawą ochrony prawnej znaku towarowego jest certyfikat wydany przez urząd patentowy. Certyfikat potwierdza pierwszeństwo znaku i wyłączne prawa jego właściciela. Pierwszeństwo znaku towarowego ustala się z datą dokonania pierwszego zgłoszenia w urzędzie patentowym któregokolwiek państwa członkowskiego Unii Paryskiej. Oto klasyfikacja rodzajów znaków towarowych: 1) zgodnie z formą wypowiedzi - werbalną, obrazową, wolumetryczną, dźwiękową, świetlną, węchową, kombinowaną; 2) według liczby przedmiotów – indywidualnych i zbiorowych; 3) według stopnia sławy - znane i zwyczajne. 9.5. Międzynarodowe i krajowe regulacje prawa wynalazczego Głównym sposobem przezwyciężenia terytorialnego charakteru praw własności przemysłowej i ich ochrony poza krajem pochodzenia jest zawieranie umów międzynarodowych. Międzynarodowa ochrona własności przemysłowej realizowana jest na poziomie dwustronnym, regionalnym i powszechnym. Ważną rolę w unifikacji praw własności przemysłowej odgrywają organizacje międzynarodowe: Związek Paryski, WIPO, INPADOC. Jako ostatni opracowali modelowy patent międzynarodowy. Pierwszym uniwersalnym traktatem w tym zakresie jest Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z 1883 r. (obowiązująca w wydaniu sztokholmskim z 1967 r.). Państwa Strony Konwencji utworzyły Unię Paryską na rzecz ochrony własności przemysłowej. Konwencja nie wprowadza patentu międzynarodowego, który, gdyby został przyznany w jednym państwie, byłby ważny we wszystkich pozostałych Państwach-Stronach. W ten sam sposób nie wprowadza się międzynarodowego znaku towarowego. Warunki rejestracji znaków towarowych określają przepisy krajowe. Rejestracja znaku towarowego w jednym państwie nie wywołuje skutku eksterytorialnego. Celem Konwencji paryskiej jest stworzenie warunków prawnych dla ochrony praw wyłącznych w dziedzinie własności przemysłowej. Przedmiotem ochrony są obywatele i firmy z państw członkowskich Unii Paryskiej. Podstawową zasadą jest zapewnienie traktowania narodowego, co oznacza, że obywatele i firmy z dowolnego uczestniczącego państwa korzystają z takiej samej ochrony własności przemysłowej w innych uczestniczących państwach, jaka jest zapewniana ich własnym obywatelom. Konwencja definiuje własność przemysłową jako część własności intelektualnej. Ustalono przybliżony wykaz przedmiotów własności przemysłowej (rozszerzony w prawie krajowym). Podkreślana jest wyjątkowość własności przemysłowej: jej przedmiotami są rzeczy niematerialne, niematerialne, dlatego na pierwszym miejscu stawiana jest ochrona idei, niezależnie od formy jej realizacji. Konwencja paryska definiuje pojęcie nieuczciwej konkurencji i utrwala zasady traktowania narodowego, czystości patentowej i pierwszeństwa konwencji. Instytucja pierwszeństwa konwencji jest jedną z głównych idei Konwencji paryskiej. Wprowadzenie zasady pierwszeństwa umownego wynika z faktu, że patentu udziela się osobie, która jako pierwsza dokonała zgłoszenia wynalazku. Jednoczesne opatentowanie wynalazku w kilku krajach jest praktycznie niemożliwe, gdyż wynalazek opatentowany w jednym kraju nie jest już nowością w innym. Dla wnioskodawców z krajów Unii Paryskiej ustanowiono wyjątek – osoba, która dokonała zgłoszenia w jednym państwie, w ciągu roku od dnia złożenia pierwszego zgłoszenia, ma prawo pierwszeństwa przy składaniu tego samego zgłoszenia w inne stany. W tych krajach pierwszeństwo i nowość zostaną ustalone nie w dniu faktycznego złożenia wniosku w lokalnym urzędzie patentowym, ale w dniu pierwszego złożenia wniosku. Pierwszeństwo Konwencji w zakresie patentowania wzorów przemysłowych i rejestracji znaków towarowych obowiązuje przez 6 miesięcy. Konwencja ustanowiła tymczasową ochronę niektórych przedmiotów własności przemysłowej na wystawach międzynarodowych. Zasady wystawiania wynalazków na wystawach międzynarodowych w krajach uczestniczących ustalają zasadę, że wystawienie wynalazku na wystawie nie uniemożliwia jego opatentowania w tym kraju. Okres pierwszeństwa Konwencji liczony jest od momentu umieszczenia produktu na wystawie. Z wyjątkiem przepisów dotyczących traktowania narodowego i pierwszeństwa konwencji, Konwencja paryska zawiera ograniczoną liczbę ujednoliconych przepisów materialnych. Konwencja zapewnia wszystkim Państwom-Stronom całkowitą swobodę w wydawaniu ustawodawstwa krajowego dotyczącego ochrony własności przemysłowej zgodnie z ich tradycjami narodowymi. W związku ze wzrostem liczby zgłoszeń tych samych przedmiotów własności przemysłowej w różnych krajach oraz ekspansją patentów zagranicznych zawarto Waszyngtoński Traktat Współpracy Patentowej z 1970 r. (PCT). Jej członkowie utworzyli Międzynarodowy Związek Współpracy Patentowej. Traktat ustanawia procedurę sporządzania i składania międzynarodowego zgłoszenia o tytuł ochronny. Procedura ta zmniejsza koszty patentowania zagranicznego i przyspiesza jego procedurę. W tym celu przewiduje się utworzenie międzynarodowych organów poszukiwawczych na wzór państwowych urzędów patentowych. Organy te przeprowadzają poszukiwania dokumentów w materiałach wniosków oraz organizują egzaminy krajowe, a także międzynarodowe egzaminy wstępne. Traktat Waszyngtoński nie wprowadza ani jednego patentu międzynarodowego, ale zawiera jego elementy. Głównym traktatem międzynarodowym, który przezwycięża terytorialny charakter ochrony znaków towarowych, jest Konwencja madrycka o międzynarodowej rejestracji fabryk i znaków towarowych z 1891 r. (zmieniona w 1979 r., Protokół z 1989 r.). Konwencja zapewnia ochronę znaków we wszystkich państwach członkowskich bez ich rejestracji w każdym państwie. W tym celu utworzono Międzynarodowe Biuro Własności Intelektualnej, które dokonuje międzynarodowej rejestracji znaków, obowiązującej we wszystkich krajach uczestniczących. Konwencja opracowała klasyfikację nicejską. Rejestracja międzynarodowa jest ważna przez 20 lat, niezależnie od okresów ustanowionych w ustawodawstwie krajowym. Rosyjskie ustawodawstwo patentowe opiera się na ustawie patentowej Federacji Rosyjskiej z dnia 23.09.1992 września 3517 r. nr 1-22.03.1991, która, choć została zmieniona, od dawna wymagała rewizji. Prawa cudzoziemców do własności przemysłowej w Federacji Rosyjskiej ustalane są zgodnie z zasadą wzajemności: w odniesieniu do praw właściciela patentu - na podstawie umów międzynarodowych; w odniesieniu do uprawnień właściciela znaku towarowego – na zasadzie zasady wzajemności w przypadku braku umowy międzynarodowej. Ustawa określiła tryb uzyskiwania przez cudzoziemców patentów w Federacji Rosyjskiej i ich wygaśnięcia, a także możliwość wcześniejszego rozwiązania patentu. W Rosji obowiązuje także ustawa RSFSR z dnia 948 marca 1 r. nr 1992-19 „O konkurencji i ograniczaniu działalności monopolistycznej na rynkach produktów” (która również jest od dawna przestarzała) oraz szereg innych ustaw dotyczących praw własności przemysłowej przyjętych w 2 r. prawa własności w kraju nieskodyfikowane w ustawodawstwie. W Kodeksie cywilnym brak jest regulacji materialnej i kolizyjnej tych stosunków. Wszelkie spory dotyczące praw własności przemysłowej z elementem obcym można rozstrzygać jedynie przez analogię. Regulacja kolizyjna dotyczy wyłącznie umów licencyjnych (podpunkt 1211 ust. XNUMX art. XNUMX Kodeksu Cywilnego). Od wielu lat istnieje pilna potrzeba udoskonalenia prawa rosyjskiego w zakresie regulacji stosunków wynikających z prawa własności przemysłowej. Temat 10. MAŁŻEŃSTWO I STOSUNKI RODZINNE W PRAWIE PRYWATNYM MIĘDZYNARODOWYM 10.1. Główne problemy relacji małżeńskich i rodzinnych z elementem obcym Stosunki małżeńskie i rodzinne to złożone stosunki o charakterze osobistym niemajątkowym i majątkowym, oparte na więzach rodzinnych i regulowane normami prawa cywilnego (w szerokim tego słowa znaczeniu). W wielu krajach nie istnieje prawo rodzinne jako samodzielna gałąź prawa, a stosunki z zakresu prawa rodzinnego reguluje prawo cywilne (Niemcy, Szwajcaria, Francja). W większości współczesnych państw prawo rodzinne jest oddzielone od prawa cywilnego, skodyfikowane i stanowi samodzielną gałąź prawa (Federacja Rosyjska, Algieria, kraje Europy Wschodniej i Ameryki Łacińskiej). W przepisach większości państw brak jest legislacyjnej definicji małżeństwa, a jego problemy prawne nie są w pełni uregulowane ani w prawie, ani w doktrynie. Niemal powszechnie przyjmuje się, że małżeństwo to prawnie sformalizowany, dobrowolny związek mężczyzny i kobiety, mający na celu utworzenie rodziny i zakładający wspólne pożycie z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego. Należy od razu zauważyć, że ta definicja małżeństwa nie odpowiada prawu wszystkich państw. We współczesnej doktrynie prawnej i praktyce sądowej małżeństwo definiuje się jako umowę małżeńską, status małżeński lub związek małżeński. Najczęściej spotykany jest pogląd, że małżeństwo jest umową, czynnością cywilną, z której powstają prawa i obowiązki osobiste i majątkowe małżonków. Relacje rodzinne z elementem zagranicznym są integralną częścią międzynarodowych stosunków obywatelskich. Obcy pierwiastek w relacjach małżeńskich i rodzinnych może przejawiać się we wszystkich jego wariantach. W ustawodawstwie niektórych państw wyraźnie rozróżnia się małżeństwa „zagraniczne” (między obcokrajowcami) i „mieszane” (między obcokrajowcami a ich własnymi obywatelami). Stosunki rodzinne są w maksymalnym stopniu związane z tradycjami narodowymi, religią, zwyczajami codziennymi i etnicznymi, dlatego prawo rodzinne różnych krajów jest zasadniczo różne i praktycznie nie może być ujednolicone. Wszystko to powoduje poważne kolizje praw w zakresie prawa małżeńskiego i rodzinnego. Główne problemy konfliktowo-prawne małżeństwa i rodziny to: 1) forma i warunki małżeństwa; 2) ograniczenia rasowe i religijne; 3) zakazy zawierania małżeństw z cudzoziemcami; 4) konieczność uzyskania zgody (dyplomatycznej, rodziców lub opiekunów) na zawarcie małżeństwa; 5) prawo osobiste (supremacja) męża; 6) zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika i przedstawiciela; 7) poligamia i monogamia; 8) małżeństwa osób tej samej płci; 9) odpowiedzialność prawną za odmowę zawarcia małżeństwa przyrzeczonego; 10) „małżeństwa kulawe” itp. W doktrynie prawa, za pomocą analizy porównawczej, zidentyfikowano najczęstsze kolizyjne wiązania przy ustalaniu prawa właściwego: 1) prawo miejsca zawarcia małżeństwa; 2) prawo osobiste obojga małżonków; 3) prawo kraju stałego zamieszkania dziecka; 4) prawo osobowe przysposabiającego; 5) prawo właściwości instytucji; 6) prawo sądu; 7) prawo państwa wspólnego zamieszkania małżonków; 8) prawo ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania; 9) prawo osobiste dziecka; 10) prawo lokalizacji wspólnego majątku rodzinnego. Próby ujednolicenia relacji małżeńskich i rodzinnych z elementem obcym podejmowane są od początku XX wieku. Na poziomie uniwersalnym opracowano cały zestaw Konwencji haskich dotyczących zagadnień prawa rodzinnego: w sprawie rozstrzygania kolizji przepisów i jurysdykcji w zakresie rozwodów i separacji sądowej małżonków, 1902; w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych, 1972; o współpracy w zakresie adopcji zagranicznej, 1993; w sprawie rozstrzygania kolizji prawa w dziedzinie małżeństwa, 1995 itd. (w sumie około 50). Konwencje te zawierają głównie ujednolicone normy kolizyjne. Główną wadą konwencji haskich jest ograniczony krąg ich uczestników. Wiele z nich nigdy nie weszło w życie, ponieważ nie uzyskało wymaganej liczby ratyfikacji. Wielka Brytania skodyfikowała normy prawne dotyczące małżeństwa i stosunków rodzinnych z udziałem cudzoziemców i bezpaństwowców (Rozdział VII). Takie stosunki mogą podlegać zarówno prawu rosyjskiemu, jak i obcemu. W przypadku rozstrzygnięcia konfliktu na korzyść prawa obcego, ustalana jest procedura ustalenia treści obcego prawa rodzinnego (art. 166 UK). Za to odpowiada sąd i inne właściwe organy Federacji Rosyjskiej. Treść obcego prawa rodzinnego ustalana jest z uwzględnieniem jego urzędowej wykładni, praktyki stosowania i doktryny w danym państwie obcym. Wielka Brytania zawiera klauzulę dotyczącą porządku publicznego (art. 167), zgodnie z którą normy zagranicznego prawa rodzinnego nie są stosowane, jeśli ich stosowanie jest sprzeczne z podstawami praworządności (porządku publicznego) Federacji Rosyjskiej. W takich przypadkach obowiązują przepisy prawa rosyjskiego. 10.2. Małżeństwa Tryb zawierania małżeństwa i jego główne formy pod względem wystąpienia skutków prawnych w różnych krajach są definiowane zasadniczo odmiennie: tylko cywilna forma małżeństwa (Federacja Rosyjska, Szwajcaria, Francja, Niemcy, Japonia); tylko religijni (Izrael, Irak, Iran, niektóre stany USA i prowincje Kanady); alternatywnie jedno lub drugie (Wielka Brytania, Hiszpania, Dania, Włochy); zarówno cywilne, jak i religijne (państwa Ameryki Łacińskiej, państwa Bliskiego Wschodu i Azji Południowo-Wschodniej). Nielegalne współżycie z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego generuje także pewne konsekwencje cywilnoprawne. W niektórych stanach USA zwykłe wspólne pożycie po pewnym okresie wspólnego pożycia umożliwia sądowi ustanowienie precedensu dla domniemania legalnego małżeństwa. Warunki zawarcia małżeństwa w prawie krajowym również są zasadniczo różne, ale można wyróżnić kilka cech wspólnych: osiągnięcie wieku uprawniającego do zawarcia małżeństwa określonego przez prawo; odpowiedzialność za ukrywanie okoliczności uniemożliwiających zawarcie małżeństwa; zakaz zawierania małżeństw pomiędzy bliskimi krewnymi, rodzicami adopcyjnymi i adoptowanymi dziećmi, opiekunami i podopiecznymi; zakaz zawierania małżeństw z osobami ubezwłasnowolnionymi częściowo lub całkowicie; potrzeba wyraźnej zgody Pary Młodej. Ustawodawstwo prawie wszystkich krajów przewiduje specjalną formę małżeństwa - małżeństwa konsularne. Małżeństwa takie zawierane są w konsulatach lub wydziałach konsularnych ambasad pomiędzy obywatelami państwa akredytującego znajdującymi się na terytorium danego państwa obcego. Małżeństwa konsularne zawierane są na podstawie konwencji konsularnych; Do takich małżeństw stosuje się ustawodawstwo państwa akredytującego. Niektóre konwencje konsularne przewidują wymóg uwzględnienia prawa państwa przyjmującego (Konwencja Konsularna między Federacją Rosyjską a Stanami Zjednoczonymi). Najbardziej dotkliwym problemem relacji małżeńskich i rodzinnych z elementem obcym jest duża liczba małżeństw „ułomnych”, czyli takich, które w jednym państwie rodzą skutki prawne, aw innym są uważane za nieważne. Problem ten jest generowany przez fakt, że wiele krajów nie uznaje formy i procedury zawarcia małżeństwa, jeśli różnią się one od ich krajowych regulacji. Na przykład w Izraelu małżeństwa mieszane zawarte za granicą są uznawane tylko wtedy, gdy ślub odbył się w synagodze. Kulejące małżeństwa są poważnym zjawiskiem destabilizującym życie międzynarodowe, powodują niepewność prawną i pociągają za sobą negatywne konsekwencje. Nie tak dawno temu podjęto próbę wyeliminowania tych niedociągnięć za pomocą Konwencji haskiej o rozstrzyganiu kolizji praw w dziedzinie małżeństwa z 1995 r. Konwencja ta jednak nie weszła jeszcze w życie, ponieważ ma ograniczone grono uczestników i państwa, które nie uznają małżeństw zawartych za granicą, nie przystąpiły do Konwencji. Ogólnymi wiązaniami kolizyjnymi dla rozstrzygnięcia kwestii małżeństwa jest prawo osobiste obojga małżonków (podlega mu wewnętrzne warunki małżeństwa) oraz prawo miejsca zawarcia małżeństwa (określa formę i tryb zawierania małżeństwa). Wiązania te są przewidziane zarówno w ustawodawstwie krajowym, jak i w Konwencji haskiej w sprawie rozstrzygania kolizji praw w dziedzinie małżeństwa. Przy zawieraniu małżeństw mieszanych i zagranicznych na terytorium Rosji ich procedura i forma podlegają prawu rosyjskiemu (klauzula 1, art. 156 Wielkiej Brytanii). Ustawodawca przewidział kumulację związania kolizyjnego. Warunki zawarcia małżeństwa określa prawo osobiste każdego z małżonków (tj. możliwe jest jednoczesne stosowanie orzeczeń dwóch systemów prawnych). Jednocześnie konieczne jest uwzględnienie przepisów prawa rosyjskiego dotyczących okoliczności uniemożliwiających zawarcie małżeństwa (klauzula 2, art. 156 UK). W sposób szczególny dokonuje się regulacji procedury zawarcia małżeństwa osób o podwójnym obywatelstwie i bezpaństwowców. Jeśli bipatryd ma również obywatelstwo rosyjskie, warunki jego małżeństwa określa prawo rosyjskie. W przypadku osób posiadających wielokrotne obywatelstwo warunki zawarcia małżeństwa są określane przez ustawodawstwo państwa według własnego wyboru (klauzula 3, art. 156 Wielkiej Brytanii). Przy ustalaniu warunków zawarcia małżeństwa dla bezpaństwowców stosuje się prawo państwa ich stałego miejsca zamieszkania (klauzula 4, art. 156). Tak więc w art. 156 Wielkiej Brytanii ustanawia „łańcuch” norm kolizyjnych, które regulują procedurę zawierania małżeństwa w różny sposób dla różnych kategorii osób. Małżeństwa między cudzoziemcami zawarte w placówkach konsularnych i dyplomatycznych obcych państw na terytorium Federacji Rosyjskiej są uznawane za ważne na zasadzie wzajemności (klauzula 2, art. 157 UK). Małżeństwa poza terytorium Federacji Rosyjskiej reguluje paragraf 1 art. 157 i art. 158 SK. Norma klauzula 1 art. 157 KI rodzi wiele pytań: jaki ma charakter – rozkazujący czy rozporządzający; co dokładnie ustanawia - prawo lub obowiązek obywateli Federacji Rosyjskiej do zawierania małżeństw za granicą w instytucjach dyplomatycznych lub konsularnych Federacji Rosyjskiej; Czy obywatele Rosji mają prawo zawierać związki małżeńskie poza Federacją Rosyjską, nie w placówkach dyplomatycznych lub konsularnych Federacji Rosyjskiej, ale w lokalnych organach rejestracji małżeństw? Małżeństwa zawarte pomiędzy obywatelami Rosji i cudzoziemcami poza Federacją Rosyjską są uznawane za ważne w Rosji, jeżeli ich forma i przebieg są zgodne z prawem miejsca zawarcia małżeństwa oraz wymogami art. 14 SK. W związku z pewnymi specyficznymi tendencjami w rozwoju prawa rodzinnego za granicą (Holandia, Szwecja, USA itp.) istnieje problem uznawania w Federacji Rosyjskiej małżeństw osób tej samej płci zawartych między obywatelami Rosji i cudzoziemcami poza granicami Rosji. Federacji, ponieważ rosyjskie ustawodawstwo nie zakazuje bezpośrednio małżeństw osób tej samej płci. Małżeństwa między cudzoziemcami zawarte poza Federacją Rosyjską są uznawane za ważne z zastrzeżeniem prawa miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte. Nieważność małżeństw z elementem zagranicznym określa ustawodawstwo stosowane w momencie zawarcia małżeństwa (art. 159 Wielkiej Brytanii). 10.3. Rozwód Aż do lat 70-tych. XX wiek Niemal na całym świecie rozwód uznawano za sankcję za winne zachowanie małżonków, za naruszenie umowy małżeńskiej, z odzyskaniem odszkodowania i zadośćuczynieniem za szkody moralne. W połowie lat 70. XX wiek W większości krajów europejskich przeprowadzono reformę rozwodową. Głównym nurtem reformy jest odrzucenie koncepcji rozwodu jako sankcji i przejście do koncepcji: rozwód jest stwierdzeniem nieudanego małżeństwa. Współczesne ustawodawstwo w większości krajów przewiduje zarówno sądowe, jak i pozasądowe procedury rozwodowe. Na poziomie powszechnym międzynarodowym kwestie te uregulowane są w Konwencji haskiej o uznawaniu rozwodu i separacji sądowej małżonków z 1970 r. Konwencja z 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych dla państw WNP stanowi, że w przypadku rozwodu stosuje się prawo kraju, którego małżonkowie są obywatelami w chwili rozwodu. W przypadku innego obywatelstwa małżonków stosuje się prawo państwa miejsca rozwiązania małżeństwa. Tryb rozwiązania małżeństw zagranicznych i mieszanych określają konwencje konsularne i ustawodawstwo krajowe. Większość stanów uznaje rozwody mające miejsce za granicą. Głównym powiązaniem kolizyjnym przy rozstrzyganiu kwestii rozwodowych jest prawo miejsca rozwodu, powiązania pomocnicze to prawo osobiste małżonków i prawo sądu. W krajach europejskich istnieje metoda rozwiązania stosunku małżeńskiego podobna do rozwodu, ale odmienna pod względem prawnym. Na wniosek stron sąd orzeka separację (separację sądową) małżonków. Małżeństwo nie kończy się, ale małżonkowie otrzymują prawo do separacji. Główna różnica między separacją a rozwodem polega na tym, że w przypadku śmierci jednego z małżonków, drugi zachowuje prawa do spadku. Procedurę rozwiązania małżeństwa z elementem obcym zgodnie z prawem rosyjskim określa art. 16°CK, zawierający „łańcuch” norm kolizyjnych. Do rozwiązania małżeństwa na terytorium Federacji Rosyjskiej stosuje się wyłącznie prawo rosyjskie, czyli prawo sądu. Prawo obywateli rosyjskich do rozwiązania małżeństwa z cudzoziemcami mieszkającymi poza Federacją Rosyjską ustanawia ustawa przed sądami rosyjskimi lub w placówkach dyplomatyczno-konsularnych Federacji Rosyjskiej. Rozwiązanie małżeństwa poza Federacją Rosyjską uznaje się za ważne w Rosji, z zastrzeżeniem prawa odpowiedniego obcego państwa. Główne wymagania to zgodność z wymogami prawa obcego dotyczącymi kompetencji organów i ustawodawstwa dotyczącego rozwodu. 10.4. Stosunek prawny między małżonkami Co do zasady kolizyjna regulacja osobistych stosunków niemajątkowych małżonków opiera się na zastosowaniu prawa osobistego męża i prawa osobistego żony. Głównym powiązaniem kolizyjnym jest prawo ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków. Zasada definiująca ma atrybut terytorialny. Jeżeli małżonkowie nigdy nie mieszkali razem, zastosowanie ma prawo państwa, w którym znajduje się forum sądu. Powszechnie stosuje się klauzulę porządku publicznego. W krajach rozwiniętych równe prawa męża i żony są prawnie ustanowione. Specyficzna regulacja stosunków osobistych pomiędzy małżonkami ma miejsce w prawie angloamerykańskim (Wielka Brytania, USA). Małżonkowie mają obowiązek tworzyć małżeńską wspólnotę życia (konsorcjum). Problem wyboru prawa właściwego dla regulacji osobistych stosunków małżeńskich rozwiązuje się za pomocą „łańcucha” norm kolizyjnych. Ogólne powiązanie kolizyjne – prawo kraju, w którym małżonkowie wspólnie mieszkają; w przypadku braku wspólnego miejsca zamieszkania – prawo państwa, na którego terytorium małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania. Jeżeli małżonkowie nigdy nie mieszkali razem, zastosowanie ma prawo państwa sądu. W niektórych krajach (Wielka Brytania, Niemcy, Francja) dominującym prawem kolizyjnym jest prawo osobiste męża, które obowiązuje niezależnie od odmiennego miejsca zamieszkania i odmiennego obywatelstwa małżonków. Stosunki majątkowe między małżonkami opierają się na umownym lub prawnym reżimie wspólności majątkowej. Rodzaje reżimów prawnych majątku - wspólność (Francja, Szwajcaria), odrębność (Wielka Brytania, Niemcy), majątek odroczony (Dania, Szwecja, Norwegia). Ustawodawstwo większości krajów europejskich przewiduje obowiązki w zakresie wzajemnych alimentów między małżonkami. Kwestię tę można rozwiązać zarówno w sądzie, jak i na mocy porozumienia między małżonkami w sprawie wypłaty alimentów. Konfliktowe problemy zobowiązań alimentacyjnych rozwiązuje się w oparciu o zastosowanie prawa miejsca zamieszkania (wspólnego miejsca zamieszkania małżonków). Problemy mogą się pojawić, jeśli małżonkowie nie mają wspólnego miejsca zamieszkania. W takich przypadkach główną zasadą kolizyjną jest prawo sądu. Współczesne prawo gwarantuje zasadę równości praw i obowiązków majątkowych małżonków. W krajach zachodnich przy zawieraniu małżeństwa obowiązkowa jest umowa przedmałżeńska. Istnieje możliwość zawarcia takiej umowy pod warunkiem (zawieszającym lub podlegającym rozwiązaniu). Ustawodawstwo większości krajów przewiduje nieograniczoną autonomię woli w zakresie treści umowy małżeńskiej. Jedynym ograniczeniem jest to, aby postanowienia umowy małżeńskiej były zgodne z porządkiem publicznym państwa. Ustanowiono także możliwość nieograniczonej autonomii woli w kwestii prawa właściwego. Stosuje się również prawo wspólnego obywatelstwa lub wspólnego miejsca zamieszkania małżonków oraz prawo państwa, w którym odbywa się postępowanie. W prawie rosyjskim dotyczącym stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami ustanawia się także „łańcuch” norm kolizyjnych - prawo kraju wspólnego zamieszkania, prawo kraju ostatniego wspólnego zamieszkania, prawo rosyjskie (w terytorium Federacji Rosyjskiej) jako prawo sądu (art. 161 KI). Koncepcja i tryb zawierania umowy małżeńskiej to zupełnie nowe przepisy w prawie rosyjskim (art. 40-44 kodeksu rodzinnego). Główną różnicą między rosyjską umową małżeńską a umową małżeńską w prawie obcym jest prawo stron do regulowania wyłącznie stosunków majątkowych. Zawierając umowę małżeńską i umowę o wypłacie alimentów w małżeństwach z elementem zagranicznym, strony mają możliwość wyboru prawa właściwego. W przypadku braku porozumienia stron co do prawa właściwego, regulacja odbywa się poprzez zastosowanie „łańcucha” norm kolizyjnych ustanowionego w art. 161 SK. 10.5. Stosunek prawny między rodzicami a dziećmi Kolizyjna regulacja statusu prawnego dzieci opiera się na stosowaniu prawa obywatelstwa dziecka. Obywatelstwo dzieci ustala się na podstawie obywatelstwa rodziców, w drodze porozumienia między nimi (jeżeli rodzice mają różne obywatelstwa), zgodnie z zasadą gruntu (Uchwała Komitetu Ministrów UE „W sprawie obywatelstwa dzieci urodzonych w małżeństwie” ). Do głównych problemów stosunków prawnych między rodzicami a dziećmi należy ustalenie i zakwestionowanie ojcostwa (macierzyństwa), pozbawienie praw rodzicielskich, obowiązki alimentacyjne rodziców i dzieci, ochrona praw dziecka oraz instytucja władzy rodzicielskiej. Stosunki te regulowane są przede wszystkim w oparciu o prawo osobiste dzieci i rodziców (prawo państwa obywatelstwa lub miejsca zamieszkania). Zastosowanie ma także prawo państwa zwykłego pobytu dziecka, prawo instytucji właściwej oraz prawo sądu. Większość tych kwestii reguluje prawo międzynarodowe (Konwencja haska o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych z 1956 r.; Konwencja o prawach dziecka z 1989 r.; o kompetencjach i prawie właściwym w odniesieniu do ochrony małoletnich z 1961 r. ). Prawo właściwe w sprawach ustalania i kwestionowania ojcostwa i macierzyństwa określa art. 162 SK. Główną kolizją praw jest prawo właściwe dla obywatelstwa dziecka od urodzenia. Ustalenie (zakwestionowanie) ojcostwa (macierzyństwa) na terytorium Federacji Rosyjskiej wiąże się ze stosowaniem prawa rosyjskiego. Ustawodawca ustanowił prawo obywateli Rosji spoza Federacji Rosyjskiej do kontaktowania się z placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi Federacji Rosyjskiej w sprawie rozstrzygnięcia tych kwestii. Prawa i obowiązki rodziców i dzieci reguluje art. 163 SK. Główną kolizją prawa jest prawo wspólnego pobytu rodziców i dzieci. Jeżeli nie ma wspólnego miejsca zamieszkania, zastosowanie ma prawo właściwe dla obywatelstwa dziecka. Obowiązki alimentacyjne i inne stosunki zakładają subsydiarne stosowanie prawa miejsca stałego pobytu dziecka. Obowiązki alimentacyjne dorosłych dzieci i innych członków rodziny określa prawo wspólnego zamieszkania (art. 164 kodeksu rodzinnego). W przypadku braku wspólnego miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, którego obywatelem jest osoba ubiegająca się o alimenty. 10.6. Przysposobienie (adopcja) w prawie prywatnym międzynarodowym Instytucja adopcji (adopcji) jest jedną z najstarszych instytucji prawnych (znanych od czasów antycznych). Adopcja jest złożoną kwestią prawną i etyczną, ponieważ wymaga silnej wiary w najlepszy interes dziecka. Na poziomie międzynarodowym główne kwestie adopcji zostały rozstrzygnięte w Europejskiej konwencji o adopcji dzieci z 1967 r. W ostatnich latach adopcja (adopcja) przez cudzoziemców i adopcja za granicą stała się niezwykle powszechna. W związku z tym współczesne prawo międzynarodowe ustanowiło wyższy standard wymagań adopcyjnych. System adopcji zapisany w Konwencji ONZ o prawach dziecka z 1989 r. zapewnia gwarancje praw i interesów dziecka w przypadku adopcji. Uregulowaniu prawnemu tych zagadnień poświęcono Rekomendację Komitetu Ministrów UE „O wychowaniu rodzin” oraz Konwencję o ochronie dzieci i współpracy w zakresie adopcji zagranicznej z 1993 roku. Kwestie kolizyjne dotyczące przyjęcia w ustawodawstwie rosyjskim są rozwiązywane w oparciu o „łańcuch” norm kolizyjnych. Głównym powiązaniem kolizyjnym jest prawo osobiste rodzica adopcyjnego (obywatelstwo lub miejsce zamieszkania) w przypadku adopcji dziecka będącego obywatelem Federacji Rosyjskiej na terytorium Federacji Rosyjskiej. Jednocześnie ustala się potrzebę przestrzegania ustawodawstwa rodzinnego Federacji Rosyjskiej i traktatów międzynarodowych Federacji Rosyjskiej (część 2, klauzula 1, art. 165 Kodeksu rodzinnego). Przysposobienie dzieci obywateli Rosji przez cudzoziemców pozostających w związku małżeńskim z obywatelami Rosji na terytorium Federacji Rosyjskiej zakłada stosowanie prawa rosyjskiego z uwzględnieniem zobowiązań międzynarodowych Federacji Rosyjskiej. Ustawodawca ustalił także zastosowanie prawa instytucji właściwej w przypadku przysposobienia cudzoziemca na terytorium Federacji Rosyjskiej. Ustalono także wykaz przypadków, w których adopcja wymaga zgody właściwej instytucji Federacji Rosyjskiej, przedstawicieli prawnych dziecka i samego dziecka. W przypadku ewentualnego naruszenia praw dziecka należy odmówić adopcji lub unieważnić adopcję przed sądem. Urzędom konsularnym Federacji Rosyjskiej powierzono odpowiedzialność za ochronę praw i interesów dzieci – obywateli Federacji Rosyjskiej, adoptowanych przez cudzoziemców, poza Federacją Rosyjską. Przy adopcji dzieci będących obywatelami Federacji Rosyjskiej poza Federacją Rosyjską stosuje się prawo instytucji właściwej państwa, którego obywatelem jest rodzic adopcyjny. Aby dokonać takiej adopcji, konieczne jest uzyskanie uprzedniej zgody właściwego organu Federacji Rosyjskiej. Temat 11. RELACJE DZIEDZICTWA W PRAWIE PRYWATNYM MIĘDZYNARODOWYM 11.1. Główne problemy w zakresie stosunków spadkowych powikłanych elementem obcym Prawo spadkowe jest jedną z instytucji prawa cywilnego, rozumianego jako zespół norm regulujących stosunki związane z przeniesieniem praw i obowiązków spadkodawcy na inne osoby. Dziedziczenie jest jedną z najważniejszych pochodnych metod przeniesienia własności. Istnieje ścisły związek pomiędzy prawem spadkowym a prawem majątkowym. Przedmiotem prawa spadkowego może być tylko to, co może być przedmiotem prawa własności prywatnej. Prawo własności ma pierwszeństwo przed prawem dziedziczenia. Rodzaje dziedziczenia – dziedziczenie testamentowe i ustawowe. Podstawowym rodzajem dziedziczenia jest dziedziczenie testamentowe. Wyjściowa zasada dziedziczenia testamentowego zarówno w prawie kontynentalnym, jak i zwyczajowym jest połączeniem dwóch podstawowych zasad: wolności testamentu i ochrony interesów rodziny. Niemal we wszystkich państwach testament rozumiany jest jako jednostronna transakcja, dobrowolny akt spadkodawcy. Formy testamentu różnią się zasadniczo w zależności od prawa różnych państw. Próby częściowego ujednolicenia prawa spadkowego podjęto w Konwencji haskiej o kolizji praw dotyczących form rozporządzeń testamentowych oraz w Konwencji waszyngtońskiej o formach testamentów z 1973 r. Jednakże prawo spadkowe, podobnie jak prawo rodzinne, jest w bardzo dużym stopniu zdeterminowane przez tradycje i zwyczaje narodowe i dlatego jest bardzo trudny do ujednolicenia. Dziedziczenie z mocy prawa ma znaczenie subsydiarne. Zasadniczo dokonuje się tego: w przypadku braku testamentu; jeżeli zostanie uznana za nieważną; odmowa spadkobiercy na podstawie testamentu przyjęcia spadku; w przypadku dziedziczenia części majątku. Niemal we wszystkich krajach funkcjonuje koncepcja udziału obowiązkowego – ograniczenia zasady wolności woli na rzecz członków rodziny spadkodawcy. Ustawodawstwa różnych krajów w różny sposób określają kolejność dziedziczenia zgodnie z prawem oraz krąg spadkobierców przymusowych. Ponadto istnieją zasadnicze różnice w dziedziczeniu majątku ruchomego i nieruchomego. W prawie większości państw ustalane są imperatywne normy kolizyjne dotyczące dziedziczenia nieruchomości. Kolejność dziedziczenia takiej własności określa prawo stanu jej lokalizacji. W prawie spadkowym istnieje podział związku kolizyjnego w celu określenia ustroju majątkowego w zależności od jego kategorii. W związku z tym do określenia prawa właściwego stosuje się różne zasady kolizyjne. Przy dziedziczeniu majątku ruchomego dochodzi do kumulacji wiązań kolizyjnych: stosuje się jednocześnie prawo osobowe spadkodawcy, prawo miejsca sporządzenia aktu i prawo sądowe. Kategoria majątku (ruchomego i nieruchomego) określana jest zgodnie z normami prawa krajowego (głównie) lub umowy międzynarodowej. Ponieważ przynależność rzeczy do ruchomości lub nieruchomości jest różnie określana, pogłębia to problemy dziedzicznych stosunków prawnych z elementem obcym. Obecnie wiele państw ustanowiło zasadę jedności własności dziedzicznej. Wymieńmy problemy kolizyjne prawa spadkowego: 1) ustalenie kręgu spadkobierców przez prawo i testament; 2) system dziedziczenia; 3) wymagania dotyczące formy testamentu; 4) rozróżnienie dziedziczenia majątku ruchomego i nieruchomego; 5) możliwość stosowania zasady jedności masy dziedzicznej; 6) kwestie ważności testamentu; 7) ustalenie zdolności testamentowej. Obowiązujące przepisy kolizyjne ogólne i szczególne – prawo miejsca położenia rzeczy; prawo położenia nieruchomości; prawo osobiste spadkodawcy; prawo dotyczące obywatelstwa spadkodawcy w chwili jego śmierci; prawo ostatniego stałego miejsca zamieszkania spadkodawcy; prawo miejsca, w którym sporządzono testament. Prawo osobiste spadkodawcy ma pierwszorzędne znaczenie. Regulację kolizyjną stosunków spadkowych w prawie rosyjskim stanowi art. 1224 kc, ustanawiający „łańcuch” norm kolizyjnych. Głównym powiązaniem kolizyjnym stosunków spadkowych jest prawo ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Do ustalenia porządku prawnego dziedziczenia nieruchomości stosuje się prawo miejsca położenia nieruchomości. Przy dziedziczeniu nieruchomości rosyjskiej wpisanej do rejestru państwowego Federacji Rosyjskiej obowiązuje wyłącznie prawo rosyjskie. Ustalenia zdolności testacyjnej osoby, formy testamentu lub czynności jego unieważnienia dokonuje się według prawa państwa zamieszkania spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu. Testament lub akt jego unieważnienia uznaje się za ważny pod względem formalnym, jeżeli odpowiada wymogom prawa miejsca, w którym testament został sporządzony, lub prawa rosyjskiego. 11.2. Prawa do dziedziczenia cudzoziemców w Federacji Rosyjskiej i obywateli rosyjskich za granicą Podstawą regulacji prawa spadkowego w Rosji jest ust. V GK. Prawo rosyjskie ustanawia system narodowy dla spadkobierców zagranicznych. Zasada ta ma charakter imperatywny i może wyeliminować pojawienie się problemu konfliktu. W praktyce jednak traktowanie narodowe jest przyznawane zgodnie z postanowieniami umów międzynarodowych lub z zastrzeżeniem wzajemności (jeśli nie ma umowy międzynarodowej). Od systemu krajowego przewidziano również pewne wyjątki. W dziedzinie stosunków dziedzicznych działa zasada wzajemności materialnej. Prawa dziedziczenia cudzoziemców w Rosji i obywateli rosyjskich za granicą regulują głównie konwencje konsularne i umowy o pomocy prawnej. Rozważmy postanowienia umów dwustronnych Federacji Rosyjskiej dotyczące pomocy prawnej w zakresie stosunków spadkowych. 1. Obywatele jednej strony w zakresie dziedziczenia są w pełni zrównani z obywatelami drugiej strony, tj. cudzoziemcy są uznawani za zdolnych do dziedziczenia z mocy prawa i testamentu na równi z własnymi obywatelami; majątek spadkowy przechodzi na spadkobierców zagranicznych na takich samych warunkach, jakie mają zastosowanie do własnych obywateli. 2. Opodatkowanie w zakresie dziedziczenia w stosunku do cudzoziemców odbywa się na takich samych zasadach, jakie przysługują ich własnym obywatelom. Kwoty spadkowe należne cudzoziemcom są swobodnie przekazywane za granicę przy zachowaniu wzajemności. 3. Dziedziczenie przez obywateli jednej strony na terytorium drugiej jest dopuszczalne tylko w odniesieniu do tych rodzajów mienia, które według prawa tego państwa mogą być przedmiotem dziedziczenia dla własnych obywateli. 4. Przedmiotem rozrządzenia testamentowego na terytorium jednej ze Stron przez obywateli drugiej Strony może być wszystko, co zgodnie z prawem państwa przyjmującego może być przedmiotem rozrządzenia testamentowego jego własnych obywateli. 5. Przedłużenie terminów objęcia spadku w stosunku do cudzoziemców następuje przed sądami jednego państwa na takich samych zasadach, jak w przypadku obywateli lokalnych (w umowach z poszczególnymi państwami – Polską, Węgrami, Bułgarią – obowiązują szczególne regulacje dotyczące obliczanie terminów przyjęcia spadku). 6. Umowy rozwiązują problem tego, które organy państwowe są właściwe w postępowaniu spadkowym. Kwestia ta podlega regulacji kolizyjnej na zasadzie szczególnych powiązań: a) przy dziedziczeniu ruchomości właściwą jest instytucja wymiaru sprawiedliwości państwa, w którym spadkodawca miał ostatnie miejsce stałego pobytu; b) w przypadku dziedziczenia nieruchomości – instytucja wymiaru sprawiedliwości państwa, w którym nieruchomość ta jest położona. 7. Ustanawia się możliwość kompetencji odrębnej w stosunku do mienia położonego na terytorium jednego z umawiających się państw; do dziedziczenia nieruchomości stosuje się prawo tego państwa, a do dziedziczenia majątku ruchomego - prawo drugiej umawiającej się strony, na której terytorium spadkodawca miał miejsce zamieszkania lub którego był obywatelem w chwili śmierci. 8. Testamentową zdolność prawną obywatela określa prawo osobiste spadkodawcy (obywatelstwo lub miejsce zamieszkania). 9. Formę testamentu określa prawo państwa, na którego terytorium spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania. 10. Ważność testamentu określa prawo miejsca sporządzenia testamentu. 11. Testament uznaje się za ważny pod względem formy, jeżeli spełnia wymagania: a) prawa państwa, na którego terytorium testament został sporządzony; b) prawa państwa, którego spadkodawca był obywatelem w chwili śmierci; c) prawo państwa, na którego terytorium spadkodawca miał miejsce zamieszkania w chwili śmierci lub sporządzenia testamentu; d) prawa państwa, na którego terytorium znajduje się nieruchomość, jeśli mówimy o dziedziczeniu takiej nieruchomości. Konwencja z 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych dla krajów WNP ustanawia „łańcuch” norm kolizyjnych regulujących ustawę dziedziczną: 1) prawo do dziedziczenia ruchomości określa prawo strony, na której terytorium spadkodawca miał ostatnie miejsce stałego zamieszkania; 2) prawo do dziedziczenia nieruchomości określa prawo strony, na której obszarze znajduje się ta nieruchomość; 3) zdolność osoby do sporządzenia testamentu i jego unieważnienia, formę testamentu i jego unieważnienia określa prawo strony, na której terytorium spadkodawca miał stałe miejsce zamieszkania w chwili sporządzenia testamentu . Testament lub jego odwołanie nie może zostać uznane za nieważne z powodu nieprzestrzegania wzoru, jeżeli odpowiada on wymogom prawa miejsca sporządzenia testamentu. Ochrona praw spadkowych obywateli rosyjskich za granicą powierzona jest konsulom i jest regulowana postanowieniami konwencji konsularnych. Obywatele rosyjscy mają prawo do otrzymania majątku spadkowego, jeśli spadek zostanie otwarty za granicą. Prawo do dziedziczenia powstaje na podstawie prawa obcego, w związku z czym obywatele rosyjscy są uznawani za spadkobierców zgodnie z prawem państwa, któremu podlega ustawa o dziedziczeniu. Prawo obywateli rosyjskich do występowania jako spadkobiercy określonego porządku w przypadku dziedziczenia z mocy prawa oraz do otrzymania udziału w spadku w przypadku otwarcia spadku za granicą jest określone przez prawo obcego państwa i nie może w żaden sposób zależeć od przepisy ustawodawstwa rosyjskiego. Prawo rosyjskie nie zawiera żadnych ograniczeń dotyczących otrzymywania przez obywateli rosyjskich kwot spadkowych z zagranicy. Oto główne postanowienia konwencji konsularnych (z Wielką Brytanią, Chinami, USA, Szwecją) w zakresie prawa spadkowego: 1) konsul podejmuje działania mające na celu ochronę mienia pozostawionego po śmierci obywatela jego państwa. Majątek ruchomy zostaje przekazany konsulowi, aby zajął się nim zgodnie z jego prawem krajowym; 2) organy państwa przyjmującego są obowiązane zawiadomić konsula o otwarciu spadku na rzecz obywatela państwa akredytacji; 3) konsul ma prawo reprezentować interesy obywateli swojego państwa, żądając udziału w spadku w państwie przyjmującym; 4) konsul jest prawnym przedstawicielem obywateli swojego państwa w sprawach spadkowych w sądach i innych organach państwa przyjmującego. 11.3. Reżim „oszustwa” w prawie prywatnym międzynarodowym Majątek podlegający zbyciu to majątek, który pozostaje po śmierci osoby, która nie pozostawiła spadkobierców ani z mocy prawa, ani z testamentu. Prawo dziedziczenia materialnego prawie wszystkich stanów stanowi w tym przypadku, że taki majątek trafia do skarbu państwa (art. 1151 kodeksu cywilnego). Jednakże w prawie różnych państw wyjaśnienie prawa państwa do dziedziczenia takiego majątku jest zasadniczo odmienne. 1. Koncepcja przejścia zarekwirowanego mienia na własność państwową jako mienia bez właściciela (Francja, Austria, USA). Nabycie własności jako bez właściciela ma charakter początkowy, a nie pochodny, dlatego też własność uszczuplona przechodzi na stan wolny od jakichkolwiek obciążeń i długów. Dziedziczne prawa państwa wynikają tu z „prawa okupacyjnego”. 2. Koncepcja przeniesienia przejętego majątku na własność państwa na mocy prawa dziedziczenia (Federacja Rosyjska, Niemcy, Hiszpania, Szwajcaria, państwa Europy Wschodniej, WNP i kraje bałtyckie). Uzasadnieniem tej koncepcji jest definicja dziedziczenia jako sukcesji uniwersalnej. W takim przypadku za długi spadkodawcy odpowiada państwo, gdyż nabycie majątku na podstawie prawa dziedziczenia jest pochodną metodą przeniesienia własności. Inne uzasadnienie prawa państwa do dziedziczenia zachwianego mienia ma istotne znaczenie praktyczne, jeżeli mienie to należy do cudzoziemca: 1) jeżeli uznamy, że zarekwirowana własność przechodzi na własność państwa w drodze dziedziczenia, to musi zostać przeniesiona do państwa, którego zmarły był obywatelem; 2) jeżeli przyjmiemy, że dziedziczne prawa państwa powstały na podstawie „prawa okupacyjnego”, to uszczerbek mienia staje się własnością państwa, w którym obywatel zmarł lub w którym znajduje się mienie. Praktycznie ogólnie przyjmuje się, że los zarekwirowanego mienia determinowany jest przez prawo państwa, na którego terytorium to mienie się znajduje, i zależy od tego, jaką koncepcję przekazania zrabowanego mienia wyznaje dane państwo. Należy również zwrócić uwagę na różnice w reżimach prawnych dotyczących dziedziczenia mienia ruchomego i nieruchomego, które zostało zarekwirowane. Nawet jeśli państwo trzyma się koncepcji przeniesienia przez prawo dziedziczenia, nieruchomość i tak staje się własnością państwa, na którego terytorium się znajduje. Rzeczy ruchome są albo przekazywane do stanu obywatelstwa zmarłego, albo trafiają do skarbca stanu ich lokalizacji. We współczesnych międzynarodowych stosunkach cywilnych losy utraconego majątku cudzoziemców regulują dwustronne umowy o pomocy prawnej. Umowy te zawierają jednolitą zasadę materialną: przeniesiony majątek ruchomy przechodzi na stan, którego spadkodawca był obywatelem w chwili śmierci; zbyta nieruchomość staje się własnością państwa, na którego terytorium się znajduje. Z tą normą materialną, przesądzającą bezpośrednio losy utraconego majątku, wiąże się kolizja zasad prawnych zawartych w umowach regulujących stosunki spadkowe. Dziedziczenie majątku ruchomego podlega prawu osobistemu spadkodawcy, natomiast dziedziczenie nieruchomości – prawu miejsca położenia rzeczy. Podobna zasada zawarta jest w Konwencji o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych z 1993 roku, zawartej przez kraje WNP. Temat 12. MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE PRAWO PRACY 12.1. Konfliktowe problemy międzynarodowych stosunków pracy Stosunki o szeroko rozumianym charakterze cywilnoprawnym, mieszczące się w zakresie prawa prywatnego, obejmują także stosunki pracy z elementem obcym, ale tylko w zakresie, w jakim ich prawna regulacja dokonywana jest z wykorzystaniem kategorii prawa cywilnego (umowne zobowiązania, prawo i majątek, naprawienie szkody, termin przedawnienia). System norm regulujących takie stosunki pracy tworzy samodzielną gałąź prywatnego przedsiębiorstwa prywatnego – MCTP, na którą składają się regulacje merytoryczne i kolizyjne. W dziedzinie prawa pracy z większą siłą niż typowa dla prawa cywilnego przejawia się zasada prawa publicznego. Prawo pracy (podobnie jak prawo rodzinne) jest konglomeratem przepisów prawa publicznego i prawa prywatnego, chociaż co do zasady prawo pracy jest objęte systemem prawa prywatnego krajowego. Interwencja państwa w tej sferze stosunków prawnych wynika z konieczności prowadzenia określonej polityki społecznej, zapewniającej równowagę interesów pracowników i pracodawców w celu uniknięcia wstrząsów społecznych, utrzymania stabilności w społeczeństwie i jak największej eliminacji bezrobocia. Wiąże się to z pojawieniem się i rozwojem teorii partnerstwa społecznego, która dominuje we współczesnym uregulowaniu stosunków pracy (jest również zapisana w Kodeksie pracy). Aktywna interwencja państwa w regulację stosunków pracy przesądza o ograniczeniu działania norm kolizyjnych, czyli wynikającym z tego ograniczeniu stosowania prawa obcego. Nawet jeśli nie ma wątpliwości co do prywatnego charakteru stosunków pracy, w większości państw stosunki te znajdują się w obszarze prawa, gdzie stosowanie ustawodawstwa krajowego jest obowiązkowe, a jego imperatywne normy mają decydujące znaczenie. Niemal wszędzie podporządkowanie stosunków pracy ogólnym zasadom cywilnym i konfliktowym koliduje z regulacjami prawa publicznego dotyczącymi ochrony pracy, przypadków „urazów”, strajków itp. Cechą prawa jest ostrożne podejście ustawodawcy do możliwości autonomii pracy wola stron, tendencja do jej ograniczania, orientacja na ochronę interesów „słabej” strony. Regulacja kolizyjna stosunków pracy polega na posługiwaniu się ogólnymi kategoriami prawa kolizyjnego (ale z istotnymi zastrzeżeniami). Ponieważ umowa o pracę jest umową, powszechnie stosuje się do niej autonomię woli jako ogólną normę kolizyjną obowiązującą wszystkie zobowiązania umowne. Ustawodawstwo większości państw przewiduje możliwość porozumienia stron w sprawie prawa właściwego przy zawieraniu umowy o pracę, tak jak każdej umowy cywilnej. Nie wszystkie jednak kwestie umowne da się uregulować autonomią woli stron. Jej najważniejszym ograniczeniem jest konieczność przestrzegania bezwzględnie obowiązujących norm prawa pracy kraju wykonywania pracy, kraju miejsca zawarcia umowy o pracę oraz stanu obywatelstwa pracownika. W przypadku braku porozumienia między stronami co do prawa właściwego w umowie, hipotetyczną, dorozumianą wolę stron poszukuje się przed sądami zachodnimi. Dodatkowymi szczególnymi wiązaniami kolizyjnymi są prawo miejsca pracy i prawo miejsca zawarcia umowy. Prawo pracy i zdolność do czynności prawnych ustala się na podstawie prawa osobistego pracownika, jednak z pewnymi wyjątkami na korzyść prawa miejsca pracy lub prawa miejsca zawarcia umowy. Problemy kolizyjnoprawne międzynarodowych stosunków pracy: 1) możliwość uregulowania umowy o pracę na zasadzie autonomii woli; 2) państwowe uregulowanie praw i obowiązków pracowniczych cudzoziemców i bezpaństwowców; 3) możliwość ograniczenia praw pracowniczych obywateli zgodnie z normami dwustronnych umów międzynarodowych. Głównymi ogólnymi i szczególnymi wiązaniami kolizyjnymi są prawa: 1) miejsca zawarcia umowy o pracę; 2) miejsca prowadzenia działalności produkcyjnej; 3) banderę dla transportu morskiego i lotniczego; 4) prawo osobowe pracownika; 5) lokalizację pracodawcy; 6) miejsca stałej pracy; 7) lokalizację przedsiębiorstwa, które wysłało pracownika w podróż służbową; 8) miejsca rejestracji pojazdów; 9) przewoźnik. 12.2. Stosunki pracy z elementem zagranicznym zgodnie z ustawodawstwem Federacji Rosyjskiej Początkowym początkiem regulacji pracy cudzoziemców w Federacji Rosyjskiej jest norma Konstytucji dotycząca równego prawa do pracy. W sferze stosunków pracy ustanowiono (choć z dużymi wyjątkami) stosowanie zasady traktowania narodowego. Analiza przepisów prawa rosyjskiego pozwala stwierdzić, że to właśnie obywatele rosyjscy mają pierwszeństwo w pracy na terytorium Federacji Rosyjskiej. Podobny przepis istnieje w prawie wszystkich przepisach prawa pracy w innych stanach. Kodeks pracy nie zawiera szczególnych zasad pracy dla cudzoziemców, nie reguluje specyfiki ich statusu prawnego w zakresie prawa pracy. Problemy te są uregulowane w specjalnych ustawach federalnych, które definiują zarówno kategorie osób zagranicznych, jak i specjalne kategorie pracowników zagranicznych na terytorium Federacji Rosyjskiej. Umowy o pracę z cudzoziemcami mogą mieć wyłącznie charakter na czas określony. Wszelkie stosunki pracy z udziałem cudzoziemców na terytorium Federacji Rosyjskiej są regulowane zgodnie z prawem rosyjskim (art. 11 Kodeksu pracy). Stosunki pracy z elementem obcym wiążą się z możliwością regulacji kolizyjnej. Początkową zasadą kolizyjną jest stosowanie prawa kraju pracy, czyli prawa rosyjskiego. Stosowanie prawa obcego występuje głównie w zakresie regulacji stosunków pracy w przedsiębiorstwach z inwestycjami zagranicznymi. Prawo krajowe przyjęło przepis szczególny dotyczący zatrudniania cudzoziemców w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego. Podobnie jak we wszystkich innych krajach, w Rosji istnieje tendencja do ograniczania stosowania prawa obcego w stosunkach pracy. W ciągu ostatnich 15 lat znacznie wzrosła migracja zarobkowa obywateli Rosji za granicę. Czynności związane z zatrudnieniem obywateli rosyjskich za granicą na terytorium Federacji Rosyjskiej mogą być wykonywane wyłącznie przez rosyjskie osoby prawne posiadające specjalną licencję. W stosunkach pracy Rosjan za granicą można stosować zarówno prawo rosyjskie, jak i obce. Prawo rosyjskie reguluje pracę obywateli rosyjskich za granicą, jeśli stosunki pracy powstały na terytorium Federacji Rosyjskiej, tj. obywatel rosyjski jest wysyłany do pracy za granicą w ramach oficjalnego zadania. Prawo obce określa status prawny pracownika rosyjskiego na podstawie umowy o pracę zawartej za granicą. Warunki pracy obywateli rosyjskich za granicą określone w umowie o pracę nie mogą być gorsze od warunków przewidzianych w umowach o pracę z obywatelami innych państw obcych (najbardziej uprzywilejowane traktowanie narodu). We wszystkich przypadkach postanowienia umowy o pracę nie mogą naruszać bezwzględnie obowiązujących norm państwa miejsca zawarcia umowy i miejsca pracy. W Kodeksie pracy co do zasady nie ma regulacji stosunków pracy z elementem zagranicznym. W ustawodawstwie rosyjskim nie ma ani jednej normy kolizyjnej, która bezpośrednio odnosiłaby się do zakresu ICTP. Do stosunków pracy z elementem zagranicznym stosuje się analogicznie ustawodawstwo cywilne (art. 1210, 1211 kc). Wady i problemy tego podejścia są oczywiste. Obecnie oczywista jest również potrzeba kodyfikacji MChTP w rosyjskim PIL. 12.3. Wypadki przy pracy i „okaleczone sprawy” Jednym z najbardziej skomplikowanych i kontrowersyjnych obszarów PIL jest obszar kolizji praw w związku z awariami przemysłowymi. Kryteria wyboru prawa w „sprawach inwalidzkich” są dość zróżnicowane i wiążą się z następującymi podstawowymi pojęciami takich spraw: 1) deliktowe pochodzenie odpowiedzialności najemcy, uzasadniające zastosowanie prawa miejsca popełnienia czynu niedozwolonego; 2) umownego powstania odpowiedzialności praw i obowiązków uczestników obowiązku naprawienia szkody, co implikuje zastosowanie prawa ustanowionego w umowie o pracę; 3) kumulacja odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej pracodawcy, co implikuje istnienie alternatywy między prawem miejsca popełnienia czynu niedozwolonego a prawem, któremu podlega umowa o pracę. Oba wiązania konfliktowe są jednakowo właściwe; 4) pierwszeństwo prawa miejsca siedziby przedsiębiorstwa. Zastosowanie tej koncepcji w praktyce komplikuje problem kwalifikacji pojęcia „lokalizacja przedsiębiorstwa”. We współczesnej praktyce sądowej i ustawodawstwie krajów zachodnich (USA, Francja, Wielka Brytania) w „sprawach o okaleczanie” stosuje się „zróżnicowane” wiązania prawne kolizyjne (poszukując prawa specyficznego dla danego związku). Głównym nurtem współczesnej praktyki sądowej w rozpatrywaniu spraw „ułomnych” jest odrzucenie „sztywnych” przepisów kolizyjnych, zastosowanie teorii indywidualnej lokalizacji i na jej podstawie poszukiwanie prawa specyficznego dla danej umowy . W tym celu wykorzystuje się teorię „ważenia” stosunku deliktowego. Stosowanie pojęcia „miejsca skutku” jest niezwykle powszechne, tzn. obowiązuje prawo państwa, na którego terytorium doszło do wypadku. Dodatkowe szczególne powiązania kolizyjne – prawo miejsca rejestracji pojazdów i zwykłego miejsca zamieszkania ofiary. Przy rozstrzyganiu „kaleczonych spraw” powszechnie stosowane są krajowe i międzynarodowe domniemania prawne (wspólne obywatelstwo lub wspólne miejsce zamieszkania pracownika i pracodawcy; prawo instytucji obsługującej masowo swoich klientów; prawo sądu – kto wybrał sąd, wybrał prawo). Niektóre stany przyjęły przepisy rozszerzające krajowe przepisy dotyczące odszkodowań pracowniczych na pracowników zagranicznych, jeśli odnieśli obrażenia w lokalnej firmie. „Uczynki okaleczone” wiążą się z odszkodowaniem nie tylko za szkody materialne, ale także za szkody moralne. W związku z tym pojawia się problem: specyfika, procedura i wysokość odszkodowania za szkody moralne są zasadniczo różne w ustawodawstwie różnych państw. W ten sam sposób sama definicja pojęcia „szkody moralnej” (szkody) jest bardzo różna w ustawodawstwie krajowym. Obecnie praktycznie powszechnie przyjmuje się, że szkoda moralna obejmuje zadawanie cierpienia fizycznego i moralnego i jest rekompensowana tylko w przypadku winy. Zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu udzielane jest w formie pieniężnej lub innej materialnej w wysokości określonej przez sąd, niezależnie od szkody majątkowej podlegającej naprawieniu. Pracownicy migrujący otrzymują rekompensatę za szkody spowodowane wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową na podstawie umów międzynarodowych, umów o pracę i przepisów krajowych. W przypadku sporu zastosowanie ma prawo kraju zatrudnienia oraz ustawodawstwo krajowe mające zastosowanie do pracownika w momencie odniesienia obrażeń lub podczas pracy, która spowodowała chorobę zawodową. Istnieje możliwość ustanowienia prawa właściwego na podstawie autonomii woli stron. W przypadku urazów zawodowych i chorób zawodowych przez pracowników odbywających podróż służbową za granicę stosuje się prawo kraju, z którego osoba poszkodowana wyjechała w podróż służbową. Odszkodowanie za szkodę wypłaca przedsiębiorstwo, które oddelegowało pracownika. W przypadku wyrządzenia szkody takim osobom, które nie są w pracy i poza godzinami pracy, obowiązuje ogólna koncepcja zobowiązań deliktowych: stosuje się prawo kraju, w którym popełniono czyn niedozwolony, odszkodowanie za szkodę wypłaca osoba, która ją bezpośrednio spowodowała. Temat 13. OBOWIĄZKI Z PRZESTĘPSTW W PRAWIE PRYWATNYM MIĘDZYNARODOWYM 13.1. Główne problemy zobowiązań z wykroczeń (deliktów) Przestępstwo cywilne (delikt) to naruszenie podmiotowych praw obywatelskich, wyrządzające szkodę osobie i mieniu osoby fizycznej lub prawnej. Delikty w PIL są wykroczeniami cywilnymi z elementem zagranicznym. Rozważ warunki powstania obowiązku wyrządzenia szkody w PIL: 1) pokrzywdzonym lub sprawcą są cudzoziemcy; 2) czyny sprawcy o naprawienie szkody zależą od obcej sfery prawnej; 3) przedmiot stosunku prawnego jest uszkodzony na terytorium obcego państwa; 4) podmiotowe prawo pokrzywdzonego i obowiązek prawny przestępcy powstają w jednym państwie, a są realizowane w innym; 5) naruszone prawa osób trzecich są chronione prawem obcego państwa; 6) spór o naprawienie szkody rozpoznawany jest w sądzie zagranicznym; 7) decyzja o naprawieniu szkody musi być wykonana w państwie obcym; 8) prawo do naprawienia szkody wynika z krzywdzących faktów podlegających prawu obcemu (np. umowa ubezpieczenia). W zobowiązaniach deliktowy ustawa o stosunku prawnym odróżnia się od czynów niedozwolonych. Pojęcie ustawy deliktowej obejmuje: zdolność osoby do ponoszenia odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę; nałożenie odpowiedzialności na osobę, która nie jest przestępcą; podstawy odpowiedzialności; podstawy ograniczenia odpowiedzialności i zwolnienia z niej; metody odszkodowania za szkody; wysokość odszkodowania. Przyczyny występowania kolizji w krajowych porządkach prawnych oraz problemy wyboru prawa właściwego zależą od odmiennego rozumienia ustawy deliktowej w prawie krajowym. Wymieniamy główne problemy kolizyjne: 1) podstawy i granice odpowiedzialności deliktowej; 2) możliwość wyboru przez pokrzywdzonego prawa najkorzystniejszego dla niego oraz stosowania prawa państwa pokrzywdzonego; 3) obliczenie szkody materialnej i moralnej; 4) jurysdykcja w zakresie roszczeń deliktowych. Ogólnym prawem kolizyjnym są następujące przepisy: 1) miejsce popełnienia przestępstwa; 2) prawo osobiste sprawcy szkody; 3) obywatelstwo ofiary i sprawcy, jeżeli są one zbieżne; 4) prawo osobiste pokrzywdzonego; 5) statki. Tradycyjnymi wiązaniami prawa kolizyjnego zobowiązań deliktowych jest prawo sądu i prawo miejsca popełnienia czynu niedozwolonego. Pojęcie „miejsca popełnienia czynu niedozwolonego” definiuje się albo jako miejsce popełnienia czynu szkodliwego, albo jako miejsce, w którym wystąpiły szkodliwe skutki. Obiektywnymi przesłankami odpowiedzialności cywilnej są „składniki” przestępstwa: szkodliwe zachowanie (działanie lub zaniechanie) przestępcy oraz szkodliwy skutek tego zachowania. Przy lokalizowaniu elementów faktycznego składu przestępstwa w różnych państwach pojawia się problem kwalifikacji kategorii prawnych ustawy deliktowej. We współczesnym prawie ofiara może wybrać dla niej najkorzystniejsze prawo. Ponadto przy ustalaniu prawa właściwego powszechnie stosuje się domniemanie „wspólnego obywatelstwa” lub „wspólnego miejsca zamieszkania” stron stosunku czynu niedozwolonego. Ustawodawstwo wielu państw przewiduje wyjątki od ogólnie przyjętych norm kolizyjnych na rzecz prawa osobowego stron i prawa sądowego (o ile strony same uzgodniły jego stosowanie). Obecnie rozpowszechniona jest zasada wyboru przez sąd prawa państwa, które w największym stopniu uwzględnia interesy ofiary. W stosunkach deliktowych klauzula porządku publicznego jest szeroko stosowana ze względu na przymusowy (publicznoprawny) charakter takich obowiązków. W prawie wszystkich krajach pojęcie „lokalizacji czynu niedozwolonego” jest używane do określenia prawa materialnego mającego zastosowanie do zobowiązań z tytułu czynu niedozwolonego. W zachodniej praktyce sądowej rozwinęła się teoria indywidualnej lokalizacji określonego stosunku deliktowego. Dotychczas ogólne pojęcie zobowiązań deliktowych przewidywało, że ze względu na przymusowy charakter tych zobowiązań stosuje się do nich wyłącznie prawo sądu. We współczesnej praktyce do roszczeń z tytułu naruszenia osobistych wyłącznych praw niematerialnych stosuje się prawo sądowe zgodnie z ogólną koncepcją zobowiązań deliktowych. Tradycyjne wiązania deliktowe – prawo miejsca popełnienia deliktu i prawo sądu – są we współczesnej praktyce uważane za „sztywne”. Ponieważ obecnie w prawie wszystkich państw panuje tendencja do „elastycznej” regulacji kolizyjnej, możliwe jest także zastosowanie autonomii woli, prawa osobowego, prawa istoty stosunku i prawa najbliższego związku do obowiązków deliktowych. Obecnie obowiązki deliktowe regulowane są głównie w oparciu o elastyczne zasady kolizyjne. 13.2. Zobowiązania deliktowe z elementem zagranicznym w Federacji Rosyjskiej Ogólną ogólną normą kolizyjną dotyczącą zobowiązań deliktowych w prawie rosyjskim jest zastosowanie prawa kraju, w którym popełniono szkodliwe działanie lub zaniechanie (art. 1 ust. 1219 kodeksu cywilnego). We wszystkich przypadkach obowiązuje bezwarunkowo prawo miejsca popełnienia czynu niedozwolonego, niezależnie od tego, czy przestępstwo zostało popełnione na terytorium Federacji Rosyjskiej, czy za granicą. Możliwe jest także zastosowanie prawa miejsca wystąpienia szkodliwych skutków, jeżeli sprawca przewidział lub powinien był przewidzieć wystąpienie szkodliwych skutków właśnie na terytorium tego państwa. Ustawodawca rosyjski uwzględnia współczesne tendencje w zakresie regulacji kolizyjnej stosunków deliktowych (klauzule 2, 3 art. 1219 kodeksu cywilnego): stosowanie prawa osobowego stron (jeżeli mają wspólne obywatelstwo lub wspólne miejsce zamieszkania) oraz prawo sądu (ale tylko za zgodą stron). Deliktowy ustawę stosunku prawnego określa art. 1220 kc: zdolność osoby do ponoszenia odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę; odpowiedzialność osoby niebędącej deliktem bezpośrednim; podstawy odpowiedzialności, jej ograniczenia i zwolnienia z niej; metody, wielkość i wysokość odszkodowania za szkodę. Szczególne wiązanie kolizyjne przewidziano dla rozstrzygania kwestii przestępczości cudzoziemców na podstawie prawa właściwego dla obowiązku deliktowego w ogólności, a nie na podstawie kolizyjnej zasady prawa osobistego (art. 1220 Kodeksu Cywilnego). Ustalenia treści zagranicznego prawa deliktowego dokonuje sąd rosyjski na podstawie zasad urzędowej wykładni prawa obcego (zgodnie z przepisami art. 1191 kodeksu cywilnego). Przypadki ograniczenia stosowania prawa obcego, zapisane w art. 1192, 1193 Kodeksu Cywilnego, stosuje się do sporów ze zobowiązań deliktowych. VC i KTM przewidują szczególne przypadki ograniczenia stosowania prawa miejsca szkody. Normy VK i KTM mają pierwszeństwo przed normami kodeksu cywilnego, ponieważ zarówno VK, jak i KTM są szczególnymi przepisami regulującymi stosunki w określonej dziedzinie, a w tym przypadku zgodnie z kodeksem cywilnym zasada pierwszeństwa ustawy szczególnej nad ustawą ogólną. Konwencja o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych z 1993 r. krajów WNP oraz system dwustronnych traktatów Federacji Rosyjskiej o pomocy prawnej ustanawiają ten sam rodzaj powiązań prawnych kolizyjnych z zobowiązaniami z tytułu czynów niedozwolonych: ogólne - miejsce popełnienia czynu niezgodnego z prawem; podmiot zależny – prawo wspólnego obywatelstwa lub miejsca zamieszkania stron oraz prawo sądu. Traktaty zawężają zakres stosowania prawa państwa obywatelstwa, rozszerzając stosowanie prawa państwa zamieszkania. Spory deliktowe podlegają jurysdykcji państwa, na którego terytorium miał miejsce fakt prawny będący podstawą roszczenia o odszkodowanie. Zabezpiecza się prawo ofiary do wniesienia skargi do sądu państwa zamieszkania pozwanego. Porozumienie z 1992 r. w sprawie procedury rozstrzygania sporów związanych z działalnością gospodarczą krajów WNP ustanawia wyłączne stosowanie prawa kraju, w którym popełniono czyn niedozwolony. Sekcja dotycząca zobowiązań pozaumownych Kodeksu Cywilnego określa zasady obowiązującego prawa nie tylko w zakresie zobowiązań deliktowych, ale także odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną z powodu wad towaru, pracy lub usługi. Ustanawia się prawo ofiary do wyboru najkorzystniejszego dla niego prawa: kraj zamieszkania samego konsumenta; kraj zamieszkania lub lokalizacja osoby świadczącej usługę lub producenta; kraj, w którym konsument nabył towar lub otrzymał usługę, czyli „łańcuch” norm kolizyjnych (art. 1221 kc). Jeżeli ofiara nie skorzystała z przyznanej mu możliwości wyboru prawa właściwego, wówczas regulacja kolizji odbywa się zgodnie z ogólnymi zasadami zobowiązań deliktowych (paragraf 3 art. 1221 w odniesieniu do art. 1 kodeksu cywilnego). W prawie większości państw bezpodstawne wzbogacenie należy również do czynów niedozwolonych. Współczesne prawo zawiera jedną koncepcję bezpodstawnego wzbogacenia, która obejmuje spłatę nieistniejącego długu, otrzymanie nienależnego długu, zawarcie „zniewalających” porozumień i „darmnych umów”. Z merytorycznego punktu widzenia bezpodstawne wzbogacenie oznacza przywrócenie stron do stanu poprzedniego (restytucja), zwrot nienależnie otrzymanej odpowiedzialności deliktowej winnego. W celu rozstrzygnięcia kwestii kolizji zobowiązań z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia stosuje się zróżnicowane kryteria wyboru prawa, które ustalane są za pomocą teorii lokalizacji, najściślejszego związku, istoty związku. Dominującą teorią rozwiniętą w orzecznictwie anglo-amerykańskim jest teoria konfliktu wiążąca się z miejscem wzbogacenia. Zgodnie z tą teorią prawo rosyjskie stanowi, że obowiązki wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia (art. 1223 kc) podlegają prawu państwa, w którym nastąpiło wzbogacenie. Możliwa jest również autonomia woli stron, ograniczona prawem wyboru prawa kraju sądu. Ponadto stosuje się prawo istoty stosunku (klauzula 2 art. 1223 kc). Niestety rosyjski ustawodawca nie podaje definicji pojęcia „prawa do istoty związku”. Zobowiązania powstałe w wyniku nieuczciwej konkurencji podlegają prawu państwa, na którego rynek ma wpływ taka konkurencja (art. 1222 kc). 13.3. Jednolite międzynarodowe normy prawne zobowiązań deliktowych We współczesnym świecie istnieje tendencja do internacjonalizacji stosunków deliktowych związana z poszerzaniem zakresu międzynarodowego użycia przedmiotów będących źródłem zwiększonego zagrożenia. W związku z tym istnieje pilna potrzeba opracowania nowych sposobów ochrony praw ofiary i interesów przedsiębiorców. W tym obszarze międzynarodowych stosunków obywatelskich rośnie rola międzynarodowych konwencji wielostronnych. Międzynarodowy reżim prawny odszkodowania za szkodę ma szczególną specyfikę. Wyraźnie pokazują to normy Konwencji w sprawie szkód wyrządzonych przez obce statki powietrzne na powierzchni ziemi z 1952 r. oraz Międzynarodowej konwencji o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami morskimi z 1969 r., które przewidują: 1) ograniczenie wysokości odszkodowanie; 2) dominacja jednolitych materialnoprawnych norm prawnych; 3) ustalenie obiektywnej (bezwzględnej) odpowiedzialności sprawcy; 4) wprowadzenie systemu środków tymczasowych; 5) definicja „pułapu” odpowiedzialności. Konwencje ustanawiają surowsze podstawy odpowiedzialności niż odpowiedzialność z tytułu winy. Zwolnienie z odpowiedzialności możliwe jest jedynie w przypadku działania okoliczności mieszczących się w pojęciu siły wyższej. Problematyka zadośćuczynienia za szkodę związaną z zanieczyszczeniem środowiska lub awarią elektrowni jądrowej jest szczególnie złożona, gdyż szkodliwe skutki czynu popełnionego na terytorium jednego państwa rozciągają się na terytorium innych państw. W tych obszarach istnieją porozumienia wielostronne: Konwencja paryska o odpowiedzialności stron trzecich w dziedzinie energii jądrowej z 1960 r., Porozumienie brukselskie o odpowiedzialności armatorów statków jądrowych z 1962 r., Porozumienie wiedeńskie o odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe z 1963 r. Oto główne postanowienia tych Konwencji: 1) połączenie jednolitych norm materialnych i kolizyjnych; 2) zasadą pierwotną jest właściwość sądów państwa, na którego terytorium miała miejsce dana czynność. Ogólne zasady kolizyjne obowiązujące – prawo kraju forum; podmiot zależny – prawo państwa odpowiedzialnego za instalację jądrową lub prawo państwa, w którym instalacja jest zlokalizowana; 3) kapitalizacja odpowiedzialności operatora obiektu jądrowego; 4) zasada odpowiedzialności w przypadku braku winy sprawcy (odpowiedzialność bezwzględna); 5) ograniczenie odpowiedzialności co do kwoty i czasu; 6) utworzenie systemu wsparcia finansowego, obejmującego ubezpieczenia obowiązkowe, odszkodowania państwowe oraz określenie granic odpowiedzialności ubezpieczyciela i państwa. Konwencja haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1971 r. oraz o odpowiedzialności producenta z 1973 r. zawierają złożony system ujednoliconych norm kolizyjnych łączących różne normy kolizyjne. Konwencje podejmą próbę ustanowienia elastycznej regulacji kolizyjnej poprzez zróżnicowanie i pluralizm wiązań kolizyjnych, zawężając stosowanie prawa kraju, w którym popełniono czyn niedozwolony, ustalając specjalne kryteria stosowania określonych norm kolizyjnych. Międzynarodowa odpowiedzialność deliktowa jest regulowana przez: Konwencję o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne, 1972; Europejska konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez pojazdy silnikowe, 1973; Uchwały Komitetu Ministrów UE w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej oraz zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała lub śmierć. Wszystkie te akty zawierają zarówno ujednolicone normy materialne i kolizyjne, jak i określają warunki obowiązującego prawa. MIĘDZYNARODOWY PROCES CYWILNY Temat 14. SPRAWY CYWILNE Z ELEMENTEM ZAGRANICZNYM 14.1. Pojęcie międzynarodowej procedury cywilnej MPH to zespół zagadnień proceduralnych związanych z ochroną praw zagranicznych osób fizycznych i prawnych w sądach i arbitrażach. Pojęcie „MPH” jest warunkowe. Słowo „międzynarodowy” ma takie samo znaczenie jak w PIL: oznacza istnienie cywilnego stosunku prawnego obciążonego elementem zagranicznym. Zakres MPH: 1) jurysdykcja międzynarodowa w sprawach cywilnych; 2) cywilno-procesowy status osób fizycznych (osób fizycznych i prawnych), państwa obcego, organizacji międzynarodowych; 3) dowód sądowy w sprawach z elementem zagranicznym; 4) ustalenie treści obowiązującego prawa obcego; 5) wykonywanie orzeczeń sądów zagranicznych; 6) uznawanie i wykonywanie orzeczeń zagranicznych; 7) akty notarialne związane z ochroną praw i interesów uczestników międzynarodowego obrotu cywilnego; 8) rozpatrywanie spraw cywilnych na drodze arbitrażu; 9) wykonanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. MPH jest częścią krajowego procesu cywilnego, która dotyczy sporów cywilnych z elementem zagranicznym. W rosyjskiej doktrynie prawnej MPH od dawna jest uważane za część nauki PIL i włączone w jej strukturę. Ten punkt widzenia jest nadal obecny w krajowej nauce prawniczej. Rzeczywiście, PIL i MPH mają wspólne pochodzenie, bliską interakcję i współzależność. W PIL i MPH istnieją wspólne instytucje materialne, konfliktowe i procesowe: reżim krajowy w zakresie cywilnej i cywilnej zdolności prawnej; immunitet państwa w postępowaniu cywilnym i jego majątek w prawie cywilnym; stosowanie klauzuli porządku publicznego; zasada wzajemności i prawo do retorty. To wszystko nie daje jednak podstaw do łączenia PIL i MPH. Ich wzajemne powiązania i współzależności są oczywiste, ale PIL jest niezależną gałęzią prawa, a MPH jest włączone w strukturę krajowego procesu cywilnego. PIL i MPH są niezależnymi i odrębnymi gałęziami prawa i nauk prawnych. Zasada „prawa sądowego” w MPH jest jego podstawą, jego centralnym rdzeniem. Powszechnie przyjętym początkiem krajowego procesu cywilnego jest stosowanie wyłącznie własnego prawa procesowego, także przy rozpatrywaniu spraw z elementem obcym. We współczesnej praktyce istnieje tendencja do odmowy stosowania wyłącznie krajowego prawa procesowego. Ogólnie przyjęte wyjątki: ustalanie zdolności procesowej cudzoziemców zgodnie z ich prawem osobistym; możliwość stosowania obcych przepisów procesowych w związku z realizacją zagranicznych pism rekwizycyjnych. Podstawą stosowania obcego prawa procesowego nie są normy prawa krajowego, lecz postanowienia umów międzynarodowych. 14.2. Źródła międzynarodowego procesu cywilnego Głównym źródłem międzynarodowego postępowania cywilnego jest ustawodawstwo krajowe, przede wszystkim postępowanie cywilne i ustawodawstwo cywilne. Zasady MPH w prawie rosyjskim są zapisane w Kodeksie postępowania cywilnego, Kodeksie cywilnym, SK, Kodeksie postępowania arbitrażowego, Regulaminie ICAC i MAC. Normy rosyjskiego MPH są częściowo skodyfikowane - APC (rozdziały 31-33) i Kodeks postępowania cywilnego (sekcja V). Wadami kodyfikacji rosyjskiego MPH są: niepełne uregulowanie specyfiki rozpatrywania sporów z elementem obcym w specjalnych działach Kodeksu postępowania cywilnego i Kodeksu postępowania arbitrażowego; obecność norm MPH w różnych sekcjach Kodeksu postępowania cywilnego i Kodeksu postępowania arbitrażowego; ciągła konieczność stosowania ogólnych zasad prawa procesowego w zakresie MPH. Prawodawstwo cywilne jest głównym źródłem krajowego MPH w prawie większości państw (Argentyna, Bułgaria, Włochy, Polska, Portugalia, Rumunia, Niemcy, Francja). Niektóre państwa przyjęły jednolite przepisy dotyczące prawa i procesu prywatnego międzynarodowego (Albania, Węgry, Wenezuela, Czechy). Specyfika angloamerykańskich źródeł MPH polega na ogólnej specyfice systemu prawa zwyczajowego – wśród źródeł prawa w ogóle dominującą rolę odgrywa precedens sądowy. Traktaty międzynarodowe są również źródłem MPH. Wśród uniwersalnych wielostronnych traktatów międzynarodowych należy zwrócić uwagę na: Konwencję haską o postępowaniu cywilnym z 1954 r.; Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.; Konwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r.; Europejska Konwencja Arbitrażowa w sprawie Handlu Zagranicznego z 1961 r.; Konwencja haska o zniesieniu wymogu legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych z 1961 r. Przykładami regionalnych traktatów międzynarodowych regulujących kwestie MPH są: Konwencja o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych z 1993 r. państw WNP, Kodeks Bustamante, konwencje UE (Bruksela, Lugano itp.). Wśród międzynarodowych źródeł prawa MPH główną rolę odgrywają umowy dwustronne: o wzajemnym uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń i orzeczeń arbitrażowych, konwencje konsularne, umowy o handlu i żegludze, umowy o pomocy prawnej. 14.3. Ogólne zasady pozycji procesowej osób zagranicznych w postępowaniu cywilnym” W prawie większości państw definicja stanu cywilnoprawnego i cywilno-procesowego cudzoziemców opiera się na zasadzie traktowania narodowego. Niemal wszędzie prawo cudzoziemców do ochrony sądowej i swobodnego dostępu do sądów jest stałe. Jednak w prawie państw zachodnich od dawna istnieje instytucja cautio iudicatum solvi (kaucji sądowej), czyli nałożenie na powoda zagranicznego obowiązku zabezpieczenia kosztów sądowych, jakie może ponieść pozwany w przypadku odrzucenia przez powoda roszczenia lub przegrywa proces (Francja, Hiszpania, Austria, Niemcy, Wielka Brytania, Polska, Czechy). Wszystkie te państwa przewidują możliwość zwolnienia cudzoziemców z obowiązku zwolnienia za kaucją w oparciu o zasadę wzajemności zapisaną w umowach międzynarodowych. Przesłanki zwolnienia cudzoziemców z zwolnienia za kaucją zapisane są także w ustawodawstwie krajowym: oparte na zasadzie wzajemności; jeżeli powód zagraniczny posiada majątek na terytorium państwa sądu (przede wszystkim nieruchomości); pobyt stały w kraju rozprawy; „prawo ubóstwa”. W ustawodawstwie rosyjskim nie ma instytucji cautio iudicatum solvi – powodowie zagraniczni są zwolnieni z ciężaru poręczenia sądowego przed sądami rosyjskimi, niezależnie od zasady wzajemności. Prawo procesowe i zdolność prawna zagranicznych osób fizycznych i prawnych jest określane głównie na podstawie kolizyjnej zasady prawa osobistego. Ustawodawstwo krajów kontynentalnego systemu prawnego przewiduje możliwość stosowania zagranicznych ograniczeń zdolności i zdolności prawnej podmiotów MPH (Francja, Niemcy, Włochy). Związek z prawem osobowym wiąże się z problemem ustalenia właściwości sądów miejscowych. W tym zakresie przy ustalaniu statusu procesowego cudzoziemców stosuje się również prawo sądowe. W państwach systemu common law dominuje procesowa doktryna udziału cudzoziemców w postępowaniu cywilnym (Wielka Brytania, USA), co wiąże się również ze stosowaniem norm kolizyjnych (prawo osobowe). O pozycji cudzoziemców w rosyjskim postępowaniu cywilnym decyduje ich prawo osobiste (art. 399, 400 kpc), ale z uwzględnieniem zasady traktowania narodowego i korzyści proceduralnych przewidzianych w umowach międzynarodowych (art. 254 kpc). APC). Międzynarodowe regulacje prawne dotyczące statusu procesowego cudzoziemców są zapisane w dwustronnych traktatach o pomocy prawnej oraz o handlu i nawigacji: zapewniając obywatelom obu stron prawo do ochrony sądowej i swobodnego dostępu do sądów umawiających się państw. Ustalenie zdolności cywilnej zagranicznych osób prywatnych następuje w oparciu o prawo osobiste, a ich zdolność cywilną procesową określa prawo sądu oparte na zasadzie wzajemności (traktaty Federacji Rosyjskiej z ChRL, Francją, Dania, Czechy, Hiszpania). Pozycja procesowa państwa jako uczestnika postępowania cywilnego opiera się na jego suwerenności. Suwerenność państwa przesądziła o pojawieniu się teorii nietykalności państwa. Wymieniamy rodzaje immunitetów państwowych: immunitet od jurysdykcji zagranicznej; immunitet od uprzedniego zabezpieczenia roszczenia i wykonania zagranicznego orzeczenia; immunitet od stosowania prawa obcego; immunitet własności państwowej i doktryna aktu państwowego. Obecnie na świecie stosowane są dwie teorie odporności państwowej: doktryna odporności absolutnej i doktryna odporności funkcjonalnej (ograniczonej). Doktryna absolutnego immunitetu państwa jest zapisana w ustawodawstwie Federacji Rosyjskiej (art. 401 Kodeksu postępowania cywilnego, art. 251 Kodeksu postępowania arbitrażowego). Te przepisy proceduralne uznają bezwzględny immunitet państwa obcego na terytorium Federacji Rosyjskiej i ustanawiają możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności każdego państwa obcego przed organami sądowymi Federacji Rosyjskiej za wyraźną zgodą tego państwa. Tym samym rosyjskie prawo procesowe opiera się na koncepcji „umownego, dyplomatycznego” zrzeczenia się immunitetu. Jest to sprzeczne z postanowieniami art. 124 i 1204 k.c. – państwo uczestniczy w stosunkach cywilnoprawnych na równych zasadach ze swoimi partnerami prywatnymi. W praktyce kontraktowej Federacji Rosyjskiej stosowana jest doktryna immunitetu funkcjonalnego. Dwustronne umowy międzynarodowe o wzajemnej ochronie inwestycji zagranicznych przewidują dobrowolne i jednoznaczne zrzeczenie się immunitetu państwa rosyjskiego (traktaty między Federacją Rosyjską a Węgrami, Stanami Zjednoczonymi i Koreą Południową). Przywileje i immunitety urzędników dyplomatycznych i konsularnych są zapisane w WFP i są nierozerwalnie związane z suwerennością państwa. Oficjalni przedstawiciele państwa muszą mieć możliwość swobodnego wykonywania swoich funkcji w innym państwie jako przedstawiciele państwa suwerennego. Stanowi to podstawę do ich wyłączenia spod jurysdykcji cywilnej w państwie przyjmującym. Jednak prawo międzynarodowe przewiduje również zwolnienia z immunitetów dyplomatycznych i konsularnych. Konwencje wiedeńskie z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych oraz z 1963 r. o stosunkach konsularnych zawierają listę podstaw do odmowy przyznania immunitetu w sprawach cywilnych. 14.4. Jurysdykcja międzynarodowa Pojęcie „jurysdykcji” w aspekcie IPP oznacza sferę suwerennej władzy państwa w zakresie ustawodawstwa, sądownictwa i administracji. W tym przypadku termin jurysdykcja jest równoznaczny z terminem władza państwowa. W aspekcie międzynarodowego prawa prywatnego i prawa międzynarodowego pojęcie „jurysdykcji” ma odmienne znaczenie. Pojęcie to stosowane jest identycznie z pojęciem „jurysdykcji międzynarodowej”, czyli kompetencji aparatu sądowego i organów administracyjnych danego państwa do rozpoznawania spraw cywilnych z elementem obcym. Należy odróżnić od pojęcia jurysdykcji międzynarodowej pojęcie jurysdykcji międzynarodowej – kompetencji określonych części wymiaru sprawiedliwości danego państwa do rozpatrywania określonych kategorii spraw cywilnych z elementem obcym. W prawie krajowym do określenia właściwości sądów i jurysdykcji międzynarodowej stosuje się różne kryteria kolizyjne: prawo obywatelstwa stron; prawo miejsca zamieszkania pozwanego; prawo miejsca położenia rzeczy spornej; zasada najbliższego połączenia; osobista obecność pozwanego na terytorium tego państwa (prawo sądu). Granice kompetencji krajowych organów sądowych określa krajowe ustawodawstwo postępowania cywilnego. Jednym z najtrudniejszych problemów MPH jest konflikt jurysdykcji. Może objawiać się w dwóch wariantach: konflikt negatywny – dwa lub więcej państw odmawia jurysdykcji w danej sprawie swoim organom sądowym; pozytywny – dwa lub więcej państw rości sobie jurysdykcję w danej sprawie przed swoimi sądami krajowymi. Przepisy dotyczące jurysdykcji międzynarodowej stanowią najlepszy sposób rozwiązywania konfliktów jurysdykcji. Konflikt jurysdykcji należy odróżnić od konfliktu kwalifikacji pojęć prawnych. W pierwszym przypadku mówimy o rozstrzygnięciu kwestii, który sąd państwowy jest właściwy do rozpoznania danej sprawy, w drugim – według prawa jakiego państwa należy interpretować pojęcia prawne zawarte w normach kolizyjnych. Wskazujemy rodzaje jurysdykcji międzynarodowej: 1) wyłączny – spór podlega jurysdykcji wyłącznie sądów jednego państwa, z wyłączeniem jurysdykcji sądów innego państwa; 2) alternatywny – strony mają prawo wyboru między sądami swoich państw, jeżeli sądy te są jednakowo właściwe do rozpoznania tego sporu; 3) umowny - ustalenie jurysdykcji na podstawie umowy stron na rzecz sądu dowolnego państwa. Jurysdykcja traktatowa jest jedną z najbardziej złożonych instytucji MPH, gdyż opiera się na możliwości zmiany zasad jurysdykcji międzynarodowej w drodze porozumienia stron. Jurysdykcja umowna jest sformalizowana w umowach o prorogację i derogację. Umowa derogacyjna to wyłączenie sprawy spod jurysdykcji sądu danego państwa (choć ma on jurysdykcję na podstawie prawa miejscowego) i przekazanie jej do rozpoznania sądowi państwa obcego. Umowa prorogacyjna to sprawa, która nie należy do właściwości sądu miejscowego według prawa danego państwa (jurysdykcji sądów innego państwa), zgodnie z umową stron zostaje przekazana do rozpatrzenia temu konkretny sąd. Każda umowa o prorogację jest jednocześnie umową o derogację. Co do zasady umowa o prorogację nie może zmienić jurysdykcji ogólnej (przedmiotowej). Jurysdykcję międzynarodową zgodnie z ustawodawstwem Federacji Rosyjskiej określa rozdział. 44 Kodeksu postępowania cywilnego i rozdz. 32 APK. Interpretacja podstawowych zasad Kodeksu postępowania cywilnego pozwala stwierdzić, że do właściwości rosyjskich sądów powszechnych należy rozpatrywanie spraw cywilnych z elementem obcym. Podstawową zasadą ustalenia jurysdykcji jest właściwość miejscowa miejsca zamieszkania pozwanego (art. 2 § 402 kpc). Ustawodawstwo ustanawia wykaz spraw, w których sądy rosyjskie mają szczególną jurysdykcję w sprawach z udziałem zagranicznym (art. 3 klauzula 403 kodeksu postępowania cywilnego). Możliwy jest także wybór jurysdykcji na wniosek powoda. Ustawodawca rosyjski ustalił także katalog spraw z udziałem osób zagranicznych podlegających jurysdykcji wyłącznej sądów rosyjskich (art. 403 kpc). Rosyjskie MPH uznaje jurysdykcję umowną (art. 404 kodeksu postępowania cywilnego). Istnieją jednak wyjątki od ogólnej zasady uznania prawa stron do wyboru jurysdykcji (art. 2 klauzula 404 kpc). W sprawach rozwodowych ustanawia się specjalne zasady dotyczące jurysdykcji (art. 16 °CK). Przepisy dotyczące jurysdykcji międzynarodowej art. 247 kpk ustanawia ogólną zasadę – rosyjskie sądy arbitrażowe są właściwe do rozpatrywania sporów z udziałem zagranicznym, jeżeli pozwany przebywa lub ma miejsce zamieszkania na terytorium Federacji Rosyjskiej. Dodatkowe kryteria jurysdykcji spraw w ramach rosyjskiego arbitrażu: lokalizacja oddziału lub przedstawicielstwa zagranicznej osoby prawnej lub majątku pozwanego na terytorium Federacji Rosyjskiej; wykonanie obowiązku musi nastąpić na terytorium Federacji Rosyjskiej; obowiązek deliktowy dotyczy terytorium Federacji Rosyjskiej itp. Wyłączna kompetencja sądów arbitrażowych Federacji Rosyjskiej w sprawach z udziałem zagranicznym jest zapisana w art. 248 APC. Uznaje się jurysdykcję w zakresie arbitrażu umownego (w formie prorogacji). Dopuszczalne są zagraniczne umowy dotyczące właściwości rosyjskich sądów arbitrażowych - umowy kompetencyjne (art. 249 kpk). W przypadku umów kompetencyjnych wymagana jest obowiązkowa forma pisemna (klauzula 2 art. 249 APC). Wiele umów międzynarodowych zawiera również zasady ustanawiania jurysdykcji międzynarodowej. Konwencja z 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych krajów WNP zawiera rozszerzony zakres przepisów dotyczących jurysdykcji międzynarodowej (rozgraniczenie kompetencji): przepisy ogólne dotyczące jurysdykcji i jurysdykcji szczególnej niektórych rodzajów spraw cywilnych i rodzinnych . Konwencja zawiera przepisy dotyczące wyłącznej kompetencji. Ustalono również możliwość jurysdykcji umownej na podstawie pisemnej umowy stron. 14.5. Egzekucja pism zagranicznych Czynność procesowa sądownictwa ogranicza się do terytorium państwa. Jednak bardzo często istnieje potrzeba prowadzenia takich działań za granicą. W takich przypadkach konieczne jest uzyskanie zgody obcego państwa na przedstawienie czynności procesowych innego państwa na jego terytorium. Wezwanie to skarga sądu jednego państwa do sądu innego państwa z wnioskiem o dokonanie jakichkolwiek czynności procesowych na terytorium tego państwa. Wezwanie do udzielenia pomocy jest rodzajem pomocy prawnej, której obowiązek świadczenia określony jest w umowach międzynarodowych i przepisach prawa krajowego. Główne formy pomocy prawnej świadczonej przy realizacji pism zagranicznych: sporządzanie, poświadczanie, spedycja, doręczanie dokumentów; dostarczanie dowodów fizycznych; przesłuchiwanie świadków, biegłych i innych osób na potrzeby postępowania sądowego; przekazywanie informacji o obowiązującym prawie. Postanowienie apelacyjne sądów jednego państwa do sądów innych państw: 1) bezpośredniej komunikacji między sądami; 2) drogą dyplomatyczno-konsularną - apele do ministerstw spraw zagranicznych, ambasad i konsulatów; 3) korzystanie ze specjalnie wyznaczonych przedstawicieli; 4) przekazywanie poleceń za pośrednictwem centralnych organów wymiaru sprawiedliwości. Procedurę wykonania nakazu sądu zagranicznego reguluje prawo państwa, w którym nakaz jest wykonywany. Prawo kontynentalne ustanawia ogólną procedurę: pisma o pomoc prawną przekazywane są drogą dyplomatyczną, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej. Praktyka sądowa – pomoc prawna świadczona jest na zasadzie wzajemności. Przy wykonywaniu postanowienia stosuje się prawo cywilne postępowania państwa, w którym nakaz jest wykonywany. Polecenia mające na celu dokonanie czynności procesowych zabronionych przez prawo państwa wykonującego polecenie nie są wykonywane. Tryb i warunki wykonywania zarządzeń są określone głównie nie w prawie, ale w regulaminach i instrukcjach ministerstw sprawiedliwości. W prawie angloamerykańskim nie ma ogólnego pojęcia pomocy prawnej. Powszechnie stosowana jest instytucja komisarzy specjalnych (agentów komisji). Przewidziana jest możliwość bezpośredniej komunikacji między sądami przy wnioskowaniu o wykonanie nakazu. Główny problem polega na tym, że w sądach anglo-amerykańskich dowody uzyskane na podstawie cywilnego prawa procesowego mogą nie być prawnie wiążące. Z drugiej strony, dla sądów europejskich działania pełnomocników mogą jawić się jako naruszenie ich suwerenności państwowej. W ustawodawstwie Federacji Rosyjskiej ogólną procedurę wykonywania zagranicznych orzeczeń sądowych określa art. 407 Kodeksu postępowania cywilnego i art. 256 APC. W braku umowy międzynarodowej pomoc prawna może być świadczona w trybie i na zasadach współpracy międzynarodowej. Nie ma wymogu wzajemności. Główną metodą przekazywania wniosków o pomoc prawną jest droga dyplomatyczna. Ogólną zasadą jest, że tryb wykonania postanowienia sądu zagranicznego na terytorium Federacji Rosyjskiej reguluje wyłącznie prawo rosyjskie. Współczesna tendencja jest taka, że na wniosek obcego państwa możliwe jest wykonanie nakazu z wykorzystaniem jego prawa procesowego. Podstawy odmowy udzielenia pomocy prawnej: wykonanie nakazu może naruszyć suwerenność Federacji Rosyjskiej lub zagrozić bezpieczeństwu Federacji Rosyjskiej; wykonanie postanowienia nie leży w kompetencji sądu. Główna liczba dwustronnych umów międzynarodowych na świecie dotyczy świadczenia pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych. Z punktu widzenia międzynarodowej regulacji prawnej świadczenie pomocy prawnej jest obowiązkiem państwa wynikającym z prawa międzynarodowego. Umowy dwustronne określają przedmiot i zakres pomocy prawnej, „drogę” wezwań. Przewiduje się zarówno wykorzystanie kanałów dyplomatycznych, jak i bezpośrednie relacje między wymiarem sprawiedliwości a sądami. Pomoc prawna świadczona jest bezpłatnie. Wśród wielostronnych umów międzynarodowych dotyczących pomocy prawnej głównym uniwersalnym regulatorem procedury wykonywania pism jest Konwencja haska o postępowaniu cywilnym z 1954 r. Konwencja definiuje pojęcie „dokumentów sądowych” i ustanawia ogólną zasadę, że nakaz jest przekazywany drogą konsularną. Możliwe jest odejście od tej zasady: korzystanie zarówno z drogi dyplomatycznej, jak i bezpośrednich relacji sądownictwa. Państwa są zobowiązane do wykonywania poleceń, z wyjątkiem przypadków wymienionych w Konwencji. 14.6. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń zagranicznych Orzeczenia sądów krajowych mają moc terytorialną. Orzeczenie stanowi część porządku prawnego państwa, w którego jurysdykcji zostało wydane. Dopuszczalne jest uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądów krajowych w innych państwach w przypadkach przewidzianych przez ustawodawstwo tych państw lub umowy międzynarodowe. Skutki prawne uznania orzeczenia sądu zagranicznego - orzeczenie sądu uznane za granicą uzyskuje tę samą moc prawną co orzeczenia sądów lokalnych (tj. nabywa właściwości niezaprzeczalności, wyłączności, wykonalności oraz wiążącego dla urzędników i organów danego państwa) . Orzeczenia sądu (w zależności od kategorii spraw) mogą jedynie oznaczać ich uznanie. Uznanie orzeczenia sądu zagranicznego jest warunkiem koniecznym (warunkiem) jego wykonania. Przymusowa egzekucja możliwa jest jedynie na podstawie odpowiedniego zarządzenia właściwych organów państwa, w którym żąda się egzekucji. Ustawodawstwo przewiduje specjalną procedurę wydawania zezwoleń na egzekucję. Wspólna dla wszystkich państw jest zasada wzajemności jako warunek egzekwowania. Główne systemy wykonywania orzeczeń zagranicznych to: 1) wykonanie wymaga sprawdzenia prawidłowości co do formy orzeczenia sądu zagranicznego, ustalenia jego zgodności z porządkiem publicznym państwa miejsca wykonania; 2) konieczne jest wydanie exequatur; możliwe jest zweryfikowanie orzeczenia co do meritum, jeżeli jest ono wydane przeciwko obywatelowi miejscowemu; 3) wpis orzeczenia zagranicznego do specjalnego rejestru (w państwach, które zapewniają sobie wzajemność). System exequatur to wydanie orzeczenia sądowego, które upoważnia do wykonania zagranicznego orzeczenia, nadaje mu moc przymusu. Orzeczenie jest uznawane lub wykonywane jako takie. Opcje systemu exequatur: 1) dopuszczalność rewizji sprawy co do istoty - sąd zezwalający na wykonanie poddaje orzeczenie zagraniczne pełnej rewizji pod względem prawidłowości merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy; 2) możliwość jedynie ograniczonej kontroli przez sąd zezwalający na egzekucję – sąd nie sprawdza prawidłowości merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, ale ma prawo w wyjątkowych przypadkach dokonać pełnej kontroli na wniosek dłużnika ; 3) exequatur jest wydawane tylko pod warunkiem wzajemności. Warunki wydania exequatur: orzeczenie nie może być sprzeczne z porządkiem publicznym państwa, w którym orzeczenie jest wykonywane; dłużnik został należycie powiadomiony o czasie i miejscu rozprawy. Podstawy odmowy wydania exequatur są wymienione w przepisach. exequatur to orzeczenie szczególne tylko w celu wykonania orzeczenia lub jego uznania. Zgodnie z rosyjskim ustawodawstwem orzeczenia sądów zagranicznych są uznawane i wykonywane na terytorium Federacji Rosyjskiej zgodnie z umowami międzynarodowymi i ustawami federalnymi Federacji Rosyjskiej (art. 409 kpc i art. 241 kpc). Decyzje, które nie podlegają przymusowemu wykonaniu, są uznawane w Federacji Rosyjskiej, jeżeli przewiduje to umowa międzynarodowa lub ustawodawstwo Federacji Rosyjskiej (art. 413, 415, 416 kodeksu postępowania cywilnego). Podstawy odmowy uznania zagranicznych orzeczeń sądowych i arbitrażowych (art. 414 kpc i art. 244 kpk): orzeczenie nie weszło w życie; strona, przeciwko której wydano orzeczenie, nie została powiadomiona o miejscu i terminie rozprawy; sprawa podlega wyłącznej jurysdykcji organów ścigania Federacji Rosyjskiej; w tym przypadku weszła w życie decyzja organu sądowego Federacji Rosyjskiej; uznanie orzeczenia jest sprzeczne z porządkiem publicznym Federacji Rosyjskiej. Ogólny tryb wykonywania orzeczeń sądów zagranicznych określa art. 409 kpc i art. 246 APK. W celu rozpatrzenia sprawy o możliwość wykonania orzeczenia konieczne jest wystąpienie z wnioskiem o umożliwienie wykonania przez powoda w miejscu zamieszkania dłużnika lub położenia jego majątku (art. 410 k.p.c. oraz art. 242 KPA). Podstawy odmowy wykonania orzeczeń zagranicznych są co do zasady tożsame z podstawami odmowy uznania (art. 412 kpc i art. 244 kpk). Prawne znaczenie uznania orzeczeń zagranicznych polega na tym, że potwierdza ono prawa i obowiązki cywilne w tym samym sensie, co orzeczenia sądu rosyjskiego. Dwustronne umowy o pomocy prawnej ustanawiają wzajemne zobowiązanie uznawania i wykonywania orzeczeń organów wymiaru sprawiedliwości umawiających się państw. Traktaty definiują szeroki zakres orzeczeń podlegających uznaniu i wykonaniu. Rozpatrzenie wniosku o zezwolenie na przymusową egzekucję należy do kompetencji organów państwa, na którego terytorium orzeczenie ma zostać wykonane. Decyzje podlegają uznaniu i wykonaniu bez rozpatrywania ich pod względem merytorycznym. W przypadku uznania prostego orzeczenia uznawane są bez względu na moment ich podjęcia i moment powstania stosunku prawnego. Uznanie niewykonalne następuje bez dalszego postępowania. Podstawową zasadą wykonania jest stosowanie ustawodawstwa państwa wykonania. Przymusowa egzekucja odbywa się w oparciu o zasadę egzekucji (traktaty Federacji Rosyjskiej z Czechami, Polską, Grecją, Kubą). Konwencja o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych państw WNP z 1993 r. stanowi, że każde z umawiających się państw jest zobowiązane do uznania i wykonania orzeczenia wydanego na terytorium innych umawiających się państw w sprawach cywilnych i rodzinnych. Decyzje, które nie wymagają wykonania, są uznawane bez dalszego postępowania, pod pewnymi warunkami. Wniosek o zezwolenie na przymusową egzekucję składa się do właściwego organu państwa miejsca egzekucji. Konwencja wymienia podstawy odmowy uznania i wykonania orzeczeń. Konwencja haska o postępowaniu cywilnym z 1954 r. określa bardzo wąski zakres spraw dotyczących uznawania i wykonywania za granicą. Istnieje dyplomatyczny sposób żądania wykonania decyzji; jednocześnie wprowadzono możliwość uproszczonej procedury obsługi. Rozpatrzenie wydania zezwolenia na przymusową egzekucję przeprowadzają właściwe organy państwa miejsca egzekucji zgodnie z jego ustawodawstwem krajowym. Sąd miejsca wykonania nie rozpatruje co do istoty orzeczenia zagranicznego, lecz ogranicza się do stwierdzenia jego formalnej poprawności. 14.7. Czynności notarialne w prawie prywatnym międzynarodowym i międzynarodowej procedurze cywilnej Główne zadania notariusza w zakresie stosunków prawnych z elementem zagranicznym – zadaniem notariusza jest zapewnienie ochrony praw i uzasadnionych interesów obywateli i osób prawnych, w tym cudzoziemców i bezpaństwowców, poprzez dokonywanie czynności notarialnych przewidzianych w art. przez ustawodawstwo krajowe. Funkcje notariusza: poświadczanie dokumentów przeznaczonych do użytku za granicą; akceptacja dokumentów sporządzonych za granicą; ochrona mienia pozostałego na terytorium danego państwa po śmierci cudzoziemca; ochrona majątku odziedziczonego przez cudzoziemca po śmierci obywatela lokalnego; przedstawienie dowodów niezbędnych do prowadzenia sprawy przed organami państwa obcego. Notariusz stosuje normy prawa obcego zgodnie z traktatami międzynarodowymi i ustawodawstwem krajowym. Tryb i warunki stosowania prawa obcego przez notariusza rosyjskiego są określone w Podstawach ustawodawstwa Federacji Rosyjskiej o notariuszach z dnia 11.02.1993 lutego 4462 r. Nr 1-1186 i Kodeksie cywilnym (art. 1193-XNUMX). Funkcje notarialne instytucji konsularnych: ochrona mienia dziedzicznego, wydawanie zaświadczenia o prawie do dziedziczenia; poświadczenie dokładności kopii dokumentów i wyciągów z nich; certyfikacja transakcji; reprezentowanie interesów obywateli ich państwa w postępowaniu cywilnym. Uprawnienia konsula w zakresie aktów notarialnych są zapisane w konwencjach konsularnych. Ustawodawstwo przewiduje prawo notariusza do zwrócenia się do zagranicznych organów wymiaru sprawiedliwości z nakazem dokonania określonych czynności notarialnych w sposób przewidziany w umowach międzynarodowych i prawie krajowym. Warunki i tryb wykonywania zagranicznych nakazów notarialnych, podstawy odmowy wykonania są wymienione w przepisach. Dokumenty sporządzone za granicą i pochodzące od urzędników właściwych organów obcego państwa są akceptowane w innym państwie pod warunkiem ich legalizacji przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rosji. Legalizacja to spójny szereg poświadczeń podpisów urzędników i jakości ich działania; uwierzytelnianie pieczęci i stempli używanych do opieczętowania dokumentów. Legalizacja to łańcuch tożsamości. Sądy rosyjskie uznają dokumenty wydane, sporządzone lub poświadczone przez właściwe organy obcych państw (art. 408 kodeksu postępowania cywilnego i art. 255 kodeksu postępowania arbitrażowego) w obecności legalizacji, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej Federacja Rosyjska lub prawo federalne. Uproszczoną procedurą legalizacji jest legalizacja konsularna, która jest specjalnym wpisem konsula na dokumencie i poświadcza autentyczność podpisu urzędnika obcego państwa. Legalizacja konsularna to nie tylko ustalenie i poświadczenie autentyczności podpisów, ale także poświadczenie zgodności dokumentów i aktów z prawem państwa przyjmującego. Postanowienia dotyczące legalizacji konsularnej zawarte są w Karcie Konsularnej Federacji Rosyjskiej, zatwierdzonej ustawą ZSRR z dnia 29.10.1976 października XNUMX r. Zniesienie wymogu legalizacji konsularnej można ustalić w normach umów międzynarodowych. Konwencja haska o zniesieniu wymogu legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych z 1961 r. ustanawia zasadę – zamiast kolejnych czynności zmierzających do sformalizowania legalizacji wymagana jest jedna formalność: opatrzenie przez organy wydające dokumentu apostille – jedynego znaku identyfikacyjnego na dokumencie o jednakowej formie dla wszystkich państw członkowskich. Apostille umieszcza się na samym dokumencie lub na osobnej kartce dołączonej do samego dokumentu. Do Konwencji załączono wzór apostille. Odmowę umieszczenia apostille można zaskarżyć do sądu. Znaczenie Konwencji polega na ułatwieniu i uproszczeniu procedury przetwarzania dokumentów, które należy przedłożyć organom zagranicznym. Konwencja znosi wymóg legalizacji dyplomatycznej lub konsularnej w przypadku niektórych wykazów dokumentów. W rosyjskich sądach arbitrażowych akceptowane są dokumenty obcego pochodzenia z zastrzeżeniem apostille (art. 255 kpk). Konwencja z 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych państw WNP oraz umowy dwustronne o pomocy prawnej Federacji Rosyjskiej przewidują uproszczoną procedurę ważności dokumentów urzędowych jednego państwa-strony na terytorium innego państw. Nie ma wymogu legalizacji; ograniczone użycie Apostille. Apostille nie może być wymagane, jeżeli dokument jest co do zasady zwolniony z legalizacji. Konwencja określa zakres organów i urzędników sporządzających i poświadczających dokumenty wyłączone z legalizacji. Temat 15. MIĘDZYNARODOWY ARBITRAŻ HANDLOWY 15.1. Charakter prawny międzynarodowego arbitrażu handlowego OWP jest szczególnym mechanizmem rozwiązywania międzynarodowych sporów handlowych (gospodarczych) o charakterze prywatnoprawnym. Stroną sporu może być również państwo, ale treść sporu z konieczności ma charakter prywatnoprawny, a drugą stroną jest z konieczności osoba prawa prywatnego. ICA, czyli sąd polubowny, to sąd wybrany zgodnie z wolą stron do rozstrzygnięcia sporu między nimi. Spór jest rozpatrywany przez niezależnego arbitra, wybranego przez strony na podstawie jego kwalifikacji zawodowych w celu wydania ostatecznej i wiążącej dla stron decyzji. OWP wyłącza spory dotyczące interpretacji i wykonywania umów handlowych z właściwości krajowych sądów powszechnych. Pojęcie „MCA”, podobnie jak pojęcia międzynarodowego prawa prywatnego i prawa międzynarodowego, ma charakter warunkowy i oznacza obecność w sprawie elementu obcego. ICA ma charakter arbitrażowy i jest powoływana zgodnie z prawem krajowym. Jej działalność jest działalnością krajowego organu egzekwowania prawa, opartą na normach ustawodawstwa krajowego. Zaletami postępowania arbitrażowego są: krótki czas rozpatrywania sprawy; niższe koszty i opłaty; przestrzeganie tajemnicy handlowej; swobodny wybór stron arbitrów, trybu, miejsca i języka postępowania arbitrażowego; ostateczny i wiążący charakter wyroku arbitrażowego (res iudicata); zapewnienie wykonania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych za pomocą międzynarodowego prawnego mechanizmu umownego. ICA nie jest elementem systemu sądownictwa państwowego i nie jest od niego uzależniona w swojej działalności. Nie jest to państwo, ale organizacja publiczna powołana zgodnie z prawem krajowym. Odwołanie stron arbitrażu wyłącza rozpatrywanie sporu w sądach powszechnych. Nie ma jednak całkowitej izolacji ICA od państwowego systemu sądownictwa. Czynności procesowe związane z wykonaniem orzeczeń arbitrażowych i wykonywane przez sądy powszechne: 1) wprowadzenie obowiązkowych środków wstępnego zabezpieczenia roszczenia; 2) wykonanie wyroku sądu polubownego. 15.2. Rodzaje międzynarodowego arbitrażu handlowego Istotę ICA wyznacza rodzaj rozpatrywanych spraw – są to spory dotyczące stosunków cywilnoprawnych w zakresie handlu zagranicznego. Ogólnie przyjęta koncepcja ICA – właściwość sądu arbitrażowego opiera się wyłącznie na zasadzie autonomii woli stron w ich stosunkach umownych. Autonomia woli w ICA rozumiana jest jako źródło prawa. Charakter ICA jako podmiotu niepaństwowego określa właśnie umowa stron, będąca źródłem prawa (lex privata). Arbitraż instytucjonalny lub stały tworzony jest przy krajowych izbach handlowych (handlowych i przemysłowych), giełdach, stowarzyszeniach i związkach. Podstawą działania jest specjalne prawo krajowe i przyjęte na jego podstawie regulacje takiego ICA. Postępowanie arbitrażowe toczy się w trybie określonym w regulaminie. Istnieje lista stałych arbitrów, z której strony same wybierają arbitrów. Ten rodzaj MCA jest najbardziej preferowany w przypadku złożonych spraw obejmujących skomplikowane i trudne do rozwiązania spory oraz problemy w stosowaniu prawa. Obecnie w różnych krajach świata działa ponad 100 arbitrażu instytucjonalnego (Instytut Arbitrażowy Izby Handlowej w Sztokholmie, Amerykańskie Stowarzyszenie Arbitrażowe, Międzynarodowy Trybunał Arbitrażowy w Londynie itp.) Arbitraż odosobniony (jednorazowy), czyli arbitraż ad hoc, jest tworzony przez strony w celu rozpatrzenia konkretnej sprawy. Po zakończeniu postępowania i wydaniu decyzji przestaje istnieć. Strony same wybierają miejsce arbitrażu, ustalają zasady wyboru arbitrów i tryb postępowania arbitrażowego. Arbitraż izolowany opiera się na praktycznie nieograniczonej autonomii woli stron w wyborze trybu rozstrzygnięcia sporu. Możliwa jest szczegółowa koordynacja procedury, jej uregulowanie na podstawie regulaminów arbitraży instytucjonalnych lub regulaminów wzorcowych opracowanych przez organizacje międzynarodowe. Strony mają prawo do wyrażenia zgody na dokonywanie wszelkich zmian w regulaminie. Arbitraż izolowany jest najskuteczniejszym sposobem rozwiązywania sporów związanych z okolicznościami faktycznymi, takimi jak sprawdzanie jakości towarów, ustalanie ich ceny. 15.3. Prawo właściwe dla arbitrażu Umowa o arbitraż może zawierać klauzulę dotyczącą prawa właściwego, któremu podlega umowa. Najczęściej taka klauzula jest samodzielnym warunkiem umowy. Wybór prawa adresowany jest nie tyle do arbitrów, co do samych stron, gdyż jest to wskazanie prawa, którego stanu zostaną ustalone prawa i obowiązki stron, niezależnie od tego, czy potrzeba arbitrażu w sprawie powstaje. Niekiedy klauzula o prawie właściwym podporządkowuje umowę nie prawom konkretnego państwa, ale „prawu słuszności” (ex acque et bono), bądź MCP (lex mercatoria), bądź zwyczajom handlu międzynarodowego (INCOTERMS). W umowie musi być zawarte odpowiednie wskazanie. Przepis jest ustalony w ustawodawstwie rosyjskim: specyfika określania prawa podlegającego stosowaniu ICA jest określona w ustawie o ICA (ust. 2 ust. 1, art. 1186 kodeksu cywilnego). Zasada autonomii woli stron jest jedną z podstawowych zasad postępowania arbitrażowego. Zespół orzekający rozpatruje spór dokładnie zgodnie z zasadami prawa, które strony wybrały jako mające zastosowanie do meritum sporu. Rozpatrywanie sporu w ICA wyklucza stosowanie odniesień obu stopni. Wszelkie odniesienia do prawa danego państwa należy rozumieć jako odnoszące się bezpośrednio do prawa materialnego tego państwa, a nie do jego norm kolizyjnych. Jeżeli strony nie wybrały prawa właściwego, trybunał arbitrażowy sam ustala prawo właściwe zgodnie z normami kolizyjnymi, które arbitraż uzna za konieczne do zastosowania. We wszystkich przypadkach OWP podejmuje decyzję zgodnie z warunkami umowy i biorąc pod uwagę zwyczaje w handlu międzynarodowym. Wybór normy kolizyjnej, która ostatecznie określa właściwe prawo materialne, zależy od miejsca arbitrażu. Europejska Konwencja o Zagranicznym Arbitrażu Handlowym z 1961 r. ustanawia zasadę: ICA stosuje kolizję praw miejsca arbitrażu. Miejsce arbitrażu zostanie określone za zgodą stron lub według miejsca zamieszkania arbitra. We współczesnej praktyce istnieje tendencja do ograniczania efektu domniemania „kto wybrał arbitraż, ten wybrał prawo”. 15.4. Umowa arbitrażowa Umowa arbitrażowa to uzgodniona wola stron skierowania sporu między nimi do ICA. Specyfika OWP polega na dobrowolności wystąpienia na sąd polubowny, a jednocześnie na wiążącym charakterze zapisu na sąd polubowny. Trybunał arbitrażowy może przyjąć sprawę tylko wtedy, gdy istnieje wyraźna umowa między stronami. Cecha umowy o arbitraż: jest ona ściśle wiążąca dla stron i nie mogą one uniknąć poddania sporu pod arbitraż; sąd powszechny nie ma prawa ani do unieważnienia umowy o arbitraż, ani do rewizji rozstrzygnięcia arbitrażu co do meritum. Rodzaje umów arbitrażowych: 1) zapis na sąd polubowny jest umową między stronami umowy, wpisaną bezpośrednio w jej treść, dotyczącą arbitrażu ewentualnych sporów. Jest to warunek skierowania sprawy do arbitrażu na wypadek sporu w przyszłości, który przewiduje jurysdykcję pewnego sądu polubownego. Klauzula na sąd polubowny jest najczęstszym rodzajem zapisu na sąd polubowny, rodzajem zabezpieczenia realizacji zobowiązań umownych, które gwarantuje kwalifikowane rozstrzygnięcie sporu i możliwość wykonania orzeczenia; 2) zapis na sąd polubowny jest odrębną od umowy głównej umową stron o arbitrażu już zaistniałego sporu. Jest to najbardziej preferowany rodzaj umowy o arbitraż, ponieważ zgoda stron na arbitraż jest zawierana, gdy spory już się pojawiły, a strony jasno rozumieją charakter sporu. W praktyce zawarcie protokołu arbitrażowego jest trudne do osiągnięcia, ponieważ interesy stron mogą być zasadniczo sprzeczne; 3) zapis na sąd polubowny jest niezależną umową między stronami o arbitrażu sporów, które mogą powstać w przyszłości w związku z tą umową lub grupą umów lub w związku ze wspólnymi działaniami w ogóle. Wszystkie trzy rodzaje umów o arbitraż w istocie nie różnią się od siebie i mają tę samą moc prawną: są to trzy formy tego samego zjawiska - porozumienia stron w sprawie postępowania arbitrażowego. Przepisy krajowe i traktaty międzynarodowe nie wprowadzają żadnego rozróżnienia prawnego pomiędzy niektórymi rodzajami umów o arbitraż. Właściwość arbitrażu może opierać się na zasadach umowy międzynarodowej – umowy o arbitraż między państwami. Niniejsze porozumienie międzypaństwowe wiąże zarówno krajowych uczestników sporów handlowych, jak i określone w umowie organy arbitrażowe. Trybunał arbitrażowy nie może odmówić rozpatrzenia sporu, powołując się na brak specjalnego porozumienia między stronami. Zasadniczą cechą zapisu na sąd polubowny jest jego prawnie samodzielny, niezależny charakter w stosunku do umowy głównej. Ważność umowy o arbitraż jest niezależna od ważności umowy podstawowej. Przepis ten ma szczególne znaczenie w przypadku, gdy właściwość sądu polubownego jest określona w samej treści umowy w formie zapisu na sąd polubowny. Fundamentalną zasadą WSA jest autonomia prawna zapisu na sąd polubowny oraz fundamentalna dobrowolność postępowania arbitrażowego. Wszelkie zapisy na sąd polubowny, w tym zawarte w treści międzynarodowej umowy handlowej, są uważane za niezależne od umowy głównej, a uznanie umowy za nieważną (w całości lub w jakiejkolwiek części) nie prowadzi do unieważnienia zapisu na sąd polubowny , nie pozbawia arbitrów prawa do rozpatrywania kwestii związanych z nieważnością umowy. Zasada ta jest zapisana w większości przepisów krajowych, w umowach międzynarodowych, w praktyce arbitrażowej. 15.5. Forma i treść umowy arbitrażowej Co do zasady wymagana jest obowiązkowa pisemna forma umowy o arbitraż. Wymóg ten jest zapisany w normach konwencji międzynarodowych, w modelowych ustawach o arbitrażu. W ustawodawstwie stanów dozwolona jest ustna forma umowy o arbitraż. Różnice te są źródłem wielu problemów związanych z interpretacją i uznaniem ważności zapisu na sąd polubowny. Światowa praktyka arbitrażowa wywodzi się z potrzeby pisemnej formy umów na sąd polubowny w szerokim tego słowa znaczeniu: zarówno samej umowy, jak i wymiany pism lub pozwów oraz odnośnika do dokumentu zawierającego bezpośrednio zapis na sąd polubowny. Treść zapisu na sąd polubowny zależy od woli stron, które samodzielnie określają jego elementy. Modelowe klauzule arbitrażowe zostały opracowane w praktyce światowej i ustawodawstwie krajowym. Elementami zapisu na sąd polubowny są: zapis na sąd polubowny (z wyjątkiem właściwości sądów powszechnych lub innych sądów państwowych); wybór rodzaju arbitrażu i miejsca jego prowadzenia; wybór języka arbitrażu i liczby arbitrów; ustalenie kolejności postępowania arbitrażowego (arbitraż instytucjonalny, co do zasady, rozstrzyga spór zgodnie z prawem swojego kraju i zgodnie z jego regulaminami). Cechą charakterystyczną arbitrażu jest niemal nieograniczone prawo stron do samodzielnego ustalenia trybu rozstrzygania sporu, dlatego też bezwzględna większość norm prawnych określających proces arbitrażu ma charakter rozporządzający i stosuje się je tylko wtedy, gdy strony nie postanowiły inaczej. W umowie o arbitraż strony mają prawo określić dowolne zasady postępowania arbitrażowego, nawet jeśli mają one zastosowanie do arbitrażu instytucjonalnego. Granicą tej wolności są bezwzględnie obowiązujące normy prawa krajowego oraz klauzula porządku publicznego. Wybierając arbitraż izolowany, strony mają obowiązek ustalić zasady postępowania arbitrażowego, gdyż organ taki nie posiada własnego regulaminu. Jeżeli strony same nie rozstrzygnęły kwestii proceduralnych w umowie o arbitraż, nie pozbawia ich to prawa do arbitrażu. Powołani arbitrzy będą kierować się ustalonymi przez siebie zasadami proceduralnymi. 15.6. Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych Jedną z zalet ICA jest obecność opracowanego na poziomie krajowym i międzynarodowym systemu uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych wydanych na terytorium obcego państwa. Podstawę tego systemu stanowi Konwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r. Zasady uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych znajdują się również w innych traktatach międzynarodowych: Europejskiej Konwencji o Handlu Zagranicznym Arbitraż z 1961 r., Międzyamerykańska konwencja o międzynarodowym arbitrażu handlowym z 1975 r., Arabska konwencja o międzynarodowym arbitrażu handlowym z 1987 r. Konwencja nowojorska ustanawia zasadę uznawania pisemnych umów o arbitraż. Każde państwo uczestniczące jest zobowiązane do uznawania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych i wykonywania ich na swoim terytorium zgodnie ze swoim prawem procesowym. Zgodnie z definicją zagraniczny wyrok arbitrażowy to orzeczenie arbitrażowe wydane na terytorium państwa innego niż państwo, na którego terytorium żąda się uznania i wykonania orzeczenia. Kryterium terytorialne jest podstawą uznania wyroku arbitrażowego za zagraniczny. Przepis ten ma zastosowanie w równym stopniu do wszystkich rodzajów arbitrażu. Kryterium dodatkowe: pojęcie „obce” obejmuje także te decyzje, które nie są uznawane za wewnętrzne w państwie, w którym są wykonywane. Zakres stosowania Konwencji obejmuje wyłącznie zagraniczne orzeczenia arbitrażowe. Główną treścią Konwencji Nowojorskiej jest ustanowienie obowiązku państw uznawania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych za wiążące i ich egzekwowania. Odnosi się to do orzeczeń arbitrażowych w sporach, w których stronami są osoby fizyczne i prawne. Ustanawia prawo każdego państwa do zastrzeżenia, że ogranicza stosowanie Konwencji tylko do sporów wynikających z umów handlowych. W takim przypadku dane państwo nie ma prawa żądać od innych uczestniczących państw wykonania orzeczeń jego organów arbitrażowych w innych sprawach. Uznanie orzeczeń sądu polubownego jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje pisemna umowa na sąd polubowny. Przy podejmowaniu decyzji, czy spór może być przedmiotem arbitrażu, decydujące znaczenie ma prawo państwa, w którym wystąpiono o uznanie i wykonanie, oraz prawo państwa, któremu strony poddały umowę o arbitraż. Państwa uznają i wykonują zagraniczne orzeczenia arbitrażowe zgodnie ze swoim prawem krajowym. Egzekucja orzeczeń arbitrażowych wymaga dodatkowego postępowania, zainteresowany musi złożyć stosowny wniosek, należycie wykonany. Uznanie i wykonanie orzeczeń arbitrażowych objętych zakresem Konwencji nie powinno podlegać bardziej uciążliwym warunkom lub wyższym opłatom i należnościom niż te, które istnieją w przypadku uznawania i wykonywania krajowych orzeczeń arbitrażowych. Konwencja ustanawia wyczerpującą listę podstaw odmowy uznania i wykonania orzeczeń arbitrażowych: 1) podstawy odmowy na wniosek strony, przeciwko której wydano orzeczenie: jedna ze stron jest niedostatecznie osobista; zapis na sąd polubowny jest nieważny na mocy prawa, któremu strony ją podporządkowały, lub prawa państwa, w którym orzeczenie zostało wydane; brak prawidłowego powiadomienia strony o terminie i miejscu arbitrażu; arbitraż wykroczył poza jego kompetencje; naruszenia procedury arbitrażowej. Ciężar dowodu istnienia podstaw do odmowy egzekucji spoczywa na zainteresowanej stronie; 2) podstawy odmowy przez właściwe organy państwa miejsca wykonania orzeczenia: przedmiot sporu nie może być przedmiotem postępowania arbitrażowego według prawa państwa, w którym wystąpiono o uznanie i wykonanie; uznanie orzeczenia i jego wykonanie jest sprzeczne z porządkiem publicznym tego państwa. Europejska Konwencja o Zagranicznym Arbitrażu Handlowym z 1961 r. nie zawiera szczególnych zasad uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, ale przewiduje możliwość stwierdzenia nieważności wyroku arbitrażowego albo w państwie, w którym orzeczenie zostało wydane, albo w państwie na mocy czyjego prawa przyznano nagrodę. Uznanie orzeczenia za nieważność oznacza jego unieważnienie, a tym samym odmowę uznania i wykonania. Zgodnie z ustawodawstwem Federacji Rosyjskiej (art. 416-422 k.p.c., rozdziały 30, 31 KPA) procedurę wykonywania orzeczeń sądów i arbitrażu zagranicznych określają umowy międzynarodowe Federacji Rosyjskiej . Warunki wykonania decyzji: 1) istnienie wzajemności umownej – konieczne jest posiadanie międzynarodowego porozumienia o wzajemnym wykonywaniu orzeczeń, które określa szczegółowe warunki takiego wykonania; 2) brak upływu 3-letniego terminu przedawnienia na przedstawienie decyzji do wykonania. Ustawa Federacji Rosyjskiej z dnia 07.07.1993 lipca 5338 r. Nr 1-35 „O międzynarodowym arbitrażu handlowym” odtwarza zasady Konwencji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń arbitrażowych. Orzeczenie sądu polubownego, niezależnie od stanu, w jakim zostało wydane, jest uznawane za wiążące i przy zachowaniu niezbędnych formalności może być wykonane. Przepisy ustawy stosuje się w równym stopniu do krajowych i zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (wydawanych przez dowolny arbitraż). Artykuł XNUMX ustawy stanowi, że zagraniczne orzeczenia arbitrażowe są zrównane z orzeczeniami rosyjskimi. Ustalono wyczerpującą listę podstaw odmowy uznania i wykonania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, co w pełni pokrywa się z odpowiednią zasadą Konwencji Nowojorskiej. Uznanie orzeczenia, czyli uznanie wynikających z niego praw i obowiązków stron, nie wymaga przeprowadzenia dodatkowej procedury. Aby wykonać orzeczenie, wymagana jest dodatkowa procedura: złożenie wniosku do właściwego sądu Federacji Rosyjskiej (co do zasady następuje w miejscu zamieszkania dłużnika lub w miejscu położenia jego majątku). Tryb rozpatrywania wniosku i tryb wykonania decyzji określa ustawa federalna z dnia 21.07.1997 lipca 119 r. nr XNUMX-FZ „O postępowaniu egzekucyjnym”. Najtrudniejszym problemem jest rozstrzygnięcie kwestii środków wstępnego zabezpieczenia roszczenia. Zgodnie z ustawą Federacji Rosyjskiej „O międzynarodowym arbitrażu handlowym” sąd arbitrażowy, na wniosek strony, może zarządzić przyjęcie środków tymczasowych w odniesieniu do przedmiotu sporu, które sąd uzna za konieczne. Strona ma prawo zwrócić się do sądu powszechnego z wnioskiem o podjęcie działań w celu wstępnego zabezpieczenia roszczenia. 15.7. Międzynarodowy arbitraż handlowy w Federacji Rosyjskiej Głównymi organami rozstrzygania międzynarodowych sporów handlowych w Rosji są ICAC i MAC. Działalność ICAC reguluje Ustawa Federacji Rosyjskiej z dnia 07.07.1993 nr 5338-1 „O międzynarodowym arbitrażu handlowym”, Regulamin ICAC przy Izbie Przemysłowo-Handlowej (załącznik do ustawy), Regulamin ICAC zatwierdzony przez Izbę Przemysłowo-Handlową (wszedł w życie 01.05.1995). Do kompetencji ICAC należy rozpatrywanie sporów wynikających z międzynarodowych kontraktów handlowych w obecności umowy o arbitraż stron. ICAC przyjmuje spory do rozpatrzenia bez zgody stron, jeżeli jego kompetencje określa umowa międzynarodowa Federacji Rosyjskiej. Uznawane są wszystkie trzy rodzaje umów o arbitraż. Obowiązek ich formy pisemnej (w najszerszym znaczeniu) jest stały. Ustawa Federacji Rosyjskiej „O międzynarodowym arbitrażu handlowym” przewiduje modelową klauzulę arbitrażową. Obecność zapisu na sąd polubowny wyłącza jurysdykcję sądów państwowych i jurysdykcję ogólną oraz arbitraż (gospodarczy). Zgoda stron na arbitraż sporu zobowiązuje sądy państwowe do zakończenia postępowania w sprawie (art. 134, 135 kpc i 148 kpc). Prawo przewiduje wyjątki od tej zasady. Właściwość ICAC zależy od jego kompetencji. MAC działa w oparciu o Regulamin MAC przy Izbie Przemysłowo-Handlowej (załącznik do ustawy „O międzynarodowym arbitrażu handlowym”). Regulamin MAK zatwierdzany jest także przez Izbę Przemysłowo-Handlową. COIE ma prawo rozstrzygać spory na podstawie zgody stron na przekazanie ich temu sądowi arbitrażowemu. MAK wyróżnia się wąskim, szczególnym charakterem swojej kompetencji – są to spory z zakresu cywilnoprawnych stosunków związanych z żeglugą handlową. Różnica w stosunku do ICAC polega na tym, że przy ustalaniu kompetencji IAC skład przedmiotowy sporu nie ma znaczenia. Regulamin MAC ustala przybliżoną listę stosunków, z których spory wchodzą w zakres jego kompetencji. Specyfiką postępowania arbitrażowego i jego cechą charakterystyczną jest niemal nieograniczone prawo stron do ustanowienia procedury rozwiązywania sporów. Autonomia woli jest podstawową podstawą Ustawy Federacji Rosyjskiej „O międzynarodowym arbitrażu handlowym” oraz przepisów ICAC i MAC. Bezwzględna większość reguł definiujących postępowanie arbitrażowe jest stosowana tylko w przypadku braku porozumienia między stronami i ma charakter rozporządzający. Autonomia testamentu jest decydującym momentem w formowaniu się sądu polubownego, określającym tryb postępowania. Ustawa Federacji Rosyjskiej „O międzynarodowym arbitrażu handlowym” ustanawia kilka obowiązkowych przepisów mających na celu bezstronne i sprawiedliwe rozstrzygnięcie sporu. Oto pierwotne zasady procesu arbitrażowego: wymagania, które muszą spełnić arbitrzy; imperatywne normy dotyczące zapewnienia równości stron w procesie; obowiązki arbitrażowe wobec stron. We wszystkich innych sprawach strony same ustalają procedurę arbitrażową. W przypadku braku porozumienia między stronami ICA stosuje swój Regulamin lub rozstrzyga spór według własnego uznania. Ustawa ta nie przewiduje obowiązku OWP do stosowania do obowiązującego ustawodawstwa procesowego cywilnego. ICA ma prawo decydować o swoich kompetencjach. Po raz pierwszy w historii Rosji ustawa utrwaliła powszechnie przyjętą w praktyce światowej zasadę autonomii i niezależności prawnej zapisu na sąd polubowny, czyli bezpośrednie uzależnienie kompetencji sądu polubownego od zapisu na sąd polubowny. Ustawa zawiera przepisy dotyczące stwierdzenia braku właściwości przez strony, możliwości takiego oświadczenia oraz przepisy dotyczące orzeczenia sądu polubownego o jego właściwości. WYKAZ REFERENCJI Akty normatywne Główna literatura Dalsza lektura Autor: Getman-Pavlova I.V.
▪ Choroby laryngologiczne. Kołyska ▪ Statystyki społeczne. Notatki do wykładów ▪ Literatura rosyjska XX wieku w skrócie. Kołyska
Nowy sposób kontrolowania i manipulowania sygnałami optycznymi
05.05.2024 Klawiatura Primium Seneca
05.05.2024 Otwarto najwyższe obserwatorium astronomiczne na świecie
04.05.2024
▪ sekcja serwisu Syntezatory częstotliwości. Wybór artykułu ▪ artykuł Philipa Dormera Stanhope'a. Słynne aforyzmy ▪ artykuł Jak powstały miasta? Szczegółowa odpowiedź ▪ artykuł Trutovik jest prawdziwy. Legendy, uprawa, metody aplikacji
Strona główna | biblioteka | Artykuły | Mapa stony | Recenzje witryn
www.diagram.com.ua |
Polecamy ciekawe artykuły Sekcja 
Zobacz inne artykuły Sekcja 
Najnowsze wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika:
Wszystkie języki tej strony