Historia doktryn politycznych i prawnych. Ściągawka: krótko, najważniejsza

Notatki z wykładów, ściągawki
Darmowa biblioteka / Katalog / Notatki z wykładów, ściągawki

Historia doktryn politycznych i prawnych. Ściągawka: krótko, najważniejsza

Notatki z wykładów, ściągawki

Spis treści

1. PRZEDMIOT HISTORII DOKTRYN POLITYCZNO-PRAWNYCH JAKO NIEZALEŻNEJ DYSCYPLINY PRAWNEJ

Polityka, państwo, prawo, ustawodawstwo są przedmiotem studiów różnych nauk humanistycznych – prawoznawstwa, filozofii, socjologii, politologii, etyki itp.

W systemie nauk prawnych i edukacji prawniczej historia doktryn polityczno-prawnych jest samodzielną dyscypliną naukowo-dydaktyczną o profilu historycznym i teoretycznym. Cecha ta wynika z faktu, że w ramach tej dyscypliny prawnej badany i omawiany jest konkretny temat – historia powstawania i rozwoju wiedzy teoretycznej o państwie, prawie, polityce i prawodawstwie, historia polityczno-prawna teorie.

Należy zwrócić uwagę na oryginalność przedmiotu historii doktryn polityczno-prawnych na tle przedmiotów innych dyscyplin prawnych o profilu teoretyczno-historycznym.

W odróżnieniu od przedmiotów nauk prawnych, przedmiotem historii doktryn polityczno-prawnych nie są historycznie powstające i rozwijające się instytucje i instytucje polityczno-prawne, ale odpowiadające im formy ich wiedzy teoretycznej. Jednocześnie oczywisty jest związek i wzajemny wpływ historii idei i doktryn polityczno-prawnych z jednej strony oraz historii państwowo-prawnych form, instytucji i instytucji z drugiej. Bez znajomości historii państwa i prawa równie niemożliwe jest zrozumienie specyficznej treści odpowiednich teorii polityczno-prawnych, jak i naukowe naświetlenie historycznie rozwijającej się rzeczywistości polityczno-prawnej bez odpowiednich przepisów teoretycznych i koncepcje.

W stosunku do ogólnych teoretycznych nauk prawnych historia doktryn polityczno-prawnych pełni przede wszystkim rolę dyscypliny historycznej, zorientowanej w swym przedmiocie na badanie historii teorii polityczno-prawnych, wzorców historycznego procesu powstawania i rozwój wiedzy teoretycznej o państwie, prawie, polityce i prawodawstwie.

W złożonym procesie wzajemnych relacji w naukach prawnych dyscyplin historyczno-teoretycznych historia doktryn polityczno-prawnych odgrywa znaczącą rolę jako jeden z ważnych historyczno-teoretycznych przesłanek rozwoju nowoczesnej wiedzy polityczno-prawnej, poprawiającej rozwój teoretyczny problemów państwa i prawa.

Korelacja historii doktryn polityczno-prawnych z innymi naukami prawno-filozoficznymi, a także powiązania aspektów historycznych i teoretycznych w obrębie samej dyscypliny, wyraźnie odzwierciedlają fundamentalną okoliczność, że przedmiot omawianej dyscypliny nie jest tylko zbiorem doktryn politycznych i prawnych z przeszłości, ale właśnie ich historii. Poznanie znaczenia tej historyczności jest istotne dla scharakteryzowania zarówno przedmiotu tej dyscypliny, jak i jej metodologii.

Powiązanie w ramach jednej dyscypliny prawnej doktryn polityczno-prawnych wynika ostatecznie ze ścisłego wewnętrznego powiązania zjawisk polityczno-prawnych i odpowiednich pojęć, co szczególnie wyraźnie widać na podstawie konkretnych pozycji przedmiotowo-metodologicznych nauk prawnych jako całości. , który jest jednym kompleksem nauki i orzecznictwa państwowego. Nauki polityczne z przeszłości prezentowane są w przedmiocie nie jako historia studiów nad państwem, ale w formie odpowiednich teoretycznych studiów nad problematyką państwa jako szczególnego zjawiska politycznego i instytucji w szerokim kontekście innych zjawisk politycznych, relacji i instytucje, w powiązaniu i interakcji z nimi, tj. tak jak problematyką teorii państwowości badali się przedstawiciele różnych szkół i nurtów w rzeczywistej historii doktryn politycznych.

2. ŹRÓDŁA MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ

Doktryny polityczno-prawne w ścisłym i szczególnym znaczeniu tego pojęcia pojawiły się dopiero w toku dość długiego istnienia wczesnoklasowych społeczeństw i państw.

Myśl polityczna i prawna u starożytnych ludów Wschodu i Zachodu - u starożytnych Egipcjan, Hindusów, Chińczyków, Babilończyków, Persów, Żydów, Greków, Rzymian itd. - sięga w swych genezach źródłach mitologicznych i działa z mitologicznymi wyobrażeniami o miejscu człowieka w świecie. Na wczesnym etapie rozwoju poglądy, umownie określane jako polityczne i prawne, nie zdołały jeszcze wyróżnić się jako względnie niezależna forma świadomości społecznej i stanowiły integralny moment holistycznego mitologicznego światopoglądu.

Porządki ziemskie, według starożytnych mitów, są nieodłączną częścią globalnych, kosmicznych porządków boskiego pochodzenia. Zgodnie z tym rozumieniem temat ziemskiego życia ludzi, ich struktury społecznej i państwowej, ich relacji między sobą i z bogami, ich praw i obowiązków jest ujęty w micie. Ta czy inna wersja boskiego pochodzenia ziemskiej władzy i porządku jest zatem powszechnie obowiązującym modelem ich odpowiednich dyspensacji i jednocześnie dominującą ideologią.

Mity wielu ludów mówią o początkowych bezpośrednich rządach bogów, którzy następnie uczyli ludzi sztuki rządzenia i przekazywali władzę ziemskim władcom. Według starożytnych mitów babilońskich i starożytnych Indii bogowie, będąc źródłem władzy władcy, nadal są jednocześnie arbitrami spraw ziemskich i ludzkich losów.

Pewna oryginalność tkwi w religijnych i mitologicznych ideach starożytnych Żydów. Według ich wersji, jedyny prawdziwy bóg jest w specjalnym stosunku umownym z całym narodem żydowskim, jest jego głową i królem. Na uwagę zasługuje zastosowana tu idea kontraktowego charakteru władzy. Prawa narodu żydowskiego, zgodnie ze świętymi naukami Żydów, zostały przyjęte Mojżesz prosto od boga.

Starożytny chiński mit o boskim pochodzeniu i naturze ziemskiej władzy jest bardzo oryginalny, według którego jest to osoba najwyższego władcy Niebiański (tj. cesarz Chin) jest jedynym punktem połączenia z wyższymi, niebiańskimi mocami.

sumeryjski и babiloński władcy i prawodawcy z naciskiem podkreślali boski charakter swojej władzy i swoich praw, ich zgodność z niezmiennymi boskimi instytucjami i sprawiedliwością. Idee te znajdują szerokie odzwierciedlenie w słynnym starożytnym babilońskim pomniku politycznym i prawnym z XVIII wieku. pne mi. - Prawa Hammurabiego.

Mityczne przedstawienia starożytnych Persów znalazły później swój rozwój i wyraz w Zoroastrianizmie. Założycielem tego nurtu religijno-etycznego był Zaratustra (VIII w. p.n.e.). Państwo według zaratusztrianizmu powinno być ziemskim ucieleśnieniem niebiańskiego królestwa Ormuzda. Monarcha jest sługą Or-muzda, musi chronić swoich poddanych przed złem i walcząc ze złem w państwie, zaszczepiać dobro.

Przy całej swojej specyfice religia podąża tematycznie i chronologicznie za mitem i jest w stosunku do pierwotnych mitów o bogach formacją późniejszą, wtórną. Teizm mityczny poprzedza teizm i teologię religijną. Wynikająca z tego ciągłość między mitem a religią (ciągłość, która ma znaczenie także w zakresie poglądów politycznych i prawnych i przejawia się bezpośrednio np. w postaci nauk o boskiej naturze władzy i porządku, o prawie boskim). itp.) jest oczywiste.

Podejście teistyczne, przejęte przez religię z mitu i gruntownie w nim przerobione, stało się wszędzie zauważalnym i wpływowym nurtem myśli politycznej i prawnej, którego wpływ w zmodyfikowanych formach trwa do dziś.

3. MYŚL POLITYCZNO-PRAWNA STAROŻYTNYCH INDII

Pod wyraźnym wpływem idei mitologicznych i religijnych ukształtowała się i rozwinęła myśl polityczna i prawnicza Starożytne Indie. Wiąże się z tym dominująca pozycja, jaką księża zajmowali przez wiele wieków (Bramini) w duchowym i społeczno-politycznym życiu starożytnego społeczeństwa indyjskiego. Początki ideologii braminizmu znajdują się już w wielu starożytnych indyjskich zabytkach z II tysiąclecia p.n.e. e., łącznie określane jako Wedy. Wedy mówią o podziale społeczeństwa na cztery varny (stany), które stworzyli bogowie z Purusza (ciało i duch świata). Prawo światowe (rta), zgodnie z taką mitologiczno-organiczną koncepcją, określa konstytucję (strukturę) społeczeństwa, miejsce, rolę i pozycję (w tym status prawny) różnych varnes (posiadłości), aw konsekwencji również prawa i obowiązki członków tych varn.

Braminizm otrzymuje swój dalszy rozwój i konkretyzację w innym zabytku starożytnej myśli indyjskiej - in Upaniszady, którego pojawienie się datuje się na IX-VI wiek. pne mi.

Wszystkie varny i ich członkowie muszą, zgodnie z Wedami i Upaniszadami, podążać za wyznaczonym dla nich przez Boga dharma (dhamma) - prawo, obowiązek, zwyczaj, zasada postępowania. Co więcej, dominująca pozycja braminów w społeczeństwie i państwie przesądziła również o wiodącej roli bramińskich interpretacji społecznego i polityczno-prawnego znaczenia dharmy w stosunku do członków różnych varn.

Ideologia braminizmu przenika liczne Dharmasutry i Dharmaśastry – zbiory prawne opracowane przez różne szkoły bramińskie.

Około II wieku pne mi. nawiązuje do projektu pisanego opartego na bardziej starożytnych źródłach znanego zabytku polityczno-prawnego - „Prawa Manu”. „Prawa Manu” odtwarzają i bronią odpowiednich postanowień Wed i Upaniszad dotyczących podziału społeczeństwa na varny, ich nierówności itp. Szczególną wagę przywiązuje się do uzasadnienia pozycji przywódczej braminów i wyłącznego charakteru ich prawa w sprawach ustanawiania, interpretowania i ochrony dharmy. Warto zauważyć, że pomimo całego swojego wysokiego, a nawet boskiego statusu, król, zgodnie z „Prawami Manu”, musi szanować braminów i postępować zgodnie z ich radami i instrukcjami.

Z krytyką szeregu podstawowych postanowień Wed, Upaniszad i ogólnie ideologii bramińskiej w VI wieku. pne mi. przemówił Siddhartha, pseudonim Budda (Oświecony). Odrzuca ideę Boga jako najwyższej osobowości i moralnego władcy świata, podstawowego źródła prawa. Według Buddy sprawy ludzi zależą od ich własnych wysiłków.

Z punktu widzenia uznania moralnej i duchowej równości wszystkich ludzi Budda i jego zwolennicy skrytykowali zarówno system varn, jak i zasadę ich nierówności.

Buddyzm sprzeciwiał się tradycyjnej teologicznej bramińskiej interpretacji dharmy (dhammy) własnym, w dużej mierze racjonalistycznym podejściem do tej kluczowej koncepcji ówczesnej myśli politycznej i prawnej oraz ogólnie ideologii. W interpretacji buddyjskiej dharma działa jako prawo naturalne rządzące światem, prawo naturalne. Już na początku swojego powstania wiele idei buddyzmu miało istotne znaczenie i brzmienie społeczno-polityczne. Wraz ze wzrostem liczby zwolenników buddyzmu i umacnianiem ich pozycji znaczenie to coraz bardziej się umacniało. Stopniowo idee buddyzmu zaczęły wpływać na politykę państwa i ustawodawstwo.

4. MYŚL POLITYCZNO-PRAWNA STAROŻYTNYCH CHIN

Za założyciela taoizmu, jednego z najbardziej wpływowych nurtów starożytnej chińskiej myśli filozoficznej i społeczno-politycznej, uważa się Lao Tzu (VI wiek p.n.e.). Jego poglądy są wyrażone w pracy „Tao Te Ching” („Księga Tao i Te”). Lao Tzu charakteryzuje Tao jako naturalny bieg rzeczy, niezależny od niebiańskiego władcy, naturalną prawidłowość. Tao definiuje prawa nieba, natury i społeczeństwa. Reprezentuje najwyższą cnotę i naturalną sprawiedliwość. W odniesieniu do Tao wszyscy są równi.

Wszystkie wady współczesnej kultury, społeczno-polityczna nierówność ludzi, trudna sytuacja ludu itd. Lao Tzu przypisuje odchyleniu od prawdziwego Tao. Protestując przeciwko zastanemu stanowi rzeczy, jednocześnie pokładał wszystkie nadzieje w spontanicznym działaniu Tao, któremu przypisuje się zdolność przywracania sprawiedliwości. W tej interpretacji Tao działa jako naturalne prawo do bezpośredniego działania.

Fundamentalną rolę w całej historii myśli etycznej i politycznej w Chinach odegrała doktryna Konfucjusz (551-479 p.n.e.). Jego poglądy zostały przedstawione w książce „Lun Yu” („Rozmowy i przysłowia”), opracowane przez jego uczniów.

W oparciu o tradycyjne poglądy Konfucjusz rozwinął patriarchalno-paternalistyczną koncepcję państwa. Państwo jest przez niego interpretowane jako duża rodzina. Władza cesarza („syna niebios”) porównywana jest do władzy ojca, a stosunki między rządzącymi a poddanymi do stosunków rodzinnych, gdzie młodsi są zależni od starszych. Przedstawiona przez Konfucjusza hierarchia społeczno-polityczna opiera się na zasadzie ludzkiej nierówności. Konfucjusz opowiadał się zatem za arystokratyczną koncepcją rządu, ponieważ zwykli ludzie byli całkowicie wykluczeni z udziału w rządzie.

Co prawda jego ideał polityczny polegał na panowaniu arystokratów cnót i wiedzy, a nie plemiennej szlachty i bogatych, tak że idealna struktura władzy, którą proponował, odbiegała od ówczesnych realiów społeczno-politycznych i w związku z tym miał pewien krytyczny potencjał. Generalnie jednak Konfucjusz i jego zwolennicy, mimo pewnych krytycznych uwag i ocen, cechuje raczej pojednawcza i kompromisowa postawa niż krytyczna postawa wobec istniejącego porządku.

Założyciel Moizm Mo Tzu (479-400 pne) rozwinął ideę naturalnej równości wszystkich ludzi i przedstawił uzasadnienie kontraktowej koncepcji powstania państwa, która opiera się na idei przynależności do ludzi najwyższej władzy.

Idąc za niebiańskim wzorem, Mo-tzu nazywał także „szacunkiem mądrości jako podstawy zarządzania”. W poszukiwaniu „jednego modelu sprawiedliwości” Mo-tzu wysunął ideę kontraktowego pochodzenia państwa i rządu.

Główne idee starożytnego chińskiego legalizmu zostały przedstawione w traktacie z IV wieku. pne mi.

"szang jun shu" („Księga władcy regionu Shang”). Kilka rozdziałów traktatu napisał sam Gongsun Yang (390-338 p.n.e.), znany jako Shang Yang. Ten wybitny teoretyk legalizmu i jeden z założycieli szkoły „legalistów” (fajia) był władcą regionu Shang w czasach władcy Qin Xiao-gonga (361-338 p.n.e.).

W sumie cała koncepcja zarządzania zaproponowana przez Shang Yanga przesiąknięta jest wrogością wobec ludzi, skrajnie niską oceną ich cech i przekonaniem, że poprzez środki przemocy można ich podporządkować upragnionemu „porządkowi”.

5. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DOKTRYN POLITYCZNO-PRAWNYCH STAROŻYTNEJ GRECJI

Państwowość w starożytnej Grecji powstaje na początku I tysiąclecia p.n.e. mi. w formie odrębnej i niezależnej zasady - poszczególne miasta-państwa, w skład których oprócz obszaru miejskiego wchodziły także przyległe osady wiejskie.

Wszędzie w polityce starożytnej Grecji toczy się zacięta walka o władzę, która znajduje swój skoncentrowany wyraz w walce o ustanowienie jednej z odpowiednich form rządzenia - arystokracja (uprawnienia starej lub nowej szlachty, uprzywilejowanej, „najlepszej”), oligarchie (moc bogatych i posiadających) lub demokracja (siła ludu, czyli wszystkich dorosłych wolnych tubylców danej polityki).

W wyniku tej walki do VI-V wieku. pne mi. w różnych politykach odpowiednia forma rządów jest mniej lub bardziej ugruntowana i rozwinięta, w szczególności demokracja w Ateny i Abderach, oligarchia w Teby i Megarablisko arystokracji Spartaitp. Dość często tyrania utrwalała się w niektórych politykach na mniej lub bardziej długi okres czasu. Procesy te znalazły odzwierciedlenie i teoretycznie rozumiane w nauczaniu politycznym i prawnym starożytnej Grecji.

W historii powstania i rozwoju starożytnej greckiej myśli politycznej i prawnej wyróżnia się mniej lub bardziej wyraźnie trzy okresy. Wczesny okres (IX-VI wiek pne) związane z pojawieniem się państwowości starożytnej Grecji. W tym okresie zauważalna jest racjonalizacja idei polityczno-prawnych (w pracach). Homer, Hezjod a zwłaszcza słynnych „siedmiu mędrców”) i kształtuje się filozoficzne podejście do problemów państwa i prawa (Pitagoras i pitagorejczycy, Heraklit). Okres drugi (V – pierwsza połowa IV wieku p.n.e.) to okres rozkwitu starożytnej greckiej myśli filozoficznej i polityczno-prawnej, który znalazł swój wyraz w naukach Demokryt, sofiści, Sokrates, Platon и Arystoteles. Trzeci okres (druga połowa IV-II w. p.n.e.) to okres hellenizmu, czas początku upadku starożytnej państwowości greckiej, upadku greckich miast-państw pod panowaniem najpierw Macedonii, a następnie Rzymu. Poglądy tego okresu są reprezentowane w naukach Epikura, stoików i Polibiusza.

Powstając w warunkach podziału ludzi na wolnych i niewolników, starożytna myśl polityczna i prawnicza ukształtowała się i rozwinęła jako ideologia wolnych. Wolność jest podstawową wartością, głównym celem wysiłków i głównym przedmiotem troski starożytnej greckiej teorii i praktyki politycznej. Nie była to oczywiście wolność powszechna, ale ograniczona: niewolnicy byli poza tą wolnością. Nie byli też podmiotami tej polityki (polis life), która była formą życia tylko dla wolnych ludzi, pełnoprawnych członków kolektywu polis, obywateli polis.

W procesie rozwoju starożytnej greckiej myśli politycznej i prawnej wczesne, w dużej mierze mitologiczne idee (Homer i Hezjod) stopniowo ustępowały miejsca rodzącemu się podejściu filozoficznemu („mędrcy”, Pitagoras, Heraklit, Demokryt), interpretacjom racjonalistycznym (sofiści), analiza logiczno-pojęciowa (Sokrates, Platon) i wreszcie podstawowe formy empiryczno-naukowego (Arystotelesa) i historyczno-politycznego (Polybius) badania państwa i prawa.

W dobie hellenizmu wartość całości moralnej, polis i zbiorowego życia polis (politycznego) jest kwestionowana, krytykowana i odrzucana dotychczasowy podział ludzi na wolnych i niewolników. Wolność jest tu interpretowana nie jako zjawisko społeczno-polityczne, ale jako zjawisko duchowe i na tej podstawie proklamowana jest wielka zasada powszechnej wolności i równości ludzi według praw przyrody i prawa naturalnego.

6. MYŚL POLITYCZNO-PRAWNA W STAROŻYTNEJ GRECJI W OKRESIE IX-VI WIEKU pne

Starożytne mity już częściowo w poezji orfickiej, a potem coraz wyraźniej w wierszach Homer и Hezjod tracą swój sakralny charakter i zaczynają podlegać interpretacji etycznej i polityczno-prawnej. Według ich interpretacji walka bogów o władzę nad światem i zmiana najwyższych bogów (Uran - Kron - Zeus) Towarzyszyła temu zmiana zasad ich panowania i dominacji, co przejawiało się nie tylko w relacji między samymi bogami, ale także w ich stosunku do ludzi, w każdym porządku, formach i regułach ziemskiego życia społecznego.

Idee prawa i sprawiedliwego porządku społecznego stają się jeszcze ważniejsze w wierszach Hezjod (VII wiek p.n.e.) „Teogonia” oraz „Dzieła i dni”. Bogowie w jego interpretacji działają jako uosobienie różnych zasad i sił moralnych i prawnych.

Charakterystyczne dla wierszy Homera i Hezjoda próby racjonalizacji idei porządku etycznego, moralnego i prawnego w sprawach i stosunkach międzyludzkich są dalej rozwijane w twórczości tzw. siedmiu mędrców starożytnej Grecji. (VII-VI wiek p.n.e.). Zwykle były one uwzględniane Tales, Pittacus, Periander, Byant, Solon, Cleobulus и Chilon.

Mędrcy uporczywie podkreślali fundamentalne znaczenie rządów praw sprawiedliwych w życiu miasta. Wśród „siedmiu mędrców” był… Solon (ok. 638-559 pne) - słynny ateński reformator, mąż stanu i prawodawca. Został wybrany pierwszym archontem i obdarzony szerokimi uprawnieniami. Solon, biorąc sprawy państwowe w swoje ręce, wydał nowe ustawy (w 594 pne) i dość znacząco zreformował społeczno-polityczny system polityki ateńskiej.

Solon dokonał zniesienia długów prywatnych i publicznych – tzw. sisachfii (strząsania ciężaru). Znosząc niewolę za przeszłe długi, zakazał przyszłego udzielania pożyczek z niewolą osobistą. Państwo, zdaniem Solona, potrzebuje przede wszystkim porządku prawnego: bezprawie i konflikty społeczne to największe zło, porządek i prawo to największe dobro polityki.

Z ideą konieczności przekształcenia porządków społecznych i polityczno-prawnych na gruncie filozoficznym w VI-V wieku. pne mi. przemówił Pitagoras (580-500 p.n.e.), Pitagorejczycy (Archita, Lysis, Philolaus Itp.), Heraklit (530-470 p.n.e.). Krytykując demokrację, uzasadniali arystokratyczne ideały rządów „najlepszych” – elity intelektualnej i moralnej.

Decydującą rolę w całym światopoglądzie pitagorejczyków, który miał w dużej mierze charakter mistyczny, odegrała ich doktryna o liczbach. Liczba, zgodnie z ich wyobrażeniami, jest początkiem i esencją świata. Na tej podstawie starali się zidentyfikować cyfrowe (matematyczne) cechy charakterystyczne dla zjawisk moralnych i polityczno-prawnych. Sprawiedliwość według pitagorejczyków polega na odpłacie równym za równych. Pitagorejczycy uważali anarchię (anarchię) za najgorsze zło.

Autorem idealnego modelu polityki był Faley z Chalcedonu, który twierdził, że wszelkiego rodzaju niepokoje wewnętrzne wynikają z pytań dotyczących własności. Aby osiągnąć doskonały układ życia polis, konieczne jest, zdaniem Faleya, wyrównanie własności ziemskiej wszystkich obywateli.

Poczesne miejsce w historii myśli antycznej zajmują nauki Heraklita. Poglądy polityczne i prawne Heraklita są ściśle związane z jego ogólnymi przepisami filozoficznymi. Według Heraklita myślenie jest nieodłączne od wszystkich, ale większość ludzi nie rozumie uniwersalnego logosu (wszechrządzącego umysłu), za którym należy podążać. Wychodząc z tego, Heraklit rozróżnia mądrych i głupich, najlepszych i najgorszych. Ocena moralna i polityczna ludzi jest konsekwencją miary ich intelektualnego zrozumienia logosu.

7. OKRES KWITNIENIA STAROŻYTNEJ GRECKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ I PRAWNEJ

Rozwój myśli politycznej i prawnej w V w. wniósł znaczący wkład w pogłębienie filozoficznej i społecznej analizy problemów społeczeństwa, państwa, polityki i prawa.

У Demokryt (ok. 460-370 pne) istnieje jedna z pierwszych prób uwzględnienia pojawienia się i ukształtowania się człowieka, rasy ludzkiej i społeczeństwa jako części naturalnego procesu rozwoju świata. W trakcie tego procesu ludzie stopniowo, pod wpływem potrzeby, naśladując przyrodę i zwierzęta oraz opierając się na swoim doświadczeniu, zdobywali całą swoją podstawową wiedzę i umiejętności niezbędne do życia społecznego. W państwie, według Demokryta, reprezentowane jest dobro wspólne i sprawiedliwość. Interesy państwa są przede wszystkim, a troski obywateli powinny być skierowane na lepszą jego organizację i zarządzanie. Aby zachować jedność państwa, Demokryt wymaga jedności obywateli, ich wzajemnej sympatii, wzajemnej pomocy, wzajemnej ochrony i braterstwa. Zaangażowanie tematu polityczno-prawnego w krąg szerokiej dyskusji wiąże się z nazwiskami sofistów, którzy przemawiali w V wieku. pne mi. w warunkach umacniania się i rozkwitu starożytnej demokracji. Nazwa „sofista” pochodzi od słowa "Sofos" (mądry). Już w starożytności wyróżniono dwa pokolenia sofistów: starsze (Protagoras, Gorgias, Prodicus, Hippias, Antyfona) itp.) i młodsi (Trasimachus, Callicles, Lycophron itp.) sofiści. Wielu starszych sofistów miało ogólnie demokratyczne poglądy. Wśród młodszych sofistów obok zwolenników demokracji są zwolennicy innych form rządzenia (arystokracja, tyrania).

Głównym krytykiem sofistów był: Sokrates (469-399 pne) - jedna z najciekawszych i najbardziej popularnych postaci w duchowej historii ludzkości. Sokrates szukał racjonalnego, logicznego i pojęciowego uzasadnienia obiektywnego charakteru ocen etycznych, moralnego charakteru państwa i prawa. Sokrates był zagorzałym zwolennikiem legalności. W wymiarze praktycznym ideał sokratejski oznaczał rządy tych, którzy znają, czyli uzasadnienie zasady kompetentnego rządzenia, a w wymiarze teoretycznym próbę zidentyfikowania i sformułowania moralnej i racjonalnej podstawy oraz istoty państwo.

Platon (427-347 pne) - jeden z największych myślicieli nie tylko starożytności, ale także w całej historii filozofii, doktryn politycznych i prawnych. Interpretowany jest stan idealny Platon (w dialogu "Państwo") jako urzeczywistnienie idei i maksymalne możliwe ucieleśnienie świata idei w ziemskim życiu społecznym i politycznym - w polis. Platon - przeciw skrajności bogactwa i ubóstwa, za umiarkowanie, przeciętny dobrobyt. Bardzo przenikliwie dostrzega polityczne znaczenie rozwarstwienia własnościowego społeczeństwa. Platon widzi główną różnicę społeczno-ekonomiczną projektowanego stanu idealnego od wszystkich innych państw w tym, że został w nim przezwyciężony podział na bogatych i biednych.

Idealnym państwem jako rządem najlepszych i najszlachetniejszych jest ustrój państwa arystokratycznego.

Arystoteles podjął próbę wszechstronnego rozwoju nauki o polityce. Głównym rezultatem badań etycznych, istotnych dla polityki, jest stanowisko, że sprawiedliwość polityczna jest możliwa tylko między wolnymi i równymi ludźmi należącymi do tej samej społeczności i zmierza do ich samozadowolenia (autarkia).

Kwestie społeczno-polityczno-prawne omawia Arystoteles w zasadzie z punktu widzenia idealnego rozumienia polityki – miasta-państwa jako politycznego komunikowania wolnych i równych ludzi.

8. MYŚL POLITYCZNO-PRAWNA OKRESU HELLENIZMU IV-II w. pne

Kryzys państwowości starożytnej Grecji wyraźnie przejawił się w naukach o państwie i prawie okresu hellenistycznego. W ostatniej tercji IV wiek pne uh. Greckie państwa-miasta tracą niepodległość i wpadają najpierw pod panowanie Macedonii, a następnie Rzymu. Myśl polityczna i prawna tego okresu znalazła swój wyraz w nauczaniu Epikur, stoicy и Polibiusz. Według jego poglądów filozoficznych Epikur (341-270 pne) był następcą doktryny atomistycznej Demokryt. Natura, zgodnie z naukami Epikura, rozwija się według własnych praw, bez interwencji bogów.

Etyka jest łącznikiem między jego ideami fizycznymi i polityczno-prawnymi. Podstawowe wartości etyki epikurejskiej (przyjemność, wolność), jak wszystko jako całość, mają charakter indywidualistyczny. Wolność człowieka jest, według Epikura, jego odpowiedzialnością za rozsądny wybór sposobu życia. Sfera wolności człowieka jest sferą jego odpowiedzialności za siebie; jest to poza koniecznością, ponieważ „konieczność nie podlega odpowiedzialności”, jak i kapryśnym przypadkiem.

Według Epikura głównym celem władzy państwowej i podstawą komunikacji politycznej jest zapewnienie wzajemnego bezpieczeństwa ludzi, przezwyciężenie ich wzajemnego lęku i niewyrządzanie sobie nawzajem krzywdy. Politycznie etyka epikurejska jest najbardziej spójna z formą umiarkowanej demokracji, w której rządy prawa łączą się z największą możliwą miarą wolności i autonomii jednostek.

Założycielem stoicyzmu był Zenon (336-264 p.n.e.). W historii stoicyzmu można wyróżnić trzy okresy: starożytny, środkowy i nowy (rzymski). Głównymi przedstawicielami stoicyzmu są Zenon, Kleantes и Chryzyp, Panetius и Posidoniusz, Seneka, Epiktet и Cesarz Marek Aureliusz. Według stoicyzmu wszechświatem jako całością rządzi los. Los w nauce stoików pełni rolę takiego „prawa naturalnego” („prawa ogólnego”), które ma jednocześnie charakter i znaczenie boskie. Według Zenona „prawo naturalne jest boskie i ma moc nakazywania (robienia) tego, co słuszne i zabraniania tego, co jest przeciwne”.

Według stoików podstawą społeczeństwa obywatelskiego jest naturalne przyciąganie ludzi do siebie, ich naturalny związek ze sobą. Państwo jawi się zatem u stoików jako naturalne stowarzyszenie, a nie jako sztuczna, warunkowa, kontraktowa formacja.

Nauki stoików miały zauważalny wpływ na poglądy Polibiusz (210-123 pne) - wybitny grecki historyk i działacz polityczny okresu hellenistycznego. Poglądy Polibiusza znajdują odzwierciedlenie w jego słynnym dziele „Historia w czterdziestu księgach”. Studia Polibiusza skupiają się na drodze Rzymu do dominacji nad całym Morzem Śródziemnym. W swojej próbie całościowego ujęcia zjawisk historycznych odwołuje się do racjonalizowanej przez stoików idei „losu”, według której okazuje się on uniwersalnym prawem i rozumem światowym. Ogólnie rzecz biorąc, Polibiusza charakteryzuje etatystyczny pogląd na bieżące wydarzenia, zgodnie z którym ta lub inna struktura państwa odgrywa decydującą rolę we wszystkich stosunkach międzyludzkich. Ogółem, według Polibiusza, istnieje sześć głównych form państwa, które w kolejności naturalnego pochodzenia i następstwa zajmują w swoim pełnym cyklu następujące miejsce: królestwo (władza królewska), tyrania, arystokracja, oligarchia, demokracja, ochlokracja. Polibiusz konkluduje, że „za niewątpliwie najdoskonalszą formę należy uznać taką, która łączy w sobie cechy wszystkich wymienionych powyżej form”, czyli władzę królewską, arystokrację i demokrację.

9. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DOKTRYN POLITYCZNO-PRAWNYCH W STAROŻYTNYM RZYMIE

Historia starożytnej rzymskiej myśli politycznej i prawnej obejmuje całe tysiąclecie i odzwierciedla w swojej ewolucji znaczące zmiany w życiu społeczno-gospodarczym i polityczno-prawnym starożytnego Rzymu na przestrzeni długiego czasu. Samą historię starożytnego Rzymu dzieli się zwykle na trzy okresy: królewski (754-510 p.n.e.), republikański (509-28 p.n.e.), cesarski (27 p.n.e. - 476 n.e.). Co więcej, zjednoczone Cesarstwo Rzymskie w 395 r. n.e. mi. został ostatecznie podzielony na imperia zachodnie (stolica – Rzym) i wschodnie (stolica – Konstantynopol), przy czym to ostatnie (cesarstwo wschodnio-rzymskie, bizantyjskie) istniało do 1453 roku. Instytucje i poglądy polityczne i prawne w starożytnym Rzymie kształtowały się przez długą historię w warunkach ostrej walki pomiędzy różnymi warstwami ludności – patrycjuszami i plebejuszami, szlachtą (patrycjuszami i bogatymi plebejuszami) a biedotą, optymitami (zwolennikami klas wyższych) i popularystami (zwolennikami wolnych klas niższych), wolnymi i niewolnikami. Ogólnie rzecz biorąc, na starożytną rzymską myśl polityczną i prawną zauważalny wpływ miały odpowiednie koncepcje starożytnej Grecji. Warto zauważyć, że już w połowie V w. pne mi. Plebejusze domagali się zestawienia pisanego ustawodawstwa, do Grecji wysłano posłów rzymskich w celu zapoznania się z ustawodawstwem greckim, a zwłaszcza z prawami Solona. Wyniki tej znajomości wykorzystano przy opracowywaniu ważnego źródła starożytnego prawa rzymskiego - słynnych Praw XII Tablic (pierwszych dziesięć tablic przyjęto w 451 r. p.n.e., dwie ostatnie skompilowano i przyjęto w latach 450–449 p.n.e.). Na autorów starożytnych rzymskich znaczący wpływ miały poglądy Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Epikurejczyków, stoików, Polibiusza i wielu innych myślicieli greckich.

Tak więc ogólne poglądy filozoficzne Demokryta i Epikura, idee Demokryta o postępującym rozwoju ludzi od początkowego stanu naturalnego do stworzenia uporządkowanego życia politycznego, państwa i prawa, idea Epikura o umownym charakterze państwa i prawa były postrzegane i rozwijane Tytus Lukrecjusz Karus (99-55 pne) w jego słynnym wierszu „O naturze rzeczy”.

W swoich konstrukcjach teoretycznych autorzy rzymscy wykorzystywali idee prawa naturalnego greckich myślicieli, ich nauki o polityce i sprawiedliwości politycznej, o formach państwa, o „mieszanej” formie rządu itp.

Autorzy rzymscy nie ograniczyli się po prostu do zapożyczenia zapisów swoich poprzedników, ale rozwinęli je dalej, uwzględniając specyficzne uwarunkowania społeczno-polityczne i zadania rzeczywistości rzymskiej. Na przykład charakterystyczna dla myśli starożytnej Grecji idea relacji między polityką a prawem została rozwinięta i ponownie wyrażona w interpretacji państwa jako publicznej wspólnoty prawniczej Cycerona. Idea stoików greckich o wolnej jednostce została wykorzystana przez autorów rzymskich (Cyceron i prawnicy) przy tworzeniu w istocie nowej koncepcji - pojęcia osoby prawnej (osobowości prawnej, osoby).

Znaczącym osiągnięciem myśli starożytnego Rzymu było stworzenie samodzielnej nauki – prawoznawstwa. Prawnicy rzymscy starannie opracowali obszerny zestaw zagadnień polityczno-prawnych z zakresu ogólnej teorii państwa i prawa, a także poszczególnych dyscyplin prawnych (prawo cywilne, prawo państwowe i administracyjne, prawo karne, prawo międzynarodowe).

10. DOKTRYNA CYCERA O PAŃSTWIE I PRAWIE

Marek Tulliusz Cyceron (106-43 pne) - słynny rzymski orator, prawnik, mąż stanu i myśliciel. W swojej rozległej pracy wiele uwagi poświęca problematyce państwa i prawa. Zagadnienia te są szczególnie poruszane w jego pracach „O państwie” i „O prawach”. Szereg problemów politycznych i prawnych jest rozważanych także w innych jego pracach (np. w pracy „O obowiązkach”), a także w licznych przemówieniach politycznych i sądowych. Teoretyczne poglądy Cycerona w dziedzinie państwa i prawa znajdują się pod wyraźnym wpływem myśli starożytnej Grecji, a przede wszystkim nauk Platona, Arystotelesa, Polibiusza i stoików.

Cyceron definiuje państwo jako sprawę, własność ludu. Podkreśla przy tym, że „ludzie nie są jakimkolwiek zbiorem ludzi zebranych w jakikolwiek sposób, ale zbiorem wielu ludzi powiązanych ze sobą porozumieniem w sprawach prawa i wspólnych interesów”. Cyceron główną przyczynę powstania państwa upatrywał nie tyle w słabości ludzi i ich lęku (z punktu widzenia Polibiusza), ile w ich wrodzonej potrzebie wspólnego życia. Podzielając stanowisko Arystotelesa w tej sprawie, Cyceron odrzucił rozpowszechnione w jego czasach idee o kontraktowym charakterze powstania państwa. Zgodnie z tradycjami starożytnej myśli greckiej Cyceron przywiązywał dużą wagę do analizy różnych form rządzenia, wyłaniania się jednych z drugich. Cyceron widział kryteria rozróżniania form rządzenia w „charakterze i woli” tych, którzy rządzą państwem. W zależności od liczby władców wyróżnił trzy proste formy rządzenia: władzę królewską, władzę optymatów (arystokracja) i władzę ludową (demokracja).

Główną wadą prostych form państwa jest, zdaniem Cycerona, to, że wszystkie one nieuchronnie, ze względu na ich wrodzoną jednostronność i niestabilność, znajdują się na „ostrej i śliskiej ścieżce”, prowadzącej do nieszczęścia. Władza królewska, najeżona arbitralnością autokratycznego władcy, łatwo degeneruje się w tyranię, a władza optymatów zamienia się z władzy najlepszych (w mądrości i męstwie) w rządy kliki bogatych i szlachetnych. W związku z tym suwerenność ludu, według Cycerona, prowadzi do katastrofalnych konsekwencji, do „szaleństwa i arbitralności tłumu”, do jego tyrańskiej władzy. Zapobieganie takiej degeneracji państwowości jest, zdaniem Cycerona, możliwe tylko w warunkach najlepszego (tj. mieszanego) typu struktury państwowej, tworzonej przez jednorodne mieszanie pozytywnych właściwości trzech prostych form rządzenia. Jako najważniejsze zalety takiego systemu politycznego Cyceron uznał siłę państwa i równość prawną jego obywateli. W swojej działalności Cyceron jako całość pozostał wierny podstawowym ideom i zasadom teoretycznej koncepcji państwa, którą rozwinął w swoim nauczaniu politycznym. Kluczową rolę tu i ówdzie przypisywano wyobrażeniom o „dobru wspólnym”, „koordynacji interesów”, „ogólnym porządku prawnym” itp. W tym przypadku oczywiście interesy wolnych stanów i obywateli Republiki Rzymskiej były oznaczało, ale wcale nie niewolników.

Niewolnictwo, według Cycerona, „jest tylko dlatego, że państwo niewolnicze jest dla takich ludzi pożyteczne i odbywa się na ich korzyść, gdy jest rozsądnie wykonywane; to znaczy, gdy nieuczciwi ludzie są pozbawieni możliwości popełnienia bezprawia, uciskani znajdą się w lepszą pozycję, podczas gdy oni, nie będąc uciskani, byli w najgorszym stanie”. Niewolnictwo wynika z samej natury, która daje najlepszym ludziom panowanie nad słabymi dla ich własnego dobra. Taka jest logika rozumowania Cycerona, którą stara się wzmocnić rozważaniami na temat relacji między różnymi częściami duszy: pan rządzi niewolnikiem w taki sam sposób, jak najlepsza część duszy (rozum, mądrość) rządzi słabym i błędne części duszy (namiętności, gniewu itp.).

11. POLITYCZNE I PRAWNE POGLĄDY RZYMSKICH STIKÓW

Głównymi przedstawicielami stoicyzmu rzymskiego byli: Lucjusz Annaeus Seneka (3-65), Epiktet (ok. 50 - ok. 140) и Marek Aureliusz Antoniusz (121-180). Na ich ogólne idee teoretyczne znaczący wpływ miały koncepcje filozoficzne, etyczne i polityczno-prawne starożytnych greckich stoików (Zenona, Chryzypa, Panaetiusza, Posidoniusza i in.). Twórczość rzymskich stoików rozwijała się w kontekście nasilonego kryzysu wartości dawnej ideologii polis, umacniania się władzy Princeps i reżimu cezaryzmu oraz przekształcenia Cesarstwa Rzymskiego w potęgę światową. W tej sytuacji rzymscy stoicy, jeszcze bardziej niż starożytni Grecy, byli skłonni głosić fatalizm i bierność polityczną, kosmopolityzm i indywidualistyczną etykę samodoskonalenia moralnego. Seneka bronił idei wolności duchowej wszystkich ludzi, bez względu na ich status społeczny. Według jego idei przedmiotem (i sferą) niewolnictwa może być jedynie cielesna i zmysłowa część człowieka, ale nie duchowa i rozumna część człowieka. Niewolnik według Seneki jest osobą równą naturze z innymi ludźmi i ma takie same cechy duchowe jak wszyscy inni. Nie odrzucając samego niewolnictwa jako instytucji społeczno-politycznej, Seneka jednocześnie uważał je za nie do utrzymania ze względów etycznych, bronił godności ludzkiej niewolnika i wzywał do humanitarnego traktowania go jako podmiotu równego duchowo. W duchu poglądów starożytnych greckich stoików Seneka uważał los za przyczynę wszystkich przyczyn. Ludzie nie są w stanie zmienić stosunków światowych, których częścią są ich własne relacje, lecz mogą jedynie odważnie i wytrwale znosić rozwijający się los i poddać się woli praw natury. W koncepcji prawa naturalnego Seneki „prawo losu”, nieuniknione i boskie, pełni rolę tego prawa natury, któremu podporządkowane są wszystkie instytucje ludzkie, w tym państwo i prawa. Co więcej, samo prawo naturalne występuje tu zarówno jako fakt naturalny (porządek porządku świata i przyczynowy łańcuch zdarzeń), jak i zarazem jako konieczny imperatyw rozumu. Wszechświat według Seneki jest stanem naturalnym posiadającym własne prawo naturalne, którego rozpoznanie jest sprawą konieczną i rozsądną. Zgodnie z prawem natury wszyscy ludzie są członkami tego stanu, niezależnie od tego, czy się do tego przyznają, czy nie. Jeśli chodzi o indywidualne formacje państwowe, są one przypadkowe i znaczące nie dla całego rodzaju ludzkiego, ale tylko dla ograniczonej liczby osób. Z etycznego punktu widzenia najcenniejsze i bezwarunkowe, zgodnie z koncepcją Seneki, jest „wielkie państwo”. Rozsądek, a co za tym idzie, zrozumienie „prawa losu” polega właśnie na przeciwstawieniu się przypadkowi (w tym przypadkowej przynależności do tego czy innego „małego państwa”), uznaniu potrzeby praw światowych i kierowaniu się nimi. Ta maksyma etyczna jest w równym stopniu aktualna dla jednostek i ich społeczności.

Podobne idee rozwinęli inni rzymscy stoicy: Epiktet – niewolnik, następnie wyzwolony, oraz cesarz (w latach 161-180) Marek Aureliusz Antoni.

W Epiktecie wezwania do osobistej poprawy moralnej i należytego wypełniania roli, jaką los zrzucił wszystkim, są uzupełniane ostrą krytyką bogactwa i potępieniem niewolnictwa. Nacisk kładzie się na niemoralność niewolnictwa. Marek Aureliusz Antoni rozwinął „ideę państwa z równym prawem dla wszystkich, rządzonego według równości i równych praw wszystkich oraz królestwa, które przede wszystkim szanuje wolność swoich poddanych”. W swoim eseju „Do siebie” zauważył, że ze względu na wspólną dla wszystkich ludzi zasadę duchową, wszyscy jesteśmy istotami rozumnymi. Duch całości, jak wierzył Marek Aureliusz, wymaga komunikacji, ale nie chaotycznej, ale odpowiadającej harmonijnemu porządkowi świata.

12. DOKTRYNA RZYMSKICH JURYSTÓW NA TEMAT PRAWA

W starożytnym Rzymie zajęcie prawa było pierwotnie dziełem papieży, jednego z kolegiów księży. Co roku jeden z papieży przekazywał osobom prywatnym stanowisko kolegium w kwestiach prawnych. Około 300 pne mi. orzecznictwo zostaje uwolnione od papieży. Początek świeckiego orzecznictwa, jak głosi legenda, wiąże się z imieniem Gnejusza Flawiusza. Jako wyzwoleńca i skryba wybitnego męża stanu Appiusa Klaudiusza Cecusa ukradł i opublikował zbiór formuł prawnych opracowanych przez tego ostatniego, stosowanych zgodnie z prawem w procesie. Na początku II wieku. pne mi.

Sekstus Eliusz Petus, wybitny mąż stanu, uzupełnił zbiór Józefa Flawiusza o nowe formuły twierdzeń. Opublikował także kolejną książkę, w której połączył Prawa XII Tablic z komentarzami prawników i wielowiekowymi formułami. W połowie II wieku. pne mi. Znaczący wkład w rozwój prawoznawstwa, zwłaszcza prawa cywilnego, wnieśli M. Manilius, P. Mucius Scaevola i M. Junius Vrut. Pierwszy komentarz do edyktu pretora napisał Serwiusz Sulpicjusz Rufus (konsul 51 r. p.n.e.). Spośród dużej liczby znanych prawników okresu klasycznego najwybitniejszymi byli Guy (II w.), Papinian (II-III w.), Paweł w.), Ulpian w.) i Modestyn w.). Specjalna ustawa Walentyniana III (426) dotycząca cytowania jurystów nadała moc prawną postanowieniom tych pięciu prawników. W przypadku rozbieżności między ich opiniami spór rozstrzygano większością, a jeśli nie było to możliwe, preferowano opinię Papinana.

Prawnicy rzymscy skupili swoją uwagę na rozwinięciu problemów prawa prywatnego, a przede wszystkim prawa cywilnego. Prawnik Guy zinterpretował prawo cywilne jako prawo ustanowione między jednym lub drugim narodem (na przykład Rzymianami, Grekami itp.). Interpretację tę Papinian uzupełnia wskazaniem źródeł prawa cywilnego – ustaw, plebiscytów Konsulów Senatu, dekretów Princeps, postanowień uczonych prawników. Charakteryzuje prawo pretorskie jako źródło „uzupełnienia i korekty prawa cywilnego”. W tym samym duchu Marcjan nazwał prawo pretora „żywym głosem prawa cywilnego”.

W dziedzinie prawa cywilnego adwokaci rzymscy szczegółowo opracowali kwestie majątkowe, rodzinne, testamentowe, kontraktowe, stany prawne jednostki itp. Szczególnie wnikliwie zajmują się ujęciem stosunków majątkowych z punktu widzenia ochrony interesów prywatny właściciel. Zgodnie z prawem rzymskim i nauką prawników niewolnicy są również przedmiotami własności wraz ze zwierzętami i innymi rzeczami. Prawo ludów, w rozumieniu prawników rzymskich, obejmowało zarówno zasady stosunków międzypaństwowych, jak i normy własności i innych stosunków umownych między obywatelami rzymskimi a nie-Rzymami (peregrynami). W dużej mierze to prawo ludowe powstało pod wpływem edyktów sędziów, którzy mieli prawo jurysdykcji nad peregrynami, a także cesarskich konstytucji i prawodawczej działalności prawników. Wszystko to zapewniało interakcję i wzajemny wpływ norm prawa cywilnego i prawa narodów, czyniąc z tego ostatniego gałąź prawa rzymskiego, która chroniła pozycje polityczne państwa rzymskiego i prywatne interesy Rzymian w ich stosunkach z innymi - Ludy i jednostki rzymskie. Prawo narodów zawierało szereg norm o charakterze prawnomiędzynarodowym. Zgodnie z prawem ludów morze jest „wspólne dla wszystkich”. Pojęcie „wrogów” jest używane przez Gajusza i Pomponiusza tylko w odniesieniu do tych, którym Rzymianie publicznie wypowiedzieli wojnę lub którzy sami publicznie wypowiedzieli wojnę Rzymianom.

Ogromny wpływ na dalszy rozwój myśli prawniczej miała praca prawników rzymskich. Wynika to zarówno z wysokiej kultury prawnej rzymskiego jurysprudencji, jak i z roli, jaką przypadła losowi prawa rzymskiego (proces jego recepcji itp.) w późniejszej historii prawa.

13. POLITYCZNE I PRAWNE POGLĄDY AUGUSTINE

Aureliusz Augustyn (354-430) - jeden z wybitnych ideologów Kościoła Chrześcijańskiego i patrystyki zachodniej. Był autorem, który opracował główne założenia filozofii chrześcijańskiej. Jego poglądy polityczne i prawne są przedstawione w pracach „O mieście Bożym”, „O wolnej woli” i szereg innych pism. W chrześcijańskiej koncepcji dziejów ludzkości opracowanej przez Augustyna, opartej na przepisach biblijnych, wszelkie instytucje i instytucje społeczne, państwowe i prawne pojawiają się jako konsekwencja ludzkiej grzeszności. W dziele „O mieście Boga” zauważa, że „wielka zbrodnia” Adama i Ewy, z których wywodzi się cała ludzkość, doprowadziła do tego, że „sama natura ludzka zmieniła się na gorsze i została przekazana dla potomności winnych grzechu i nieuniknionej śmierci”. Sama grzeszność jest z góry określona przez plan boga stwórcy, który obdarzył człowieka wolną wolą, czyli zdolnością do życia po swojemu, jak człowiek, a nie jak bóg. Grzeszność ziemskiego życia państwowo-prawnego (stosunków i instytucji w „ziemskim mieście”) przejawia się według Augustyna w dominacji „człowieka nad człowiekiem”, w istniejących stosunkach kontroli i posłuszeństwa, dominacji i niewoli. Ten stan rzeczy, który rozwinął się w wyniku grzechu pierworodnego i nieustannej grzeszności ludzkiej natury, Augustyn nazywa „naturalnym porządkiem” ludzkiego życia.

W swojej interpretacji ewolucji historycznej Augustyn wyróżnia sześć okresów w życiu ludzkości: niemowlęctwo, dzieciństwo (czas rozwoju pamięci), młodość (narodziny „niższego umysłu”, świadomość moralna), dojrzałość (rozprzestrzenianie się świadomości religijnej). ), początek starości (czas, kiedy dusza pojmuje Boga). Tak więc Augustyn przypisywał triumf zasady religijnej dojrzałemu i późnemu wiekowi ludzkości, przez analogię z moralnym dojrzewaniem jednostki. Ostatni okres historycznego ruchu ku triumfowi chrześcijaństwa to według Augustyna czas od narodzin Chrystusa do jego powtórnego przyjścia.

W kwestii różnych form wspólnoty ludzkiej Augustyn, ze znaną chrześcijańską modyfikacją, podziela poglądy Cycerona o istnieniu takich wspólnot jak rodzina, państwo, wspólny język, społeczność ludzka i wreszcie uniwersalna społeczność, która jednoczy bogów i ludzi.

Poglądy Augustyna na ludzką naturę i ludzką historię wyróżnia wyraźna nowość, która na ogół tkwi w jego interpretacji relacji między człowiekiem a chrześcijańskim Bogiem. Człowiek, zgodnie z jego poglądami, jest istotą słabą i całkowicie niezdolną ani do uniknięcia grzechu, ani do stworzenia jakiegokolwiek doskonałego społeczeństwa na ziemi. Ostatecznie dobroć i sprawiedliwość muszą zwyciężyć z powodu wcześniej ustanowionego wiecznego porządku i nieodpartego autorytetu bóstwa. Boski porządek (także tu na ziemi) okazuje się najwyższą celowością i dobrocią, absolutną normą wszystkiego, co powinno być, czyli siłą zewnętrzną i przymusu w stosunku do jednostki, której grzechy lub cnoty są z góry określone. W ten sposób jednostka nie jest celem samym w sobie ani dla siebie, lecz jedynie środkiem do realizacji boskiego porządku.

Odnosząc się do definicji państwa Cycerona, Augustyn zauważa, że jest ona bardziej odpowiednia dla definicji Kościoła: zjednoczenie ludzi opiera się tylko na prawie w połączeniu ze sprawiedliwością.

14. GŁÓWNE CECHY MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ ZACHODNIEGO EUROPEJSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA ŚREDNIOWIECZNEGO

W historii Europy Zachodniej średniowiecze zajmowało ogromną, ponad tysiącletnią epokę (V-XVI w.). Doktryny polityczno-prawne w Europie Zachodniej omawianej epoki podlegały ciągłym zmianom. Zmiany, jakie w nich zaszły, istotne przesunięcia, były naturalną konsekwencją poważnych zmian, jakie towarzyszyły ewolucji systemów społeczno-gospodarczych i politycznych społeczeństwa feudalnego w krajach Europy Zachodniej.

Trzy główne etapy historyczne obejmują tę ewolucję. Pierwszy to wczesny feudalny (koniec V - połowa XI wieku); feudalizm jest dopiero konsolidowany i konsolidowany jako nowa formacja społeczno-gospodarcza; w ramach tego etapu państwowość najpierw jest zorganizowana w duże, ale bardzo słabo zintegrowane monarchie w jedną całość, a następnie rozpada się na konglomeraty rozdrobnionych bytów politycznych. Drugi etap to czas pełnego rozwoju systemu feudalnego, faza jego rozkwitu (poł. XI - koniec XV w.); w tym okresie typowe są scentralizowane monarchie stanowe. Trzeci - późne średniowiecze (koniec XV - początek XVII wieku); okres schyłku, schyłku feudalizmu i narodzin kapitalistycznych stosunków społecznych; państwowość na tym ostatnim etapie formacji feudalnej budowana jest przede wszystkim jako monarchia absolutna. Etapowy charakter rozwoju społeczeństwa feudalnego w dużej mierze zdeterminował cechy i dynamikę średniowiecznej myśli politycznej i prawnej w Europie Zachodniej.

Oryginalności tej ostatniej nadawał również fakt, że wyjątkowo silny wpływ na nią miała religia chrześcijańska i Kościół rzymskokatolicki. Kościół ten niemal niepodzielnie dominował w sferze życia duchowego przez prawie całe średniowiecze. W rękach duchowieństwa polityka i prawoznawstwo, podobnie jak wszystkie inne nauki, pozostały stosowane gałęzie teologii. W całej historii politycznej zachodnioeuropejskiego średniowiecza między Kościołem rzymskokatolickim, papiestwem i świeckimi panami feudalnymi (głównie monarchami) toczyła się zacięta walka o przywództwo w społeczeństwie. W związku z tym jednym z centralnych problemów ówczesnej wiedzy polityczno-prawnej okazało się pytanie, która władza (organizacja) powinna mieć pierwszeństwo: duchowa (kościół) czy świecka (państwo).

Uzasadniając polityczne roszczenia Kościoła, jego ideolodzy argumentowali, że władza suwerenów pochodzi od Kościoła, a autorytet otrzymał bezpośrednio od Chrystusa. Stąd bezwarunkowy obowiązek chrześcijańskich władców posłuszeństwa głowie Kościoła chrześcijańskiego. Różne nurty ideologiczne, w których wyrażano sprzeciw wobec dominacji kościoła oficjalnego, wyzysku i arbitralności świeckich panów feudalnych (herezja plebejska i mieszczańska), również na ogół nie wykraczały poza światopogląd religijny. To prawda, że programy społeczno-polityczne, które zrodziły się w łonie tych ruchów opozycyjnych, znacznie różniły się od postaw społeczno-klasowych ideologów feudalizmu.

Kształtując się i rozwijając na gruncie stosunków feudalnych, pod kolosalnym wpływem chrześcijaństwa, Kościół katolicki, polityczna i prawna wiedza średniowiecznej Europy Zachodniej, jednocześnie przyjmowała i kontynuowała szereg znaczących idei starożytnej myśli politycznej i prawnej . Do takich idei należą w szczególności pojęcie państwa jako swego rodzaju organizmu, przepis o poprawnych i niepoprawnych formach państwa i ich obiegu, idea prawa naturalnego jako normy wynikającej z natury rzeczy, stanowisko duże znaczenie prawa dla organizacji normalnego życia państwowego i innych.

15. DOKTRYNA TOMASZA Z AKWINU O PAŃSTWIE I PRAWIE

Szczyt władzy w życiu politycznym i duchowym średniowiecznej Europy osiągnął papiestwo w XIII wieku. Wówczas dokończono tworzenie systemu scholastyki – teologii katolickiej, skoncentrowanej na uzasadnianiu postulatów wiary ludzkim umysłem. Niezwykle ważną rolę w jego budowie odegrał mnich dominikański, teolog Tomasz z Akwinu (Akwinat) (1225-1274), którego pisma były swego rodzaju encyklopedią oficjalnej ideologii kościelnej średniowiecza. Oprócz szeregu innych tematów poruszanych w tych dziełach, Akwinata porusza oczywiście także kwestie państwa, prawa i sprawiedliwości. Omówiono je w pracy „O panowaniu władców” (1265-1266), w pracy „Suma teologii” (1266-1274) oraz w innych pracach. Od Arystotelesa Akwinata przyjął ideę, że człowiek z natury jest „zwierzęciem towarzyskim i politycznym”. Chęć zjednoczenia i życia w państwie tkwi w ludziach, ponieważ jednostka sama nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Z tego naturalnego powodu powstaje wspólnota polityczna (państwo). Procedura ustanawiania państwowości jest podobna do procesu tworzenia świata przez Boga. W akcie tworzenia rzeczy najpierw pojawiają się jako takie, a następnie następuje ich zróżnicowanie według funkcji, jakie pełnią w granicach wewnętrznie wypreparowanego porządku świata. Działalność monarchy jest podobna do działalności boga. Zanim przystąpi do przywództwa nad światem, Bóg wprowadza do niego harmonię i organizację. Monarcha więc najpierw ustanawia i organizuje państwo, a potem zaczyna nim zarządzać.

Celem państwowości jest „dobro wspólne”, zapewnienie warunków godnego, rozsądnego życia. Według Akwinaty realizacja tego celu zakłada zachowanie feudalno-państwowej hierarchii, uprzywilejowanej pozycji osób u władzy i bogatych, wykluczenie ze sfery polityki rolników, drobnych rzemieślników i kupców, przestrzeganie przez wszystkich nakazany przez Boga obowiązek posłuszeństwa klasie wyższej – władcom, uosabiającym państwo.

Istotą władzy jest porządek relacji dominacji i podporządkowania, w którym wola tych na szczycie ludzkiej hierarchii przesuwa niższe warstwy ludności.

Tomasz z Akwinu odróżniał tyranię od monarchii, którą uważał za najlepszą formę rządów.

Według Tomasza z Akwinu wszystkie prawa są połączone nićmi podporządkowania. Piramida praw zwieńczona jest odwiecznym prawem - uniwersalnymi normami, ogólnymi zasadami boskiego umysłu rządzącego wszechświatem. Odwieczne Prawo zawarte jest w Bogu, identyczne z Nim; istnieje sama z siebie i wywodzą się z niej inne rodzaje praw. Przede wszystkim – prawo naturalne, które jest niczym innym jak odbiciem odwiecznego prawa w umyśle człowieka, w świadomości istot myślących. Prawo naturalne nakazuje dążenie do samozachowania i prokreacji, zobowiązuje do poszukiwania prawdy (Boga) i poszanowania godności człowieka.

Na fundamencie etyki Tomasz z Akwinu zbudował pojęcie prawa. Dla niego była to przede wszystkim sfera prawdy i sprawiedliwości. Idąc za rzymskimi prawnikami, uważał sprawiedliwość za ciągłe pragnienie oddania każdemu z siebie. Działanie, które uosabia takie pragnienie i jest utożsamiane z innym działaniem, jest prawem. Zrównanie tych dwóch działań, dokonujące się na podstawie ich wewnętrznej natury, daje prawo naturalne. Jeżeli wyrównywanie dokonuje się zgodnie z instytucjami ludzkimi, to ma miejsce prawo pozytywne. Zarówno w swojej teorii prawa, jak iw koncepcji prawa Thomas konsekwentnie realizował ideę, że instytucja ludzka jest legalna (czy raczej pozytywno-prawna) tylko wtedy, gdy nie jest sprzeczna z prawem naturalnym.

16. HEREZIE ŚREDNIOWIECZNE

Wyzysk i przemoc, arbitralność i nierówność, które miały miejsce w średniowieczu, wywołały protest uciskanych. Biorąc pod uwagę dominującą pozycję religii w świadomości społecznej średniowiecza, taki protest klasowy nie mógł nie przybrać religijnej okleiny. Przybrała postać w Europie Zachodniej różnych odstępstw od doktryny i praktyki Kościoła rzymskokatolickiego, papiestwa. Nurty, opozycja lub bezpośrednio wrogie oficjalnym dogmatom, otrzymały nazwę herezji.

Na pierwszym etapie ewolucji stosunków feudalnych (koniec V - połowa XI w.) herezje istniejące w Europie Zachodniej nie miały jeszcze masowej bazy. W XI-XII wieku. był wzrost ruchy heretyckie. Zaczęły brać w nich udział dość duże grupy ludzi. Obszarami ich występowania były północne Włochy, południowa Francja, Flandria i częściowo Niemcy – miejsca intensywnego rozwoju miast. Jeden z pierwszych głównych ruchów heretyckich, który miał oddźwięk europejski - Bogomilizm (Bułgaria, X-XIII w.). Nauczanie Bogomila odzwierciedlało nastroje zniewolonych bułgarskich chłopów, którzy sprzeciwiali się wyzyskowi feudalnemu i narodowemu uciskowi kraju przez Cesarstwo Bizantyjskie. Poglądy zbliżone do bogomilizmu i wyrastające w przybliżeniu na tej samej glebie społecznej (z bogomilizmem) głoszone były w Europie Zachodniej w XI-XIII wieku. Katarowie, Patareni, albigensi, waldensi itp. Herezjom nadano charakter opozycyjny przede wszystkim ze względu na ostrą krytykę, jaką zawierały pod adresem współczesnego Kościoła katolickiego. Jego hierarchiczna struktura i wspaniałe rytuały, niesprawiedliwie zdobyte bogactwa oraz pogrążone w występkach duchowieństwo, które zdaniem heretyków wypaczyło prawdziwą naukę Chrystusa, zostały ostro potępione. Programy ruchów heretyckich, wyrażające interesy najbardziej pokrzywdzonych mas plebejsko-chłopskich, nawoływały wiernych do powrotu do wczesnochrześcijańskiej organizacji Kościoła. Biblia stała się potężną i potężną bronią w rękach heretyków w ich walce z Kościołem rzymskokatolickim. Następnie ten ostatni po prostu zakazał świeckim (bulla papieża Grzegorza IX, 1231) czytania głównej księgi chrześcijaństwa. Najbardziej radykalne ruchy heretyckie również przyjęły niektóre idee manicheizmu. Manichejczycy uznawali cały świat fizyczny (przyrodniczo-kosmiczny i społeczny, ludzki) za wytwór diabła, odwieczne ucieleśnienie zła, zasługujące jedynie na pogardę i zniszczenie. W XIV-XV w. W ogólnym nurcie opozycyjnych ruchów heretyckich wyraźnie wyodrębniły się dwa niezależne ruchy: herezje mieszczańskie i chłopsko-plebejskie. Pierwsza odzwierciedlała interesy społeczno-polityczne zamożnych warstw mieszczan i sąsiadujących z nimi grup społecznych. Herezja mieszczańska była ściśle związana z mieszczańską koncepcją państwa, w której teoretycznie ujmowano pilną potrzebę utworzenia jednolitej państwowości narodowej. Politycznym motywem przewodnim tej herezji jest żądanie „taniego kościoła”, co oznaczało zniesienie klasy księży, eliminację ich przywilejów i bogactwa oraz powrót do prostej struktury wczesnochrześcijańskiego kościoła. Wybitnymi przedstawicielami herezji mieszczańskiej są doktor teologii i profesor Uniwersytetu Oksfordzkiego w Anglii John Wycliffe (1324-1384) i czeski teolog Jan Hus (13711415-XNUMX). J. Wiklif opowiadał się za niezależnością Kościoła angielskiego od Kurii Rzymskiej, kwestionował zasadę nieomylności papieża i sprzeciwiał się ingerencji środowisk kościelnych w sprawy państwa. Ruchy heretyckie chłopsko-plebejskie XIV-XV wieku. reprezentowane w historii przez występy Lollardów (kapłanów żebraczych) w Anglii i Taborytów w Czechach. Lollardowie opowiadali się za przekazaniem ziemi gminom chłopskim i wyzwoleniem rolników z okowów pańszczyzny, w praktyce realizowali ascetyczny tryb życia pierwszych chrześcijan.

17. DOKTRYNA POLITYCZNO-PRAWNA MARSYLA Z PADUAN

W XI-XIII wieku. w Europie Zachodniej nastąpił szybki wzrost sił wytwórczych. Naturalnie zaczęła się kształtować grupa społeczna, którą tworzyła głównie zamożna góra mieszczańska: kupcy i bankierzy, przedsiębiorcy, właściciele warsztatów, szefowie korporacji cechowych, zamożni rzemieślnicy itp. Ta grupa społeczna naprawdę musiała wyeliminować wszelkiego rodzaju konfliktów społecznych, które podważały elementarny porządek w państwie, mocny scentralizowany rząd, który mógłby gwarantować przed kaprysami i samowolą różnych panów feudalnych. Zaspokojenie takich potrzeb wiązała z władzą królewską i dlatego zaczęła ku niej ciążyć, ją wspierać. Jedno z najbardziej rozwiniętych uzasadnień politycznych i prawnych takiej orientacji mieszczan podał Marsyliusz z Padwy (ok. 1275 – ok. 1343).

W swoim obszernym eseju „Obrońca świata” (1324-1326) Marsyliusz z Padwy czyni Kościół odpowiedzialnym za wszystkie kłopoty i nieszczęścia świata. Można ich wyeliminować, jeśli tylko odtąd duchowni zajmą się wyłącznie sferą życia duchowego ludzi. Kościół musi być oddzielony od państwa i podlegać świeckiej władzy politycznej. Ta władza i reprezentujące ją państwo powstały, jak sądził Marsyliusz z Padwy, w procesie stopniowego komplikowania form wspólnoty ludzkiej. Początkowo rodziny w imię dobra wspólnego i za wspólną zgodą jednoczą się w klany, klany w plemiona. Wtedy miasta są konsolidowane w ten sam sposób iw tym samym celu; końcowym etapem jest powstanie państwa opartego na ogólnej zgodzie wszystkich jego członków i dążących do wspólnego dobra. W tym opisie pochodzenia i natury państwa łatwo rozpoznać ślady odpowiadających im idei arystotelesowskich.

Marsyliusz z Padwy bronił tezy, że prawdziwym źródłem wszelkiej władzy jest naród. Od Niego pochodzi zarówno moc doczesna, jak i duchowa. Tylko On jest nosicielem suwerenności i najwyższym prawodawcą. Co prawda, przez naród Marsyliusz z Padwy nie miał na myśli całej populacji państwa, lecz jedynie jej najlepszą, najbardziej godną część. Jak głęboko pozostawał w XIV wieku. O przekonaniu o naturalnej nierówności ludzi świadczy fakt, że Marsyliusz z Padwy podzielił członków społeczeństwa na dwie kategorie: wyższą i niższą. Najwyżsi (wojsko, księża, urzędnicy) służą dobru wspólnemu, niżsi (kupcy, rolnicy, rzemieślnicy) dbają o ich prywatne interesy. Władza państwowa działa przede wszystkim poprzez wydawanie praw. Są to polecenia poparte groźbą prawdziwej kary lub obietnicą prawdziwej nagrody. W ten sposób prawa państwowe różnią się od praw Bożych, którym towarzyszą obietnice nagród lub kar w zaświatach. Ludzie mają prawo stanowić prawo. Opierając się na praktyce politycznej ówczesnych miast-państw włoskich, Marsyliusz z Padwy precyzuje tę podstawową prerogatywę w tym sensie, że stanowienie prawa powinni stanowić ludzie, którzy najbardziej na tę misję zasługują, wybrani przez naród. Prawa obowiązują zarówno samych ludzi, jak i tych, którzy je wydają. Marsyliusz z Padwy jasno wyrażał ideę konieczności zapewnienia sytuacji, w której rządzący z pewnością byliby związani prawami, które sami ogłaszali. Autor Obrońcy pokoju jako jeden z pierwszych dokonał wyraźnego rozróżnienia władzy ustawodawczej i wykonawczej państwa. Marsyliusz z Padwy nadał ważne miejsce wyborom jako zasadzie konstytuowania instytucji i selekcji urzędników państwowych wszystkich szczebli.

18. ŚREDNIOWIECZNA MYŚL PRAWNA

Orzecznictwo odrodziło się w Europie Zachodniej w XII wieku. Ten proces został zainicjowany Irneriusz (1065-1125) szkoła glosatorów w Bolonii. Celem tej szkoły było zbadanie pierwotnych źródeł samego prawa rzymskiego bez nałożenia na nie innych norm prawnych. Zainteresowanie prawem rzymskim stymulowały przede wszystkim okoliczności czysto praktyczne. Gdy tylko przemysł i handel zintensyfikowały działalność gospodarczą, rozwinęły się dalsze własności prywatne, obrót majątkiem, przywrócono starannie rozwinięte rzymskie prawo prywatne i ponownie zyskało autorytet. Potrzeby rozwoju państwowości feudalnej doprowadziły do tego, że pod pewnymi względami przyjęto również prawo publiczne starożytnego Rzymu.

W średniowieczu zachodnioeuropejskim oprócz prawa rzymskiego obowiązywało także prawo kanoniczne (kościelne) i zwyczajowe. Każda z tych trzech gałęzi prawa miała swoich zwolenników. Zwolennicy prawa rzymskiego („legiści”) nie ograniczali się jedynie do jego studiowania i komentowania, ale także angażowali się w dostosowywanie go do zmian gospodarczych i politycznych, które obiektywnie zachodziły w społeczeństwie feudalnym. Wiele podjęli oni w celu wyciągnięcia sprawy sprawiedliwości z rąk poszczególnych panów, Kościoła rzymskokatolickiego, i skoncentrowania jej w rękach królewskiej władzy państwowej. Popierając władców, którzy walczyli przeciwko separatyzmowi panów feudalnych i roszczeniom papiestwa do władzy świeckiej, prawnicy rozważanego kierunku posunęli się nawet do usprawiedliwienia absolutyzmu i uznania woli monarchy za siłę wyższą i większą. autorytatywny niż prawo.

Zwolennicy prawa zwyczajowego byli także sprzymierzeńcami władzy królewskiej, jednak generalnie nie mieli zamiaru uznawać tej władzy za absolutną i podporządkowywać jej prawo. Ich zdaniem obowiązkiem suwerena jest przestrzeganie prawa ponad nim. którym suweren powinien kierować się w rządzeniu państwem, nie powinien być tworzony na wyłączną komendę monarchy.Zwolennicy prawa zwyczajowego aktywnie zbierali, studiowali i systematyzowali istotne prawnie normy, tradycje, zwyczaje, które spontanicznie powstały w życiu publicznym, zostały stworzone przez Niektórzy z nich wysuwali postępowe żądania społeczno-polityczne. Tak więc wybitny francuski prawnik Philippe de Beaumanoir (1250-1296), autor dzieła „Coutyumy Bovezi”, zaprotestował przeciwko zachowaniu pańszczyzny we współczesnym społeczeństwie, poparł ideę konsolidacji prawnej kraju.

Prawnicy preferujący prawo kanoniczne starali się zbudować jeden i skuteczny kompleks prawny, łącząc w nim szereg przepisów biblijnych, rozstrzygnięć soborów kościelnych, wypisów z encyklik papieskich i bulli, wypisów z dzieł „ojców Kościoła” , niektóre normy prawa rzymskiego i zwyczajowego. Pierwszy zbiór praw kanonicznych – „Kodeks Gracjana” – powstał w XII wieku. mnich Gracjan. Teoretyczną przesłanką prawa kanonicznego było przekonanie, że Kościół ma jurysdykcję prawną do orzekania i rozstrzygania spraw nie tylko moralnych i religijnych, ale także czysto świeckich.

Każdy z kierunków myśli prawnej zachodnioeuropejskiego średniowiecza badał własny samodzielny przedmiot, rozwiązywał bezpośrednio jego problemy praktyczne i miał swoje specyficzne znaczenie społeczne. Jednocześnie miały one wiele cech wspólnych pod względem metodologicznym. Cechy te wywodziły się ze scholastyki, która zdeterminowała styl myślenia przytłaczającej większości uczonych średniowiecza. Mówimy o sposobie dowodzenia prawdziwości wysuwanych twierdzeń poprzez odwoływanie się do autorytetów (Boga, prawa rzymskiego itp.). Średniowieczni prawnicy stosowali głównie formalno-logiczne metody obróbki badanego materiału.

19. KSZTAŁCENIE I ROZWÓJ MUZUŁMAŃSKIEJ MYŚLI PRAWNEJ

Prawo muzułmańskie powstało w okresie rozkładu organizacji plemiennej i kształtowania się społeczeństwa feudalnego w kalifacie arabskim w VII – X wieku. Powstanie i rozwój prawa islamskiego, jego źródła, struktura i mechanizm działania odzwierciedlają wzajemne oddziaływanie dwóch zasad – religijno-etycznej i samego prawa. Zatem w prawie islamskim istnieją dwie grupy wzajemnie powiązanych norm. Pierwszą grupę stanowią przepisy prawne Koranu i Sunny – zbiór prawnie znaczących tradycji (hadisów) dotyczących działań, wypowiedzi, a nawet milczenia Proroka Mahometa. Do drugiej grupy zaliczają się normy formułowane przez muzułmańską doktrynę prawną w oparciu o źródła „racjonalne”, przede wszystkim jednomyślną opinię („ijma”) najbardziej autorytatywnych prawników oraz wnioski przez analogię („qiyas”). Normy pierwszej grupy, zwłaszcza te zapisane w Koranie, uważane są za podstawowe. Z biegiem czasu coraz wyraźniej odczuwano niedosyt konkretnych wskazówek Koranu i Sunny, a także normatywnych decyzji towarzyszy proroka. Dlatego począwszy od VIII w. Główną rolę w uzupełnianiu luk i dostosowywaniu zapisów tych źródeł do potrzeb rozwoju społecznego stopniowo przejmowali prawnicy – twórcy prawniczych szkół interpretacji i ich zwolennicy.

Na początku VIII wieku. Muzułmańska doktryna prawna dopiero zaczynała nabierać kształtu. Pierwszym krokiem w kierunku jego powstania był „raj” – stosunkowo swobodna swoboda, którą wykorzystywano przy interpretacji norm Koranu i Sunny oraz formułowaniu nowych zasad postępowania w przypadku ich milczenia. Muzułmańscy prawnicy często przywołują tradycję wskazującą, że prorok zdecydowanie zalecał „ijtihad” – swobodę uznania sędziego w przypadku milczenia wobec ogólnie przyjętych źródeł prawa islamskiego. Wraz z rozwojem teorii metodologii prawa idżtihad zaczął oznaczać osiągnięcie najwyższego poziomu wiedzy, dającego prawo do samodzielnego rozwiązywania kwestii nie objętych Koranem i Sunną, a mujtahidów zaczęto nazywać osobami, które otrzymały taki Prawidłowy.

Szybki rozwój idżtihadu w VIII-X wieku. doprowadziło do tego, że muzułmańscy prawnicy sformułowali większość szczegółowych norm i ogólnych zasad prawa islamskiego. Rolę głównego źródła prawa islamskiego przypisywano jego doktrynie. Od XI wieku Prawo islamskie rozwinęło się w ramach kilku szkół prawniczych. W różnych regionach kalifatu na przestrzeni wieków powstały liczne szkoły (madhaby) prawa muzułmańskiego sunnickiego (Hanifi, Maliki, Shafi'i, Hanbali itp.) i szyickiego (Jafarite, Ismaili, Zaydi itp.) kierunków, zwanych po ich założycielach - Abu Hanifie (699-767), Maliku ben Anasie (713-795), al-Shafi'i (767-819), Ben Hanbalu (780-855) itd. Szkoły te, o wspólnych pozycjach wyjściowych, korzystają z różnych racjonalnych sposobów formułowania prawa stanowionego i na ich podstawie stosowane są różne normy prawne w sprawach prywatnych. Największym autorytetem cieszy się szkoła Hanafi, uznawana za najbardziej elastyczną wśród muzułmańskich prawników.

W ciągu pierwszych dwóch lub trzech wieków „okresu tradycji” zasadniczo ukończono tworzenie prawa muzułmańskiego, które praktycznie stało się prawem tej czy innej szkoły. Prawo muzułmańskie zakładało, że władza ustawodawcza należy do mujtahidów. Opracowano koncepcję „wyższości szariatu”, zgodnie z którą głowa państwa we wszystkich swoich działaniach jest związana normami prawa islamskiego formułowanymi przez mujtahidów.

20. PROBLEMY PAŃSTWA I POLITYKI ARABSKIEGO WSCHODU

W ramach islamskiej myśli politycznej ukształtowały się dwa główne podejścia do badania państwa i polityki – normatywno-prawne i etyczno-filozoficzne. Kierunek normatywno-prawny opierał się na islamskiej teorii prawa i rozwijał się bez zauważalnych wpływów zewnętrznych. Jest mało prawdopodobne, aby podejście filozoficzne i etyczne pozostawało pod głębokim wpływem muzułmańskiej ideologii religijnej. Doktryna o polityce, państwie i władzy została najgłębiej rozwinięta w średniowiecznej filozofii arabskiej Abu an-Nasrom al-Farabi (870-950). Znaczący wkład wnieśli także tacy wybitni myśliciele, jak „Bracia Czystości” (X w.), Ibn Sina (980-1037) и Ibn Ruszd (1126-1198). W podejściu do kwestii politycznych przedstawiciele średniowiecznej filozofii arabsko-muzułmańskiej w dużej mierze wzorowali się na filozofii greckiej, przede wszystkim na poglądach Platona i w mniejszym stopniu Arystotelesa. Nie dokonując ścisłego rozróżnienia między polityką, państwem i władzą, filozofowie arabscy zaproponowali kilka opcji definiowania polityki i wiedzy politycznej. Dlatego al-Farabi wierzył, że teoria polityczna bada sposoby organizacji i utrzymywania cnotliwego rządu, pokazuje, w jaki sposób dobro i błogosławieństwa spływają na mieszkańców miasta oraz jakie ścieżki prowadzą do ich osiągnięcia i zachowania.

Najpełniej nakreślił swoje poglądy polityczne w traktatach „O poglądach mieszkańców cnotliwego miasta”, „Aforyzmy męża stanu” i „Polityka obywatelska”. W nich wiele uwagi poświęcał sztuce najwyższej władzy, która stwarza warunki do osiągnięcia szczęścia. Podobne stanowisko zajmował Ibn Rushd. Choć uważał religię za sztukę polityczną, niezbędną nawet w idealnym państwie, którego obywatele powinni kierować się swoim dogmatem tylko dlatego, że nie wszyscy mogą być przywiązani do prawdy filozoficznej, to jednocześnie był przekonany o możliwości zorganizowania życia społecznego na solidnym fundamencie wiedzy i odsunięciu od władzy przedstawicieli duchowieństwa i teologii. Dopiero później w arabskiej myśli politycznej zaczęły pojawiać się oznaki bezpośredniego związku polityki z islamem i władzą władcy, opartą na przepisach prawa islamskiego. Rozpatrywanie polityki z punktu widzenia religii i moralności muzułmańskiej, odwoływanie się do analizy władzy – wszystko to w sposób naturalny zbliżyło filozofię arabską do studiowania realnie istniejącego wówczas państwa – kalifatu arabskiego – w sojuszu z Muzułmańska doktryna prawna. Takie podejście przejawiało się już w naukach „Braci Czystości”, którzy wierzyli, że tylko wtedy, gdy filozofia grecka połączy się z prawem muzułmańskim, doskonałość w nauce polityki zostanie osiągnięta.

Muzułmańska koncepcja państwa ukształtowała się głównie w XI-XIV wieku. i rozwijane głównie w ramach nauki prawa islamskiego. Prawo islamskie niewiele wie o normach Koranu i Sunny, które regulują pionowe stosunki władzy. Źródła te nie zawierają szczegółowych przepisów regulujących organizację i działalność państwa muzułmańskiego ani określających jego treść i istotę. Co więcej, sam termin „państwo” nie jest przez nich używany. Istnieją tylko pojęcia „imamat” (pierwotne znaczenie – „przewodnictwo modlitwy”) i „kalifat” („sukcesja”), które dopiero później zaczęto używać na określenie państwa muzułmańskiego. Zasady organizacji i funkcjonowania kalifatu zostały sformułowane przez muzułmańskich prawników setki lat po proroku Mahomecie na podstawie szerokiej interpretacji skąpych postanowień Koranu i Sunny dotyczących kalifatu przez pryzmat porównania ich z praktyka sprawowania najwyższej władzy przez proroka i prawych kalifów.

21. DOKTRYNA POLITYCZNA IBN KHALDUN

Na podstawie porównania form władzy wykonawczej i statusu prawnego głowy państwa muzułmańskiego na różnych etapach jego rozwoju z reżimami politycznymi w innych państwach, muzułmańska myśl polityczna do XIV wieku. był w stanie opracować klasyfikację form rządzenia, co kojarzy się przede wszystkim z nazwiskiem wybitnego naukowca Ibn Chaldun (1332-1406).

Charakterystyczną cechą nauk Ibn Chalduna o państwie i polityce, przedstawionych przez niego w słynnym traktacie „Mukaddima” („Wprowadzenie”), stanowi połączenie filozoficznego i prawnego podejścia do państwa na ogólnym tle analizy historycznej i socjologicznej. Przede wszystkim postawił za zadanie ujawnienie „praw naturalnych” powstawania, rozwoju i upadku państwa, które uważał za wskaźnik, formę, kryterium i przejaw „cywilizacji”. Inną charakterystyczną cechą jego teorii było to, że naukowiec badał nie ideał, ale rzeczywiste państwo muzułmańskie już w czasie, gdy rządzący w swojej polityce daleko odchodzili od zasad prawa muzułmańskiego. Prześledził historyczną ewolucję kalifatu i opracował oryginalną klasyfikację form rządów. Według nauk Ibn Khalduna każde społeczeństwo, ze względu na samą naturę człowieka, potrzebuje „zasady powstrzymującej”, mającej na celu przeciwstawienie się „naturalnemu” pragnieniu ludzi do agresji i wzajemnego niszczenia. Taka siła przymusu odróżnia państwo od zwykłego „przywództwa” plemienia i jest wskaźnikiem poziomu cywilizacji osiągniętego przez ten czy inny naród. Państwo dławi członków społeczeństwa, jednoczy plemiona w jedną całość i sprawuje władzę przymusu zarówno w stosunku do swoich poddanych, jak iw sferze zewnętrznej. „Wewnętrzna” strona tej władzy tkwi w wszechmocy władcy, który potrafi siłą kontrolować swoich poddanych, wprowadzać prawa, zapewniać porządek w państwie, pobierać podatki i tworzyć armię. Zewnętrznie najwyższa władza państwa przejawia się w jego niepodporządkowaniu się jakiejkolwiek innej władzy lub przymusowi. Polityka państwa, według Ibn Khalduna, nie ogranicza się do samych władców, ale obejmuje udział w niej wszystkich poddanych. Dlatego wszelkie zmiany w państwie wiążą się nie tylko ze zmianami na stanowisku głowy państwa, ale całego społeczeństwa. Samo państwo ma określone ramy czasowe egzystencji, wyznaczane przez wiek trzech pokoleń. W tym okresie przechodzi przez pięć etapów rozwoju: pojawienie się nowej siły przymusu w miejsce starej; koncentracja najwyższej władzy w jednej ręce po tym, jak władca rozprawił się ze wszystkimi jego towarzyszami, którzy pomogli mu dojść do władzy; rozkwit państwa zdominowanego przez porządek, spokój i pewność siebie; przejście do przemocy i despotycznych metod rządzenia w celu stłumienia opozycji; upadek i upadek państwa. Ibn Chaldun nie tylko rozważał kwestię etapów rozwoju państwa w płaszczyźnie teoretycznej, ale także próbował zastosować swoją teorię do analizy historycznej ewolucji kalifatu, jego przekształcenia w monarchię. Za główną przyczynę takiej przemiany uważał kryzys społecznych warunków istnienia wspólnoty, kiedy „wiarę zastąpiono mieczem” jako zasadę jednoczącą muzułmanów. W rezultacie, jeśli początkowo kalifat był pozbawiony oznak monarchii, to stopniowo forma rządów państwa muzułmańskiego zaczęła łączyć cechy kalifatu i monarchii, by w końcu przekształcić się w monarchię w pełnym tego słowa znaczeniu.

22. HISTORYCZNE LOSY MUZUŁMAŃSKIEJ DOKTRYNY POLITYCZNO-PRAWNEJ

Ponad trzy i pół wieku po podboju osmańskim na początku XVI wieku. większość świata arabskiego nie pozostawiła zauważalnego śladu w historii muzułmańskiej myśli politycznej. Tradycyjny charakter muzułmańskich poglądów politycznych pozostał niezmieniony przez pierwszą połowę XIX wieku. - w okresie, gdy w krajach arabskich jako całości dominował światopogląd religijny, a tradycje polityczne uświęcone przez islam osmański pozostały praktycznie nietknięte. Punkt zwrotny nastąpił dopiero pod koniec wieku. Za założyciela ideologicznego nurtu reformacji islamskiej uważa się: Jemal ad-Din al-Afghani (1839-1897), którego wczesne lata spędził w Afganistanie. Poglądy polityczne i prawne Al-Afghaniego opierają się na jego ogólnym podejściu do islamu. Zdecydowanie odrzucając ateizm, al-Afghani bronił odrodzenia islamu, wyzwalając go od „innowacji”, które zniekształciły jego prawdziwą istotę i doprowadziły muzułmanów do zacofania. Jego zdaniem racjonalna interpretacja Koranu pozwala zrozumieć podstawy idealnego systemu społecznego i politycznego. Wracając w poszukiwaniu lepszego modelu państwa do koranicznych zasad władzy, al-Afghani bezwarunkowo odrzucił absolutyzm. Władza silnego, sprawiedliwego monarchy musi być równoważona przez instytucje takie jak konstytucja i parlament, które zapewniają udział narodu w sprawowaniu władzy. Wpływ islamu na poglądy polityczne i prawne al-Afghaniego był wyraźnie widoczny w jego poglądach na szariat. Przywiązując szczególną wagę do szariatu, al-Afghani uważał go za główną siłę kierującą życiem muzułmanów, a stopień przestrzegania jego norm uznawał za jedyne kryterium różnic między ludźmi.

Koniec XIX wieku był punktem zwrotnym w ewolucji islamskich idei politycznych i prawnych na arabskim Wschodzie. Proponowane wówczas koncepcje i podejścia do analizy państwa i prawa zdeterminowały rozwój arabsko-islamskiej myśli politycznej i prawnej. Klasyczna muzułmańska teoria polityczna ponownie wysunęła się na pierwszy plan wraz z rozdziałem kościoła od państwa w kemalistycznej Turcji w 1922 r. i oficjalnym zniesieniem kalifatu dwa lata później. Temat istoty kalifatu znalazł się w centrum gorącej debaty. Najpoważniejsze argumenty teoretyczne i religijne na rzecz odrodzenia kalifatu wysunął m.in Muhammad Raszid Rida (1865-1935), który w 1922 r. opublikował słynny traktat „Kalifat, czyli Wielki Imamat”, który obecnie uważany jest za fundamentalne studium muzułmańskiej teorii państwa. Raszid Rida w swojej książce starał się przywrócić „prawdziwą” koncepcję kalifatu bez wprowadzanych do niej wypaczeń i zafałszowań, by zadowolić krótkowzrocznych władców, i na tej podstawie wykazać przewagę kalifatu nad innymi formami rządów, przeciwstawić się muzułmańska instytucja prawna konsultująca europejskie zasady demokracji. Badania Rashida Ridy były bodaj ostatnią poważną próbą wskrzeszenia klasycznej koncepcji kalifatu w jej najpełniejszej formie i, co najważniejsze, udowodnienia na tej podstawie konieczności powrotu do muzułmańskiej formy rządów. Następnie powstała wprost przeciwna teoria państwa muzułmańskiego, zgodnie z którą kalifat nie ma nic wspólnego z islamem. Tego punktu widzenia najmocniej bronił szejk egipskiego uniwersytetu muzułmańskiego Al-Azhar Ali Abdel Razek (1888-1966) w swojej książce „Islam i podstawy władzy”, opublikowanej w 1925 r.

23. POMYSŁY POLITYCZNO-PRAWNE W „SŁOWIE O PRAWIE I ŁASKACH”

Geneza rosyjskiej myśli politycznej wiąże się zwykle z powstaniem i rozwojem państwa staroruskiego. W XI-XII wieku. Państwo staroruskie przeżywało swój kulturalny rozkwit. Przyjęcie chrześcijaństwa i rozpowszechnienie się pisma doprowadziło do powstania różnych dzieł historyczno-prawnych różnych gatunków (kroniki, traktaty, zbiory prawnicze itp.). W okresie panowania nastąpił gwałtowny wzrost kulturowy Jarosław Mądry (1019-1054). Aktywne życie polityczne i prawne (spotkania veche w miastach, przyjęcie zbioru prawniczego - Rosyjska Prawda, stosunki z innymi krajami) przyczyniło się do rozwoju myślenia polityczno-prawnego.

Pierwszy rosyjski traktat polityczny, Słowo Prawa i Łaski, powstał w XI wieku. Metropolita Kijowa Hilariona, o którym wiadomo ze skromnego kronikarskiego opisu: „Larion to człowiek dobry, człowiek uczony i szybszy”. Swoją pracę rozpoczyna od wyjaśnienia interakcji pomiędzy Prawem i Prawdą. Kulturę średniowieczną charakteryzuje używanie terminu „prawo” w znaczeniu teologiczno-prawnym, gdyż prawo uznawane jest za przewodnika cudzej woli: Boga lub Pana (w tym przypadku suwerena). Prawda wiąże się z osiągnięciem przez chrześcijanina wysokiego statusu moralnego związanego ze zrozumieniem Nauki Nowego Testamentu i ucieleśnieniem jej wymagań bezpośrednio w jego „informacjach” i działaniach. Kto żyje według postulatów Nowego Testamentu, nie potrzebuje regulacyjnego działania praw, gdyż wewnętrzna doskonałość moralna pozwala mu swobodnie realizować (zgodnie z Prawdą) swoją wolę. Według Hilariona Prawo ma za zadanie określać zewnętrzne postępowanie człowieka na tym etapie jego rozwoju, kiedy nie osiągnął on jeszcze doskonałości, jest mu dane jedynie „w celu przygotowania Łaski i Prawdy”. To dzięki państwu podprawnemu ludzkość jest w stanie uniknąć wzajemnej zagłady, gdyż najpierw niczym „złe naczynie” zostaje obmyta „prawem wodnym”, a dopiero potem jest w stanie pomieścić „mleko Łaski” . Prawo i Prawda nie są sobie przeciwstawne – wręcz przeciwnie, ukazane są w interakcji iw określonej kolejności. Hilarion wiąże przestrzeganie prawa i moralność człowieka w społeczeństwie ze zrozumieniem Prawdy i osiągnięciem Łaski jako ideału chrześcijanina. W szerzeniu ideału moralnego i etycznego chrześcijaństwa metropolita kijowski widzi drogę do udoskonalenia ludzkości i zastąpienia Prawa (Starego Testamentu) Prawdą (Nowy Testament). „Słowo Prawa i Łaski” potwierdza ideę równości wszystkich ludów żyjących na ziemi, podkreślając, że czas wybrania jednego narodu minął. Bóg nie czyni rozróżnienia między Grekiem, Żydem i jakimkolwiek innym narodem, gdyż Jego nauka odnosi się jednakowo do wszystkich ludzi bez wyjątku, bez względu na rasę, płeć, wiek i status społeczny. Hilarion potępia roszczenia Bizancjum do hegemonii w całym świecie chrześcijańskim. W „Świeckim...” stara się ukazać międzynarodowe znaczenie państwa rosyjskiego jako równego prawnie innym krajom Zachodu i Wschodu. Książę Włodzimierz nie rządził w „złej krainie”, ale w tej, którą „znają i słyszą wszystkie cztery krańce ziemi”. Hilarion charakteryzuje go jako „jedynego władcę całej ziemi”, któremu udało się „podbić okoliczne kraje” (w tym przypadku części ziemi rosyjskiej). Władza Wielkiego Księcia jest silna i oparta na „prawdzie”. W Jarosławiu Hilarion widzi następcę Światosława i Włodzimierza. Źródło najwyższej władzy widzi w woli Bożej, dlatego sam Wielki Książę postrzegany jest jako „uczestnik Królestwa Bożego”, zobowiązany przed Bogiem do odpowiadania „za dzieło swego ludu”, aby zapewnić pokój („ wypędzić wojsko, zaprowadzić pokój, skrócić kraje”) i dobre rządy („Glady Ugobzi… Bolyarowie zmądrzeli, miasta się rozproszyły”).

24. PROGRAM POLITYCZNY WŁADIMIRA MONOMACH .A

Rosyjska myśl polityczna otrzymuje znaczny rozwój w pracach Włodzimierz Monomach (1053-1125).

В 1113 podczas wielkiego powstania kijowskiego syn wielkiego księcia został zaproszony na tron kijowski Wsiewołod i wnuk Jarosław Mądry -

Władimir Monomach, który faktycznie brał udział w rządzie za swojego ojca Wsiewołoda, a następnie miał wielki wpływ na sprawy państwowe za Wielkiego Księcia Światopołka a także zasłynął z kampanii wojennych i zwycięstw nad Połowcami.

Program polityczny Monomacha sformułowany jest w jego pismach: „Nauczanie dzieci”, „Przesłanie do Olega Czernigowskiego” и "Fragment" (autobiografia), która poruszała szeroki zakres zagadnień: zakres uprawnień Wielkiego Księcia, relacje między Kościołem a państwem, zasady wymiaru sprawiedliwości w państwie.

Polityczną treść jego poglądów najdobitniej przedstawia Nauka, w której naczelną pozycję zajmuje problem organizowania i sprawowania najwyższej władzy. Monomach radzi przyszłym wielkim książętom, aby wspólnie decydowali o wszystkich sprawach Rada drużyny, aby nie dopuścić do „bezprawia” i „nieprawdy” w kraju, aby wymierzać sprawiedliwość „w prawdzie”. Monomach zaproponował, aby książę sam sprawował funkcje sądownicze, nie dopuszczając do łamania prawa i okazując miłosierdzie najbardziej bezbronnym grupom ludności (biednym smerdom, nieszczęsnym wdowom, sierotom itp.). Zaprzeczenie krwawej waśnie doprowadziło do całkowitego odrzucenia kary śmierci: „Nie zabijajcie go dobrze ani źle i nie wydawajcie rozkazu, aby go zabito”. Nawet jeśli ktoś ze względu na powagę swoich czynów zasługuje na śmierć („nawet jeśli jest winny śmierci”), to jednak „niech żaden chłop się nie kręci”.

Wezwanie do „nie zemsty” traktowane jest w „Instrukcji” nie tylko jako zasada legislacji, ale także jako podstawa relacji międzyksiążęcych.

Monomakh opracowuje kolejny etap Ila-rion problem odpowiedzialności Wielkiego Księcia wobec swoich poddanych. Mówi o tym przy rozstrzyganiu kwestii rządzenia krajem, organizowania sprawiedliwości i konieczności działań militarnych. We wszystkich spornych przypadkach radzi dawać pierwszeństwo pokojowi, ponieważ nie widzi powodu do bratobójczych wojen, ponieważ wszystkie narody mają miejsce na ziemi, a władcy powinni kierować swoje wysiłki na znalezienie sposobów na osiągnięcie pokoju. Wszelkie spory można rozstrzygnąć „dobrze” w przypadku, gdy niezadowoleni książęta napiszą „list” ze swoimi roszczeniami. Z tymi, którzy tęsknią za wojną („ludźmi krwi”), godni książęta nie są w drodze, ponieważ zemsta nie powinna być motywem przewodnim polityki.

Decydując o relacji między władzami świeckimi i duchowymi Monomach przypisuje kościołowi honorowe, ale wyraźnie podporządkowane miejsce. „Czcił rangę czarną i kapłańską”, ale mimo to dawał pierwszeństwo ludziom światowym, którzy starają się pomóc swojemu krajowi i ludziom „drobnym dobrym uczynkiem” nad mnichami, którzy znoszą „samotność, ciemność i głód” w poszukiwaniu osobistego zbawienia.

Wraz z procesem rozdrobnienia feudalnego, który rozpoczął się wkrótce po śmierci Monomacha (1125) i jego syna Mścisława (1132), opinia publiczna długo nie mogła się pogodzić. Wychowani w najlepszych tradycjach starożytnej myśli rosyjskiej, której ideałem było zachowanie jedności ziemi rosyjskiej, myśliciele starali się zapobiec lub przynajmniej spowolnić rozpad zjednoczonego państwa rosyjskiego na odrębne państwa-księstwa.

25. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE DANIILA ZATOCCHNIK

Tradycje rosyjskiej myśli politycznej okresu przedmongolskiego znalazły swój wyraz w dziele przypisywanym Daniił Zatocznik i pojawił się w okresie rozdrobnienia feudalnego.

Dzieło Daniela wyrażało tendencje zmierzające do wzmocnienia władzy wielkiego księcia, zdolnej do przezwyciężenia wewnętrznych konfliktów i przygotowania kraju do obrony przed zaborcami. Daniel należał do kręgów uprzywilejowanych, jednak jego osobisty los nie powiódł się i musiał doświadczyć hańby władcy. Całkiem możliwe, że Daniel dopuścił się jakichś występków i doświadczył surowej książęcej niełaski związanej ze zmianą statusu klasowego, gdyż znalazł się w wielkiej potrzebie, smutku i „pod jarzmem niewoli”, a być może nawet z ograniczeniami wolności osobistej. Zmiana statusu klasowego pozwoliła mu lepiej zrozumieć współczesną rzeczywistość społeczno-polityczną, splatając swój osobisty los z losami swojej ziemi. Centralną ideą polityczną dzieła, jego rdzeniem jest wizerunek Wielkiego Księcia. Jest wyraźnie idealizowany w tradycjach rozwiniętych w rosyjskiej literaturze politycznej. Książę ma atrakcyjny wygląd, jest miłosierny (jego ręka jest zawsze „wyciągnięta, aby dać jałmużnę biednym”). Rządy księcia są mocne i sprawiedliwe. Książę pełni funkcję najwyższej głowy całego swojego ludu („szef statku jest sternikiem, a ty, książę, jesteś głową swojego ludu”); jeśli jego władza jest źle zorganizowana i nie ma we władzy porządku i zarządzania, a wręcz przeciwnie, istnieje „brak porządku” - w tym przypadku silne państwo może zginąć, dlatego nie tylko supremacja księcia jest ważne, ale i dobrze zorganizowane zarządzanie.

W duchu tradycji rosyjskiej myśli politycznej Daniel konsekwentnie realizuje ideę konieczności posiadania przez księcia „członków Dumy” i polegania na ich Radzie (Dumie). Doradcy muszą być mądrzy i uczciwi i zawsze postępować zgodnie z prawem („prawdą”), a książę musi mieć możliwość ich wyboru. Nie trzeba angażować tylko starych i doświadczonych, ponieważ nie chodzi o wiek i doświadczenie, ale o umysł. Sam autor ma „młody wiek”, ale ma „stary zmysł”. Postanowienia te wyraźnie pokazują, że forma władzy Daniela jest bliska ideałowi Monomacha: wielki książę rozstrzyga sprawy z mądrymi doradcami, a taki porządek wzmacnia „miasto i pułki” „władzy”. Książę musi mieć dobrą armię, ponieważ jego „bogactwo jest w mnóstwie odważnych i mądrych ludzi”. Nie powinien chlubić się złotem i srebrem, „ale wieloma wojnami”. Daniel mówi również o potrzebie „królewskiej burzy”, ale ta burza nie jest urzeczywistnieniem autokracji, ale przeciwnie, jest oznaką zdolności i niezawodności najwyższej władzy dla poddanych, ponieważ to oni „ królewska burza” chroni „jak solidne ogrodzenie”. Jest skierowany nie przeciwko poddanym, ale w ich obronie. „Burza” jest skuteczna nie tylko przeciwko wrogom zewnętrznym, ale także osobom, które tworzą bezprawie w kraju iz jej pomocą naruszona sprawiedliwość powinna zostać przywrócona. Takie sformułowanie pytania w naturalny sposób pociąga za sobą karę dla wszystkich, którzy dopuszczają się „nieprawdy”. Sama bojarska arbitralność jest potępiana przez autora. Jest bezprawne, niesprawiedliwe, powoduje nieporządek w państwie. Bojar i książę sprzeciwiają się sobie z wyraźną preferencją dla tego drugiego. Dominacja bojarów prowadzi do bezpośredniego uszkodzenia najwyższej władzy. Słowa te wyraźnie świadczą o potępieniu przez Daniiła polityki rozdrobnienia feudalnego i pragnieniu, by jego państwo było silne, zjednoczone, rządzone przez mądrego i odważnego księcia, powołującego się na Radę „Dumistów” i reprezentującego swoją władzą poparcie i ochronę wszystkich przedmiotów. Co więcej, interesuje go tylko ochrona i obrona swojej ziemi, a nie agresywne kampanie, które często kończą się fatalnie. Poparcie Daniiła dla silnej władzy wielkoksiążęcej oznaczało ograniczenie uprawnień lokalnych panów feudalnych, co odpowiadało głównemu zadaniu tamtych czasów – zjednoczeniu wszystkich ziem rosyjskich pod rządami wielkiego księcia.

26. POLITYCZNO-PRAWNE IDEI REFORMACJI

Odrodzenie i reformacja - największe i najważniejsze wydarzenia późnego średniowiecza zachodnioeuropejskiego. Mimo chronologicznej przynależności do epoki feudalizmu, były to w istocie zjawiska antyfeudalne, wczesnomieszczańskie, które podważały fundamenty starego, średniowiecznego świata. Zerwanie z dominującym, ale już przeradzającym się w anachronizm, feudalny sposób życia, ustanowienie zasadniczo nowych standardów ludzkiej egzystencji – to była główna treść renesansu i reformacji. Treść ta zmieniała się i rozwijała, nabierając w każdym z krajów Europy Zachodniej specyficznych cech, kolorytu narodowego i kulturowego.

Renesans i reformację charakteryzują takie wspólne punkty, jak: rozkład feudalny i pojawienie się wczesnych stosunków kapitalistycznych, wzmocnienie władzy burżuazyjnych warstw społeczeństwa, krytyczna rewizja nauk religijnych, poważne przejście w stronę sekularyzacji, „sekularyzacja” świadomości społecznej. Będąc zjawiskami antyfeudalnymi, proburżuazyjnymi w znaczeniu społeczno-historycznym, renesans i reformacja w swoich najwyższych wynikach przekroczyły ducha burżuazji i przekroczyły jego granice. Ideolodzy renesansu i reformacji nie czerpali po prostu potrzebnych im idei na temat państwa, prawa, polityki, prawa itp. ze skarbca kultury duchowej starożytnej cywilizacji. Ich demonstracyjne odwołanie do epoki starożytności było przede wszystkim wyrazem odrzucenia i zaprzeczenia dominującym i usankcjonowanym przez katolicyzm porządkom polityczno-prawnym oraz doktrynom społeczeństwa feudalnego. To właśnie takie podejście ostatecznie wyznaczyło kierunek poszukiwań w dziedzictwie starożytnym idei studiów państwowych, konstrukcji teoretycznych i prawnych (wzorów) potrzebnych do rozwiązania nowych problemów historycznych, przed którymi stanął lud renesansu i reformacji. Postawa ta determinowała także charakter interpretacji odpowiednich poglądów polityczno-prawnych i wpływała na wybór form ich praktycznego zastosowania. W walce ze średniowieczną ideologią konserwatywno-ochronną powstał system jakościowo odmiennych poglądów społecznych i filozoficznych. Jej rdzeniem była idea konieczności uznania przyrodzonej wartości jednostki, uznania godności i autonomii każdej jednostki, zapewnienia człowiekowi warunków do swobodnego rozwoju oraz zapewnienia każdemu możliwości osiągnięcia własnego szczęścia na własną rękę. własny. Taki humanistyczny nastrój rodzącego się systemu poglądów społecznych i filozoficznych skłonił do poszukiwania prototypów zgodnych z wspomnianym nastrojem w światopoglądzie starożytnym. Uważano, że o losie człowieka nie powinna decydować jego szlachetność, pochodzenie, ranga, stan wyznaniowy, ale jego osobiste męstwo, przejawiające się aktywnością, szlachetnością w czynach i myślach. Reformacja uznała pewną wartość życia ziemskiego i praktycznej działalności człowieka, prawo człowieka do decydowania o ważnych dla niego sprawach, a po części oddała hołd pewnej roli instytucji świeckich. Na myśl polityczno-prawną reformacji mieli autorzy przedchrześcijańscy i niechrześcijańscy. Jednak jego głównym źródłem było Pismo Święte, Biblia (zwłaszcza Nowy Testament). Oryginalność i wielkość wielu idei renesansu i reformacji polega na tym, że nadal są one otwarte na postrzeganie uniwersalnych wartości społeczno-kulturowych i sprzyjanie im.

27. NOWA NAUKA O POLITYCE N. Machiavelli

Niccolò Machiavelli (1469-1527) wielki koneser literatury antycznej, dyplomata i polityk, wszedł do historii myśli politycznej i prawnej jako autor szeregu wybitnych dzieł: „Władca” (1513), „Rozmowy o pierwszej dekadzie Tytusa Liwiusza” (1519), „Historia Florencji” (wydanie pierwsze - 1532) i inne Badacze są zgodni, że twórcze dziedzictwo Machiavellego jest bardzo sprzeczne w swej duchowej treści. Wyjaśnienia tego szuka się w samej naturze osobowości pisarza, we wpływie na niego dramatycznie złożonej epoki, której był współczesny. Zauważa się również jego ognistą miłość do ojczyzny. Wprowadzenie do politologii czasów nowożytnych samego terminu stato, czyli „państwo”, wiąże się z Machiavellym, działa on jako monopolista prerogatyw władzy publicznej. Interpretuje się go w „Suwerennym” głównie w znaczeniu aparatu kontrolującego podmioty, społeczeństwo. Taki aparat państwowy obejmuje suwerena i jego ministrów, urzędników, doradców i innych urzędników; innymi słowy, to, co we współczesnym języku można by nazwać administracją centralną. Ten aparat, a raczej oczywiście suweren, który go kontroluje, ma władzę publiczną - prawo do dowodzenia państwem według własnego uznania. Suweren nie może pozwolić, aby władza polityczna w kraju znalazła się w cudzych rękach; musi skoncentrować to wszystko tylko w sobie. Machiavelli wyraża współczucie tym rządzonym przez jedną osobę państwom, „gdzie suwerenne rządy otoczone sługami, którzy dzięki jego łasce i przyzwoleniu zajmują najwyższe stanowiska, pomagają mu zarządzać państwem”.

Machiavelli negatywnie odnosi się do faktu, że suweren podejmując decyzje jest ograniczony cudzą wolą i doświadcza presji interesów zewnętrznych. Istota władzy, autokracja suwerena polega na tym, że o wszystkim w państwie decyduje wyłącznie jego własne uznanie. Idea ludu jako nosiciela, źródła najwyższej władzy jest również Machiavelliemu całkowicie obca. Nie ma ani słowa o prawach ludu do rządzenia państwem, nawet do jego minimalnego zaangażowania w samodzielne administrowanie sprawami państwowymi. W sferze politycznej naród powinien być bierną masą, przekształconą poprzez wszelkiego rodzaju manipulacje ze strony władców w wygodny i posłuszny przedmiot władzy państwowej. Wachlarz korzyści płynących od państwa na rzecz jego poddanych jest wąski. Wojskowe i policyjne środki bezpieczeństwa, mecenat rzemiosła, rolnictwa i handlu – to prawie wszystko. W tym zbiorze nie ma na przykład miejsca na przyznawanie podmiotom gwarantowanych praw i wolności, zwłaszcza politycznych. Machiavelli doskonale zdaje sobie sprawę, że niezbędnym warunkiem sprawowania władzy politycznej w formie zadowalającej suwerena jest zgoda poddanych. Dosłownie błaga władcę, aby w żadnym wypadku nie narażał się na ich niechęć. Jego zadaniem jest zdobycie przychylności ludu. Musi podjąć działania, aby obywatele zawsze i w każdych okolicznościach go potrzebowali. Jeśli ludzie zostaną od tego wyalienowani, to w tym przypadku ludzie będą skazani na zagładę – pogrążeni w otchłani anarchii i nieporządku.

Początki niezgody Machiavellego z humanizmem tkwią w tragicznej rozbieżności między dwoma jakościowo różnymi wymiarami, dwoma różnymi sposobami życia społecznego: etycznym i politycznym. Każdy z nich ma swoje własne kryteria: "dobro" - "zło" dla pierwszego, "korzyść" - "szkoda" dla drugiego. Zaletą Machiavellego jest to, że wyostrzył się do granic możliwości i bez lęku wyraził tę obiektywnie istniejącą korelację polityki i moralności.

28. BODEN I JEGO DOKTRYNA PAŃSTWA

Jean Bodin (1530-1596) - wybitny francuski myśliciel polityczny. Jego poglądy na państwo, na sposoby i metody umacniania scentralizowanej władzy monarchicznej zawarte są w jego głównym dziele „Sześć ksiąg Republiki” (1576). „Republika” oznacza tu to samo, co to słowo miało na myśli w starożytnym Rzymie, czyli państwo w ogóle. Według Bodina „państwo to rząd wielu rodzin i to, co wspólne dla nich wszystkich, sprawowane przez suwerenną władzę zgodnie z prawem”. Właściwie wszystkie „Sześć ksiąg o Republice” poświęcone są ukazaniu znaczenia i treści tej definicji. W pierwszym badane są podstawy wspólnoty społecznej. W drugim - formy państwa. Trzeci to instytucje. W czwartym – zmiany w strukturze państwa i kontroli nad nim. Piątym jest dostosowanie się do okoliczności i zadań państwa. Szósty, ostatni, dotyczy środków władzy i kwestii najlepszej formy państwa. Dla Bodena jednostką państwa jest rodzina (gospodarstwo domowe). Głowa rodziny pod względem statusu jest prototypem i odbiciem władzy państwowej. Państwowość jako organizacja powstaje na mocy umowy, a jej najwyższym celem nie jest zapewnienie zewnętrznego dobra ludzi, ale zapewnienie prawdziwego szczęścia jednostkom poprzez zagwarantowanie pokoju wewnątrz społeczności i ochronę społeczności przed atakiem z zewnątrz. Ta ostatnia tradycyjnie polega na poznaniu Boga, człowieka i natury, a w ostatecznym rozrachunku na czci Boga. Rozwój problemu suwerenności państwa jest największym wkładem Bodena w rozwój wiedzy teoretycznej o polityce. Absolutność suwerenności występuje wtedy, gdy suwerenna władza nie zna żadnych ograniczeń w manifestowaniu swojej władzy. Trwałość suwerenności ma miejsce wtedy, gdy suwerenna władza istnieje w niezmienionej formie przez czas nieokreślony; władza tymczasowa nie może być utrzymywana jako władza najwyższa. Najważniejsze informacje Bodena pięć cech suwerenności. Pierwszym z nich jest publikacja ustaw adresowanych do wszystkich bez wyjątku podmiotów i instytucji państwowych. Drugim jest rozstrzyganie kwestii wojny i pokoju. Trzecim jest mianowanie urzędników. Czwarty pełni funkcję sądu najwyższego, sądu ostatniej instancji. Po piąte – przepraszam.

Poprzez sprawowanie władzy Boden dzieli wszystkie państwa na trzy typy: prawne, ojcowskie (seigneuralne), tyraniczne. Dozwolone jest państwo, w którym poddani przestrzegają praw suwerena, a sam suweren przestrzega praw natury, zachowując dla swoich poddanych ich naturalną wolność i własność. Państwa ojcowskie to te, w których suweren siłą oręża stał się właścicielem majątku i ludzi i panuje nad nimi jak ojciec rodziny. W państwach tyranicznych suweren gardzi prawami naturalnymi, rozporządzając wolnymi ludźmi jako niewolnikami, a ich własnością jako swoją. Najlepsze według Bodena jest takie państwo, w którym suwerenność należy do monarchy, a zarządzanie ma charakter arystokratyczny i demokratyczny. Nazywa taki stan monarchią królewską. Ideałem dla kraju jest taki monarcha, który boi się Boga, „miłosierny wobec winnych, rozważny w przedsięwzięciach, śmiały w realizacji planów, umiarkowany w sukcesie, stanowczy w nieszczęściu, niewzruszony w tym słowie, mądry w radach, troskliwy dla poddanych, uprzejmy dla przyjaciół, straszny dla wrogów, życzliwy dla usposobionych do niego, groźny dla zła i sprawiedliwy dla wszystkich. Bodin dąży do harmonijnej sprawiedliwości. Dla niego jest to dystrybucja nagród i kar oraz tego, co każdemu przysługuje jako jego prawo, dokonywana w oparciu o podejście uwzględniające zasady równości i podobieństwa.

29. POLITYCZNO-PRAWNE IDEI SOCJALIZMU EUROPEJSKIEGO XVI-XVII WIEKU

Kwestie władzy, państwa i prawa nabierają w ramach socjalizmu szczególnego znaczenia antyburżuazyjnego. Było to w XVI-XVII wieku. zaczął zajmować dość poczesne miejsce w życiu intelektualnym społeczeństwa europejskiego. Myśliciele socjalistyczni zwracają się do problemów państwa, prawa i władzy w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jakie powinny być instytucje polityczne i prawne, które mogą adekwatnie ucieleśniać system oparty na wspólnocie własności, która zlikwidowała własność prywatną, z materialną nierównością między ludźmi, z dawnymi tyrańskimi formami rządów. W ramach tego ruchu, który wyrażał odwieczne aspiracje klas niższych do sprawiedliwości społecznej, kształtowały się i krążyły bardzo różne poglądy. Te ideologiczne formacje różnią się od siebie nie tylko dlatego, że bronione przez nie projekty organizacji władzy publicznej przyszłości nie są takie same. Inna jest też zawarta w nich zasada, zgodnie z którą należy tworzyć i funkcjonować nowy porządek świata. W niektórych przypadkach na pierwszy plan wysuwa się racjonalność, w innych wolność, w innych równość itd. Najwybitniejszymi pisarzami kierunku socjalistycznego w badanym okresie byli Tomasz More (1478-1535) и Tommaso Campanella (1568-1639). T. Mop jest autorem epokowego dzieła „Utopia” (1516). T. Campanella stworzył słynne na całym świecie „Miasto Słońca” (1602, pierwsza publikacja - 1623). Prace takie przeniknięte są ostrą krytyką porządków społecznych i państwowo-prawnych, nienawiścią do porządku społecznego, instytucji polityczno-prawnych generowanych przez własność prywatną i chroniących ją. Obwinia się ją za biedę mas, przestępczość, niesprawiedliwość itp. T. More twierdzi, że dopóki istnieje własność prywatna, nie ma szans na odnowę organizmu społecznego. Społeczeństwo jest wynikiem spisku bogatych. Państwo jest ich prostym narzędziem. Używają go, aby uciskać lud, aby chronić swoje egoistyczne interesy materialne. Siłą, przebiegłością i oszustwem bogaci podporządkowują sobie biednych i wywłaszczają ich. Obecność instytucji niewolnictwa w Utopii wydaje się paradoksalna. Według T. More’a w tym idealnym kraju powinni być niewolnicy i od nich też wymagałoby się noszenia kajdan. Nie do pomyślenia jest, aby radość życia utopistów została przyćmiona koniecznością wykonywania różnych nieprzyjemnych prac: uboju bydła, usuwania ścieków itp. Jeńcy wojenni, przestępcy odbywający kary, a także osoby skazane na śmierć w innych państwach i wykupieni przez utopistów stali się niewolnikami.

W przeciwieństwie do More'a, T. Campanella w "Miaście słońca" nie krytykuje wprost nie do przyjęcia dla niego porządków społeczno-ekonomicznych i polityczno-prawnych, ale krytykuje je niejako "za kulisami", w podtekście. Na pierwszym planie eksponuje panoramę życia miasta-państwa solarium. System władzy publicznej w nim składa się z trzech oddziałów opartych na trzech głównych działaniach. To są, po pierwsze, sprawy wojskowe; po drugie, nauka; po trzecie, reprodukcja ludności, dostarczanie jej żywności i odzieży, a także edukacja obywateli. Gałęzie (gałęzie) władzy prowadzone są przez trzech władców, nazwanych odpowiednio: Moc, Mądrość, Miłość. Podlega im bezpośrednio trzech wodzów, z których każdy z kolei dysponuje trzema urzędnikami. Piramidę administracyjną wieńczy najwyższy władca – Metafizyk, który przewyższa wszystkich współobywateli w nauce, talentach, doświadczeniu i umiejętnościach.

30. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE FEDORA KARPOV

Zjednoczone suwerenne państwo nie odpowiadało już takiej formie władzy, jak wczesna monarchia feudalna. Zaistniała potrzeba zmian w organizacji władzy i strukturze państwa. Zainteresowanie tymi zagadnieniami widać w pracach Fiodor Karpow - publicysta i dyplomata koniec XV - początek XVI wieku., blisko Maksym Grek i jego świta. Jego poglądy polityczne są przedstawione w Liście do metropolity Daniela. Został napisany około lat 30-tych. XVI w., kiedy już istniała tendencja do tworzenia klasowo-przedstawicielskich instytucji i instytucji w kraju. We wszystkich wypowiedziach myśliciela jest aprobata dla wyłaniających się reprezentatywnych form organizacji władzy. Systematycznie posługuje się terminologią „królowie i wodzowie”, „władcy i książęta”. Arystoteles, argumentując stanowisko o potrzebie najwyższej władzy w społeczeństwie ludzkim, Karpow, odnosząc się do Arystotelesa, udowadnia, że „każde miasto i każde królestwo… powinny być rządzone przez litościwy, dlatego kraje i narody potrzebują królów i przywódców. Przedstawia kombinację królów i wodzów w poetyckim obrazie spółgłoskowej jedności harfy i harfy. Na uwagę zasługuje również wielokrotne używanie przez publicystę wyrażenia „sprawa ludu” (sam termin przypomina tłumaczenie od łacińskiego respublica, co Cyceron oznaczał majątek, interes członków społeczności rzymskiej). Karpow powtarza również klasyfikację form państwa zbliżoną do Cycerona: „sprawa ludu” (republika) i królestwo (monarchia), co wskazuje na jego znajomość dzieł Cycerona, a w szczególności jego poglądów na temat idealny wariant politycznej organizacji społeczeństwa, w którym ma on uzyskać zgodę wszystkich jego członków na zarządzanie sprawami wspólnymi. Odniesienia do dzieł Arystotelesa i Cycerona, które zawierają preferencję dla republikańskiej formy rządów z wybieralnym sądem, a także bezpośrednie zapożyczenie ich terminologii, są pośrednim, ale znaczącym dowodem sympatii Karpowa dla zasady kolegialnej, a nie indywidualnej. w organizacji form władzy. Karpow był również zainteresowany sposobami zapewnienia legalnych form sprawowania władzy. Twierdził, że wszelkie relacje między ludźmi w społeczeństwie powinny być regulowane wyłącznie normami prawnymi. Moralność religijna nie może zastąpić prawa, dlatego Karpow zaprzecza możliwości wpływania na zachowanie obywateli za pomocą takiej kategorii religijnej i etycznej jak „cierpliwość”, która może mieć miejsce jedynie poza murami klasztoru. Wszelkie działania państwa, zarówno w sferze sądowej, jak i pozasądowej, muszą być realizowane w oparciu o obowiązujące przepisy prawa. Kategorie sprawiedliwości i prawa Karpowa są połączone. Za Arystotelesem twierdzi, że wszystko, co legalne, musi koniecznie być sprawiedliwe. Niesprawiedliwa i nielegalna dystrybucja dóbr może wywołać poważne niezadowolenie wśród poddanych, w wyniku którego ludzie przestaną być posłuszni swemu suwerenowi. W oparciu o te przepisy wysuwa żądanie godziwego wynagrodzenia dla wszystkich pracowników, podkreślając służby wojskowe. Przestrzeganie prawa jest nie tylko podstawą dobrobytu państwa, ale także moralną podstawą życia społecznego. Bezprawie Karpow łączy się z upadkiem moralności. Nie dopuszcza nawet myśli o możliwości ponadprawnej pozycji najwyższej władzy. „Według Arystotelesa każde królestwo – pisze – powinno być rządzone w prawdzie i według pewnych sprawiedliwych praw”. „Prawda” i „pewne prawa” są tu używane w znaczeniu prawa i opartego na nim ustawodawstwa. „Prawda” jest realizowana przez sąd – ten zapis jest dość zgodny z ideą M.

Od końca XV wieku. Ostre kontrowersje zaczęły budzić sytuacja ekonomiczna kościoła i jego prawa własności, w szczególności prawo do posiadania zaludnionych ziem i korzystania z pracy przymusowej żyjących na niej chłopów. Jednocześnie aktywnie dyskutowano o roszczeniach Kościoła do ingerencji w życie polityczne kraju. Nazywano kierunek myśli politycznej, który proponował reorganizację działalności Kościoła i żądał od niego odrzucenia własności ziemskich, a także kategorycznie zaprzeczał możliwości ingerencji Kościoła w działalność polityczną państwa „niezakupowość”. Wręcz przeciwnie, zaczęto nazywać zwolenników zachowania istniejących form organizacji kościoła i jego statusu ekonomicznego karczowanie pieniędzy, co odpowiadało zasadniczemu wyrazowi ich stanowiska. Przedstawiciele obu tych szkół myślenia należeli do kręgów wewnątrzkościelnych i stawiali sobie za zadanie doskonalenie pracy całej organizacji kościelnej, mieli jednak odmienne wyobrażenia o ideałach posługi monastycznej i statusie klasztoru.

Za założyciela doktryny nieposiadania uważany jest staruszek Nil Sorski (1433-1508), o którym niewiele wiadomo. Osiadł daleko za Wołgą, w bagnistej części regionu Wołogdy, gdzie zorganizował swoją pustynię Nilo-Sora, na której zrealizował ideał pustynnego życia. Koncepcja Nila Sorskiego w dużej mierze pokrywa się z zapisami szkoły prawa naturalnego. Postrzega osobę jako niezmienną ilość z nieodłącznymi namiętnościami „od niepamiętnych czasów”, z których najbardziej niszczycielską jest miłość do pieniędzy, która ze swej natury jest niezwykła dla człowieka i powstała pod wpływem środowiska zewnętrznego; Zadaniem prawosławnego chrześcijanina jest przezwyciężenie tego.

Nauki Nilu zostały opracowane przez jego ucznia i wyznawcę Wasjan Patrikiejew. Poruszył kwestię wyeliminowania monastycyzmu jako instytucji, rozgraniczenia sfer działania kościoła i państwa oraz zakazu prześladowań za przekonania. Wasjan bronił także interesów czarnoskórych chłopów, którzy ucierpieli na skutek ekspansji gruntów klasztornych. Najpełniej rozwinięte zostały główne postanowienia doktryny o niepożądliwości Maksym Grek (zm. 1556), którego prawdziwe nazwisko brzmi Michaił Trivolis. Urodził się w greckiej rodzinie szlacheckiej pod koniec XV wieku. Wiele uwagi poświęcał zagadnieniom legalności działań władzy najwyższej, strukturze wymiaru sprawiedliwości w państwie, wyznaczaniu kierunku polityki zagranicznej, problematyce wojny i pokoju. Stanowisko zaborcze (lub józefickie) reprezentuje twórca tej szkoły myślenia, Józef Wołocki (1439-1515), jedna z znaczących postaci swojej epoki, której twórczość wywarła ogromny wpływ nie tylko na kształtowanie się doktryn o państwie i prawa, ale także bezpośrednio na proces budowania rosyjskiej państwowości. Przez całe życie i karierę Joseph Volotsky zmienił orientację polityczną, co nie mogło nie wpłynąć na treść jego nauczania. Centralne miejsce w teorii politycznej Józef Wołocki jest doktryną władzy. Trzyma się tradycyjnych poglądów przy określaniu istoty władzy, proponuje jednak oddzielić ideę władzy jako instytucji boskiej od faktu jej realizacji przez określoną osobę – głowę państwa. Władca spełnia boskie przeznaczenie, pozostając prostym człowiekiem, który jak wszyscy ludzie na ziemi popełnia błędy, które mogą zniszczyć nie tylko jego samego, ale cały lud. Dlatego nie zawsze należy być posłusznym królowi lub księciu. Władza jest niepodważalna tylko wtedy, gdy jej posiadacz może podporządkować swoje osobiste pasje głównemu zadaniu, jakim jest posługiwanie się władzą – zapewnieniu dobrobytu poddanym.

32. KONCEPCJA POLITYCZNA FILOTHEIA – „MOSKWA – TRZECI RZYM”

Autor teorii, która przeszła do historii myśli politycznej pod nazwą „Moskwa Trzeci Rzym”, był józefitą w swej orientacji ideologicznej. Jego nauczanie rozwinęło i wyjaśniło główne idee józefickie dotyczące natury władzy królewskiej, jej celu, relacji z poddanymi i organizacji kościoła. O samym autorze, mnichu (a może opatu) klasztoru Elizarowa w Pskowie Filofee, mało wiadomo. Filoteusz najdokładniej wypracował kwestię znaczenia prawowitej władzy królewskiej dla całej ziemi rosyjskiej. W Liście do Wielkiego Księcia Wasilija Iwanowicza prześledzi dynastyczną genealogię książąt rosyjskich do cesarzy bizantyjskich, wskazując Wasylowi III, że powinien rządzić zgodnie z przykazaniami, których początek ustanowili pradziadkowie, m.in. które nazywane są "wielkim Konstantynem ... Błogosławiony św. Włodzimierz oraz wielki i wybrany przez Boga Jarosław i inni. Wiele uwagi poświęcił tematowi boskiego pochodzenia władzy królewskiej. Filofei wielokrotnie odwołuje się do opisu wizerunku posiadacza najwyższej władzy, rozwiązując go tradycyjnie. Król jest surowy wobec wszystkich, którzy odchodzą od „prawdy”, ale troskliwy i sprawiedliwy wobec wszystkich swoich poddanych. Wysoką ideę władzy królewskiej potwierdzają żądania bezwarunkowego jej posłuszeństwa ze strony poddanych. Obowiązkiem władcy jest troska nie tylko o swoich poddanych, ale także o kościoły i klasztory. Władza duchowa jest podporządkowana świeckiemu, jednak z zastrzeżeniem prawa duchowych pasterzy do „mówienia prawdy” osobom obdarzonym wysoką władzą. Podobnie jak jego poprzednicy, kładzie nacisk na potrzebę prawnych form sprawowania władzy. W swoich przesłaniach Filofey doszedł do zrozumienia historycznych perspektyw rozwoju politycznego Rosji, widział i rozumiał znaczenie polityki zjednoczeniowej oraz jej doraźne i długoterminowe konsekwencje. Analiza współczesnych myślicielowi wydarzeń historycznych, które decydowały o losach jego ojczyzny w ostrej sytuacji politycznej końca XV-początku XVI wieku, prowadzi autora do wniosku, że właśnie teraz nadszedł moment, w którym Rosja stała się obiekt najwyższej opatrzności. Jego losów nie można przedstawiać myślicielowi religijnemu w oderwaniu od losów prawosławnej religii chrześcijańskiej. Tylko państwo wierne prawosławiu może być przedmiotem Bożej opatrzności, aw tej chwili, jak wierzył Filofei, wszystko wskazuje na to, że stała się nim Rosja. Pozostając wierną prawosławiu, Rosja jest niezwyciężona, zrzuciła jarzmo tatarskie, teraz skutecznie broni swoich granic i podnosi się w oczach współczesnych także dzięki sukcesom na polu dyplomatycznym. Filoteusz porównuje wielkość i chwałę Rosji z wielkością i chwałą Rzymu, a zwłaszcza Bizancjum. Jego blask, chwała i potęga nie zniknęły, ale przeszły do kraju, na którego czele stał wielki rosyjski książę. Formuła „trzeciego Rzymu” rozwinięta przez Filoteusza do teorii politycznej nie była nowa w literaturze XV-XVI wieku. Legendy o dziedziczeniu wielkości religijnej i politycznej przez ten czy inny kraj były znane nawet w Bizancjum. Pióro Filofeya zbliżyło ich do współczesnych warunków życia politycznego i prawnego społeczeństwa rosyjskiego. Program polityczny Filofeia nie ogranicza się do kwestii związanych z organizacją i działalnością ogólnorosyjskiej struktury państwowej pod przewodnictwem jednego wielkiego księcia (a potem cara). Dużą uwagę Filoteusz poświęcił formom ideologicznego oddziaływania władz państwowych na ludność, kwestiom wolności wewnętrznej prawosławia w państwie. Zdecydowanie potępił wolność opinii i badań naukowych. Jego zdaniem świat widzialny nie tylko nie powinien być przekształcany, ale nawet studiowany jest grzechem.

33. PROGRAM POLITYCZNY I.S. PIERESWIETOW

W połowie XVI wieku zaproponowano szeroki program reform politycznych i prawnych. służbowy szlachcic Iwan Semenowicz Pereswietow. W swojej teorii politycznej zajmował się zagadnieniami związanymi z formą rządu i zakresem uprawnień władzy najwyższej, organizacją armii ogólnorosyjskiej oraz tworzeniem jednolitego ustawodawstwa realizowanego przez scentralizowany system sądowniczy. W zakresie zarządzania sprawami wewnętrznymi kraju przewidział reformę finansową, likwidację gubernatorstw i pewne działania usprawniające handel. Niesamowita przewidywalność jego myślenia politycznego polegała na tym, że w swoim schemacie teoretycznym określił strukturę i formę działania czołowych ogniw aparatu państwowego, wytyczając główne kierunki dalszej budowy państwa, prognozując ścieżki jego rozwoju. W 1549 r. I.S. Pereswietow złożył do Iwana IV (Małą i Dużą) dwie petycje zawierające projekty różnych reform państwowych i społecznych.

W systemie poglądów Pereswietowa dużą uwagę przywiązuje się do ustalenia najlepszej opcji organizacji władzy państwowej. Kwestia formy rządu zaczęła być dyskutowana w dziennikarstwie znacznie wcześniej niż przemówienie Piereswietowa. Myśliciele XV-XVI wieku. autokrację rozumiał jako jedność władzy państwowej, jej zwierzchnictwo, ale nie jako nieograniczoną władzę cara, nie jako samowolę. Monokracja jako najlepsza forma władzy państwowej i rządu nie była kwestionowana. Autokracja bojarów była dość powszechnie potępiana w różnych dziełach politycznych tamtej epoki. Piereswietow zwrócił uwagę na niesprawiedliwe sposoby wzbogacania szlachty, prowadzące do zubożenia kraju; wzajemne kłótnie między nimi. Uzasadnia potrzebę utworzenia skarbu państwa, który miałby zastąpić wicekrólowy porządek gromadzenia i podziału dochodów. JEST. Pereswietow proponuje całkowitą eliminację namiestnictwa. Piereswietow konsekwentnie kieruje się zasadą oceny zasług osobistych, zachęcając do pracowitości i talentów, w przeciwieństwie do zaściankowego systemu hierarchicznego podziału korzyści i wyróżnień. Pereswietow dostarcza zasadniczych argumentów za zniesieniem poddaństwa. Potępia więc samą zasadę zniewolenia jako niezgodną z moralnością chrześcijańską. Analizując politykę zagraniczną państwa rosyjskiego, Piereswietow widział jedno z najpilniejszych zadań w zdobyciu Kazania. Działanie to wydawało mu się konieczne dla podsumowania skutków terytorialnego zjednoczenia państwa. Pereswietow konsekwentnie realizuje ideę wprowadzenia praworządności we wszystkich formach działalności społecznej i państwowej. Największą uwagę przywiązywali do krytyki bezprawia. Potępiając autokrację bojarów, zauważa całkowite lekceważenie tymczasowych bojarów dla prawa i prawnych form działalności państwa. Reforma sądownictwa Piereswietowa, a także reforma finansowa i wojskowa mają na celu przede wszystkim zniszczenie gubernatorstwa. Należy wysłać do wszystkich miast bezpośrednich sędziów, mianowanych bezpośrednio przez władzę najwyższą, opłacanych z suwerennego skarbu. Z ogólnego systemu sądownictwa I.S. Pereswietow podkreśla sąd wojskowy, który w armii sprawują najwyższe władze, które znają swój naród. Proces odbywa się na miejscu, szybko, sprawiedliwie, groźnie i bezcłowo, według tego samego dla wszystkich Kodeksu Prawnego. Wśród rodzajów przestępstw Piereswietow wymienia rabunek, tatbę (kradzież), oszustwa w handlu oraz różne przestępstwa sądowe i rządowe.

JEST. Pierieswietow w swoich ideach jest bliski modelowi monarchii klasowo-reprezentatywnej, rozwijając zasady teorii politycznej nakreślone przez Maksyma Greka, Zinowego Otenskiego i Fiodora Karpowa.

34. POGLĄDY POLITYCZNE Iwana strasznego

Przeciwny nurt ideologii politycznej najpełniej sformułował król Iwan IV. Jej treścią było potwierdzenie legitymizacji nieograniczonej zwierzchniej władzy, która zapewnia realizację przez jej posiadacza pełnej „autokracji”. Doktryna polityczna Iwana IV ukształtowała się w atmosferze rozpętanego przez niego terroru i postawiła sobie za zadanie usprawiedliwienie najokrutniejszych metod rządów despotycznych. W tym okresie rozwoju państwowości rosyjskiej nie było realnych powodów i podstaw do powrotu do swoistego rozdrobnienia, ponieważ zakończenie polityki zjednoczeniowej stało się już oczywistym faktem. Wprowadzenie nowych form rządzenia w postaci środków opriczniny (1564 r.) nie realizowało celów reformistycznych, a podział państwa na dwie części (opriczninę i ziemszczinę) nie podkopał podstaw władzy feudalnej arystokracji. Iwan IV porzucił reformy i wprowadził terrorystyczny reżim polityczny w kraju za pomocą środków opriczniny. W dziedzinie poglądów politycznych Iwan IV najwięcej uwagi poświęcił wyjaśnieniu zasadności pochodzenia panującej dynastii. Uważał prawo dziedziczenia za jedyną słuszną podstawę do objęcia królewskiego tronu. W Liście do króla szwedzkiego Iwan IV podkreśla znaczenie swej królewskiej wielkości właśnie przez prawowitość powstania władzy książąt rosyjskich i dziedziczne otrzymanie korony królewskiej przez samego Iwana. Takie rozumienie władzy królewskiej dało podstawę ideologiczną do określenia zakresu jej uprawnień. W przeciwieństwie do Josepha Volotsky'ego, Filofeya, M. Grecki, 3. Otensky i ja. Pierieswietow, który wiązał działania cara z „przykazaniami i prawami”, Iwan nie uznaje żadnych ograniczeń swojej władzy. Podmiot musi być niepodzielnie w mocy króla. Tradycyjnie dla wszystkich myślicieli rosyjskich liczył się moralny charakter osoby rządzącej, ale Iwan, przeciwnie, wcale nie jest zainteresowany moralnością osoby królewskiej, nawet szczyci się do pewnego stopnia swoim „złem”, tylko dziedziczne pochodzenie władzy ma dla niego znaczenie. Władza królewska jest niepodzielna i żadna ingerencja w jej prerogatywy nie jest niedopuszczalna ze swej natury. Iwan IV definiuje formę władzy jako „wolna carska autokracja... Nikt nic nie mówi naszym suwerenom... nikt nie zastępuje ich wolnych autokratów na tronie, nie instaluje ich ani nie zatwierdza. Tylko Bóg może pomóc królowi. Król nie potrzebuje „żadnych instrukcji od ludu, bo nie jest dobrze panowanie nad wieloma ludźmi, prosić ich o radę”. – Dlaczego więc nazywać się autokracją? Wola posiadacza berła nie jest ograniczona żadnymi prawami, gdyż „wolna autokracja królewska” ze swej natury nie pozwala na kontrolę i ograniczenia. „Do tej pory”, pisał Iwan IV, „władcy rosyjscy nikomu nie donosili, ale mogli faworyzować i zabijać swoich poddanych i nie pozwali ich przed nikim”. Najwyższy sąd w państwie należy tylko do niego – jako bezpośredniego namiestnika Bożego. Rodzaj i wymiar kary określa nie prawo, ale osobiście sam król, a także stopień winy ukaranego. Bardzo osobliwą interpretację przyjęło w teorii Iwana IV tradycyjne dla rosyjskiej myśli politycznej stanowisko o odpowiedzialności władcy wobec poddanych. Król nie może być zbrodniarzem ze swej natury, może być jedynie grzesznikiem, a kara za grzech jest prerogatywą Sądu Najwyższego.

Duże znaczenie w wyrokach Iwana Groźnego mają metody i sposoby sprawowania władzy. Cała doktryna Iwana IV ma na celu jedynie ideologiczne usprawiedliwienie terroru. Car nie był zainteresowany formami rządów, a nie systemem państwowym, ale legitymizacją rabunków i przemocy opriczników.

35. POGLĄDY POLITYCZNE A.M. KURBSKY

Okres działalności politycznej i służby wojskowej księcia Andriej Michajłowicz Kurbski (1528-1583) zbiegł się z intensyfikacją budowy państwa w Rosji. Monarchia stanowa, która ukształtowała się w swoich głównych cechach w połowie XVI wieku, przewidywała potrzebę soborowej decyzji we wszystkich sprawach narodowych. W tej historycznej sytuacji pojawiły się dwa nurty rozwoju państwowości rosyjskiej i towarzyszącej jej teorii politycznej, odpowiadające ideałom różnych grup społecznych klasy rządzącej. Jedna z nich, oparta na reformach z lat pięćdziesiątych XVI wieku, zakładała rozwój reprezentacji stanowej w centrum i na terenach. Drugim, realizowanym bezpośrednio przez samego Iwana IV, było uzasadnienie prawa do nieograniczonej władzy w rękach cara poprzez ustanowienie despotycznego reżimu politycznego z systemem innowacji opriczniny. Książę Andriej Michajłowicz Kurbski, który brał czynny udział w pracach rządu (Rady Wybranej), był zwolennikiem reprezentacji klasowej we władzach centralnych i lokalnych. Książę Andriej Michajłowicz Kurbski pochodził ze starej rodziny, swoją pozycję na dworze królewskim osiągnął wyłącznie dzięki osobistym zasługom. Wraz z upadkiem rządu (Wybrana Rada) został zhańbiony jako jej aktywny przywódca. Obiektywnie oceniając znaczenie królewskiej niełaski, zdecydował się na ucieczkę.

Kurbski upadek spraw państwa i towarzyszące mu niepowodzenia militarne wiąże z upadkiem rządu i wprowadzeniem opriczniny. Rozwiązanie Rady oznaczało całkowitą i bezwarunkową koncentrację nieograniczonej władzy w rękach Iwana IV. W prawniczym rozumieniu Kurbskiego można prześledzić ideę tożsamości prawa i sprawiedliwości. Tylko to, co sprawiedliwe, można nazwać legalnym, gdyż źródłem bezprawia, a nie prawa, jest przemoc. W tym miejscu rozumowanie Kurbskiego w dużej mierze nawiązuje do podstawowych postulatów teorii politycznej Arystotelesa, a zwłaszcza Cycerona. Nakreślając swoje wymagania dotyczące stanowienia prawa, Kurbsky podkreśla, że prawo musi zawierać realistycznie wykonalne wymagania, ponieważ bezprawie to nie tylko nieprzestrzeganie, ale także tworzenie okrutnych i niemożliwych do wyegzekwowania praw. Zdaniem Kurbskiego takie stanowienie prawa jest przestępstwem. W jego poglądach polityczno-prawnych zarysowane są elementy koncepcji prawa naturalnego, z którymi już w czasach nowożytnych kojarzone są doktryny państwa i prawa. Idee dotyczące dobra i prawdy, dobra i sprawiedliwości postrzegane są jako integralne składniki praw naturalnych, poprzez które wola Boża strzeże swego najwyższego stworzenia na ziemi – człowieka. Praktykę egzekwowania prawa rozważa Kurbski, a także Pereswietow, zarówno w jej wersji sądowej, jak i pozasądowej. Kurbski głęboko potępia obecny stan dworu.

Najlepszą opcją zorganizowania formy władzy państwowej Kurbski wydaje się być monarchia z wybieralnym organem klasowo-przedstawicielskim uczestniczącym w rozstrzyganiu wszystkich najważniejszych spraw w państwie. Kurbsky był nie tylko za stworzeniem organu przedstawicielskiego (Rada Ludu Wszystkich Ludów), ale także różnych „sigklitów”, składających się z doradców „rozsądnych i doskonałych w mastitis na starość - w średniowieczu równie życzliwych i odważnych , a tych w wojsku i zemstvo rzeczy doświadczonych we wszystkim”, czyli specjalistów o różnych profilach. Forma rządzenia w postaci jednego scentralizowanego systemu państwowego nie budziła u niego żadnych skarg i została przez niego w pełni zaakceptowana.

Tym samym książę Andriej Kurbski bronił formy władzy zorganizowanej w formie monarchii przedstawicielskiej, w której wszelka władza i uprawnienia zarządcze mogły być sprawowane jedynie na podstawie odpowiednio uchwalonych praw.

36. DOKTRYNA POLITYCZNA IWANATIMOFEEV

Przełom XVI-XVII w., zwany Czasem Kłopotów, był dla Rosji trudnym i niepokojącym czasem. Cechą myśli politycznej tej epoki jest jej stan milowy. Z jednej strony zgromadził całe bogactwo i polityczne kwalifikacje średniowiecza, z drugiej przepowiadał już początek nowej ery i innych porządków politycznych. Znaczące w swej treści i kolorystyce politycznej wydarzenia spowodowały wielkie ożywienie publicystyczne, wyrażające się pojawieniem się licznych legend, chronografów i opowieści, które odzwierciedlały wzrost świadomości narodowej i uczuć patriotycznych powstałych w związku z niebezpieczeństwem pozbawienia państwa niezależności.

Najbardziej żywy i pełny wyraz idei politycznych końca XVI - pierwszej ćwierci XVII wieku. otrzymane podczas „Wremennike” Iwana Timofiejewa (Siemionowa). Timofiejew wypowiadał się na temat niemal wszystkich palących problemów politycznych naszych czasów, formułując oryginalne opinie na najważniejsze tematy polityczne, towarzysząc im analizą sytuacji historycznej, za pomocą której próbował odsłonić treść polityczną współczesnych wydarzeń. Timofiejew najwyraźniej pochodził z małego środowiska szlacheckiego, a nawet biurokratycznego i przez całe życie był związany ze służbą publiczną. Jego kariera rozpoczęła się podobno w połowie XVI wieku, a w 1598 roku pełnił już służbę publiczną, a jego podpis widniał na świadectwie wyborczym Borysa Godunowa. Do 1607 przebywał w Moskwie, a następnie został wysłany przez rząd Wasilija Szujskiego do Nowogrodu, gdzie służył nieprzerwanie przez dziesięć lat. Najbardziej uzasadnioną opcją przekazania władzy Timofiejewowi tradycyjnie wydaje się dziedziczna sukcesja tronu. Jednak wymiana tronu nie w sposób dziedziczny stała się faktem. W takiej sytuacji Timofiejew za uzasadnione pochodzenie najwyższej władzy najwyższej uważa wolę całego narodu, wyrażoną w formie generała, „zgromadzonej rady ludowej ze wszystkich miast”, reprezentującej „zgodę ludu całą ziemię”, która jako jedyna jest kompetentna do ustanowienia „króla całej wielkiej Rosji”. Wszystkie inne osoby, które objęły tron bez przejścia tego nakazu, powinny być uważane za „najeźdźców”, a nie za królów. To stanowisko teoretyczne pozwala myślicielowi na dalszą klasyfikację władców na legalnych i nielegalnych. Do prawowitych zalicza przede wszystkim królów dziedzicznych, a także królów wybieranych według ustalonego porządku; do nielegalnych - „najeźdźców” i „samokoronowanych”, którzy sami „wskoczyli na tron”. Jednocześnie wszędzie podkreśla, że „najeźdźcy” naruszyli nie tylko wolę ludzką, ale i boską, dlatego brutalne zagarnięcie korony królewskiej nigdy nie pozostaje bezkarne. Tak więc pierwszy „najeźdźca” - Borys Godunow, Fałszywy Dmitrij „został kopnięty jak koza i strącił go z tronu”, następnie sam Fałszywy Dmitrij został zabity i zbezczeszczony, a gdy nagle „i za jego namową i bez zgody cała ziemia ... ogłosił się królem „Wasilij Szujski, tym właśnie działaniem przepowiedział już dla siebie tragiczny koniec, ale jednocześnie bardzo zdezorientował ludzi, ponieważ z kolei rodzi się autokracja królów, autokracji swoich poddanych, którzy pogrążyli kraj w poważnym zamieszaniu, które niemal doprowadziło do jego śmierci. Według Timofiejewa właśnie z powodu naruszenia zasad wymiany tronu krajem rządziły nielegalnie i złośliwie osoby całkowicie nieodpowiednie do korony królewskiej i suwerennego berła. Według Timofiejewa wybrana instytucja władzy najwyższej to nie tylko jednorazowe działanie, ale pewien system środków organizacyjnych, który przewiduje procedurę tworzenia i wdrażania najwyższych władz w kraju. Timofiejew uważa, że najlepszą formą władzy państwowej jest monarchia przedstawicielska stanu.

37. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DOKTRYN POLITYCZNO-PRAWNYCH W HOLANDII W XVII WIEKU

Holandia jest pierwszym krajem w Europie, w którym w toku długiej walki narodowowyzwoleńczej przeciwko dominacji feudalno-monarchicznej Hiszpanii (druga połowa XVI - początek XVII w.) doszła do władzy burżuazja i powstała republika burżuazyjna. Życie polityczne młodej republiki burżuazyjnej, otoczonej europejskimi monarchiami feudalnymi (aż do zwycięstwa rewolucji burżuazyjnej w Anglii w drugiej połowie XVII wieku), toczyło się pod znakiem walki między zwolennikami dwóch głównych partii: republikański (orientacja burżuazyjno-patrycjuszowska) i Pomarańczowi (zwolennicy rządów Domu Orańskiego, którego przedstawiciele w drodze dziedziczenia zajmowali stanowisko namiestnika – głowy państwa). W życiu religijnym zajmował pozycję dominującą kalwinizm, który odegrał znaczącą rolę ideologiczną w zjednoczeniu sił i wyzwoleniu kraju spod ucisku Hiszpanii, ówczesnej bastionu katolicyzmu. Po zwycięstwie oficjalny kościół kalwiński, cieszący się wpływami nie tylko wśród szlachty, ale także wśród szerokich mas ludowych, w ścisłym sojuszu z Orangemenami, sprzeciwiał się Partii Republikańskiej, zwłaszcza jej kursowi w stronę wolności myśli i duchowości. kreatywność, w kierunku tolerancji religijnej wobec wyznawców różnych wyznań i licznych sekt religijnych.

Wybitny wkład w rozwój wczesnomieszczańskiej ideologii politycznej i prawnej wnieśli myśliciele holenderscy Hugo Grotius i Baruch Spinoza. Podejście Grocjusza i Spinozy do kwestii polityki, państwa i prawa, a także innych wczesnych ideologów burżuazyjnych, charakteryzuje się odwołaniem do idei prawa naturalnego i kontraktowego pochodzenia państwa oraz uzasadnieniem w procesie ich racjonalistycznej interpretacji zasadniczo nowych burżuazyjnych koncepcji politycznych i prawnych. Istotnym aspektem ich rozwoju teoretycznych podstaw świeckiego „światopoglądu prawnego” była krytyka z pozycji racjonalizmu i humanizmu średniowiecznych dogmatów religijnych i scholastycznych, walka z teologicznymi wyobrażeniami o przyrodzie, człowieku, społeczeństwie, państwie i prawie. Wszystko to determinuje wspólność, która była charakterystyczna dla Grocjusza i Spinozy jako postępowych wczesnych myślicieli burżuazyjnych, ze wszystkimi różnicami, jakie istnieją między ich poglądami. Nauka polityczno-prawna Grocjusza i Spinozy, każdy na swój sposób odzwierciedlająca i broniąca skutków przemian burżuazyjnych w rodzimej Holandii, jednocześnie nie ograniczając się do tego, miała niewątpliwie bogatszą treść ideowo-polityczną i poznawczą. wartość. Zawierały one teoretyczne uzasadnienie nowych racjonalistycznych idei, zasad i koncepcji, które odpowiadały potrzebom tamtej epoki przejściowej i wskazywały na światowo-historyczną perspektywę postępowego rozwoju i doskonalenia społecznych i polityczno-prawnych form życia ludzkiego.

Dla Grocjusza, jako jednego z pierwszych przedstawicieli rodzącego się burżuazyjnego „światopoglądu prawnego”, zarówno teoretyczne uzasadnienie nowego rozumienia prawa, które odpowiadałoby realiom społeczno-historycznym epoki przejścia od feudalizmu do kapitalizmu, jak i ustanowienia burżuazyjnego społeczeństwa, a systematyczny rozwój naukowy w oparciu o takie rozumienie prawa cieszył się dużym zainteresowaniem podstawowymi zasadami, zasadami i formami życia domowego oraz komunikacji międzynarodowej.

Baruch (Benedykt) Spinoza (1632-1677) za jedyny odpowiedni, adekwatny sposób racjonalnego poznania przyrody, gdzie wszystko odbywa się z konieczności, metoda matematyczno-dedukcyjno-aksjomatyczna („geometryczna”).

38. DOKTRYNA GROTIUSZA O PAŃSTWIE I PRAWIE

Hugo Grocjusz (1583-1645) - wybitny holenderski prawnik i myśliciel polityczny, jeden z twórców wczesnoburżuazyjnej doktryny państwa i prawa, racjonalistycznej doktryny prawa naturalnego i międzynarodowego New Age. Grotius był encyklopedycznie wykształconym i płodnym autorem, który stworzył ponad 90 prac z zakresu historii i teorii państwa i prawa. Jego głównym dziełem jest fundamentalne dzieło „O prawie wojny i pokoju”. Dla Grocjusza, jako jednego z pierwszych przedstawicieli rodzącego się burżuazyjnego „światopoglądu prawnego”, zarówno teoretyczne uzasadnienie nowego rozumienia prawa, które odpowiadałoby realiom społeczno-historycznym epoki przejścia od feudalizmu do kapitalizmu, jak i ustanowienia burżuazyjnego społeczeństwa, a systematyczny rozwój naukowy w oparciu o takie rozumienie prawa cieszył się dużym zainteresowaniem podstawowymi zasadami, zasadami i formami życia domowego oraz komunikacji międzynarodowej. Według Grocjusza przedmiotem prawoznawstwa są zagadnienia prawa i sprawiedliwości, a przedmiotem nauk politycznych celowość i korzyść. Aby nadać orzecznictwu „formę naukową”, zdaniem Grocjusza, należy starannie oddzielić „to, co powstało przez instytucję, od tego, co wynika z samej natury”, gdyż tylko to, co wynika z natury rzeczy, może być przybrał formę naukową i zawsze pozostaje ze sobą identyczny (tj. prawo naturalne). Dlatego – zauważył Grotius – w orzecznictwie należy rozróżnić „część naturalną, niezmienną” od „tego, co ma swoje źródło w woli”. Zgodnie z takim rozumieniem przedmiotu prawoznawstwa Grotius przywiązywał dużą wagę do zaproponowanego przez Arystotelesa podziału prawa na naturalne i wolicjonalne. Prawo naturalne definiuje on jako „przepis zdrowego rozsądku”.

Zgodnie z tym przepisem to czy tamto działanie – w zależności od jego zgodności lub sprzeczności z racjonalną naturą człowieka – uznawane jest albo za moralnie haniebne, albo za moralnie konieczne. Prawo naturalne stanowi zatem podstawę i kryterium rozróżnienia tego, co należne (dopuszczalne), a tego, co nienależne (nielegalne) z samej swojej natury, a nie na mocy jakiegokolwiek dobrowolnego (przez ludzi lub Boga) przepisu (zezwolenia lub zakazu) ). W oparciu o swoją koncepcję prawa naturalnego Grotius dążył do stworzenia takiego normatywnie znaczącego, aksjomatycznego systemu orzecznictwa, którego ogólne zasady i przepisy można było łatwo zastosować do konkretnych sytuacji realnych w obrębie poszczególnych państw i do stosunków między państwami. Sprzeciwiając się poglądom, że sprawiedliwość jest tylko korzyścią silnych, że prawo tworzy się siłą, że to strach skłania ludzi do wymyślania prawa, aby uniknąć przemocy itp., Grotius w swojej koncepcji kontraktu starał się pokazać że pochodzenie państwa i prawa (praw) wewnętrznego jest logicznie nieuniknioną konsekwencją istnienia prawa naturalnego. Nauczanie polityczno-prawne Grocjusza, zarówno w stosunkach wewnętrznych, jak i międzynarodowych, ma na celu ustanowienie zasad prawnych i osiągnięcie pokoju. Uzasadniając potrzebę formalizacji prawnej i regulacji stosunków międzynarodowych, a przede wszystkim problematyki wojny i pokoju, Grotius skrytykował powszechną opinię, że wojna jest całkowicie niezgodna z prawem. Nauczanie Grocjusza na temat prawa wojny i pokoju skupiało się na kształtowaniu nowego typu wspólnoty światowej, opartej na racjonalnych i prawnych zasadach równości, współpracy i wzajemności w stosunkach pomiędzy wszystkimi ludźmi, narodami i państwami, na idei jednolity międzynarodowy porządek prawny, dobrowolnie ustanowiony i konsekwentnie przestrzegany przez suwerenne państwa.

39. DOKTRYNA POLITYCZNO-PRAWNA SPINOSY

Nowe racjonalistyczne podejście do problemów społeczeństwa, państwa i prawa zostało rozwinięte w pracach wielkiego holenderskiego filozofa i myśliciela politycznego Baruch (Benedykt) Spinoza (1632-1677). Jego poglądy polityczno-prawne zostały określone w „Traktacie teologiczno-politycznym”, „Etyce dowodzonej metodą geometryczną” i „Traktacie politycznym”. Jedynym właściwym, adekwatnym sposobem racjonalnego poznania przyrody, gdzie wszystko dzieje się z konieczności, jest według Spinozy metoda matematyczno-dedukcyjno-aksjomatyczna („geometryczna”). Co prawda, rozpatrując problemy państwa i prawa, starał się w pewnym stopniu uwzględnić specyfikę tej przedmiotowej dziedziny poznania. Scharakteryzował prawa natury jako „decyzje Boga objawione przez naturalne światło”, to znaczy objawione przez ludzki rozum, a nie dane w Bożym objawieniu. Jednocześnie prawa i reguły natury, zgodnie z którymi wszystko dzieje się odwiecznie, są „siłą i mocą działania” samej natury. Na takim rozumieniu praw natury opiera się również Spinotyczna interpretacja prawa naturalnego, ponieważ człowiek jest częścią natury i obowiązują go wszystkie prawa i konieczności naturalne, podobnie jak reszta przyrody. Prawo naturalne zabrania tylko tego, czego nikt nie chce i czego nikt nie może zrobić. Z natury i prawa naturalnego ludzie są wrogami. Odwołując się do doświadczenia, Spinoza zauważył, że wszyscy ludzie (zarówno barbarzyńcy, jak i cywilizowani) wszędzie komunikują się i żyją w pewnym stanie cywilnym. Stąd – konkluduje – „jasne jest, że przyczyn i naturalnych podstaw państwa nie należy szukać w pouczeniach rozumu (stosunek), lecz wywodzić je z ogólnej natury lub struktury ludzi”. Cechą charakterystyczną państwa obywatelskiego jest obecność władzy najwyższej (imperium), której całością, zdaniem Spinozy, jest państwo (civitas). Przez władzę najwyższą rozumie się w istocie suwerenność państwa. Ważną cechą umownej teorii państwa Spinozy jest to, że „naturalne prawo każdego w państwie cywilnym nie wygasa”, gdyż zarówno w państwie naturalnym, jak i cywilnym osoba postępuje zgodnie z prawami swojej natury, zgodnie ze swoimi dla własnej korzyści, motywowane strachem lub nadzieją. Spinoza ma także sądy, że ostatecznym celem państwa jest uwolnienie każdego od strachu, zapewnienie mu bezpieczeństwa i możliwości jak najlepszego zachowania jego naturalnego prawa do istnienia i działania bez szkody dla siebie i innych. Wiele uwagi w naukach polityczno-prawnych Spinozy poświęca się zagadnieniu form państwa, które naświetla on z punktu widzenia najlepszego stanu poszczególnych form władzy najwyższej, czyli stopnia, w jakim zapewniają one cel. państwa cywilnego – pokój i bezpieczeństwo życia. W zależności od stopnia realizacji tego celu poszczególne państwa posiadają w różnym stopniu „absolutne prawa państwowe”.

Spinoza wyróżnia i oświetla trzy formy państwa (najwyższej władzy) - monarchię, arystokrację i demokrację. Krytykowana przez niego tyrania nie pojawia się wśród form państwa. Odrzuca także jakąkolwiek inną najwyższą moc ustanowioną przez podbój i zniewolenie ludzi. Ze swoimi oczywistymi sympatiami do państwa demokratycznego Spinoza, biorąc pod uwagę realia polityczne swojej epoki, dostrzega akceptowalność i pewne zalety takich form (jeśli są odpowiednio skonstruowane), jak monarchia i arystokracja. Spinoza preferuje federalną formę republiki arystokratycznej, w której najwyższa władza jest skoncentrowana w wielu miastach i dlatego w tym przypadku jest podzielona między miasta - członków federacji.

Spinoza wszedł do historii myśli politycznej i prawnej jako postępowy myśliciel humanistyczny, krytyk teologicznych idei polityczno-prawnych, jeden z twórców świeckiej doktryny państwa i prawa.

40. GŁÓWNE KIERUNKI ANGIELSKIEJ MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ W XVII WIEKU

Angielska rewolucja burżuazyjna XVII wieku. zadał miażdżący cios feudalizmowi i otworzył pole do szybkiego rozwoju stosunków kapitalistycznych w jednym z wiodących krajów Europy Zachodniej. Każda z grup społecznych biorących udział w rewolucji przedstawiła swoje programy polityczne i uzasadniła je odpowiednimi obliczeniami teoretycznymi. Programy te i konstrukcje teoretyczne, na których się opierały, różniły się od siebie treścią i orientacją klasową. To, co ich łączyło, to religia.

Burżuazja angielska zapożyczyła swoją ideologię od reformacji kalwińskiej. Przeciwnicy rewolucji, którzy łączyli wiarę w nienaruszalność feudalnego porządku z przywiązaniem do królewskiego absolutyzmu i duchownych przekonań, nie przejmowali się szczególnie nowością i wagą argumentu, którym posługiwali się w walce ideologicznej. Byli uzbrojeni koncepcja boskiej natury władzy monarchicznej, teoria wyłonienia się patriarchatu i istota państwa. Pierwszą rozwinął Claudius Salmasius, profesor na Uniwersytecie w Lejdzie (Holandia), w broszurze „Królewska Obrona”. Teorię patriarchalnego pochodzenia państwa objaśnił Robert Filmer w swoim eseju „Patriarchat, czyli naturalna władza króla”. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych i wpływowych idei w tamtym czasie była niezależni. Główne hasła religijno-polityczne Niezależnych brzmiały: całkowita niezależność i kontrola nad każdą wspólnotą wierzących, likwidacja scentralizowanego państwa i podporządkowanie się nakazom króla Kościoła anglikańskiego, absolutna tolerancja religijna i niezbywalność wolności sumienia itp. Rzeczywiste żądania polityczne Niezależnych odznaczały się umiarem. Uznając zalety ustroju republikańskiego, byli gotowi zadowolić się ustanowieniem monarchii konstytucyjnej. Przedstawicielami ideologii Independent byli John Milton, Algernon Sidney, James Garrington i inni.Wielki angielski poeta John Milton (1610-1674) brał czynny udział w rewolucji po stronie sił demokratycznych. Jego traktaty „O potędze królów i urzędników”, „Obrona narodu angielskiego przed Salmasiusem”, „Ikonoklast” potwierdzają stanowisko, że ludzie są z natury wolni i powinni tacy pozostać bez wyjątku we wszystkich warunkach życia społecznego. Jedynym źródłem i nośnikiem władzy i suwerenności państwa jest naród. Intencje Levellerów sięgały znacznie dalej niż intencje Niezależnych. Wysuwane przez nich idee odegrały bardzo ważną, pozytywną rolę w życiu społeczno-politycznym Europy Zachodniej i Ameryki Północnej XVII-XVIII w. oraz w rozwoju postępowej myśli politycznej i prawnej. Liderem i ideologiem partii Levelerów był John Lilburne (1614-1657). Napisał i przy swoim udziale opracował liczne broszury i dokumenty określające program polityczny najbardziej demokratycznie nastawionych kręgów społeczeństwa angielskiego, aktywnych w rewolucji. Kamieniem węgielnym platformy Levellerów jest zasada prymatu, supremacji i suwerenności władzy ludu. Levellerzy nie tylko proklamowali tę zasadę. Wzbogacili ją także o zapewnienie niezbywalności suwerenności ludu. Same prawa historii, odpowiedzialność wobec potomków i przodków, zabraniają narodowi oddania swojej władzy komukolwiek. Spośród wszystkich innych ruchów politycznych, które wzięły udział w angielskiej rewolucji burżuazyjnej, Levellerowie wyróżniali się bezkompromisowym odrzuceniem jakiejkolwiek formy rządów monarchicznych i oligarchicznych. Ich ideałem jest republika, w której wybory do jednoizbowego parlamentu odbywają się regularnie i demokratycznie.

41. POLITYCZNO-PRAWNA DOKTRYNA HOBBES

Szczególny był stosunek jednego z najwybitniejszych myślicieli angielskich do rewolucji. Tomasz Hobbes (1588-1679). Podstawa jego teorii państwa i prawa T. Hobbes stawia pewne wyobrażenie o naturze jednostki. Uważa, że początkowo wszyscy ludzie są stworzeni równi pod względem zdolności fizycznych i umysłowych, a każdy z nich ma takie samo „prawo do wszystkiego” jak inni. Jednak człowiek jest także istotą głęboko samolubną, przytłoczoną chciwością, strachem i ambicją. Otaczaj go tylko zazdrosnymi rywalami, wrogami. Stąd fatalna nieuchronność w społeczeństwie „wojny wszystkich przeciwko wszystkim”. Posiadanie „prawa do wszystkiego” w warunkach takiej wojny oznacza w istocie nie mieć do niczego prawa. Obraz „stanu natury” Hobbesa można uznać za jeden z pierwszych opisów rodzącego się angielskiego społeczeństwa burżuazyjnego z jego podziałem pracy, konkurencją, otwieraniem się nowych rynków, walką o byt. Absolutna władza państwa - to według T. Hobbes, gwarant pokoju i realizacji praw naturalnych. Zmusza jednostkę do ich wypełnienia poprzez wydawanie praw cywilnych. Jeśli prawa naturalne są powiązane z rozumem, to prawa cywilne opierają się na sile. Jednak ich treść jest taka sama. Wszelkie arbitralne wynalazki ustawodawców nie mogą być prawami cywilnymi, bo te ostatnie są tymi samymi prawami naturalnymi, ale wspieranymi tylko przez autorytet i władzę państwa. Państwo tworzą ludzie po to, by za jego pomocą zakończyć „wojnę wszystkich ze wszystkimi”, by pozbyć się lęku przed niepewnością i nieustanną groźbą gwałtownej śmierci – towarzyszy „nieokiełznanego stanu anarchii”. " Za obopólną zgodą między sobą (każdy zgadza się ze wszystkimi) jednostki powierzają najwyższą władzę nad sobą jednej osobie. Tym człowiekiem jest państwo, które wykorzystuje siły i środki wszystkich ludzi w taki sposób, jaki uważa za niezbędny dla ich pokoju i wspólnej obrony. Nosicielem takiej osoby jest suweren. Suweren ma najwyższą władzę, a każdy inny jest jego poddanym. W ten sposób T. Hobbes powstanie państwa. Jako teoretyk absolutyzmu politycznego, który opowiadał się za ograniczoną władzą państwa jako takiego, T. Hobbes przywiązywał dużą wagę do problemu form państwowych. Według T. Hobbes, mogą istnieć tylko trzy formy państwa: monarchia, demokracja (rządy ludowe) i arystokracja. Różnią się one od siebie nie charakterem i treścią ucieleśnionej w nich najwyższej władzy, ale różnicami w przydatności do realizacji celu, dla którego zostały ustanowione. A jednak głębokie sympatie T. Hobbes jest po stronie monarchii. Jest przekonany, że lepiej niż inne formy wyraża i urzeczywistnia absolutny charakter władzy państwa; w nim interesy ogólne bardzo ściśle pokrywają się z interesami prywatnymi suwerena. Całkowite podporządkowanie jednostki absolutnej władzy państwa, T. Hobbes pozostawia mu jednak możliwość sprzeciwienia się woli władcy. Ta okazja to prawo do buntu. Otwiera się tylko wtedy, gdy suweren, wbrew naturalnym prawom, zobowiązuje jednostkę do zabicia lub okaleczenia lub zabrania jej obrony przed atakiem wrogów. Ochrona własnego życia opiera się na najwyższym prawie całej natury - prawie samozachowawczym. Suweren nie ma prawa naruszać tego prawa.

Za N. Machiavellim i G. Grotiusem T. Hobbes zaczął rozważać państwo nie przez pryzmat teologii, lecz wyprowadzać jego prawa z rozumu i doświadczenia. Ale to wcale nie znaczy, że wybrał słowa „Nie ma Boga” jako epigraf do swojej doktryny politycznej i prawnej. Walczył nie słowami wyrażającymi religijne przesądy i przesądy, ale przede wszystkim z tymi przesądami i przesądami w swej istocie wyraźnie przejawił się talent naukowy i dojrzały takt polityczny T. Hobbesa.

42. STAN I PRAWO LOCKE

John Locke (1632-1704) działał jako ideolog kompromisu społecznego w Anglii. Swoją doktrynę polityczną i prawną nakreślił w pracy „Dwa traktaty o rządzie” (1690).

J. Locke zajął stanowisko tych grup społecznych, które ostatecznie osiągnęły gwarantowany udział w kierowaniu społeczeństwem, co skłoniło go do odcięcia się przede wszystkim od radykalnych poglądów epoki rewolucji. J. Locke w pełni podzielał idee prawa naturalnego, umowy społecznej, suwerenności ludu, niezbywalnych wolności jednostki, równowagi sił, legalności powstania przeciwko tyranowi itd. Państwo jest, według J. Locke'a, zbiorem ludzi zjednoczyli się w jedną całość pod ich auspicjami i ustanowili to samo prawo powszechne i stworzyli władzę sądowniczą kompetentną do rozstrzygania konfliktów między nimi i karania przestępców. Państwo różni się od wszystkich innych form tym, że jako jedyne ucieleśnia władzę polityczną, to znaczy prawo, w imię dobra publicznego, do stanowienia praw regulujących i chroniących własność, jak również prawo do użycia siły wspólnoty egzekwować te prawa i chronić państwo przed atakiem z zewnątrz. Państwo jest instytucją społeczną, która ucieleśnia i wysyła funkcję władzy publicznej. Budując państwo dobrowolnie, słuchając tu tylko głosu rozsądku, ludzie niezwykle dokładnie mierzą wielkość władzy, którą następnie przekazują państwu. W istocie, normalna „struktura rządu” została przyciągnięta do wyobraźni J. Locke'a jako zespół oficjalnych, normatywnie ustalonych mechanizmów kontroli i równowagi. Te wyobrażenia o zróżnicowaniu, zasadach podziału, komunikacji i interakcji poszczególnych części jednej władzy państwowej stały się podstawą powstania w XVII wieku. doktryna burżuazyjny konstytucjonalizm. Bezpośrednie, klasowe znaczenie idei J. Locke'a na temat podziału władzy jest jasne. Ideologicznie uzasadniali kompromis pomiędzy zwycięską burżuazją angielską a arystokracją feudalną, która utraciła monopol na władzę, powstały w wyniku rewolucji 1688 roku. Kwestia formy państwa, tradycyjna dla europejskiej myśli politycznej od czasów Arystotelesa , zainteresował także J. Locke'a. To prawda, że nie faworyzował żadnej ze znanych lub możliwych form rządów; jedynie kategorycznie odrzucili absolutystyczno-monarchiczną strukturę władzy. Jego osobiste sympatie skłaniały się bardziej w stronę ograniczonej monarchii konstytucyjnej, której prawdziwym pierwowzorem była państwowość angielska w takiej formie, jaką stała się po 1688 r. Dla J. Locke'a najważniejsze było to, że każda forma państwa wyrasta z umowy społecznej i dobrowolnej zgody ludzi, aby miała odpowiednią „strukturę rządu”, chroniła naturalne prawa i wolności jednostki oraz dbała o dobro wspólne wszystkich.

J. Locke doskonale zdawał sobie sprawę, że nie ma takich idealnych form państwa, które byłyby raz na zawsze ubezpieczone od niebezpieczeństwa degeneracji w tyranię – system polityczny, w którym odbywa się „sprawowanie władzy poza prawem”. Kiedy władza (ustawodawcza, wykonawcza - to nie ma znaczenia) zaczyna działać, ignorując prawo i powszechną zgodę, omijając prawo należycie przyjęte w państwie, wtedy nie tylko normalne rządy kraju ulegają dezorganizacji, a własność staje się bezbronna, ale sami ludzie są zniewoleni i zniszczeni. Na nawiązania uzurpatorów do pragnienia w ten sposób zapewnienia ładu, spokoju i spokoju w państwie J. Locke odpierał, wskazując, że spokój, którego pragną tyranowie, nie jest wcale pokojem, lecz straszliwym stanem przemocy i rabunku, korzystne tylko dla rabusiów i ciemiężców.

43. POLITYCZNE I PRAWNE IDEI EUROPEJSKIEGO OŚWIECENIA

Honor jednego z głównych inspiratorów i uznanych przywódców europejskiego oświecenia słusznie należy do Woltera (1694-1778) - wielkiego francuskiego myśliciela i pisarza. Nie pozostawił po sobie specjalnych prac politycznych i prawnych, podobnych do tych, które powstały przed nim, na przykład G. Grocjusz T. Hobbes, J. Locke lub jego współcześni S. Monteskiusz i JJ Rousseau. Poglądy na politykę, państwo, prawo i prawo przeplatają się w najróżniejszych dziełach pisarza, obok siebie z argumentami na inne tematy. Ostra krytyczna postawa, wyśmiewanie i negowanie społecznych, prawnych i ideologicznych podstaw ówczesnego społeczeństwa feudalnego wyraźnie odróżnia te poglądy Woltera. Kolejną wyrazistą różnicą jest duch wolności, humanizmu i tolerancji, który je przenika. Wolter widział źródło istniejącego zła społecznego, które może i powinno zostać zniszczone, przede wszystkim w dominacji ignorancji, uprzedzeń, przesądów, w tłumieniu rozumu. Za główną twierdzę i sprawcę tego wszystkiego uważał Kościół, katolicyzm. Voltaire w ogóle nie przejmował się problemami reorganizacji społeczeństwa na zasadach demokratycznych. Ponadto śmiertelnie bał się demokracji demokracji. Ale inne problemy były mu niezwykle bliskie: prawo naturalne, wolność, równość. Odwołanie się do koncepcji prawa naturalnego, prawo naturalne jest sposobem na legitymizację, nadanie najwyższego autorytetu najważniejszym wartościom politycznym i prawnym dla Woltera: wolności i równości, ucieleśniającym zarówno rozum, jak i interes nadany przez naturę. Wolność dla niego przede wszystkim – wolność jednostki, wolność jednostki, wolność prywatna, a nie wolność społeczeństwa jako całości. Sednem wolności osobistej jest wolność słowa, a wraz z nią wolność prasy. W szczególności wyróżnia wolność sumienia jako antypodę przygnębiającej katolickiej nietolerancji. Prawdziwa wolność, zdaniem Woltera, przejawia się w tym, że ludzie przestają być od siebie formalnie zależni; stają się autonomicznymi bytami. W historii idei politycznych i prawnych wolność i równość często były sobie przeciwstawiane. Voltaire unika takiego sprzeciwu. Przeciwnie, uważał za godną pozazdroszczenia sytuację, w której wolność jest uzupełniana i wzmacniana przez równość. Wolter wykorzystał te idee wolności i równości w swoich propozycjach reformy społeczeństwa feudalnego, które niezmiennie prowokowały jego protest. W różnych sytuacjach iw różnych okresach państwo odpowiadające potrzebom epoki może, zdaniem Woltera, działać w różnych formach organizacyjnych. Ceteris paribus, preferuje monarchię absolutną, która rozwinęła się w jego kraju. Najmniej lubi przewroty rewolucyjne, złamanie istniejącej już państwowości. Ale Voltaire chce, aby absolutyzm stał się „oświecony”. Jednak Voltaire zna i docenia zalety innych form państwowych. Zauważa więc, że początkowo państwo powstaje w formie republiki, powstałej ze związku rodzin. Jego pojawienie się jest wynikiem naturalnego przebiegu rozwoju. Republika, zdaniem Voltaire'a, generalnie zbliża ludzi do ich naturalnego stanu. Moc w nim kierowana jest wolą wszystkich. Władza ta jest wykonywana przez jedną osobę lub grupę osób na podstawie ustaw uchwalonych przez wszystkich. Wraz z tym Voltaire honoruje formę rządu, która powstała w Anglii w wyniku rewolucji, która miała miejsce w kraju, tj.

Voltaire należy do tych myślicieli, którzy przywiązują największą wagę nie do form rządzenia państwem, konkretnych instytucji i procedur władzy, ale do zasad realizowanych za pomocą tych instytucji i procedur. Dla niego takimi społeczno-politycznymi i prawnymi zasadami były wolność, własność, legalność, człowieczeństwo.

44. DOKTRYNA POLITYCZNO-PRAWNA MONTESKIERA

Karol Ludwik Montesquieu (1689-1755) - jeden z najzdolniejszych przedstawicieli francuskiego oświecenia, wybitny prawnik i myśliciel polityczny. Wraz z prawoznawstwem i polityką w polu jego uwagi i twórczości znajdowały się problemy filozofii, etyki, historii, socjologii, religii, ekonomii politycznej, nauk przyrodniczych, sztuki i literatury. Jego trzy główne prace to Listy perskie (1721), Refleksje nad przyczynami wielkości i upadku Rzymian (1734) oraz O duchu praw (1748). Głównym tematem całej teorii polityczno-prawnej Monteskiusza i bronioną w niej wartością jest wolność polityczna. Sprawiedliwe prawa i właściwa organizacja państwowości należą do niezbędnych warunków zapewnienia tej wolności. W odniesieniu do człowieka prawa natury (prawa naturalne) są interpretowane przez Monteskiusza jako prawa, które „wynikają wyłącznie ze struktury naszego bytu”. Do praw naturalnych, zgodnie z którymi człowiek żył w stanie naturalnym (przedspołecznym), odnosi się do następujących właściwości natury ludzkiej: pragnienie pokoju, zdobywania sobie pożywienia, relacji z ludźmi na zasadzie wzajemności. prośby, chęć życia w społeczeństwie.

Monteskiusz szczególnie zwrócił uwagę na nieprawość Hobbesa, który przypisywał ludziom początkową agresywność i chęć rządzenia sobą. Przeciwnie, człowiek według Monteskiusza jest początkowo słaby, niezwykle bojaźliwy i dąży do równości i pokoju z innymi. Co więcej, idea władzy i dominacji jest tak złożona i zależna od tak wielu innych idei, że nie może być pierwszą w czasie ideą człowieka. Ale gdy tylko ludzie zjednoczą się w społeczeństwie, tracą świadomość swojej słabości. Zanika równość, która istniała między nimi, zaczynają się wojny dwojakiego rodzaju - między jednostkami i między narodami. Monteskiusz, w odniesieniu do demokracji, zauważa, że tutaj lud jest suwerenny tylko na mocy głosów, którymi wyraża swoją wolę. Dlatego uważa, że prawa określające prawo do głosowania mają fundamentalne znaczenie dla demokracji. Twierdzi, że ludzie są w stanie kontrolować działania innych, ale sami nie są w stanie prowadzić interesów. W związku z tym prawa w demokracji muszą zapewniać prawo ludu do wybierania swoich przedstawicieli i kontrolowania ich działalności. Jednym z podstawowych praw demokracji jest prawo, na mocy którego władza ustawodawcza należy tylko do ludu. Ale oprócz ustaw stałych, podkreśla Monteskiusz, konieczne są także decyzje Senatu, które dotyczą aktów o charakterze doraźnym. Zauważa, że takie akty są również przydatne w tym sensie, że możliwe staje się sprawdzenie ich działania w określonym czasie przed ich ostatecznym ustaleniem. W monarchii, w której sam suweren jest źródłem wszelkiej władzy politycznej i obywatelskiej, Monteskiusz odwołuje się do głównych praw, które określają „istnienie kanałów pośrednich, przez które porusza się władza”, czyli obecności „pośrednich, podporządkowanych i zależnych”. władze, ich uprawnienia. Najważniejszym z nich jest władza szlachty, tak że bez szlachty monarcha staje się despotą. Charakter każdego typu rządu odpowiada jego własnej zasadzie, uruchamiając mechanizm ludzkich namiętności, specyficznych dla danego systemu politycznego. W republice (a zwłaszcza w demokracji) taką zasadą jest cnota, w monarchii honor, w despotyzmie strach.

Separacja i wzajemne powściągliwość władz są, zdaniem Monteskiusza, głównym warunkiem zapewnienia wolności politycznej w jej relacji z ustrojem państwowym. Jednocześnie Monteskiusz podkreśla, że wolność polityczna nie polega na robieniu tego, czego się chce.

45. DOKTRYNA POLITYCZNO-PRAWNA RUSSO

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) - jeden z najzdolniejszych i najbardziej oryginalnych myślicieli w całej historii doktryn społecznych i politycznych. Jego poglądy społeczno-polityczno-prawne zawarte są w takich pracach jak: „Dyskurs w kwestii: czy odrodzenie nauki i sztuki przyczyniło się do oczyszczenia obyczajów” (1750), „Dyskurs o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi” (1754), „O ekonomii politycznej” (1755), „Sąd o wiecznym świecie”, „O umowie społecznej, czyli zasadach prawa politycznego” (1762). Problemy społeczeństwa, państwa i prawa są ujęte w nauczaniu Rousseau z punktu widzenia uzasadnienia i ochrony zasady i idei suwerenności ludu. Rousseau posługuje się rozpowszechnionymi wówczas wyobrażeniami o stanie przyrody jako hipotezą, aby przedstawić swoje pod wieloma względami nowe poglądy na cały proces formowania się i rozwoju życia duchowego, społecznego, politycznego i prawnego ludzkości. W stanie natury, według Rousseau, nie ma własności prywatnej, wszyscy są wolni i równi. Nierówność tutaj jest początkowo tylko fizyczna, ze względu na naturalne różnice między ludźmi. Jednak wraz z nadejściem własności prywatnej i nierówności społecznych, wbrew naturalnej równości, rozpoczyna się walka między biednymi a bogatymi. Wyjściem z takich warunków, inspirowanym „przebiegłymi” argumentami bogatych, a jednocześnie uwarunkowanym żywotnymi interesami wszystkich, było porozumienie o utworzeniu władzy państwowej i praw, których wszyscy byliby posłuszni. Jednak biedni, tracąc swoją naturalną wolność, nie uzyskali wolności politycznej. Koncepcja umowy społecznej uzasadniona przez Rousseau wyraża na ogół jego idealne idee dotyczące państwa i prawa. Główną myślą Rousseau jest to, że tylko ustanowienie państwa, stosunków politycznych i praw zgodnych z jego koncepcją umowy społecznej może usprawiedliwić – w kategoriach rozumu, sprawiedliwości i prawa – przejście od stanu natury do stanu cywilnego. Idealne idee Rousseau stoją w oczywistej sprzeczności z jego własnymi domysłami na temat roli własności prywatnej i nierówności w stosunkach społecznych i wynikającej z tego obiektywnej potrzeby przejścia do państwa. W interpretacji Rousseau współczesny ustrój feudalny, krytycznie skorelowany z burżuazyjno-demokratycznymi zasadami umowy społecznej, pozbawiony jest legitymizacji, sprawiedliwego i prawnego charakteru, jednym słowem prawa do istnienia: opiera się nie na prawie, ale na zmuszać. Ale siła nie tworzy prawa – ani w stanie naturalnym, ani w stanie cywilnym. Morał nie może w ogóle być wynikiem siły fizycznej. Podstawą wszelkiej uprawnionej władzy mogą być wyłącznie umowy. Rousseau wyróżnia cztery rodzaje praw: polityczne, cywilne, karne oraz prawa czwartego rodzaju, „najważniejszego ze wszystkich” – „obyczajów, obyczajów, a zwłaszcza opinii publicznej”. Podkreśla, że tylko prawa polityczne dotyczą jego tematu umowy społecznej. W duchu Monteskiusza i innych autorów Rousseau mówi o potrzebie uwzględnienia w ustawach wyjątkowości czynników geograficznych kraju, zawodów i obyczajów ludu itp. Prawa są niezbędnymi warunkami zrzeszania się obywatelskiego i życia społecznego.

Swoją doktryną prawa jako wyrazu woli powszechnej i władzy ustawodawczej jako przywileju niezbywalnej suwerenności ludu, ze swoją koncepcją umowy społecznej i zasadami organizacji państwa, Rousseau wywarł ogromny wpływ na późniejszy rozwój myśli państwowo-prawnej i praktyki społeczno-politycznej. Jego doktryna stała się jednym z głównych źródeł ideologicznych w procesie przygotowania i przeprowadzenia francuskiej rewolucji burżuazyjnej, zwłaszcza na jej etapie jakobińskim.

46. DOKTRYNY POLITYCZNO-PRAWNE JAKUBINÓW

Jakobińska ideologia polityczno-prawna stanowi organiczną część, integralny składnik świadomości społecznej tej burzliwej epoki rewolucyjnej, której doświadczyła Francja pod koniec XVIII wieku. W tym czasie powstają i funkcjonują idee polityczne i prawne. J.-P. Marata i M. Robespierre’a.

Jean-Paul Marat (1743-1793) przedstawił swoje poglądy polityczne w broszurze „Łańcuchy niewolnictwa” i „Plan legislacji kryminalnej” (1780). Tematem przewodnim tych prac jest despotyzm: jego geneza, metody i środki ustanawiania władzy despotycznej, jej konsekwencje, sposoby i formy walki z nią itp. natura pragnienia dominacji. Według Marata, aby osiągnąć „dobrze zorganizowane państwo”, konieczne będzie rozdzielenie władzy publicznej pomiędzy dużą liczbę urzędników. Umieszczeni wszyscy jako jeden w zależności od ludzi, muszą być od siebie niezależni, muszą się wzajemnie równoważyć, łagodzić i ograniczać. W „dobrze uporządkowanym państwie” najwyższa władza, według Marata, należy do ludu jako całości. Marat rozróżnia prawa naturalne i obywatelskie jednostek. Pierwsze są oryginalne, drugie z nich pochodzą. Marat słabo wierzy w możliwość położenia kresu despotycznym reżimom poprzez reformę ustalonych porządków państwowych i prawnych. Jego ostateczną nadzieją jest powstanie mas, spontaniczny bunt ludowy, odwet przeciwko panom, rządzącym, wrogom ojczyzny itd.

Symbioza idei liberalno-demokratycznych i autorytarnych, podobna do idei Maratowa, jest wpisana w szereg doktryn politycznych epoki Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Być może dominującym wśród nich jest system poglądów państwowo-prawnych M. Robespierre’a. Ideał społeczny Robespierre'a nie jest oryginalny: społeczeństwo małych producentów, w którym każdy jest właścicielem ziemi, mały warsztat, sklep, który może wyżywić swoją rodzinę i gdzie człowiek bezpośrednio wymienia wyprodukowane przez siebie produkty z innymi równymi mu ludźmi. Dlatego cenionym celem Robespierre'a jest wzorowy system drobnomieszczański. Nie ma zamiaru wychodzić poza świat własności prywatnej. Koncepcja idealnej republiki Robespierre'a nie jest wytworem bezpośredniego doświadczenia, jest owocem intelektualnej doktryny wywodzącej się głównie z pism Rousseau i Monteskiusza. Semantycznym rdzeniem całości poglądów polityczno-prawnych Robespierre'a są postanowienia dotyczące władzy państwowej, aparatu państwowego, zasad jego budowy i funkcjonowania. Zdaniem Robespierre’a u podstaw unii politycznej powinny leżeć trzy zasady. Pierwszym z nich jest ochrona i zapewnienie praw naturalnych obywatela, rozwój wszystkich jego zdolności. Drugim jest prawo każdego obywatela do udziału w ustawodawstwie i rządzie, ze względu na naturalną równość i wrodzoną wolność ludzi. Trzecim jest zwierzchnictwo władzy ludu w państwie. Człowiek w każdej sytuacji ma prawo decydować o swoim losie. Tezy o suwerenności ludu i o tym, że społeczeństwo nie może być wolne, jeśli nie zostanie wyzwolone z ucisku i arbitralności dosłownie każdego jego członka, stały się cennym nabytkiem postępowej myśli politycznej. Motywy, które skłoniły Robespierre'a do obrony tezy o obowiązkowym stosowaniu środków przemocy, użyciu terroru w walce ze starym porządkiem w imię ustanowienia ustroju republikańsko-demokratycznego, „podpowiadały mu” pewien światopogląd i idee ideologiczne. Wśród nich znajduje się trwałe przekonanie, że wojna jest konieczna nie tylko po to, aby zniszczyć kontrrewolucjonistów (jawnych i tajnych), ale także po to, aby wykorzenić słabości natury ludzkiej, przywary, uprzedzenia, gdyż torują one także drogę władzy królewskiej.

47. IDEOLOGIA POLITYCZNO-PRAWNA FRANCUSKIEGO SOCJALIZMU

1755 wiek w Europie znacznie przewyższała dwa stulecia poprzedzające ją pod względem liczby i poziomu literatury socjalistycznej różnego rodzaju, która pojawiła się w tym stuleciu. Spośród prac, które faktycznie mają charakter teoretyczny, Kodeks Natury, czyli Prawdziwy Duch Jego Praw (XNUMX), opublikowany we Francji, którego autorem jest uważany Morelli, oraz dzieła Gabriel Bonnot de Mably (1709-1785): „O prawach i obowiązkach obywatela”, „O prawodawstwie, czyli zasadach prawa” itp. Obaj pisarze stanęli na stanowisku negacji własności prywatnej i wszystkiego, co z nią związane i uważali za idealny system oparty na wspólnocie własności .

Główna praca Morelli, Kodeks Natury, jest kamieniem milowym w historii doktryn socjalistycznych. Wśród wielu innych ustaw zawiera także „Prawa dotyczące formy rządu, które powinny zapobiegać wszelkiej tyranii” oraz „Prawa dotyczące rządu”. W dyskursie Morelliego o instytucjach i normach politycznych mających chronić naród przed nawrotem tyranii nietrudno doszukać się milczenia na temat systemu wyborczego. Ta cisza nie jest przypadkowa. Myślicielowi wydaje się, że obieralność narusza zasadę równości, ponieważ w społeczeństwie równych wszyscy są jednakowo godni wyboru. Morelli opisał komunistyczną strukturę społeczeństwa w kategoriach swoich czasów. To nie jego wina, że efektem jest barwny obraz koszarowego komunizmu. Faktyczna historia potwierdziła autentyczność właśnie tego obrazu. Nie mogła przedstawiać komunizmu w żadnej innej postaci ludzkiej cywilizacji.

W przeciwieństwie do Morelli G. Mably powstrzymał się od skrupulatnego opisu organizacji wszystkich sfer życia w komunistycznym społeczeństwie przyszłości. Niemożność zobrazowania idealnego społeczeństwa komunistycznego we wszystkich jego wymiarach nie zniechęca H. Mably. Maluje ogólny obraz utopijnej republiki równości, częściowo wyleczonej ze zła generowanego przez nierówność własności. Mably wynika przede wszystkim z faktu, że do zapewnienia szczęścia ludziom, ludzkości potrzebny jest całkowicie nowy system społeczny. Opiera się przede wszystkim na pokojowych działaniach politycznych i prawach jako środkach, dzięki którym można zapewnić takie szczęście. Według G. Mably, ludzie są jedynym twórcą systemu politycznego, pierwotnym nosicielem najwyższej władzy i jej dystrybutorem, ufając mu całkowicie lub w akcjach swoim urzędnikom. Bez wątpienia G. Mably uważa republikę demokratyczną za najbardziej odpowiednią polityczną skorupę dla społeczeństwa, które zdołało „dokończyć” system komunistyczny.

Programowa i polityczna orientacja G. Babeufa – zaciekłego przeciwnika własności prywatnej i wszystkiego, co z nią związane – polega na żądaniu „budowania państwa ludowego” w miejsce dotychczasowej państwowości antyludowej. Jest przekonany, że „rząd ludowy powinien i może zapewnić dobrobyt i szczęście każdej osoby, niezniszczalny dobrobyt wszystkich członków społeczeństwa”. Droga do takiego rządu wiedzie przez okres przejściowy. Rozpoczyna się powstaniem mas, przygotowanym przez konspiracyjną organizację rewolucjonistów. G. Babeuf i jego zwolennicy zbudowali swoje atrakcyjne plany osiągnięcia „niezniszczalnego dobrobytu wszystkich” i „szczęścia każdego człowieka” z bezpośrednią kalkulacją zdecydowanego i twardego przywództwa z góry, z centrum (głównie za pomocą wolicjonalnych metod dowodzenia) wszystkich aspektów życia republiki (gospodarczych, politycznych, prawnych, kulturalnych, domowych itp.) z najściślejszym posłuszeństwem obywateli wobec praw, instrukcji naczelnej administracji, z obowiązkowym udziałem wszystkich w jej działaniach.

48. NATURALNE DOKTRYNY PRAWNE W NIEMCZECH W XVII-XVIII WIEKU

Wyniszczająca wojna trzydziestoletnia (1618-1648) negatywnie wpłynęła na sytuację społeczno-gospodarczą Niemiec. Rozbita na setki niezależnych księstw, dręczona przez duchowych i świeckich despotów, wyraźnie pozostawała w rozwoju za Holandią, Anglią i Francją. Ale stopniowo pojawia się sprzeciw wobec istniejącego reżimu i pojawiają się ideolodzy, których prace odzwierciedlają interesy i potrzeby nowych sił społecznych. Pod koniec XVII wieku. Narodziny niemieckiego oświecenia. Wraz z umiarkowanym skrzydłem (S. Pufendorf, H. Thomasius, H. Wolf) miała też bardziej radykalną lewicę (M. Knutzen, T. Lau, G. Lessing).

Rozpoczęto budowanie nauk prawnych na zasadach świeckich w Niemczech Samuela Pufendorfa (1632-1694). Punktem wyjścia konstrukcji Pufendorfa jest koncepcja społeczeństwa naturalnego, przedpaństwowego. W wspólnocie naturalnej nie ma „wojny wszystkich ze wszystkimi” (jak sądził T. Hobbes). Potrzeby ludzi są zaspokojone, nie ma ograniczeń naturalnej równości i wolności, a jednostki nie są tu zdominowane przez siłę przymusu. Wzrost liczby ludności, rosnąca niepewność w zapewnieniu praw, a w końcu strach przed możliwym złem spowodowały, że ludzkość musiała pożegnać się z pierwotną formą życia wspólnotowego. Nadano impuls utworzeniu państwa, jedynej wiarygodnej instytucji bezpieczeństwa ludzi.

Walka o wyzwolenie jurysprudencji z teologii prowadziła Chrześcijanin Tomaszjusz (1655-1728). Thomasius był człowiekiem głęboko religijnym i wierzył, że Bóg ostatecznie kontroluje wszystko na świecie. Jednocześnie wierzył, że kwintesencją danego przez Boga prawa naturalnego jest maksyma: postępować zgodnie z ludzkimi wymogami społeczeństwa ludzkiego – powstrzymywać się od złych czynów, które są z nimi sprzeczne – a to będzie warunkiem koniecznym realizacji wrodzone pragnienie szczęścia w człowieku. Według Tomaszjusza maksyma ta zakorzeniona jest w samej naturze człowieka, która nadała prawu naturalnemu charakter zbioru przykazań moralnych. W istocie Bóg nie był potrzebny do stworzenia państwa. Powstała ona w wyniku porozumienia, na skutek pojawienia się na drodze ludzi nieznających własności prywatnej i tęskniących za błogim życiem, pojawiały się różne przeszkody. Wezwano państwo do ich wyeliminowania. W odległej przyszłości Tomasziusz przewidział prawdziwą wspólnotę ludzką, w której bez przeszkód zapanuje pełne szczęście. Zniesienie własności prywatnej, jak wydawało się Thomasiusowi, otworzyłoby drzwi do tego idealnego systemu.

Pod wpływem idei S. Pufendorfa i H. Thomasiusa ukształtowały się poglądy państwowo-prawne wybitnego encyklopedysty niemieckiego oświecenia Christiana Wolffa (1679-1754). Motywem przewodnim Wolffiańskiej nauki społecznej jest teza o pragnieniu szczęścia przez człowieka. Bóg tchnął w dusze ludzkie pragnienie poprawy. Zmusza cię do czynienia dobra, unikania zła i przedkładania najlepszego nad najgorszy. Przestrzeganie tych obowiązków jest naturalnym prawem ludzkiego postępowania. Wolf maluje pochodzenie i istotę państwa mniej więcej w tym samym duchu i w mniej więcej tych samych kolorach, co Pufendorf i Thomasius. Państwo jest owocem umowy pomiędzy rodzinami (w terminologii Wolfa „domami”), zawartej przez nie ze względu na to, że każda rodzina z osobna nie była w stanie zapewnić sobie wszystkich niezbędnych do życia udogodnień. Władza najwyższa powstaje poprzez dodanie woli kontrahentów zawierających umowę. Celem państwa jest przyczynianie się do osiągnięcia „dobra wspólnego” narodu.

49. DOKTRYNY POLITYCZNO-PRAWNE WE WŁOSZECH W XVIII WIEKU

Na przełomie XVIII i XIX w. prawie dwuwiekowa stagnacja społeczna we Włoszech, spowodowana przekształceniem się kraju w de facto prowincję korony hiszpańskiej i wzmożonym narzucaniem nakazów feudalno-absolutystycznych, ustąpiła miejsca wzrostowi gospodarczemu. aktywność i życie społeczne. Wykorzystując niezadowolenie ludu z instytucji feudalnych, ideolodzy wschodzącej burżuazji domagają się stworzenia warunków dla rozwoju produkcji kapitalistycznej. Słabo skonsolidowana, niedojrzała burżuazja włoska obawia się jednak całkowitego i gwałtownego zerwania z przeszłością i często idzie na kompromisy z kręgami feudalno-klerykalnymi. To podwójne stanowisko polityczne podzielają włoscy oświeceni, w tym najważniejsi z nich – G. Vico i C. Beccaria.

Giambattista Vico (1668-1744) - jeden z pierwszych myślicieli, który w wielu punktach antycypował socjologię naukową. Historię rozumiał jako obiektywny proces naturalny, przebiegający cyklicznie. Historia dla Vico to niekończący się ciąg ludzkich działań, ale Boska opatrzność kieruje tymi działaniami. W swojej głównej pracy Podstawy nowej nauki o ogólnej naturze narodów (1725) zastosował metodę historyczno-porównawczą i podejście deterministyczne także do wyjaśnienia instytucji państwowo-prawnych. Cykl, który przeszedł przez historię, obejmuje trzy fazy. Jego początkowy etap jest boski, era bogów. Nie zna państwowości, nie zna norm prawnych. Tutejsze prawa to tajemnice i wróżby wyroczni, które informowały ludzi o woli bogów. W drugiej fazie cyklu historycznego, w epoce bohaterów, istnieje państwo jako władza arystokracji, która dyktuje przesycone własnym interesem normy prawne i bezlitośnie tłumi plebejuszy. Prawo tutaj jest prawem brutalnej siły. Trzecia i ostatnia faza to era ludzi. Charakteryzuje się strukturami republikańsko-demokratycznymi lub monarchiami przedstawicielskimi z prawami i wolnościami godnymi osoby, które zapewniają ludową suwerenność. Prawa tutaj mądrze i elastycznie łączą interesy prywatne z uniwersalnymi, ustanawiają równość między ludźmi. Filozof neapolitański wyraźnie idealizował nadchodzące społeczeństwo burżuazyjne. Jednak w tym momencie ta idealizacja była historycznie postępowa.

Pomysły Vico przez długi czas nie cieszyły się rozpowszechnianiem i uznaniem, czego nie można powiedzieć o poglądach jego rodaka, założyciela tzw. klasycznej szkoły w nauce prawa karnego Cesare Beccaria (1738-1794) oraz jego słynna praca O zbrodniach i karach. Zwolennik doktryny prawa naturalnego, Beccaria wierzy, że niegdyś ciągłe wojny i arbitralność całkowicie męczyły jednostki, a one, poświęcając część swojej wolności, zjednoczyły się, aby spokojnie i bezpiecznie cieszyć się resztą. Suma cząstek ofiarowanych na rzecz wspólnego dobra wolności stanowiła nadrzędną władzę narodu, która miała zapewnić ludziom normalną egzystencję w cieniu sprawiedliwych praw. Ale nie ma pokoju i prawdy, wszędzie jest przemoc i brak praw, ponieważ „większość praw to nic innego jak przywilej, to znaczy podatek nałożony na wszystkich na korzyść nielicznych”. Mówi o „dobroczynnych monarchach zasiadających na tronach Europy, protekcjonujących pokojowe cnoty, naukę i sztukę, ojców swoich narodów”. Mówi o likwidacji ubóstwa i stopniowym wyrównywaniu wszystkich obywateli, zarówno w korzyściach moralnych, jak i materialnych; opowiada się za edukacją ogólną i dobrą edukacją; pisze o prostych, mądrych prawach i równości wszystkich ludzi przed nimi, o potrzebie ścisłej legalności i ścisłego przestrzegania obowiązkowych gwarancji praw jednostki.

50. FILOZOFIA Oświeconego ABSOLUTyzmu SZYMONA Z POŁOCKA

Z uzasadnieniem prawowitości oświeconej monarchii absolutnej, Samuil Pietrowski-Sitnianowicz (Połock) (1629-1680). Symeon działał w swoich utworach jako dyrygent kultury i edukacji zachodniej. Zajmował się sprawami społecznymi tylko pośrednio, a tutaj jego poglądy są dość ortodoksyjne. Myśliciel bronił nierówności społecznej, widząc w jej obecności projekcję niebiańskich porządków na ziemi. Wszyscy ludzie są zobowiązani do wypełniania swojego obowiązku, z góry określonego przez los, który jest głównym celem człowieka na ziemi, gdzie każdy ma swoje miejsce. Zachęcał jednak bogatych „szefów”, by dbali o swoich „podwładnych” i nie doprowadzali ich do biedy, a także by kierowali nimi z rozsądkiem i łagodnością, a nie „nakładaniem wrzodów”. Wśród wad rosyjskiego życia Symeon krytykuje lenistwo, bezczynność, a zwłaszcza pijaństwo. Temat przymusu pracy jest stale obecny we wszystkich pracach myśliciela. Głównym problemem pracy Symeona było rozstrzygnięcie spraw związanych z władzą najwyższą, formą jej organizacji i działalności. Jako jeden z pierwszych w historii krajowej myśli politycznej i prawnej podał teoretyczne uzasadnienie potrzeby ustanowienia oświeconej monarchii. Symeon aktywnie podnosił autorytet osoby królewskiej, porównując króla ze słońcem. Po raz pierwszy do rosyjskiej literatury politycznej wprowadzono formułę „król-słońce”, która jest charakterystycznym atrybutem monarchii absolutnej. Symeon przywiązuje dużą wagę do opisu wizerunku króla. Przede wszystkim musi być osobą wykształconą, dążącą do zdobywania wiedzy z książek i rozmów z „mądrymi ludźmi”, a królowi szczególnie przydatne jest czytanie książek o historii i przyswajanie historycznych doświadczeń innych krajów i narodów oraz „ rządzić jego życiem swoim przykładem”. Król musi nie tylko kształcić się, ale także kształcić swój lud. Symeon nalega na rozróżnienie między królem a tyranem. „Kto jest królem, a kto tyranem, jeśli chcesz wiedzieć, spróbuj przeczytać książki Arystotelesa. Wierzy w tę różnicę. Król życzy swoim poddanym zysków. Tyran chce czegoś więcej niż schronienia. O obywatelach nie potrzeba odrobiny smutku. Poeta-myśliciel uważa, że oświecona monarchia powinna być państwem, którego działalność opiera się wyłącznie na prawach. „Zgodnie z prawem wszystkie egzekucje muszą cierpieć” i nie ma wyjątków od tej reguły dla nikogo, ani dla samego króla, ani dla jego syna. Wszyscy obywatele mają obowiązek bać się prawa, którego posłuszeństwo wzmacnia państwo oraz „ogłasza i czci królestwo”. Termin „prawda” Simeon tradycyjnie używa w znaczeniu „prawo”. Prosi króla, aby „zachował prawdę” i ustanowił ją w całym królestwie oraz wykonał sąd „na obraz prawdy”. Myśliciel zwrócił też uwagę na niedopuszczalność okrutnych sankcji. Sąd ma obowiązek przywrócić prawdę, a nie mścić się, bo zemsta jest nieludzka, a ponadto przeciwwskazana prawdzie, ponieważ pochodzi „z zaciekłej prawdy nienawiści”. Symeon marzy o równym osądzie dla wszystkich, który będzie „równie oceniany przez małych i wielkich”, niezależnie od osoby. Jego zdaniem organizacja instytucji sądowych powinna być jednolita, zdolna do sprawowania jednego sądu dla wszystkich. Myśliciel z zadowoleniem przyjmuje przystąpienie Białorusi do Rosji i wielokrotnie wyraża nadzieję na wyzwolenie wszystkich narodów słowiańskich spod jarzma heterodoksyjnych „dumnych Hagarów”, wierząc, że rosyjski car powinien pomóc wszystkim narodom prawosławnym uwolnić się „od wspólnego wroga chrześcijański rodzaj węża... Hagariański”, ponieważ konieczne jest w końcu zmiażdżenie „zastępu Hagar, szukającego walki, nie chcącego pokoju”. Określając politykę zagraniczną państwa rosyjskiego, Symeon trzymał się tradycyjnej dla rosyjskiej myśli politycznej orientacji na pokojowe rozwiązywanie wszystkich zagranicznych konfliktów politycznych.

51. POGLĄDY POLITYCZNE V.N. TATISCHEVA

Wasilij Nikiticz Tatiszczew (1686-1750) pochodził ze szlacheckiej rodziny szlacheckiej. Ukończył moskiewską szkołę artylerii, poświęcając wiele czasu na samokształcenie, dzięki czemu zyskał sławę jednego z najbardziej wykształconych oficerów epoki. Za życia Wasilij Nikitich zajmował ważne stanowiska polityczne i gospodarcze. Dwukrotnie mianowany na Ural jako naczelny władca zakładów górniczych; był szefem wyprawy do Orenburga i gubernatorem Astrachania. W 1745 g. popadł w niełaskę (za Elżbiety) i przeżył swoje dni w majątku Boldino pod Moskwą, gdzie ukończył pracę „Historia Rosji”, a także napisał szereg prac z zakresu geografii, ekonomii, polityki i edukacji. W swoim rozumowaniu o pochodzeniu państwa myśliciel posługuje się hipotezą przedkontraktowego „stanu natury”, w którym dominuje „wojna wszystkich ze wszystkimi”. Rozsądna potrzeba ludzi dla siebie nawzajem doprowadziła ich do konieczności stworzenia państwa, które uważa za wynik umowy społecznej zawartej w celu zapewnienia ludziom bezpieczeństwa i „poszukiwania dobra wspólnego”. Tatiszczew próbuje wprowadzić historyczne zasady w proces tworzenia państwa, argumentując, że wszystkie znane społeczności ludzkie powstały historycznie: najpierw ludzie zawierali umowę małżeńską, potem z niej powstała druga umowa między rodzicami i dziećmi, potem panami-sługami. W końcu rodziny rozrosły się i utworzyły całe społeczności, które potrzebowały głowy, a on stał się monarchą, podporządkowując wszystkich, tak jak ojciec podporządkowuje swoje dzieci. W efekcie uzyskuje się nie jedną, ale kilka umów, a samo ich zawarcie, pozornie zależne od ludzi, jest de facto z góry przesądzone przez samą naturę. Takie sztywne formy braku wolności, jak niewolnictwo i niewola, V.N. Tatiszczew potępiony. Analizując przyczyny pojawienia się pańszczyzny w Rosji, Tatiszczew przypisał je oburzeniu, które wstrząsnęło krajem w Czasie Kłopotów. Nie był jednak w tej kwestii konsekwentny. V.N. Tatiszczew nalegał na ustalenie statusu prawnego i ekonomicznego głównych klas w państwie, których uporządkowany stan wzmocniłby strukturę państwa. Za główne zajęcie szlachty uważał służbę wojskową i publiczną, uważając, że ich przywileje powinny odpowiadać ich statusowi. Państwie powierzono opiekę kupców i ustanowienie zasad wolnego handlu. Kupcy z kolei muszą „znać stan negocjacji”, a mieszczanie „wyrabiać doskonałe właściwości i sztuczki”. Tatiszczew martwił się o oszczędzanie środków publicznych. Ponieważ wielokrotnie wyrażał nadzieję na pokojową politykę Rosji, radził mieć w kraju armię wyłącznie do celów obronnych. Tatiszczew chciałby widzieć w wojsku ludzi wykształconych i myślących, nie tylko w korpusie oficerskim, ale także w niższych szeregach. Całe jego rozumowanie w tej sprawie sprowadza się do propozycji utworzenia małej, ale dobrze wyszkolonej armii, której utrzymanie nie byłoby uciążliwe dla kraju. Tatiszczew poświęcił wiele uwagi rozważaniu form państwa. Uzależniał obecność tej lub innej formy rządu od wielkości terytorium kraju i stopnia zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego. Najlepsza forma rządu dla Rosji V.N. Tatiszczow rozważał monarchię, zauważając jednocześnie zalety polegania przez monarchę na dwuizbowym organie wybieralnym, ustanowionym „dla najlepszej korzyści państwa dla rządu”.

Z ogólną oceną poglądów V.N. Tatiszczewa należy brać pod uwagę warunki cenzury, a także tragiczne wstrząsy w jego życiu (powtarzające się usunięcia z urzędu, hańba), co niewątpliwie skutkowało pewną ostrożnością w prezentowaniu jego poglądów politycznych.

52. DOKTRYNA POLITYCZNO-PRAWNA A.N. RADISCZEWA

Aleksander Nikołajewicz Radishchev (1749-1802) Urodzony w prowincji Saratów w szlacheckiej rodzinie z dużymi posiadłościami ziemskimi. Otrzymał dobre wykształcenie w domu, ukończył Korpus Paziów w Petersburgu i Wydział Prawa Uniwersytetu w Lipsku, stale angażując się w samokształcenie. Studiował historię państw starożytnych, dzieła angielskich i francuskich myślicieli politycznych czasów nowożytnych, opanował kilka języków starożytnych i europejskich. Pod koniec studiów otworzyła się przed nim droga do kariery służbowej, w której szybko awansował na stanowisko szefa celników petersburskich, ale wkrótce opuścił służbę i poświęcił się całkowicie twórczości literackiej. Swój osobisty obowiązek wobec ojczyzny widział w walce z pańszczyzną i autokracją. Temu tematowi poświęcone jest jego słynne dzieło „Podróż z Petersburga do Moskwy”. Radishchev uważa autokrację za państwo „przeciwieństwo natury ludzkiej”. Nie wierzył w możliwość pojawienia się na tronie oświeconego monarchy. Radishchev krytykuje też aparat biurokratyczny, na którym opiera się monarcha, zauważając brak wykształcenia, deprawację i sprzedajność otaczających tron urzędników. Zwraca uwagę na specyfikę rosyjskiego rządu – obecność niezależnej biurokracji, która nie ma związku ani z monarchą, ani z narodem. Radishchev konstruuje swój pozytywny schemat na podstawie początkowych zapisów teorii naturalnych praw człowieka i kontraktowego pochodzenia państwa. Powodem powstania państwa, według Radishcheva, jest naturalna socjalność ludzi. W stanie natury wszyscy ludzie byli równi, ale wraz z pojawieniem się własności prywatnej równość ta została naruszona. Podobnie jak Rousseau uważał, że powstanie państwa wiąże się z formowaniem własności prywatnej. Państwo powstało w wyniku milczącego porozumienia, aby zapewnić wszystkim ludziom dobre życie, a także chronić słabych i uciśnionych. Przy zawieraniu traktatu naród jest stroną decydującą i zastrzega suwerenność. Nie mógł zgodzić się na niewolnictwo, ponieważ byłoby to nienaturalne. Według niego pańszczyzna jest pogwałceniem praw naturalnych, ponadto jest ekonomicznie nie do utrzymania, ponieważ praca przymusowa jest nieproduktywna, a także wiąże się z nią upadek moralny ludzi. Radishchev zwraca uwagę na brak w prawie statusu prawnego poddańca. Ideałem społecznym Radishcheva jest społeczeństwo wolnych i równych właścicieli. W takim społeczeństwie przywileje społeczne są zniesione, szlachta jest równa w prawach ze wszystkimi innymi stanami. Likwiduje się tablicę rang, zmniejsza się biurokracja i staje pod kontrolą organu przedstawicielskiego. Najlepszą organizacją polityczną takiego społeczeństwa jest rząd ludowy, utworzony na wzór północnorosyjskich republik feudalnych Nowogrodu i Pskowa. Według Radishcheva naród rosyjski od dawna jest przywiązany do republikańskiej formy rządu. Nie uznaje koncepcji podziału władzy, ponieważ prawdziwym suwerenem może być tylko lud. Lud wybiera sędziów, skupiając całą władzę w swoich rękach.

1) myśli;

2 słowa;

3) działania;

4) w zabezpieczeniu się, gdy prawo tego nie pozwala;

5) w prawie własności;

6) być ocenianym przez rówieśników. Radiszczow wyznawał pokojową orientację w stosunkach międzynarodowych i aktywnie przeciwstawiał się agresywnym wojnom oraz bronił idei równości wszystkich narodów. Ideały A.N. Radszczewów zostały przejęte przez rosyjską myśl polityczną i rozwinięte w dziełach dekabrystów, a następnie w teorii rewolucyjnej demokracji.

53. KSZTAŁCENIE AMERYKAŃSKIEJ MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ

W społeczno-politycznej historii angielskich kolonii osadniczych w Ameryce Północnej istnieją dwa charakterystyczne okresy. Pierwsza przypada na początek XVII wieku. i rozciąga się na połowę XVIII w., a drugi obejmuje okres wojny o niepodległość, tworzenie konstytucji i pierwsze kroki w jej realizacji w życiu niepodległego państwa (druga połowa XVIII w.). Kolonizacja Ameryki Północnej przez Brytyjczyków przebiegała w atmosferze rywalizacji militarnej z Holandią, Francją i częściowo Hiszpanią. Towarzyszyła mu bezinteresowna walka z groźbą głodu i chorób oraz nieudane próby zniewolenia Indian. Wśród pierwszych osadników, obok biednych chłopów i rzemieślników, byli przedsiębiorczy kupcy i przedsiębiorczy poszukiwacze przygód. Druga połowa XVIII wieku naznaczone zaostrzeniem konfliktów między metropolią a koloniami, które zmieniły nazwę na państwa (m.in. państwa), na podstawie opodatkowania. Po zakończeniu wojny siedmioletniej w 1763 r. Anglia uciekła się do bezpośredniego opodatkowania kolonii północnoamerykańskich, które temu się sprzeciwiły i przedstawiły szereg argumentów o charakterze prawno-konstytucyjnym. Najbardziej oczywistym zarzutem było odwołanie się do doświadczenia brytyjskiej praktyki konstytucyjnej, zgodnie z którą nakładanie podatków jest niedopuszczalne bez zgody przedstawicieli podatników w parlamencie. Niektórzy publicyści wykorzystali idee prawa naturalnego S. Pufendorfa i J. Locke. John Dickinson jako pierwszy wysunął argument, że mieszkańcy kolonii, jako wolni poddani korony, są obdarzeni wszystkimi „wrodzonymi prawami i wolnościami Anglików”, a zatem mają prawo do posiadania swoich przedstawicieli w zgromadzeniach ustawodawczych (przypisywał takim zgromadzeniom kolonialnym) był John Dickinson (później te idee z największym powodzeniem rozwija T. Jeffersona). B zajął inną pozycję. Franklin, który od 1766 r. rozwinął koncepcję home rule (samorządu) i przekonywał, że emigracja Brytyjczyków do Ameryki oznacza ich całkowite zerwanie z prawem i konstytucją Anglii. Zgodnie z tą logiką koloniści nie mogli już być uważani za poddanych brytyjskich z racji samego faktu przesiedlenia do Nowego Świata, a zatem nie powinni podlegać decyzjom brytyjskiego parlamentu. Naturalna argumentacja prawna, tj. odwoływanie się do „naturalnych i niezbywalnych praw człowieka”, niezależnie od jego narodowości, nasiliło się w Ameryce od 1744 r., kiedy to niechęć angielskiego parlamentu do ustępstw stała się oczywista. W broszurach politycznych Johna Adamsa, Thomasa Jeffersona i Alexandra Hamiltona postulaty polityczne osadników-kolonistów znalazły uzasadnienie głównie w prawie naturalnym. Tuż przed uroczystym ogłoszeniem Deklaracji Niepodległości USA (4 lipca 1776 r.) idea praw niezbywalnych i naturalnych została dostrzeżona nie tylko w dziennikarstwie, ale także w dokumentach politycznych i konstytucyjnych. Deklaracja Praw Wirginii z 12 czerwca 1776 r., napisana przez George'a Masona i zredagowana przez Jamesa Madisona, po raz pierwszy sformalizowała, że wszyscy ludzie są z natury wolni, niezależni i mają pewne niezbywalne prawa, których nie mogą się zrzec wchodząc do społeczeństwa i których nie mogą pozbawić potomstwo prawa do życia i wolności, a także dążenia do szczęścia i bezpieczeństwa (art. 1). Lud ma prawo do zmiany rządu, który nie spełnia swojego celu – zapewnienia osiągnięcia wspólnego dobra i bezpieczeństwa. Deklaracja Niepodległości napisana przez T. Jeffersona z udziałem B. Franklin i J.

54. POGLĄDY POLITYCZNE B. FRANKLINA

Benjamin Franklin (1706-1790) zyskał światową sławę dzięki pracom naukowym na temat elektryczności, a także ascezy w dziedzinie oświecenia i dyplomacji. Republikańskie sympatie naukowca-encyklopedysty zbliżyły go do zwolenników niepodległości kolonii. Na końcu 60-a. odmawia postrzegania Imperium Brytyjskiego jako jednego bytu politycznego i rozwija ideę home rule, tj. samorządność i samostanowienie polityczne prowincji północnoamerykańskich. Początki takiego planu pochodziły od Franklina już w 1754 roku, kiedy wpadł na pomysł unii wojskowo-politycznej kolonii w celu przeciwdziałania wojskom francuskim i wspierającym je plemionom indiańskim. Ale ten plan został udaremniony przez rozbicie kolonii i fakt, że były one bardziej przywiązane do Anglii i bezpośredniej woli korony niż do siebie. W 1769 g. Franklin jako pierwszy nazwał stany (stany) prowincji Ameryki Północnej. Franklin jest właścicielem jednej wersji planu konfederacji stanowej. Był aktywnym uczestnikiem opracowywania artykułów konfederacji z 1781 r., a także Deklaracji Niepodległości i projektu konstytucji federalnej na konwencji filadelfijskiej. Franklin nie był zwolennikiem radykalnych zmian politycznych. Przez pół wieku działalności publicznej jako publicysta, członek wybranych zgromadzeń Pensylwanii czy dyplomata w Londynie i Paryżu niezmiennie bronił idei niezależnego i harmonijnego rozwoju swojego kraju jako „kraju pracy”, w której nie ma ostrej polaryzacji między bogatymi i biednymi, między luksusem jednego a ascezą innych, gdzie ludzie żyją w stanie „szczęśliwego umiaru”, gdzie prostota obyczajów republikańskich determinuje wszelkie preferencje materialne i umiejętności polityczne . Jego przyczyną szybkiego postępu Ameryki Północnej ze względu na wzrost liczby ludności, terytorium i osiągnięć społecznych była nadzieja na poprawę w tym obszarze wiedzy, która jego zdaniem była długo ignorowana czasu i nie rozwinęła się w Europie, a mianowicie nauka o polityce. Franklin nie był ani naiwnym demokratą, ani demagogiem. Na wieść o rozpoczęciu działań rewolucyjnych we Francji wyraził ogromny niepokój, że „ogień wolności może nie tylko oczyścić, ale i zniszczyć”. W zgiełku tłumu, pomyślał Franklin, głos filozofii raczej nie zostanie usłyszany, ale jak w tych warunkach rozsądni ludzie będą wzywać naród do wejścia w nową erę? Takie pytania charakteryzują go bardziej jako zwolennika ewolucji i reform społecznych niż jako radykała. W oczach swoich rodaków Franklin nadal wygląda na jeden z wielkich umysłów w całej amerykańskiej historii. Niektórzy uczeni uważają go za twórcę charakterystycznego utylitaryzmu – wcześniejszego niż Benthama i bardziej elastycznego niż Helvetiusa. Według historyka P. Conner, jeśli u Helvetiusa moralność i prawodawcy na siłę prowadzą do męstwa w zdobywaniu „największego dobra”, Franklin ma w tym względzie zastrzeżenie, że jednostka sama ma przywilej decydowania o tym, co jest waleczne, i wyboru między napomnieniem, perswazją i żądaniem prawnym . W utylitaryzmie francuskiego filozofa łączą się elastyczne cele i sztywne środki, natomiast u Franklina klarowność celu łagodzi elastyczność w sposobie jego realizacji. Charakterystyczne jest, że dzięki wysiłkom Franklina i niektórych innych przywódców rewolucji amerykańskiej ideowe dziedzictwo myśli grecko-rzymskiej zostało sprowadzone do obrony republikanizmu amerykańskiego, który potrzebował nie tylko instytucji i zasad działania, ale także szczególnego politycznego filozofia.

55. POGLĄDY POLITYCZNE T. JEFFERSONA

Thomas Jefferson (1743-1826), podobnie jak wielu wybitnych współczesnych, łączył filozofię z działalnością państwową i społeczną. Swoje największe dzieło poświęcił historycznej i państwowej strukturze swojego rodzinnego stanu Wirginia („Notatki o stanie Wirginia”, 1785), jego najsłynniejszym dziełem jest Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych (1776). Syn prowincjonalnego plantatora z powodzeniem przeszedł wiele etapów kariery politycznej, od praktykującego prawnika i funkcjonariusza policji powiatowej po gubernatora stanu, a następnie prezydenta kraju. W jego preferencjach politycznych następuje pewna ewolucja od radykalnych, często utopijnych programów do umiarkowanych zasad liberalnych. Znaczące zasługi Jeffersona w edukacji i promocji wolnej myśli – był autorem ustawy stanowej o ustanowieniu wolności religijnej (1777), prezesem Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego, opiekunem uniwersytetu zbudowanego w Wirginii według własny projekt architektoniczny. Oświatę publiczną (od szkoły podstawowej po uniwersytet) uważał za niezbywalny atrybut republiki demokratycznej, a naturalne prawa człowieka za prawo ludu do samorządności. Już w swoim pierwszym znaczącym dziele „A General Survey of the Rights of British America” (1774), opublikowanym jako anonimowy pamflet jako apel do angielskiego króla, młody filozof i publicysta uzasadnił tezę o potrzebie powrotu do ludzi „prawa otrzymane zgodnie z prawami natury”. Charakterystyczne jest, że prośba do króla o pomoc była napisana „językiem prawdy” i była „pozbawiona wyrazów służalczości”. Znamienne jest również to, że sam król charakteryzował się „nic więcej niż naczelnym urzędnikiem swego ludu, mianowanym przez prawo i obdarzonym pewną władzą do wspomagania pracy złożonej machiny państwowej, stworzonej dla dobra ludu, a zatem podlegającej kontrola przez ludzi." W „Notes on the State of Virginia” Jefferson wypowiada się na temat przyszłości demokracji w Ameryce. Nie pozostawia nadziei, że ludzkość wkrótce „nauczy się korzystać z każdego prawa i władzy, które posiada lub może przyjąć”. Zbierając pieniądze ludu i chroniąc wolność ludu, nie należy jednocześnie powierzać ich tym, którzy wypełniają instytucje władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, zwłaszcza gdy nie podlegają one żadnym ograniczeniom. Jefferson jest przekonany, że wkrótce „korupcja w tym kraju, podobnie jak w tym, z którego pochodzimy, przejmie rząd i rozprzestrzeni się na większość naszego narodu, kiedy rząd kupi głosy ludzi i zmusi ich do zapłacenia pełnej ceny. . Natura ludzka jest taka sama po obu stronach Atlantyku i pozostanie taka sama pod wpływem tych samych okoliczności. Czas wystrzegać się korupcji i tyranii, zanim przejmą władzę”. Broniąc prawa do wolności religii, Jefferson zaklasyfikował je jako prawo naturalne i dlatego nie można go przenieść na żaden rząd. Zasady republikańskie w organizacji i działalności państwa powinny konsekwentnie przenikać wszystkie poziomy – organizację i działalność federacji (w zakresie polityki zagranicznej i ogólnej federalnej), państwa (w stosunku do obywateli), a także okręgowego, okręgowego i odrębnego. parafia (w sprawach lokalnych).

56. POGLĄDY POLITYCZNO-PRAWNE A. HAMILTONA

Uznany lider Federalistów Aleksander Hamilton (1757-1804) był wybitnym mężem stanu o szerokim zasięgu i poglądach, autorem głębokiego rozwoju potęgi teorii i praktyki konstytucyjnej oraz energicznym obrońcą silnej scentralizowanej władzy rządu federalnego.

Przedstawiciele federalistycznych centralistów byli bardzo dalecy od kładzenia głównego nacisku na mądrość i sprawiedliwość tych, którzy angażowali się w sprawy państwa. Podzielając opinię demokratów o konieczności panowania władzy ludu w państwie, łączyli to jednocześnie z koniecznością ograniczenia złych cech i skłonności ludzi, gdyż bez takiego ograniczenia nie byliby oni nigdy posłuszni nakazuje rozsądek i sprawiedliwość. W zbiorze komentarzy do projektu konstytucji federalnej zatytułowanym „Notatki federalisty” wszystkie odmiany władzy i rządu są badane z troską eksperymentatorów, dla których każda instytucja jest dziełem człowieka – ludzkim wynalazkiem, mającym swoje własne zalety i wady. W tej ocenie realiów politycznych federaliści byli wyraźnie bliżsi demokratycznym i naukowym oświecicielom, którzy podobnie jak Franklin również uznawali istnienie konfliktu pomiędzy korzyściami wynikającymi z mądrości zbiorowej (parlamenty i rady kolonii) a uprzedzeniami , namiętności i osobiste interesy ludzi, w wyniku czego interes wspólny prawie zawsze ustępuje interesowi prywatnemu, a nieuczciwi ustawodawcy zawsze knują przeciwko mądrym ludziom, którzy zasiadają z nimi.

Hamilton podzielał opinię J. Adamsa, że ustanowienie systemu kontroli i równowagi w sferze władzy jest konieczne ze względu na niezniszczalny egoizm ludzi, którzy mimo swej niepohamowanej chciwości muszą być zmuszeni do współpracy w imię dobra wspólnego i ambicja. Bez uwzględnienia tej okoliczności każda konstytucja zamienia się w puste przechwałki. Lud jest tylko wielką bestią, z którą mądry władca musi się liczyć, o ile konflikty i niezadowolenie mogą zagrozić jego władzy.

Hamilton jest jednym z trzech autorów artykułów w „Federalista” publikowanych między październikiem 1787 a majem 1788 pod pseudonimem starożytnego rzymskiego patrioty Republiki, Publiusza Valeriusa. Wszyscy trzej uczestnicy znaleźli się wśród twórców Konstytucji, którzy później zajmowali kluczowe stanowiska w rządzie: Hamilton – stanowisko ministra finansów, J.J. – prezes Sądu Najwyższego, J. Madison – czwarty prezydent kraju.

Uzasadniając sposoby i środki zachowania nowej federalnej unii stanów, Hamilton często uciekał się do celowo uproszczonych argumentów, które brzmią wystarczająco wiarygodnie, ale trudno je udowodnić. I tak w nr 23 The Federalist opowiadał się za nieograniczonymi uprawnieniami nowego rządu w dziedzinie obronności, ponieważ nie można było przewidzieć ani określić zakresu i różnorodności potrzeb narodu w tej dziedzinie. , a także zakres i różnorodność niezbędnych środków.

Bardziej szczegółowy jest jego argument, zawarty w art. 78 „Federalista”. W opinii Hamiltona wyznaczeni dożywotnio, niezależni, szanowani i dobrze opłacani członkowie sądu są w stanie zapewnić zarządzanie z należytą odpowiedzialnością. Będą mogli to zrobić po części dlatego, że sami są niewybrani i nieodpowiedzialni. Sąd Najwyższy stworzył ponadto, jego zdaniem, najmniejsze zagrożenie dla praw przyznanych przez Konstytucję. Władza ma miecz, kongres ma sakiewkę, a sędziowie mają tylko mądrość.

57. POMYSŁY POLITYCZNE J. ADAMSA

John Adams (1735-1826) w swoich poglądach politycznych należał do grupy federalistów. Autor pierwszej fundamentalnej pracy poświęconej problematyce państwa i nauk politycznych, konsekwentny przeciwnik rządów większości i jeden z ideologicznych prekursorów współczesnego konserwatyzmu. Adams wspierał Jeffersona w uzasadnianiu niezależności legislacyjnej i administracyjnej kolonii, udowadniając za pomocą nowych argumentów historycznych i prawnych absurdalność i niesprawiedliwość poddania się parlamentowi oddalonemu o trzy tysiące mil. Co więcej, skorumpowana Anglia, pogrążona w długach i korupcji wyborczej, została po prostu pozbawiona jakiegokolwiek moralnego prawa do udawania władcy purytańskiej, szanowanej Nowej Anglii. J. Adams jako jeden z pierwszych podkreślił problematykę struktury państwa jako niezwykle ważną i aktualną. W swojej obszernej, trzytomowej monografii „W obronie konstytucji rządu w Stanach Zjednoczonych Ameryki” (Londyn, 17871788-XNUMX) uzasadnił potrzebę rozdziału i niezależności trzech władz (ustawodawczej, wykonawczej, sądowy). Jednocześnie mówiliśmy o silnej władzy wykonawczej i tzw. systemie powstrzymywania i wzajemnego równoważenia sił („checks and równowagi”). W przeciwieństwie do Payne’a przyznał i uznał celowość monarchicznej formy rządów pod jednym ważnym warunkiem – jeśli szlachta jest w stanie kontrolować (powstrzymywać) króla, ministrów – kontrolować szlachtę itp.

Wszystkie proste formy rządów – monarchia, arystokracja, demokracja – wyglądały w jego interpretacji jako ucieleśnienie despotyzmu. Ideałem Adamsa jest mieszana forma rządów, w szczególności trójelementowa równowaga: władza wykonawcza, wyższa arystokratyczna i niższa demokratyczna izba parlamentu - wszystko to razem tworzy pewną formę zrównoważonej władzy publicznej. Organizację współdziałania trzech organów władzy państwowej uzasadniał fragmentami traktatu Cycerona „O Rzeczypospolitej” i szczegółowo wyjaśnił, że ta forma jest najwłaściwsza do realizacji prawa państwa i realizacji zasady „rządów przez prawa, a nie ludzie." Władze muszą nie tylko działać, ale także być postrzegane jako harmonijnie skomponowana całość, jak piękne trzyczęściowe kompozycje w dziele Handla. Historyczne porównania różnych form rządów dokonane przez Adamsa zaskoczyły jego współczesnych obszernością jego przeglądu oraz starannym doborem wydarzeń i faktów. Oprócz doświadczeń Greków i Rzymian, dogłębnie przeanalizował wszystkie znane systemy ustroju państwa w Europie i przeprowadził ich analizę porównawczą z doświadczeniami poszczególnych państw amerykańskich. Zewnętrznym powodem napisania „W obronie konstytucji w Stanach Zjednoczonych” była krytyka amerykańskich doświadczeń konstytucyjnych przez Turgota, który uważał jednoizbową strukturę najwyższej instytucji ustawodawczej za najbardziej odpowiednią do warunków amerykańskich. Jedną z głównych idei zaprzątających Adamsa było uzasadnienie nieuchronności istnienia różnic społecznych oraz wszelkiego rodzaju grup i klas społecznych (klasa dżentelmenów, klasa zwykłych ludzi itp.). Zebrane przez niego materiały historyczno-faktyczne zostały pogrupowane w taki sposób, że arystokracja pojawia się w historii jako element dominujący w każdym cywilizowanym społeczeństwie od starożytności po współczesność (w tym miejscu swojej hipotezy historycznej J. Adams jest poprzednikiem szereg klasyków współczesnej socjologii politycznej i kulturoznawstwa – V. Pareto, A. Toynbee i in.). Polemizując z romantycznymi konstrukcjami Paine'a czy Jeffersona, lubił, zdaniem historyka V. Parringtona, polewać zimną wodą zdrowego rozsądku ich żarliwe nadzieje na odrodzenie wolności i sprawiedliwości opartej wyłącznie na instytucjach politycznych.

58. DOKTRYNA I. KANTA O PAŃSTWIE I PRAWIE

profesor filozofii na uniwersytecie w Królewcu Immanuel Kant (1724-1804) Był pierwszym w Niemczech, który zaczął systematycznie uzasadniać liberalizm - ideologiczną platformę klasy burżuazyjnej, która wyłoniła się z konglomeratu trzeciego stanu, uświadomiła sobie swoje miejsce w społeczeństwie i dążyła do ustanowienia w kraju wolności gospodarczej i politycznej. Poglądy polityczne i prawne Kanta zawarte są głównie w pracach „Idee historii świata z kosmopolitycznego punktu widzenia”, „Ku wiecznemu pokojowi”, „Metafizyczne zasady doktryny prawa”.

Podstawowe zasady poglądów społecznych I. Kanta: każdy człowiek ma doskonałą godność, wartość absolutną; człowiek nie jest narzędziem realizacji jakichkolwiek planów, nawet najszlachetniejszych planów dla dobra wspólnego. Człowiek - podmiot świadomości moralnej, zasadniczo odmienny od otaczającej przyrody - w swoim postępowaniu musi kierować się nakazami prawa moralnego. Prawo to jest a priori, niepodlegające wpływowi okoliczności zewnętrznych, a zatem bezwarunkowe. Kant nazywa to „imperatywem kategorycznym”, starając się tym samym mocniej podkreślić abstrakcyjno-obowiązkowy i formalistyczny charakter tego przepisu.

Według Kanta, prawdziwym powołaniem prawa jest rzetelne zagwarantowanie moralności przestrzeni społecznej, w której mogłaby się ona normalnie manifestować, w której wolność jednostki mogłaby się swobodnie realizować. Skorzystanie z prawa wymaga, aby było ono powszechnie wiążące. Ogólny obligatoryjność osiąga się poprzez nadanie jej siły przymusu. Tylko państwo, pierwotny i główny nosiciel przymusu, jest w stanie nadać prawu tak bardzo potrzebną własność. Według Kanta okazuje się, że państwowość zostaje powołana do życia, a jej istnienie jest ostatecznie usprawiedliwione wymogami imperatywu kategorycznego. Tak więc w nauczaniu Kanta jeden z głównych mostów jest rzucony od etyki i prawa do państwa.

Postawienie i obrona tezy Kanta, że dobro i cel państwa jest w doskonałym prawie, w maksymalnej zgodności struktury i ustroju państwa z zasadami prawa, dały podstawy do uznania Kanta za jednego z głównych twórców pojęcie „rządów prawa”. Kant wielokrotnie podkreślał pilną potrzebę oparcia się państwa na prawie, zorientowania na nim swoich działań, skoordynowania z nim działań.

Wolność w ramach państwa prawnego zapewnia z kolei swobodę krytyki. Feudalny brak praw i arbitralność Kant kontrastuje ze stanowczym porządkiem prawnym opartym na ogólnie obowiązujących przepisach. Potępia przywileje prawne wynikające z posiadania własności i kładzie nacisk na równość broni w stosunkach prywatnoprawnych. Kant robi jednak poważne ustępstwo na rzecz ideologii feudalnej, uznając nie tylko rzeczy i zachowania ludzi, ale także samą osobę jako przedmiot prawa prywatnego.

Centralną instytucją prawa publicznego jest prerogatywa ludu do żądania udziału w ustanowieniu rządów prawa poprzez przyjęcie konstytucji wyrażającej wolę.

Kant nie interpretował zaczerpniętej z Monteskiusza idei podziału władz w państwie jako idei równowagi sił. Jego zdaniem każde państwo dysponuje trzema władzami: ustawodawczą (należącą wyłącznie do suwerennej „zbiorowej woli ludu”), wykonawczą (skoncentrowaną na prawowitym władcy i podporządkowaną władzy ustawodawczej, najwyższej władzy), sądową (wyznaczaną przez władzę wykonawczą). ). Podporządkowanie i zgoda tych trzech władz może zapobiec despotyzmowi i zagwarantować dobrobyt państwa.

59. TEORIA POLITYCZNO-PRAWNA I.G. FICHTE

W poglądach wybitnego filozofa i osoby publicznej Johann Gottlieb Fichte (1762-1814) dwoistość i niekonsekwencja tendencji politycznych mieszczan niemieckich była znacznie wyraźniejsza, jaśniejsza, bardziej uderzająca niż u Kanta. Ogólne poglądy teoretyczne Fichtego na państwo i prawo rozwijają się zgodnie z doktryną prawa naturalnego. Metodologiczna, filozoficzna podstawa poglądów wyróżnia się oryginalnością. Fichte jest przekonanym, subiektywnym idealistą, dla którego świat materialny we wszystkich jego niezliczonych aspektach istnieje tylko jako sfera przejawu wolności ludzkiego ducha; poza ludzką świadomością i ludzką działalnością nie ma obiektywnej rzeczywistości. Według Fichtego prawo wywodzi się z „czystych form rozumu”. Czynniki zewnętrzne nie mają nic wspólnego z naturą prawa. Potrzeba tego dyktuje samoświadomość, bo tylko istnienie prawa stwarza warunki do ujawnienia się samoświadomości. Jednak prawo nie opiera się na indywidualnej woli. Ukonstytuowany jest na zasadzie wzajemnego uznawania przez jednostki wolności osobistej każdej z nich. Aby zagwarantować wolność jednostki i połączyć z nią wolność wszystkich, potrzebna jest prawna wspólnota ludzi. Rdzeniem takiej wspólnoty prawnej powinno być prawo prawne wynikające ze stosunku bytów racjonalnie wolnych, a nie prawo moralne. Prawo funkcjonuje niezależnie od moralności, regulując wyłącznie obszar działań i działań człowieka. Konieczność zapewnienia dóbr osobistych ludzi determinuje potrzebę państwa. Siła przymusu w państwie nie może być wolą jednostki. Może to być tylko jedna wola zbiorowa, na uformowanie której potrzebna jest zgoda wszystkich, potrzebna jest odpowiednia umowa. A ludzie zawierają taką umowę cywilno-państwową. Dzięki niemu powstaje państwowość. Ogólna wola ludu jest rdzeniem ustawodawstwa i wyznacza granice wpływów państwa. W ten sposób demokrata Fichte dążył do powstrzymania arbitralności absolutystycznej władzy policyjnej nad swoimi poddanymi i opierając się na doktrynie prawa naturalnego, do ustanowienia praw politycznych i wolności jednostki. Nie ukrywając sympatii do republiki, Fichte zauważył, że cechą rozsądną, zgodną z wymogami prawa państwa powinna być odpowiedzialność osób sprawujących kontrolę nad społeczeństwem. Jeśli nie ma takiej odpowiedzialności, system państwowy przeradza się w despotyzm. Aby suwerenność ludu pozostała pustym frazesem, a rząd ściśle przestrzegał prawa, Fichte proponuje ustanowienie eforatu – stałego organu kontrolnego, nadzorczego, którego przedstawicieli, eforów, wybiera sam naród. Efory mogą zawiesić działania władzy wykonawczej, gdy tylko uznają je za zagrożenie dla praworządności. Ostateczną ocenę działań rządu wystawiają ludzie. Później, w 1812 roku, Fichte uznał pomysł stworzenia eforatu za nierealny. Zdecydowanie bronił idei supremacji ludu. Stąd kategoryczny wniosek o bezwarunkowym prawie ludu do wszelkich zmian w ustroju państwowym, które mu się sprzeciwiają, o prawie ludu jako całości do rewolucji. To prawda, od około 1800 roku. Fichte odchodzi od tak radykalnych stanowisk i zaczyna coraz bardziej polegać na reformach odgórnych. Jednak przekonanie o pilnej potrzebie liberalizacji ustroju politycznego, zniesienia przywilejów spadkowych, ustanowienia mocnej legalności i żarliwej sympatii dla mas nigdy nie opuściło Fichte. Do ostatnich dni był oddany humanistycznej ideologii Oświecenia, pozostawał zwolennikiem reform burżuazyjno-demokratycznych.

60. HEGELOWA DOKTRYNA PAŃSTWA I PRAWA

W centrum uwagi znalazły się problemy państwa i prawa Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)) na wszystkich etapach twórczej ewolucji jego poglądów. Temat ten jest szczegółowo omawiany w wielu jego pracach, m.in. „Konstytucja Niemiec”, „O naukowych metodach studiowania prawa naturalnego, jego miejscu w filozofii praktycznej i jego związku z nauką o prawie pozytywnym”, „Fenomenologia Ducha”, „Raportowe Zgromadzenie Stanowe Królestwa Wirtembergii”, „Filozofia Ducha”, „Filozofia prawa”, „Filozofia historii”, „Angielska ustawa reformatorska z 1831 r.” et al. Filozofia prawa jest ważnym składnikiem całego heglowskiego systemu filozofii. Głównym zadaniem filozofii prawa jest naukowa wiedza o państwie i prawie, a nie wskazanie, czym powinny być. W filozofii prawa Hegel jedynie naświetla formy odkrycia obiektywnie wolnego ducha w postaci urzeczywistnienia pojęcia prawa w rzeczywistości. Prawo, według Hegla, polega na tym, że istnienie w ogóle jest istnieniem wolnej woli, której dialektyka zbiega się z filozoficzną konstrukcją systemu prawa jako sfery urzeczywistnianej wolności. Wolność, według Hegla, jest substancją i podstawową definicją woli. Mówimy o rozwiniętej, racjonalnej woli, która jest wolna. Społeczeństwo i państwo są ze sobą powiązane jako rozum i rozum: społeczeństwo jest „stanem zewnętrznym”, „stanem potrzeby i rozumu”, a prawdziwy stan jest rozsądny. Dlatego w sensie filozoficznym i logicznym społeczeństwo jest traktowane przez Hegla jako moment państwa, jako coś, co jest w państwie „usunięte”. Społeczeństwo obywatelskie w iluminacji Hegla to system potrzeb zapośredniczonych przez pracę, oparty na dominacji własności prywatnej i powszechnej formalnej równości ludzi. Powstanie takiego społeczeństwa, które nie istniało w starożytności i średniowieczu, wiąże się z powstaniem systemu burżuazyjnego. Państwo jest według Hegla ideą rozumu, wolności i prawa, ponieważ idea jest realizacją pojęcia w postaci zewnętrznego, istniejącego bytu. Idea państwa jest zatem rzeczywistością prawną, w hierarchicznej strukturze, w której samo państwo, będąc najbardziej konkretnym prawem, występuje jako państwo prawne. Państwo jako rzeczywistość konkretnej wolności jest państwem jednostkowym. W swej rozwiniętej i rozsądnej formie takie państwo jest, według wykładni heglowskiej, monarchią konstytucyjną opartą na podziale władzy. Trzy różne uprawnienia, na które podzielone jest państwo polityczne, to według Hegla: władza ustawodawcza, władza rządowa i władza suwerena. Hegel krytykuje demokratyczną ideę suwerenności ludu i uzasadnia suwerenność dziedzicznego monarchy konstytucyjnego. Władza rządowa, do której Hegel odwołuje się także władza sądownicza, jest przez niego definiowana jako władza poddania sfer szczególnych i jednostkowych sprawom powszechności. Zadaniem władzy rządowej jest realizacja decyzji monarchy, utrzymanie istniejących praw i instytucji. Władza prawodawcza, według Hegla, to władza określania i ustanawiania tego, co uniwersalne. Zgromadzenie Ustawodawcze składa się z dwóch izb. Górna izba utworzona jest na zasadzie dziedziczności i składa się z właścicieli majątku majoratu.

61. POGLĄDY POLITYCZNO-PRAWNE M.M. SPERANSKY

MM. Sperański (1772-1839) - wybitna postać polityczna w historii Rosji. W 1826 g. Cesarz Mikołaj I powierzył mu opracowanie Kodeksu Praw Cesarstwa Rosyjskiego. Komisja pod przewodnictwem Speransky'ego wdrożyła ten Kodeks w ciągu czterech lat i liczyła 45 tomów o znaczeniu historycznym i chronologicznym, a trzy lata później przygotowano piętnastotomowe wydanie kodyfikujące obowiązujące ustawodawstwo. Mikołaj I odznaczył M.M. Speransky'ego za tę pracę z Gwiazdą św. Andrzeja. Rosja, według Speransky'ego, przeszła przez trzy etapy swojego historycznego rozwoju: w średniowieczu - appanage; w czasach nowożytnych – monarchia absolutna, aw okresie obecnym – państwo przemysłowe, które wymaga konstytucyjnego ograniczenia władzy zwierzchniej oraz nadania wszystkim podmiotom praw politycznych i obywatelskich. Uważał, że Rosja czeka na zmianę, ale nie rewolucyjną, jak w krajach Zachodu, ale wyłącznie ewolucyjną, „poprzez właściwe prawa” nadane ludowi przez cesarza. Zasadność form sprawowania władzy Speransky'ego wiązała się z potrzebą trójpodziału władzy. Władza ustawodawcza powinna zostać przekazana dwuizbowej Dumie, która omawia i uchwala ustawy, dla których zbiera się na sesjach. Szef władzy wykonawczej – monarcha – uczestniczy w pracach Dumy, ale „żadna nowa ustawa nie może być wydana bez szacunku Dumy. W Dumie przestrzegane jest ustanowienie nowych podatków, podatków i ceł. Władzę sądowniczą sprawuje system sądowniczy, który obejmuje proces z udziałem ławy przysięgłych i kończy się na najwyższym organie sądowniczym – Senacie. Trzy władze rządzą państwem w taki sam sposób, jak osoba – jego ciało: odnosząc się do prawa, woli i wykonania. Speransky przewidział także możliwość połączenia wysiłków różnych władz dla ich wspólnego działania w Radzie Państwa, składającej się częściowo z osób mianowanych przez monarchę, a częściowo wybieranych w ordynacjach wyborczych. Rada Państwa zasiada pod przewodnictwem cara, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, ale ustawy uchwalane są bezwzględnie i wyłącznie przez Dumę Państwową. Tak więc Duma Państwowa ma status ustawodawczy. Organizacja samorządu terytorialnego polega na wprowadzeniu kolegialnego zarządzania od góry do dołu poprzez system organów przedstawicielskich – dum: wojewódzkiej, powiatowej i wójtowej, wybieranych wieloetapowo. W duchu przepisów Sz. Montesquieu o prawach obywatelskich i politycznych Speransky analizuje pojęcia: niewolnictwo polityczne i wolność polityczna, niewolnictwo obywatelskie i wolność obywatelska. Przez niewolnictwo polityczne rozumiał taki stan, „kiedy wola jednego jest prawem dla wszystkich”, a wolność polityczną zdefiniował jako podporządkowanie wszystkich i wszystkich prawom, a także zapewnienie prawa wyborczego. W niewolnictwie cywilnym rozumiał podporządkowanie sobie nawzajem, a wolność obywatelska jego zdaniem wyraża się w opartej na prawie niezależności od siebie wszystkich stanów i grup społecznych. Jako całość Speransky nie wkroczył w system majątkowy społeczeństwa, ale zaproponował zalegalizowanie go poprzez konsolidację praw i obowiązków majątkowych. W swoich projektach obdarzył szlachtę wszelkimi prawami politycznymi i obywatelskimi dodatkowej własności gruntów zamieszkałych przez chłopów, z obowiązkiem płacenia podatku od własności ziemskiej. Klasie średniej (właścicielom jakiejkolwiek postaci nieruchomości) nadawał wszelkie prawa obywatelskie i polityczne - w zależności od wielkości majątku. Ludziom pracującym nadał jedynie prawa obywatelskie. Speransky miał negatywny stosunek do pańszczyzny.

62. Idee Polityczne N.M. KARAMZYNA

Początek drogi twórczej NM Karamzin (17661826) związany z dziedziną literacką. Brał czynny udział w działalności wydawniczej, a także deklarował się jako pisarz i twórca nowego kierunku w literaturze – sentymentalizmu. W 1803 g. Karamzin rozstał się z wydawnictwem i skupia swoją uwagę na tworzeniu „Historii państwa rosyjskiego”. Karamzin wyraził swoją koncepcję polityczną w wydanym przez siebie Biuletynie Europy, który był praktycznie pierwszym pismem politycznym w Rosji, gdzie wraz z publikacją pism politycznych autorów starożytnych, francuskich i angielskich, Karamzin wyłożył swoje poglądy na temat form rządów , reżimy polityczne, treść praw itp. Ale jego koncepcja polityczna została konsekwentnie i szczegółowo rozwinięta właśnie w Historii państwa rosyjskiego, a konkretyzacja - w Notatce o starożytnej i nowej Rosji w jej stosunkach politycznych i obywatelskich, sporządzonej w imieniu cara Aleksandra I w 1811 r. Głównym tematem Notatek było badanie form rządów najbardziej odpowiednich dla Rosji. Na przykładzie analizy panowania Iwana IV Karamzin poddał tyranię rozsądnej krytyce. W swoich dyskusjach na temat formy rządu Karamzin wielokrotnie podkreślał, że w głębi serca jest republikaninem, dodając, że całkiem możliwe jest pozostanie republikaninem nawet w monarchii. Samo pojęcie republiki jako organizacji życia państwowego i publicznego oznaczało dla niego osiągnięcie wolności i bezpieczeństwa przez wszystkich obywateli o wysokim statusie moralnym społeczeństwa. idealny NM Karamzin był silnym monarchą (niekoniecznie dziedzicznym), opierającym się w swoich działaniach na prawach i podejmującym działania na rzecz wychowania moralnego i oświecenia politycznego ludów swojego kraju. Preferencja Karamzina dla monarchicznej formy rządów jest również motywowana czynnikami geograficznymi. Historyk uważał, że ogrom terytorium Rosji, wielkość jej populacji i jej dawna wielkość historyczna predestynują ją do monarchii. Wiele uwagi w „Notatce” poświęca się krytyce aparatu państwowego, jego niekompetencji, przekupstwu urzędników wszystkich szczebli i całkowitej nieodpowiedzialności. Restrukturyzację tego ogniwa administracji państwowej widzi nie w tworzeniu nowych instytucji, ale w szkoleniu kompetentnych, specjalnie przeszkolonych kadr. Urzędnicy, umieszczając ich na stanowiskach, powinni być odpowiednio zorganizowani, tj. rozdzielać według rang zgodnie z wiedzą i zdolnościami oraz zachęcać ich w każdy możliwy sposób do wypełniania ich oficjalnych obowiązków poprzez system nagród i kar. Ale główny początek dobrego rządzenia polega na osłabieniu prerogatyw rządu centralnego i rozszerzeniu uprawnień samorządu terytorialnego, bo tylko samorząd lokalny zna prawdziwy stan rzeczy na prowincji. Karamzin zwracał uwagę na klasową organizację społeczeństwa, w strukturze której wyróżniał: duchowieństwo, szlachtę, kupców, chłopstwo i inne osoby. Szlachtę uważał za stan cieszący się szczególnymi przywilejami, otoczony szacunkiem i dobrobytem. Szlachta powinna zajmować wysokie stanowiska w wojsku i służbie cywilnej, ale mimo to nie da się „zablokować drogi” do szeregów i szeregów klas niższych, jeśli ma zdolności i ma „doskonałą wiedzę”. Duchowieństwo jest „klasą nauczycielską”, musi mieć wysoki potencjał moralny i poziom wykształcenia. Powinien być dobrze wyszkolony w specjalnych instytucjach i odpowiednio wyposażony.

63. PROGRAMY POLITYCZNE DEKABRYSTÓW

Panowanie Aleksandra I przyczyniło się do powstania zrzeszonych w społeczeństwach organizacji opozycyjnych: „Zakon Rycerzy Rosyjskich” (1815) „Unia Zbawienia” (1818) „Unia dobrobytu” (1818) i wreszcie na podstawie upadku tego ostatniego Społeczeństwa Północy i Południa. Ich uczestnicy opracowywali programy przewidujące różne możliwości zmiany rosyjskiej monarchii absolutnej i zniesienia pańszczyzny.

Paweł Iwanowicz Pestel w celu przekształcenia społeczeństwa i państwa zawiera tajne sojusze, a następnie zostaje organizatorem i szefem Towarzystwa Południowego, dla którego tworzy „Rosyjską Prawdę” jako teoretyczny program dalszych działań. Zgodnie ze swoimi poglądami filozoficznymi P.I. Pestel był materialistą i ateistą. W swoich poglądach społecznych wychodził ze stanowiska naturalnej równości wszystkich ludzi i wzajemnego pragnienia, by życie społeczne zaspokajało potrzeby na zasadzie podziału pracy. Organizacja państwowa w Rosji nie służy osiągnięciu dobrobytu społecznego i dlatego jest określana przez Pestela jako „zła siła”, przynosząca upokorzenie krajowi i narodowi, obalenie prawa i ostatecznie śmierć samego państwa. Russkaja Prawda przedstawia plan przemian społeczno-politycznych w Rosji oraz zestaw środków do jego realizacji. Program społeczny PI Pestel jest radykalny. Żąda zniesienia pańszczyzny i przyznania wolnej ziemi wszystkim chłopom. Polityczny ideał P.I. Pestel jest republiką. W organizacji władzy zwierzchniej w państwie Pestel rozróżnia najwyższą władzę ustawodawczą i kierowniczą (władzę wykonawczą). Władzę najwyższą powierzono Radzie Ludowej, wykonawczą Dumie Suwerennej, a nadzór nad ich działalnością Radzie Najwyższej, która ma władzę czujną. Russkaja Prawda przykłada dużą wagę do uzasadnienia potrzeby wprowadzenia ogólnodemokratycznych praw i wolności: nietykalności osobistej, równości, wolności sumienia, słowa, zgromadzeń itp.

Szef Towarzystwa Północnego przemawiał swoimi projektami Konstytucji Nikita Michajłowicz Muravyov (1796-1843). N.M. Muravyov był człowiekiem głęboko religijnym i w jego nauczaniu argumenty doktryny prawa naturalnego splatają się z postanowieniami nauczania Nowego Testamentu. Z punktu widzenia szkoły prawa naturalnego i teorii umownego pochodzenia państwa N.M. Muravyov potępił monarchię, uznając tę formę rządów za nienaturalną. Źródłem władzy są ludzie, którzy mają wyłączne prawo do samodzielnego podejmowania fundamentalnych decyzji. Każdy naród na mocy porozumienia tworzy własne państwo, zachowując jednocześnie suwerenność i nie tracąc swoich praw naturalnych. Pierwszym wydarzeniem z serii reform ogłoszonych przez N.M. Muravyova, było zniesienie pańszczyzny. Najlepsza dla Rosji forma rządu, N.M. Muravyov uważał monarchię konstytucyjną opartą na zasadzie podziału władzy, która stwarza niezbędne gwarancje wzajemnej kontroli najwyższych władz w państwie.

Władzę ustawodawczą przekazano Radzie Ludowej, „składającej się z dwóch izb: Dumy Najwyższej i Izby Reprezentantów”. Prawo głosu przysługuje wszystkim pełnoletnim mieszkańcom (z wyjątkiem osób pozostających w służbie prywatnej), posiadającym majątek ruchomy lub nieruchomy. Duma Najwyższa jest wybierana na okres 6 lat i odnawiana co dwa lata o jedną trzecią swojego składu, w łącznej liczbie 45 członków. Izba Reprezentantów składa się z 450 członków i jest wybierana na 2-letnią kadencję.

64. IDEA POLITYCZNA P.Ya. CHAADAEV

Piotr Jakowlewicz Czaadajew (1794-1856) był kiedyś członkiem Związku Opieki Społecznej, ale po odejściu ze służby wojskowej pod wpływem pogłębionych studiów filozoficznych radykalnie zrewidował swój stosunek do sposobów realizacji dobra wspólnego. Zajęcia z kształtowania i formułowania nowego światopoglądu wymagały znacznego wysiłku; zaowocowały one ośmioma „Listami filozoficznymi”, napisanymi podczas 4-letnich rekolekcji. Po opublikowaniu pierwszego listu w 1836 r jego autor został uznany za niepoczytalnego i poddany nadzorowi lekarskiemu i aresztowi domowemu. Następnie brał czynny udział w sporze między ludźmi Zachodu a słowianofilami i miał wielki wpływ na przebieg i treść tego sporu. Interpretacja osobliwości historii Rosji jest przepojona kombinacją motywów i argumentów teologicznych i postępowych. Główną przyczynę zacofania i stagnacji Rosji upatrywał w braku powiązań między etapami jej historii, a także w braku postępowych tradycji społecznych i kulturowych. Wszystko to sprawiło, że Rosja stała się społeczeństwem pozbawionym dyscypliny form, w szczególności dyscypliny logiki, prawa konwencji społecznych. W porównaniu z rzymsko-katolicką rodziną narodów Rosja niejako odpadła od rodzaju ludzkiego. Czaadajew, krytykowany przez słowianofilów za niepochlebne uwagi na temat niewolnictwa na Rusi Moskiewskiej, oskarżany przez konserwatystów o pogardliwy antypatriotyzm, przyznaje się do „przesady”, ale odrzuca ataki na wybrany sposób wyrażania uczuć patriotycznych. Program społeczno-polityczny szkoły słowianofilskiej Czaadajewa odwoływał się do kategorii retrospektywnych utopii. Nie zgadzając się ze słowianofilami w ocenie „korzyści z naszej izolowanej sytuacji”, Czaadajew zwrócił się do tych z nich, którzy postrzegali stagnację jako „ratowanie bezruchu” w epoce wstrząsów. W swoich poglądach na drogi zbawienia był nie mniej utopijny niż jego przeciwnicy. Jego program został zaprojektowany z uwzględnieniem tej samej niewielkiej liczby czynników fundamentalnych (religia, oświecenie i uszlachetnienie moralności), co słowianofilów (wspólnota, religia, samowładztwo). O europejskich rewolucjach lat 40. mówił o upadku ludzkości w barbarzyństwo i anarchię oraz o nadejściu ery dominacji „miernoty”. W tych warunkach widział powołanie Rosji w „daniu we właściwym czasie rozwiązania wszystkich kwestii budzących spory w Europie”. O perspektywach socjalizmu zauważył nie bez przenikliwości, że „socjalizm zwycięży nie dlatego, że ma rację, ale dlatego, że jego przeciwnicy się mylą”. Przy całej sympatii dla rzymsko-katolickiego świata narodów, w którym znalazł harmonijne połączenie religii z polityką, a także z nauką i duchem przemian społecznych, złożył hołd owocom prawosławia w Rosji: oto owoce nie były nauką i wygodnym życiem, ale „duchową i mentalną strukturą człowieka – bezinteresownością serca i skromnością umysłu, cierpliwością i nadzieją, sumiennością i samozaparciem. Jemu zawdzięczamy wszystkie najlepsze cechy narodowe, naszą wielkość, wszystko, co nas wyróżnia spośród innych narodów i tworzy nasze losy. Czaadajew zauważył, że jesteśmy wezwani, aby być prawdziwym sumiennym sądem w wielu sporach, które toczą się przed wielkim trybunałem ludzkiego ducha i ludzkiego społeczeństwa. Do własnych zasług dla Rosji zaliczył „miłość do Ojczyzny w jej interesie, a nie we własnym”, a także chęć zdobycia własnych idei zamiast „reprezentowania idei”. Jego uogólnienia historii rosyjskiej i powszechnej miały korzystny wpływ na podobne prace wśród ludzi Zachodu i słowianofilów, a także na pozycję markiza de Custine, autora Rosji w 1839 roku. Jego rozważania na temat roli i losów życia cerkiewnego na prawosławnym Wschodzie i katolickim Zachodzie podjął i kontynuował Vl. Sołowow.

65. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE SŁOWIANÓW I ZACHODNIKÓW

Na przełomie lat 30-40. Wśród szlacheckiej inteligencji rozwinęły się dwa nurty myśli społecznej i politycznej pod warunkowymi nazwami słowianofilów i ludzi Zachodu, którzy w najlepszych tradycjach rosyjskich oświeconych i reformatorów dyskutowali o historycznych losach Rosji, jej miejscu i roli wśród innych narodów , cechy jej doświadczenia polityczno-prawnego w porównawczym zestawieniu historycznym z doświadczeniem Europy i ludów Wschodu.

Za początkowe wydarzenie w rozwoju idei wczesnych słowianofilów uważa się wymianę w 1839 r. Aleksander Stiepanowicz Chomiakow (1804-1860) и Iwan Wasiljewicz Kirejewski (1806-1856) w kwestii doświadczenia historycznego starej i nowej Rosji. Te dwa eseje trafiły następnie na listy pod tytułami „O starym i nowym” oraz „W odpowiedzi na AS Khomyakov”. Słowianofile wysunęli szereg nowych koncepcji i postanowień w ocenie przeszłych i współczesnych doświadczeń Rosji, w szczególności potrzebę ponownej oceny doświadczeń Rusi przedPiotrowej, znaczenie wspólnoty chłopskiej, samorządu terytorialnego, rolę zasady państwowej i relacji między prawem a zwyczajem w ramach ich ogólnej koncepcji wiedzy narodowej. Byli bezwarunkowymi przeciwnikami i krytykami pańszczyzny. Poddaństwo, według Chomiakowa, zostało wprowadzone przez Piotra. Rzeczywiste niewolnictwo chłopów istniało wcześniej w zwyczaju i nie było uznawane przez prawo. Dopiero za panowania Piotra „prawo zgodziło się wziąć odpowiedzialność za obrzydliwość niewolnictwa, już wprowadzonego zwyczajem”. W ten sposób prawo „uświęciło i zakorzeniło pełzające od dawna nadużycia arystokracji”.

W odpowiedzi Chomiakowowi Kirejewski zwrócił uwagę na błędność postawienia pytania: czy dawna Rosja była gorsza czy lepsza od obecnej, w której „porządek rzeczy podlega przewadze elementu zachodniego”. Struktura społeczna Rosji miała wiele różnic w stosunku do Zachodu. Zasługi w rozwoju wspólnotowych zwyczajów, które zastąpiły prawa, Kireevsky całkowicie przypisał kościołom i klasztorom. Nazywa też te ostatnie „świętymi embrionami niespełnionych uniwersytetów”. Ogólny wniosek Kirejewskiego, podobnie jak Chomiakowa, był taki, że w historii Rosji rzeczywiście istnieje „wzajemna walka dwóch zasad” i wiąże się to z pragnieniem „powrotu rosyjskiego lub wprowadzenia zachodniego stylu życia” , ale ta walka mimo wszystko nieświadomie sugeruje „coś trzeciego”. Słowianofile uważali zniesienie pańszczyzny i wprowadzenie nowego podziału pracy między władzę państwową (samowładztwo) a społeczeństwo (lud) za dwa pilne i obiecujące zadania w dziedzinie wewnętrznego życia politycznego.

Główną tezę innego zadania programowego sformułował Konstanty Siergiejewicz Aksakow w notatce „O stanie wewnętrznym Rosji”, wręczonej cesarzowi Aleksandrowi II w 1855 r. Obecny stan Rosji charakteryzuje się wewnętrzną niezgodą, ukrywaną bezwstydnymi kłamstwami. Rząd i „klasy wyższe” są ludziom obce, ich wzajemne stosunki nie są przyjazne, nie ufają sobie nawzajem: rząd nieustannie boi się rewolucji, lud jest skłonny widzieć nowy ucisk w każdym działaniu rządu . Ogólna konkluzja autora brzmiała: „Królowi – władza władzy, ludowi – władza opinii”. Naród rosyjski nie chce rządzić, szuka wolności nie politycznej, ale moralnej, społecznej. Prawdziwa wolność ludu jest możliwa tylko w ramach ograniczonej monarchii. Wybitnymi przedstawicielami ludzi Zachodu byli K.D. Kavelin i B.N. Cziczerin, który ostatecznie ewoluował w kierunku liberalizmu i stał się ideologicznymi prekursorami konstytucyjnych demokratów początku XX wieku.

66. GŁÓWNE KIERUNKI MYŚLI POLITYCZNEJ I PRAWNEJ ZACHODNIE EUROPY W PIERWSZEJ POŁOWIE XIX WIEKU

Życie społeczno-polityczne Europy Zachodniej w pierwszej połowie XIX wieku charakteryzowało się dalszym utrwalaniem się i umacnianiem porządku burżuazyjnego w tej części świata, zwłaszcza w takich krajach jak Anglia, Francja, Niemcy, Szwajcaria, Holandia, itp. Najistotniejsze prądy ideowe, które się wtedy wyłoniły i zadeklarowały, zdeterminowały się przez swój stosunek do tego procesu historycznego. Francuska rewolucja burżuazyjna końca XVIII wieku. dał potężny impuls do rozwoju kapitalizmu w Europie. Miał wielu przeciwników. Ustanowienie burżuazyjno-kapitalistycznego stylu życia spotkało się z wrogością ze strony kręgów szlachecko-arystokratycznych, feudalno-monarchistycznych, które traciły dawne przywileje i pragnęły przywrócenia starego, przedmieszczańskiego porządku. Kompleks ich idei kwalifikuje się jako konserwatyzm. Porządek kapitalistyczny był ostro potępiany przez przedstawicieli zupełnie innego obozu społecznego niż konserwatyści. Ta ostatnia składała się z proletaryzujących się mas robotniczych, zrujnowanych drobnych właścicieli itp. Następnie system kapitalistyczny pogrążył te warstwy w nędzy. Ratunku upatrywali w całkowitym odrzuceniu świata cywilizacji, opartego na własności prywatnej i ustanowieniu wspólnoty majątkowej. To antykapitalistyczne stanowisko zostało wyrażone przez socjalizm. Osobliwie wyglądał program innego nurtu ideologicznego, anarchizmu. Nie wszyscy jego zwolennicy byli wrogami burżuazji i własności prywatnej. Jednak niemal jednogłośnie sprzeciwiali się państwu w ogóle (wszelkiego rodzaju iw jakiejkolwiek formie), widząc w nim główną przyczynę wszelkiego zła społecznego. W związku z tym odrzucili kapitalistyczną państwowość, burżuazyjne ustawodawstwo itp. System kapitalistyczny, który utrwalał się w Europie Zachodniej, znalazł swoją ideologię w liberalizmie. W XNUMX-stym wieku był bardzo wpływowym nurtem politycznym i intelektualnym. Jego zwolennicy należeli do różnych grup społecznych. Ale jej zapleczem społecznym były przede wszystkim środowiska przedsiębiorcze (przemysłowe i handlowe), część biurokracji, osoby wolnych zawodów, profesorowie uniwersyteccy. Konceptualny rdzeń liberalizmu tworzą dwie fundamentalne tezy. Po pierwsze: wolność osobista, wolność każdej jednostki i własność prywatna to najwyższe wartości społeczne. Po drugie: realizacja tych wartości zapewnia nie tylko ujawnienie całego potencjału twórczego jednostki i jej pomyślność, ale jednocześnie prowadzi do rozkwitu całego społeczeństwa i jego państwowej organizacji. Szczyt rozprzestrzeniania się konserwatyzmu przypadł na pierwszą trzecią część ubiegłego stulecia. W przeciwieństwie do socjalizmu i liberalizmu konserwatyzm nie miał tak jasno określonego i stabilnego rdzenia pojęciowego. Dlatego też nie rozważano tutaj idei polityczno-prawnych właściwego konserwatywnego rodzaju. Dzięki ich nominacji i rozwojowi Joseph de Maistre (1753-1821) i Louis de Bonald (1754-1840) zasłynęli we francuskiej literaturze politycznej, Ludwig von Haller (1768-1854) i Adam Muller (1779-1829) zasłynęli w Niemiecki. O naukach społecznych XIX wieku. (w tym nauki o państwie i prawie) Pewny wpływ (przede wszystkim w metodologicznym warunki).

67. LIBERALIZM ANGIELSKI

Ostatnia tercja XVIII wieku - czas, w którym Anglia szybko stawała się, pod względem głównych wskaźników rozwoju społecznego, czołową potęgą kapitalistyczną na świecie. Złożyło się na to wiele czynników i towarzyszyło temu wiele charakterystycznych zjawisk. Angielska myśl polityczna i prawna na swój sposób opisywała, wyjaśniała i uzasadniała najważniejsze przemiany społeczno-historyczne zachodzące w kraju. Temat dobroczynnej roli własności prywatnej, jej ochrony i wspierania, temat indywidualnego aktywizmu, gwarancji nienaruszalności sfery życia prywatnego ludzi itp., stał się niemal centralny w naukach społecznych.

Dominowało przekonanie, że działaniami jednostki jako prywatnego właściciela kierują zarówno spontaniczne impulsy, jak i świadoma, trzeźwa kalkulacja, aby wydobyć ze swoich działań maksymalne osobiste korzyści. Znaczący wkład w rozwój tego rodzaju idei wnieśli m.in Jeremy Bentham (1748-1832). Był twórcą teorii utylitaryzmu, która obejmowała szereg idei społecznych i filozoficznych Hobbesa, Locke'a, Hume'a i francuskich materialistów XVIII wieku. (Helvetia, Holbach). Wolność i prawa jednostki były dla Benthama prawdziwymi ucieleśnieniami zła, dlatego ich nie rozpoznawał i odrzucał oraz w ogóle odrzucał szkołę prawa naturalnego oraz akty polityczno-prawne powstałe pod jej wpływem. Ostro krytyczny stosunek Benthama do szkoły prawa naturalnego znalazł także wyraz w zaprzeczeniu idei rozróżnienia prawa od prawa. Powód odrzucenia tej idei jest raczej nie tyle teoretyczny, co pragmatyczny i polityczny. Nie podzielał także poglądu, że społeczeństwo i państwo powstały w historii poprzez zawarcie odpowiedniej umowy między ludźmi. W kwestiach organizacji władzy państwowej Bentham zajął demokratyczne stanowisko. Potępiał monarchię i arystokrację dziedziczną oraz był zwolennikiem republikańskiej struktury państwa, w której miały zostać rozdzielone trzy główne gałęzie władzy (ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza).

Anglia – kolebka europejskiego liberalizmu – dała w XIX wieku. świecie wielu jego godnych przedstawicieli. Ale nawet wśród nich, ze swoją oryginalnością i siłą wpływu na życie ideowe epoki, na późniejsze losy myśli liberalno-demokratycznej, Johna Stuarta Milla (1806-1873). Poglądy tego klasyka liberalizmu na państwo, władzę, prawo, prawo przedstawił on w takich dziełach, jak „O wolności”, „Rząd przedstawicielski”, „Podstawy ekonomii politycznej” (zwłaszcza piąta księga „Podstaw” - „O wpływie rządu”). Rozpoczynając działalność naukową i literacką jako zwolennik utylitaryzmu benthamowskiego, Mill następnie odsunął się od niego. Doszedł np. do wniosku, że wszelka moralność nie może opierać się wyłącznie na postulacie osobistej korzyści ekonomicznej jednostki i na przekonaniu, że zaspokojenie egoistycznych interesów każdego indywidualnego człowieka niemal automatycznie doprowadzi do dobrobytu. wszystkich. Jego zdaniem zasada osiągania szczęścia osobistego może „zadziałać”, jeśli tylko będzie nierozerwalnie, organicznie powiązana z inną myślą przewodnią: ideą konieczności zharmonizowania interesów, zharmonizowania zresztą nie tylko interesów poszczególnych jednostek, ale także interesy społeczne. Milla cechuje orientacja na konstruowanie „moralnych”, a zatem (w jego rozumieniu) prawidłowych modeli ustroju polityczno-prawnego społeczeństwa. Najwyższym przejawem moralności i cnoty, zdaniem Milla, jest idealna szlachetność, która znajduje wyraz w ascezie na rzecz szczęścia innych, w bezinteresownej służbie społeczeństwu. Wszystko to może być tylko losem wolnego człowieka. Wolność jednostki jest „wysokością władczą”, z której Mill rozważa swoje kluczowe problemy polityczne i prawne.

68. LIBERALIZM FRANCUSKI

Ideologia antyfeudalna burżuazji francuskiej pierwszej połowy XIX wieku. wyrażane przez wielu utalentowanych myślicieli politycznych. Wśród nich najważniejsze są B. Stała и A. Tocqueville’a.

Większość prac dotyczy polityki, władzy, państwa Benjamin Constant (1767-1830), którego badacze uważają za duchowego ojca liberalizmu na kontynencie europejskim, pisał w latach 1810-1820. Następnie zebrał je i zebrał w „Kurs polityki konstytucyjnej”, który przedstawił liberalną doktrynę państwa w wygodnej, systematycznej formie. Trzon konstrukcji polityczno-teoretycznych Constanta stanowi problem wolności jednostki. Dla współczesnego Europejczyka ta wolność jest czymś odmiennym od wolności, jaką posiadali ludzie w świecie starożytnym. Dla starożytnych Greków i Rzymian polegała ona na możliwości zbiorowego sprawowania przez obywateli władzy zwierzchniej, na zdolności każdego obywatela do bezpośredniego uczestniczenia w sprawach państwa. Wolność współczesnego Europejczyka to niezależność osobista, autonomia, bezpieczeństwo, prawo do wpływu na rząd. Bezpośredni, trwały udział każdej jednostki w wykonywaniu funkcji państwa nie należy do ściśle obowiązkowych elementów tego rodzaju wolności. Materialna i duchowa autonomia osoby, jej niezawodna ochrona prawna są dla Constanta na pierwszym miejscu, nawet gdy rozważa problem wolności jednostki w praktycznym sensie politycznym. Tym wartościom muszą być podporządkowane cele i struktura państwa. Nowoczesne państwo musi mieć formę monarchii konstytucyjnej. Nieprzypadkowo preferowany jest ustrój konstytucyjno-monarchiczny. W osobie monarchy konstytucyjnego wspólnota polityczna uzyskuje według Constanta „władzę neutralną”. Znajduje się poza trzema „klasycznymi” władzami (ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą), jest od nich niezależna, a zatem zdolna (i zobowiązana) do zapewnienia ich jedności, współpracy i normalnego działania.

Znany rodak i współczesny Constant Alexis de Tocqueville (1805-1859). Przedmiotem jego największych zainteresowań były teoretyczne i praktyczne aspekty demokracji, w których widział najważniejsze zjawisko epoki. Demokracja jest rozumiana szeroko. Uosabia system społeczny przeciwny feudalnemu i nie zna granic między wyższą i niższą klasą społeczeństwa. Ale jest to także forma polityczna, która ucieleśnia dany porządek społeczny. Sednem demokracji jest zasada równości, która nieubłaganie zatriumfowała w historii. Wolność i równość są zdaniem Tocqueville’a zjawiskami różnego porządku. Relacja między nimi jest niejednoznaczna. Różny jest także stosunek ludzi do nich. Tocqueville twierdzi, że ludzie przez cały czas wolą równość od wolności. Ludziom przychodzi to łatwiej i jest odbierane z uczuciem przez zdecydowaną większość. Dla Tocqueville’a największa społeczna wartość wolności jest oczywista. Tylko dzięki niemu jednostka ma możliwość samorealizacji, pozwala społeczeństwu na trwały dobrobyt i postęp. Tocqueville jest przekonany, że nowoczesna demokracja jest możliwa tylko w ramach unii równości i wolności. Równość doprowadzona do skrajności tłumi wolność i powoduje despotyzm. Z kolei rządy despotyczne sprawiają, że równość traci sens. Ale nawet bez równości jako podstawowej zasady demokracji wolność jest krótkotrwała. Problem, zdaniem Tocqueville’a, polega z jednej strony na pozbyciu się wszystkiego, co przeszkadza w ustaleniu rozsądnej równowagi równości i wolności, akceptowalnej dla współczesnej demokracji. Z drugiej strony rozwój instytucji polityczno-prawnych zapewniających utworzenie i utrzymanie takiej równowagi.

69. LIBERALIZM NIEMIECKI

Ruch liberalny na ziemiach niemieckich rozpoczął się w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku. W przededniu rewolucji 1848-1849. w Niemczech osiągnął znaczną wysokość. Zarówno pod względem skali i organizacji, jak i pod względem dojrzałości ideowej i teoretycznej. Wczesny liberalizm niemiecki – ten, który narodził się i ugruntował w okresie przedrewolucyjnym – był par excellence „ruchem konstytucyjnym”. W jej ramach wypracowano i zaproponowano różne modele ładów politycznych i prawnych pożądanych dla państw niemieckich. Niemiecki liberalizm w pierwszej połowie XIX wieku. reprezentowani przez Friedricha Dahlmanna, Roberta von Mola, Karla Rottka i Karla Welkera, Juliusa Fröbela i innych. Ich poglądy i działalność znacząco wpłynęły na polityczny i duchowy klimat ówczesnych Niemiec. Ogólnoeuropejską sławę przyniosły przede wszystkim dzieła Wilhelma von Humboldta i Lorenza Steina, przesiąknięte ideami liberalnymi.

Wilhelm von Humboldt (1767-1835) wraz z I. Kantem, którego twórczość wywarła na niego duży wpływ, stoi u początków niemieckiego liberalizmu. Główne dzieło polityczne Humboldta „Doświadczenie w ustalaniu granic działalności państwa”, napisane w 1792 r., zostało opublikowane dopiero w 1851 r. Ogólnym stanowiskiem, z jakim Humboldt podchodzi do państwa, jest stanowisko humanistycznego indywidualizmu. Zajmuje je nie tyle samo państwo, ile osoba w stosunku do państwa. Głównym zadaniem rozwiązanym w „Doświadczeniu” jest „znalezienie najkorzystniejszego stanowiska dla osoby w państwie”. Humboldt trzyma się tego, co nauki społeczne rozpoczęły się w XVIII wieku. linie podziału społeczeństwa („społeczeństwa obywatelskiego”) i państwa. Aspektami tego rozróżnienia są dla niego różnice między:

1) system instytucji narodowych (organizacji, związków, wszelkich innych stowarzyszeń tworzonych oddolnie przez same jednostki) oraz instytucji i służb państwowych;

2) „prawo naturalne i zwyczajowe” oraz prawo stanowione tworzone bezpośrednio przez państwo;

3) „człowiek” i „obywatel”. Z jego punktu widzenia społeczeństwo jest zasadniczo ważniejsze niż państwo, a człowiek to coś znacznie więcej niż obywatel – członek związku politycznego („państwowego”). Z tego samego powodu „prawo naturalne i zwyczajowe” powinno być jedyną podstawą prawa stanowionego, naczelną zasadą przy opracowywaniu i stanowieniu prawa państwowego. Celem istnienia państwa jako takiego jest służenie społeczeństwu: „Prawdziwym zakresem działania państwa będzie wszystko, co może ono uczynić dla dobra społeczeństwa”. Ale za abstrakcją „społeczeństwa” Humboldt stara się zobaczyć, jak każda jednostka tworzy społeczeństwo jednostki. Stąd teza – „ustrój państwowy nie jest celem samym w sobie, jest jedynie środkiem do rozwoju człowieka”.

Lorenz Stein (1815-1890) jest właścicielem wielu fundamentalnych studiów na temat społeczeństwa, państwa, prawa i rządu. Szczególnie interesujące są takie prace Steina, jak „Historia ruchu społecznego we Francji od 1789 do dnia dzisiejszego” (pierwszą księgą tej trzytomowej publikacji jest „Koncepcja społeczeństwa”), „Doktryna zarządzania”, „Teraźniejszość i przyszłość nauki o państwie i prawie Niemiec”. Liberalizm Steina wyrażał się wyraźnie w tym, że na pierwszym planie swojej doktryny społeczno-politycznej stawiał kwestię jednostki, jej praw, jej własności. Główny motyw kierujący jednostką Stein upatruje w pragnieniu samorealizacji, której istotą jest nabywanie, przetwarzanie, wytwarzanie i pomnażanie dóbr. Każde dobro wytworzone przez osobę należy do niej, jest z nią utożsamiane i dlatego staje się tak samo nienaruszalne jak ona sama. Ta nienaruszalność dobra jest prawem. Złączona prawnie z osobą w jedno nienaruszalne, całościowe dobro jest własnością.

70. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE IDEOLOGÓW SOCJALIZMU

W pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku, kiedy liberałowie dążyli do wzmocnienia, ulepszenia i gloryfikacji porządku burżuazyjnego (system kapitalistycznej własności prywatnej, swoboda przedsiębiorczości, konkurencja itp.), w Europie Zachodniej pojawili się myśliciele, którzy podporządkowali te porządki bezstronnej krytyki i opracowanych projektów na rzecz społeczeństwa, które (w ich mniemaniu) będą w stanie uwolnić się od wyzysku i ucisku, zapewnić każdej jednostce godne życie. Przede wszystkim mówimy o systemach poglądów A. Saint-Simona, C. Fouriera i R. Owena.

wyświetlenia Henri de Saint-Simon (1760-1825) o państwie i prawie determinowała jego koncepcja postępu historycznego. Uważał, że społeczeństwo ludzkie naturalnie rozwija się w linii rosnącej. Przechodząc od jednego etapu do drugiego, dąży do swojego „złotego wieku”. Etap teologiczny, który obejmował czasy starożytności i feudalizmu, zostaje zastąpiony etapem metafizycznym. Po tym rozpocznie się pozytywny etap; zostanie ustanowiony system społeczny, który sprawi, że „życie ludzi stanowiących większość społeczeństwa będzie najszczęśliwsze, zapewniając im maksymalne środki i możliwości zaspokojenia ich najważniejszych potrzeb”. Jeśli na pierwszym etapie dominacja w społeczeństwie należała do księży i panów feudalnych, na drugim - do prawników i metafizyków, to na trzecim - do naukowców i przemysłowców. A. Saint-Simon proponował rozpoczęcie radykalnej transformacji starego ustroju od częściowych reform: likwidacji dziedzicznej szlachty, wykupu ziemi od właścicieli nie zajmujących się rolnictwem, złagodzenia sytuacji chłopów itp. Wprowadzenie ustroju industrialnego na pozytywnym etapie historii nie będzie wymagało zniszczenia tradycyjnych form państwowo-prawnych. Pozostanie instytucja monarchy, pozostanie rząd (ministerstwa) i instytucje przedstawicielskie. Ale cała pełnia władzy świeckiej skupi się w nowo utworzonym parlamencie - Radzie Przemysłowców.

Czołowy angielski socjalista Roberta Owena (1771-1858) Mówił już w okresie rewolucji przemysłowej i spowodowanego nią zaostrzenia się konfliktów klasowych nieodłącznie związanych ze społeczeństwem kapitalistycznym. Centralnym ogniwem jego systemu poglądów jest doktryna o charakterze osoby. R. Owen wyszedł z faktu, że charakter człowieka jest wynikiem interakcji naturalnej organizacji jednostki i jej otoczenia. Jeżeli naturę, świadomość i losy ludzi kształtuje środowisko zewnętrzne, a takie są stosunki kapitalistyczne, to one są odpowiedzialne za ciemność i ignorancję mas, upadek moralności, dominację ducha chciwości i nienawiści, i są odpowiedzialni za ludzkie życie okaleczone przez wszelkiego rodzaju wady. Głównym winowajcą wszelkiego zła społecznego jest własność prywatna. Potępiając ówczesny porządek społeczno-ekonomiczny, R. Owen zdawał sobie jednocześnie sprawę, że postęp sił wytwórczych dokonujący się w kapitalizmie, rozwój wielkiego przemysłu (rozprzestrzenianie się systemu fabrycznego), powstanie i rozpowszechnienie wykorzystanie wiedzy naukowej i technicznej rodzi „potrzebę innej i wyższej struktury społeczeństwa”. W przejściu do nowego społeczeństwa pomogą jednostki i grupy ludzi, którzy dysponują niezbędnym kapitałem i kierują się dobrą wolą. Tymi ludźmi mogą być monarchowie, ministrowie, arcybiskupi, właściciele ziemscy, przemysłowcy, w ogóle zamożni filantropi, ale także całe hrabstwa, parafie, stowarzyszenia mieszczaństwa, rolnicy, kupcy, rzemieślnicy, sami robotnicy fabryczni. Utopizm takiego założenia jest oczywisty.

71. TEORETYCZNE ŹRÓDŁA MARKSISTOWSKIEGO ROZUMIENIA PAŃSTWA I PRAWA

Geneza doktryny Marksa i Engelsa O państwie i prawie została przygotowana i stymulowana splotem wydarzeń gospodarczych i społeczno-politycznych w historii Europy Zachodniej w pierwszej połowie XIX wieku. Twórcy marksizmu wydali ostateczne sądy na temat stanu współczesnego społeczeństwa Europy Zachodniej w „Manifeście Partii Komunistycznej” – programie Związku Komunistów. Kapitalizm, który zatriumfował w tym społeczeństwie, osiągnął, ich zdaniem, szczyt, granicę swojego rozwoju i nie radzi sobie już z tymi potężnymi środkami produkcji i wymiany, które dojrzały w łonie burżuazyjnych stosunków. Te ostatnie zaczęły wyraźnie przeszkadzać we wzroście sił wytwórczych, stając się hamulcem postępu społecznego. Burżuazja nie tylko wykuła broń, która niesie śmierć, ale także zrodziła ludzi, którzy tej broni użyją przeciwko niej - nowoczesnych robotników, proletariuszy. Ona sama nie jest już w stanie pozostać klasą rządzącą. Kapitalizm jako typ organizacji społecznej całkowicie się wyczerpał. Walka klasowa proletariuszy przeciwko burżuazji zbliża się do końca. Bezpośrednim praktycznym celem proletariuszy, którzy konsolidują się w niezależną klasę, jest obalenie panowania burżuazji, zdobycie władzy politycznej. Taka sumaryczna ocena ustroju burżuazyjnego, stanu społeczeństw Europy Zachodniej w połowie i drugiej połowie XIX wieku. Marks i Engels trzymali się mocno przez całą swoją późniejszą pracę. Oczywiście od czasu do czasu do tej oceny dokonywano pewnych korekt, uzupełnień itp. Jednak dwa punkty pozostały w niej niezachwiane. Po pierwsze, przekonanie, że wreszcie powstała prawdziwa nauka o społeczeństwie, przewyższająca wszelkie inne nauki i że uzyskano prawdziwą wiedzę o kapitalizmie jako takim, o kapitalizmie jako formacji społeczno-ekonomicznej. Po drugie, istniejący wówczas w przodujących krajach burżuazyjnych kapitalizm jest zasadniczo gotowy do rewolucji socjalistycznej i znajduje się prawie w przededniu jej dokonania. Należy pamiętać, że Marks i Engels musieli studiować „anatomię” i „fizjologię” społeczeństwa zorganizowanego przez państwo, co zrobił Rousseau. Ich zainteresowanie wzbudziły jego poglądy na demokrację jako normę politycznej egzystencji jednostek zjednoczonych dla wspólnego życia i działania w jednym społeczeństwie. Według Rousseau rdzeniem demokracji jest zasada suwerenności ludu, supremacji i suwerenności ludu w państwie. Marksistowska koncepcja polityczno-prawna ukształtowała się nie bez wpływu poglądów wybitnych francuskich historyków epoki Restauracji O. Thierry, O. Mój, F. Giza i inni. Naukowcy ci potrafili realistycznie spojrzeć na fakty ścisłej zależności ustroju państwowego, instytucji prawnych od materialnych warunków życia społecznego, od walki klasowej, jaka miała miejsce w historii. Wierzyli, że: instytucje polityczne, normy prawne są tworzone przez społeczeństwo, są odzwierciedleniem ustroju społecznego, nadrzędnym w stosunku do nich; wtedy instytucje polityczne i prawne generowane przez społeczeństwo same zaczynają wpływać na życie społeczne, je modyfikować. W większym stopniu twierdzenia o klasach i walce klas opracowane przez wspomnianych historyków okazały się zgodne z ideami ideowymi Marksa i Engelsa. Oto niektóre z nich. Społeczeństwo jest głęboko podzielone na klasy, które różnią się od siebie cechami społecznymi, majątkowymi i prawnymi. Każda z klas niezmiennie dąży do ustanowienia rządu, którego potrzebuje.

72. LOSY PAŃSTWA I PRAWA W FORMACJI KOMUNISTYCZNEJ

Oprócz racji klasowych, a właściwie wewnętrznych naukowych, które skłoniły Marksa i Engelsa do zajęcia się kwestią przyszłości państwa i prawa, istniał jeszcze inny punkt – ideologiczny, który wymagał szczególnej uwagi tej kwestii. „Manifest Partii Komunistycznej” wyraźnie i jednoznacznie sformułował ideę: „Kiedy różnice klasowe znikną w toku rozwoju i cała produkcja zostanie skoncentrowana w rękach zrzeszenia jednostek, wówczas władza publiczna straci swój charakter polityczny”. Marks i Engels przewidują nieuchronność zmiany charakteru władzy publicznej w przyszłym społeczeństwie (utratę jej cech władzy politycznej). Marks sugeruje, że wraz z całkowitym zwycięstwem klasy robotniczej (eliminacja stosunków własności prywatnej i antagonizmów społecznych z życia społeczeństwa) skończy się panowanie klasowe proletariatu. Ale istnienie państwowości wcale się po tym nie skończy. To pozostanie i będzie działać. Znacząco zmieni się jednak jego charakter: straci swój dawny „polityczny sens”. Chociaż istnienie państwowości nie kończy się wraz z całkowitym zwycięstwem proletariatu, to jednak ma ona również ostateczną granicę. Tak jak państwo „pojawia się dopiero na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa, tak samo zniknie, gdy tylko społeczeństwo osiągnie etap, który jeszcze nie został osiągnięty” – zauważa Marks. Kontynuując ten tok myśli Marksa, Engels formułuje pryncypialne stanowisko Marksa i jego własne w kwestii powstania i obumierania państwa: „Tak więc państwo nie istnieje od wieczności. Były społeczeństwa, które radziły sobie bez tego, które nie miały pojęcia o państwie i władzy państwowej. Na pewnym etapie rozwoju gospodarczego, który nieuchronnie wiązał się z podziałem społeczeństwa na klasy, państwo stało się koniecznością z powodu tego podziału. Zbliżamy się obecnie szybko do takiego stopnia rozwoju produkcji, w którym istnienie tych klas nie tylko przestało być koniecznością, ale stało się bezpośrednią przeszkodą w produkcji. Klasy znikną tak samo nieuchronnie, jak nieuchronnie powstawały w przeszłości. Wraz ze zniknięciem klas nieuchronnie zniknie państwo. Społeczeństwo, które organizuje produkcję w nowy sposób na zasadzie wolnego i równego zrzeszenia producentów, wyśle całą machinę państwową tam, gdzie będzie jej właściwe miejsce: do muzeum starożytności, obok kołowrotka i z topór z brązu. Marks i Engels wierzyli, że komunizm będzie wysoce zorganizowanym, harmonijnym i systematycznie rozwijającym się „związkiem wolnych ludzi”. Jak żaden inny system przed nim, będzie potrzebował ujednoliconego i opartego na nauce zarządzania najważniejszymi aspektami życia społecznego. Instrumentem takiego przywództwa, środkiem usprawnienia i optymalizacji tej struktury społecznej będzie władza publiczna, która otrzyma odpowiednią realizację materialną, organizacyjną i techniczną w systemie odpowiednich instytucji, powiązań i procedur. Potępiają taki komunistyczny porządek, który ogłasza poświęcenie i ascezę jako cnotę, który zastępuje racjonalną organizację życia społecznego ustanowieniem kontroli nad każdym krokiem członków społeczeństwa, który ukrywa centralne instytucje władzy przed oczami publiczne, od ludzi pracy.

73. EUROPEJSKA MYŚL POLITYCZNA I PRAWNA DRUGIEJ POŁOWY XIX WIEKU

Druga połowa XIX wieku w Europie (przede wszystkim w Europie Zachodniej) wyróżnia się szeregiem charakterystycznych cech. W wielu krajach kontynentu porządek burżuazyjny jest mocno zakorzeniony. Kapitalistyczna gospodarka rynkowa ze swoją złożoną infrastrukturą jest dalej rozwijana. W praktyce wdrażane są instytucje, które zapewniają włączanie coraz szerszych warstw społeczeństwa w proces polityczny. Następuje stopniowa demokratyzacja tego procesu. Ruch na rzecz rozszerzenia praw politycznych i społecznych jednostki, na rzecz wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego przybiera na sile i odnosi pewne sukcesy. Proletariat wkracza na arenę publiczną jako niezależna zorganizowana siła, tworząc własne związki zawodowe, partie, prasę i aktywnie broniąc własnych interesów klasowych. Coraz wyraźniej główna linia konfrontacji ideologicznej zaczyna toczyć się nie między zwolennikami starego, feudalno-monarchistycznego ustroju a zwolennikami ustroju burżuazyjnego. Teraz dzieli obóz zwolenników tego systemu i zwolenników przemian socjalistycznych. Nie oznacza to jednak całkowitej jedności poglądów politycznych i prawnych tych, którzy w taki czy inny sposób opowiadali się za zachowaniem status quo. Wręcz przeciwnie, rozpiętość wśród nich idei politycznych i prawnych była bardzo duża: od liberalno-demokratycznej po elitarną, autorytarną itp. Podstawa ideologiczna takich idei była równie niejednorodna. XNUMX wiek odziedziczył po XVIII wieku koncepcję postępującego ruchu ludzkości. Idea postępu, tj. idea naturalnego przejścia od niższych form cywilizacji do wyższych i doskonalszych była obecna w ogólnych stanowiskach teoretycznych wielu ówczesnych badaczy państwa i prawa. Wiek Oświecenia przekazał swojemu następcy także ideę racjonalnej struktury świata, wiarę w potęgę ludzkiego umysłu, zdolnego pojąć tajemnice naturalnej i społecznej egzystencji. Oczywiście nie każdy teoretyk państwa i prawa wypowiadał się pod sztandarem racjonalizmu, ale nie ulega wątpliwości, że w XIX wieku. postawy racjonalistyczne jako całość są mocno ugruntowane w naukach społecznych. Wpływowy ruch intelektualny w XIX wieku. był pozytywizm. Stało się to swego rodzaju reakcją na niezdolność dominujących wcześniej spekulatywnych systemów filozoficznych do rozwiązania problemów wynikających z szybkiego rozwoju sił wytwórczych, wiedzy technicznej, nauk przyrodniczych i społecznych. Jej twórcy i ich zwolennicy próbowali odrzucić konstrukty „metafizyczne” (tradycyjna filozofia, ideologia itp.) i studiować wyłącznie materiał czysto empiryczny, wierząc, że tylko poprzez „bezwarunkowe” działanie na samych „czystych” faktach można zbudować prawdziwą naukę społeczną, w tym orzecznictwo. W drugiej połowie XIXw. nasilił się nurt płynący od nauk przyrodniczych do społecznych. Dawni liderzy – dyscypliny cyklu fizycznego i matematycznego – ustąpili miejsca biologii. Dlatego teoria ewolucji, która zdominowała praktycznie wszystkie nauki przyrodnicze, wywarła wielki wpływ na myśl społeczną. Idee organicyzmu, który umożliwia analizowanie różnych obiektów społecznych nie według modelu maszyny, stabilnej jednostki mechanicznej, ale jako integralnych, zmieniających się i rozwijających formacji, stały się atrakcyjne dla socjologów. Panorama życia umysłowego drugiej połowy XIX wieku.

74. NEOKANTIANSKA DOKTRYNA PRAWA. R. STAMMLERA

Tradycyjne dla niemieckiej myśli politycznej i prawnej starania o zbudowanie naukowej wiedzy prawniczej, opartej na filozofii, podjęli m.in Rudolf Stammler (1856-1938). Peru Stammlera posiada szereg prac o profilu teoretyczno-prawnym: „Ekonomia i prawo z punktu widzenia materialistycznego rozumienia historii”, „Doktryna słusznego prawa”, „Teoria prawoznawstwa”. Filozoficzną podstawą poglądów Stammlera na temat prawa jest neokantyzm w jego wersji, który rozwinął tzw. szkoła marburska (G. Kohen, p. Natorpa i innych). Zwolennicy tego nurtu w filozofii uważali, że podmiot poznania jest tożsamy z pojęciem podmiotu, a sam byt jest zbiorem relacji czysto pojęciowych. Celem filozofowania jest twórcza praca nad tworzeniem obiektów intelektualnych wszelkiego rodzaju, a jednocześnie refleksja, analiza takiej pracy. Stammler, podzielający na ogół założenia filozoficzne i polityczne marburskiej szkoły neokantyzmu, krytykował materialistyczną koncepcję historii, materializm społeczny (tj. Marksizm). Odrzuca fundamentalną marksistowską tezę o prymacie gospodarki, życia gospodarczego i wtórnego charakteru prawa, instytucji politycznych, tezę o podporządkowaniu prawa ekonomii. Doktryna marksistowska wydaje się Stammlerowi niedokończona i nieprzemyślana z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że w marksizmie nie ma krytycznej analizy i opartych na dowodach, szczegółowych wyjaśnień kluczowych pojęć, którymi się posługuje: społeczeństwa, zjawisk ekonomicznych, społecznego sposobu produkcji itp. Po drugie dlatego, że marksizm nie ujawnia, jaki stopień konieczności uznaje za nadchodzące przekształcenia prawa; prosty wgląd w oczekiwany przebieg rozwoju nie może, zdaniem Stammlera, zastąpić systemu argumentów naukowych. Ogólna koncepcja prawa zaproponowana przez Stammlera wygląda na nieco skomplikowaną i niejasną: „Nienaruszalna autokratyczna regulacja życia społecznego ludzi”. Z szeregu wyjaśnień Strainlera możemy wywnioskować, o co tu w praktyce chodzi. Po pierwsze, ma na celu odróżnienie „prawnej” jako „woli autokratycznej” (roszczenia do dominacji nad jednostkami podlegającymi prawu, niezależnie od ich zgody lub niezgody) od norm moralnych. Po drugie, rozróżnienie „słuszności” od „arbitralności” (działań ustawodawcy sprzecznych z ogólnymi zasadami prawa). Po trzecie, wskazać jako decydującą cechę prawa jego „nienaruszalność”, przez co należy rozumieć pragnienie tego, kto ustanawia normę, aby sam był nią związany; dopóki taka zależność istnieje w równym stopniu dla podwładnego, jak i dla tego, kto ustanowił normę, dopóki oboje jednakowo obowiązuje, prawo istnieje. Stammler rozróżnia prawo jako całość na sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Ideą takiego rozróżnienia jest docelowo udowodnienie: „Nie istnieją żadne szczególne przepisy prawne, które zawierałyby bezwarunkowy układ w swojej warunkowej treści”. Innymi słowy, nie ma przepisów prawnych, które byłyby raz na zawsze sprawiedliwe lub wyłącznie niesprawiedliwe we wszystkich sytuacjach. Samo prawo w swojej istocie charakteryzuje się wolą osiągnięcia obiektywnie sprawiedliwego uporządkowania życia społecznego, jest wewnętrznie nacechowane dążeniem do ideału społecznego. Ale to (wola) nigdy ostatecznie nie zatrzymuje się w żadnym punkcie historycznym. Następuje ciągła zmiana treści, które wcześniej uważano za słuszne pod względem materialnym, „a przeznaczeniem ludzkości jest zawsze pielęgnowanie coraz lepszego zrozumienia tego, co jest sprawiedliwe w pewnych kwestiach”. Tym samym Stammler wprowadza do systemu swoich poglądów prawnych zasadę rozwoju, której ucieleśnieniem jest kategoria „prawa naturalnego o zmiennej treści”. Jej duch okazał się zgodny z tym, co przyszło w XX wieku.

75. Idee polityczne H. Spencera

Herberta Spencera (1820-1903) należy do grona zdolnych samouków, którzy nie otrzymali w swoim czasie systematycznego wykształcenia, a mimo to zdobyli rozległą wiedzę z różnych dziedzin. Spencer bardzo interesował się biologią, psychologią, etnografią, historią. Punktem wyjścia Spencera do oceny struktur społecznych i innych części agregatów politycznych było stanowisko, że społeczeństwo istnieje dla dobra wszystkich członków, a nie jego członkowie istnieją dla dobra społeczeństwa. Odwołując się do historii powstania państwa i instytucji politycznych, Spencer argumentował, że początkowe zróżnicowanie polityczne wynika ze zróżnicowania rodziny – kiedy to mężczyźni stają się klasą panującą w stosunku do kobiet. Równocześnie dochodzi do zróżnicowania klasowego mężczyzn (niewolnictwo domowe), co prowadzi do zróżnicowania politycznego, gdyż w wyniku zaborów wojskowych i niewoli zwiększa się liczba osób zniewolonych i zależnych. Wraz z utworzeniem się klasy niewolników-więźniów „rozpoczyna się polityczny podział (zróżnicowanie) między strukturami rządzącymi a strukturami podporządkowanymi, który przechodzi przez coraz wyższe formy ewolucji społecznej”. Wraz z rozszerzaniem się praktyki podboju komplikuje się struktura klasowa – powstają różne stany, wyodrębnia się specjalna warstwa rządząca, a tym samym komplikuje się struktura polityczna. W toku łączenia wysiłków w imię celów militarnych wzrasta rola „kooperacji przymusowej”, co prowadzi do utraty indywidualności wśród jej uczestników (np. własność państwa). W tym czasie zachowanie podstaw społecznych staje się celem najważniejszym, podczas gdy zachowanie każdego członka społeczeństwa jest celem drugorzędnym. Status hierarchicznego podporządkowania jest najbardziej niezwykłą cechą rządu wojskowego: od despoty do niewolnika, każdy jest panem tych poniżej i podwładnymi tych powyżej w tej hierarchii. Jednocześnie regulacja zachowań w takim społeczeństwie i pod rządami takiego rządu jest nie tylko zakazem, ale i zachętą. Nie tylko ogranicza, ale także zachęca, nie tylko zabrania, ale także nakazuje określone zachowania. Spencer uważa przemysłowy (industrialny) typ organizacji społeczeństwa za inny, przeciwstawny system organizacji i zarządzania. Charakteryzuje się dobrowolną, a nie przymusową współpracą, swobodą handlu i handlu, nienaruszalnością własności prywatnej i wolności osobistej, reprezentatywnym charakterem instytucji politycznych, decentralizacją władzy oraz zapewnianiem sposobów godzenia i zaspokajania różnych interesów społecznych. Ton wszystkiemu nadaje konkurencja przemysłowa („pokojowa walka o byt”), odbywająca się w atmosferze zniesienia barier klasowych, odrzucenia zasady dziedziczenia przy obsadzaniu stanowisk publicznych. Poczucie sprawiedliwości i obyczajów społeczeństwa przemysłowego charakteryzuje się dominacją poczucia wolności osobistej i inicjatywy, poszanowaniem prawa własności i wolności osobistej innych osób, mniejszym stopniem podporządkowania się władzy władz, w tym m.in. autorytetów religijnych, zanik służalczości, ślepy patriotyzm i szowinizm itp. W przejściu od społeczeństwa wojskowego do typu przemysłowego Spencer dostrzegł wzór ogólnej ewolucji społeczno-politycznej, który częściowo zbiegł się w czasie z procesem historycznego przejścia od wysoce zhierarchizowanego i zjednoczonego militarnie systemu feudalnego do społeczeństwa opartego na wymiana towarowa, podział pracy oraz wysoko cenione prawa osobiste i wolności jednostki. Następnie, już w XX wieku, te konstrukcje i cechy Spencera zostały zapożyczone i wbudowane w społeczne koncepcje „społeczeństwa przemysłowego” (R.

76. DOKTRYNA POLITYCZNA I PRAWNA F. NIETZSCHE

Fryderyk Wilhelm Nietzsche (1844-1900) - jedna ze znaczących postaci w historii myśli filozoficznej i polityczno-prawnej. Zagadnienia polityki, państwa i prawa poruszane są w szczególności w takich jego utworach jak „Państwo greckie”, „Wola władzy”, „Tako rzecze Zaratustra”, „Poza dobrem i złem”, „Pochodzenie moralności” itp.

Państwo, prawo, legislacja, polityka to w koncepcji Nietzschego narzędzia, środki i instrumenty usługowe kultury, która z kolei jest przejawem, odkrywaniem i kształtowaniem kosmicznej w swojej skali walki sił i woli. Chęć gromadzenia sił i powiększania władzy interpretuje przez niego jako specyficzną właściwość wszelkich zjawisk, także społecznych i polityczno-prawnych. Uważał, że idee o postępowym charakterze rozwoju są błędne. Wartość według Nietzschego to najwyższa ilość władzy, jaką dana osoba jest w stanie zdobyć. Ludzkość jest tylko środkiem, a nie celem. To właśnie nieliczne wielkie osobistości (jak Cezar, Napoleon), pomimo krótkiego trwania ich istnienia i nieprzekazywalności ich cech w drodze dziedziczenia, stanowią według Nietzschego jedyny sens, cel i uzasadnienie tego, co jest dzieje i cała walka różnych woli o władzę. Nietzsche charakteryzuje całą historię społeczno-polityczną jako walkę dwóch woli władzy - woli silnych (gatunki wyższe, władcy arystokraci) i woli słabych (masy, niewolnicy, tłumy, stada). Arystokratyczna wola władzy, według Nietzschego, jest instynktem wznoszenia się, wolą życia; niewolnicza wola władzy jest instynktem upadku, wolą śmierci, niczego. Kultura wysoka jest arystokratyczna, ale dominacja „tłumu” prowadzi do degeneracji kultury, do dekadencji. Moralność jest bronią niewolników przeciwko panom, osądami moralnymi i instytucjami słabych przeciwko silnym, uzasadnieniem dominacji stada nad gatunkami wyższymi. Dzieje ludzkości na przestrzeni ostatnich kilku tysiącleci (od dominacji starożytnej arystokracji do współczesności) Nietzsche postrzega jako proces stopniowej degeneracji zasad zdrowego życia, jako ostateczne zwycięstwo dużej masy słabych i uciskanych nad mała arystokracja silnych. Trzymając się globalnej perspektywy estetyzmu arystokratycznego, fundamentalnie przedkłada kulturę i geniusz nad państwo i politykę, tam, gdzie – jego zdaniem – dochodzi do takiej rozbieżności i zderzenia. Celem ludzkości, zdaniem Nietzschego, są jej najdoskonalsze okazy, których zaistnienie jest możliwe w środowisku kultury wysokiej, ale nie w stanie doskonałym i zaabsorbowanym polityką – te ostatnie osłabiają ludzkość i uniemożliwiają pojawienie się geniuszu. Geniusz walczący o zachowanie swego typu musi nie dopuścić do powstania państwa doskonałego, które mogłoby zapewnić powszechny dobrobyt jedynie za cenę utraty gwałtownego charakteru życia i wytworzenia ospałych osobowości. „Państwo” – pisał Nietzsche – „jest mądrą organizacją mającą na celu wzajemną ochronę jednostek; jeśli zostanie nadmiernie udoskonalone, to w końcu jednostka zostanie przez nie osłabiona, a nawet zniszczona, to znaczy pierwotny cel państwa”. państwo zostanie radykalnie zniszczone.”

Nietzsche jest nieprzejednanym przeciwnikiem idei suwerenności ludu, których realizacja według niego prowadzi do wstrząsu fundamentów i upadku państwa, zniesienia opozycji między „prywatnym” a „publicznym” . Dostrzegając tendencję do upadku roli państwa i zakładając w zasadzie zanik państwa w odległej perspektywie historycznej, Nietzsche uważał, że „chaos najmniej nadejdzie, a raczej zatriumfuje nad nim instytucja jeszcze celniejsza niż państwo”. Stan." Jednocześnie Nietzsche odrzucił aktywny udział w upadku państwa i miał nadzieję, że państwo przetrwa jeszcze długo.

77. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE REFORMATORÓW ROSYJSKICH XIX - POCZĄTEK XX WIEKU

A. Unkovsky był uważany za przywódcę radykalnego skrzydła reformatorów szlacheckich. „Partii Liberalnej” pod koniec lat 50. reprezentowali Kawelin i Cziczerin, którzy uważali swoją partię za otoczoną z różnych stron „masą ignorantów” i postrzegali siebie jako „część oświeconych i przyzwoitych ludzi, którzy jako jedyni rozumieją zadania społeczne”. Uznali potrzebę uwolnienia chłopów, ale „bez wstrząsania całym organizmem społecznym”. Jednocześnie uznano szczególną rolę władzy państwowej – jej zadanie upatrywano w odgórnym wyzwoleniu chłopów.

Aleksiej Michajłowicz Unkowski (1828-1893/94), absolwent Liceum Carskiego Sioła, a następnie Wydziału Prawa Uniwersytetu Moskiewskiego, jest znany jako inicjator i twórca najbardziej radykalnego projektu rozwiązania kwestii chłopskiej. Projekt został przedstawiony Aleksandrowi II już w 1857 roku w imieniu szlachty prowincji Twerskiej. Uzasadniał zapis o natychmiastowym i obowiązkowym zakupie przez chłopów nie tylko majątku, ale także działki polnej. W swojej analizie prac Komisji Redakcyjnych Unkowski kierował się tezą, że projekt rządowy ma na celu „przejście niezauważonym pomiędzy obrońcami pańszczyzny a ludźmi pragnącymi jej całkowitego zniszczenia”. Przymusowy wykup czynszu gruntowego, pisał Unkovsky, jest środkiem całkowicie legalnym, sprawiedliwym dla obu zainteresowanych stron. Oczywiście w tym przypadku prawo własności prywatnej należy szanować jako święte, ale istnieją inne prawa, które są „wyższe, ważniejsze i święte niż prawo własności. Do takich praw zalicza się prawo do życia i w miarę swobodnego działania Prawo to musi być zawsze gorsze od prawa własności prywatnej, zwłaszcza w przypadkach, gdy służy ono nie tylko życiu prywatnemu, ale także życiu publicznemu.”

Metropolita Moskwy i Kolomny Filaret (Drozdow) żył długo (17821867) i stał się wysoce autorytatywnym rzecznikiem poglądów hierarchii prawosławnej na temat państwa i prawa. Filaret nie popierał dążeń narodów europejskich do rządów przedstawicielskich, uważając, że walka o prawa wyborcze nigdy nie ustanie, gdyż nie miała jasnych kryteriów: była to „walka to o rozszerzenie, to o ograniczenie tego prawa. Po nieprawidłowym rozszerzeniu prawa do wyborów publicznych następuje jego nadużycie”. W atmosferze życia politycznego za Mikołaja I, a następnie Aleksandra II do początku reform lat 60. widział korzystny kontrast. Po władzy autokratycznej uważał dwór za najważniejszą instytucję zapewniającą porządek i realizację dobra wspólnego, w tym zakresie wyrażał radykalne jak na swoje czasy opinie i życzenia. Na przykład w 1813 r., kiedy był wikariuszem metropolii petersburskiej, opowiedział się za wyborem sędziów. Osąd na jego obraz jest płotem bezpieczeństwa własności i osobistego, bez osądu nie byłoby innej własności niż zdobycz drapieżnika i nie byłoby innego zabezpieczenia niż „bezpieczeństwo uzbrojonego i przebudzonego wojownika lub bezpieczeństwo silny ciemięzca, aż spotka najsilniejszego..”. To prawda, że prawo jest ustanowione nie tylko dla oskarżonych, ale także dla sędziego – „aby go pouczał i rządził nim”, ale ważne jest, aby prawo było mądre i sprawiedliwe. „Urządzanie sądu przez wybór najważniejszych stróżów porządku publicznego i sprawiedliwości jest jedną z najważniejszych spraw ludzkich, dobra i zła wielu ludzi, poprawy lub dezorganizacji społeczeństwa, doskonałości lub niedoskonałości związku między suwerenem a państwem w dużej mierze od tego zależą”.

78. RADYKALNE POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE W ROSJI W KOŃCU XIX - POCZĄTKU XX WIEKU

60s naznaczony pojawieniem się nowych momentów w treści ideologicznej ruchów społecznych. Okres ten obfituje w radykalne programy i akcje publiczne. Historycy (A.I. Wołodin i B.M. Szachmatow) nazywają go okresem kształtowania się na rosyjskiej ziemi rewolucyjnego socjalizmu utopijnego, powstałego z połączenia rosyjskiego socjalizmu utopijnego („chłopskiego”) i masowego ruchu rewolucyjnego wśród inteligencji raznoczyńskiej. Wybitnymi przedstawicielami rosyjskiego socjalizmu utopijnego byli A.I. Hercena i N.G. Czernyszewski.

Z imieniem Michaił Aleksandrowicz Bakunin (1814-1876) związany z powstaniem i rozprzestrzenianiem się idei tzw. anarchizmu kolektywistycznego – jednego z najbardziej rozpowszechnionych ruchów ultrarewolucyjnego socjalizmu. Bakunin najczęściej korzystał z tradycji prawa naturalnego przy interpretacji praw jednostki czy obowiązków urzędników państwowych, a nie z formalnej dogmatycznej analizy istniejących praw państwowych. Wszystkie prawa prawne, w przeciwieństwie do praw natury i zwykłych reguł życia społecznego, są według Bakunina narzucone z zewnątrz, a zatem despotyczne. Ustawodawstwo polityczne jest niezmiennie wrogie wolności i sprzeczne z naturalnymi prawami natury ludzkiej. Wolność człowieka musi być mierzona nie tą wolnością, która jest gwarantowana i mierzona przez prawa państwowe, ale wolnością, która jest odbiciem „człowieczeństwa” i „praw człowieka” w umysłach wszystkich wolnych ludzi, którzy traktują się wzajemnie jak braćmi i równymi sobie.

Piotr Aleksiejewicz Kropotkin (1842-1921) - ostatni z plemienia światowej sławy rosyjskich propagandzistów anarchizmu (obok Bakunina i L.N. Tołstoja) - należał do starego książęcego rodu. Zasłynął jako geograf i geolog (studiował Syberię, Finlandię i Szwecję), jako dogłębny badacz jednego z obszarów teorii ewolucji w biologii, autor prac monograficznych z zakresu historii i teorii etyki, a następnie jako twórca serii prac poświęconych teorii i historii anarchizmu. Wiązał historyczny rozwój państwa z pojawieniem się własności ziemskiej i chęcią utrzymania jej w rękach jednej klasy, która w rezultacie stałaby się dominująca. Właściciele ziemscy, księża, sędziowie, wojownicy społecznie zainteresowali się taką organizacją. Wszyscy byli zdeterminowani, by przejąć władzę. Państwowa organizacja władzy pozostaje w ścisłym związku ze sprawiedliwością i prawem. Anarchistyczna krytyka państwowej organizacji władzy skierowana była przeciwko państwu jako formie doprowadzenia do władzy pewnych grup społecznych, jako przebiurokratyzowanemu centrum kierowania życiem lokalnym z jednego ośrodka, jako formie „przywłaszczania sobie wielu funkcji życia publicznego w ręce kilku”.

Piotr Ławrowicz Ławrow (1823-1900)dyrektor magazynu „Naprzód” za główne i najważniejsze zadanie socjalistów w Rosji uważał zbliżenie się do narodu, aby „przygotować rewolucję, która przyniesie lepszą przyszłość”. W przeciwieństwie do bakuninistów, Ławrow przywiązywał szczególną wagę do ścisłego i intensywnego osobistego przygotowania socjalisty do pożytecznej działalności, jego umiejętności zdobywania zaufania ludu i umiejętności niesienia mu pomocy (w wyjaśnianiu potrzeb ludu i w przygotowaniu ludzi do samodzielnego i świadomego działania).

79. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE KONSERWATÓW ROSYJSKICH W KOŃCU XIX - POCZĄTKU XX WIEKU

Poglądy późnych słowianofilów odznaczają się ogólnie patriotycznym nacjonalizmem kulturowym i wzmożonym stopniem nieufności wobec europejskiego doświadczenia politycznego z reprezentatywnym dla niej rządem, ideą równości i poszanowania praw i wolności człowieka i obywatela.

Nikołaj Jakowlewicz Danilewski (1822-1885) w książce „Rosja i Europa. Spojrzenie na stosunki kulturowe i polityczne świata słowiańskiego do świata niemiecko-rzymskiego” (1871) rozwinął teorię kulturowych i historycznych typów cywilizacji ludzkiej. Uważał, że nie są możliwe żadne specjalne gwarancje praw politycznych i obywatelskich, z wyjątkiem tych, które władza najwyższa chce zapewnić swojemu ludowi. Danilewski wyśmiewał ideę „socjalnego rosyjskiego parlamentu”, ale w przeciwieństwie do innych neosłowianofilów wysoko cenił sobie znaczenie wolności słowa, uważając ją nie za przywilej, ale za naturalne prawo.

Konstantin Nikołajewicz Leontiew (1831-1891) wyrażał zaniepokojenie niebezpieczeństwem zmiany tożsamości i integralności organizmu narodowego, a przede wszystkim niebezpieczeństwami zbliżającego się postępu egalitarno-liberalnego. Leontiew podzielał stanowisko autora „Rosji i Europy” w tym sensie, że cała historia polega jedynie na zmianie typów kulturowych, a każdy z nich „miał swój własny cel i pozostawił szczególne niezatarte ślady”. państwowości” Leontyjew skłonny był wywnioskować jej naturę z dziedzictwa bizantyjskiego i częściowo europejskiego. Leontiew ocenia sytuację w Rosji i Europie opierał się na analizie tendencji i ogólnych wzorców życia organizmów państwowych, które odkrył w toku Historia społeczna Na początku rozwoju państwa zasada arystokratyczna objawia się najsilniej, w środkowym życiu organizmu państwowego pojawia się tendencja do władzy indywidualnej i dopiero „w starości i śmierci zaczyna działać demokracja, egalitarność i W historii Rosji – „Życie wielkiej Rosji i życie państwowe” – dostrzegł głębokie przenikanie bizantynizmu, czyli jedności silnego państwa z kościołem.

Wśród wielkich pisarzy rosyjskich, którzy pozostawili zauważalny ślad w historii myśli społecznej i politycznej, znaczące miejsce zajmują FM Dostojewski (1821-1881). Do niego należą słowa: „My, Rosjanie, mamy dwie ojczyzny: naszą Ruś i Europę” (w notatce o śmierci George Sand). Później Dostojewski znacząco zmienił tę opinię, zwłaszcza po podróży do Europy, i zaczął zgadzać się z Ewą. Aksakowa w swoim postrzeganiu Europy jako „cmentarza”, uznając ją nie tylko za „gnijącą”, ale już „martwą” – oczywiście dla „wyższego spojrzenia”. Jednak jego zaprzeczenie nie wydawało się ostateczne – zachował wiarę w możliwość „zmartwychwstania całej Europy” dzięki Rosji (w liście do Strachowa, 1869). Dostojewski poruszył i naświetlił kwestię związku potrzeb materialnych i duchowych człowieka w procesie radykalnych zmian społecznych oraz sprzeczności między „chlebem i wolnością”. Rosyjska myśl religijno-filozoficzna reprezentowana przez Wł. Sołowjow, F. Dostojewski, K. Leontiew, a później S. Bułhakow i N. Bierdiajew podjęli bardzo oryginalną próbę syntezy wszystkich swoich współczesnych wyobrażeń o roli Rosji w procesie światowo-historycznym oraz o osobliwościach asymilacji wartości kultury europejskiej. Realizacja tego planu w praktyce naznaczona jest jednak piętnem jednostronności: u Dostojewskiego z powodu przewagi orientacji gruntowej, u Sołowjowa ze względu na utopijny charakter jego planów, u Bierdiajewa ze względu na „głęboką antynomię” odkrytą przez go i mocno przesadził w swoim wpływie na rosyjskie życie i rosyjskiego ducha.

80. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE V.S. SOŁOWIEW

Władimir Siergiejewicz Sołowjow (1853-1900) pozostawił zauważalny ślad w dyskusji nad wieloma aktualnymi problemami swojego czasu - prawem i moralnością, państwem chrześcijańskim, prawami człowieka, a także postawami wobec socjalizmu, słowianofilstwa, staroobrzędowców, rewolucji, losów Rosji.

Vl. Sołowjow ostatecznie stał się być może najbardziej autorytatywnym przedstawicielem filozofii rosyjskiej, w tym filozofii prawa, który zrobił wiele, aby uzasadnić ideę, że prawo, przekonania prawne są absolutnie niezbędne dla postępu moralnego. Jednocześnie ostro odcinał się od idealizmu słowianofilskiego, opartego na „brzydkiej mieszaninie fantastycznych doskonałości ze złą rzeczywistością” oraz od moralistycznego radykalizmu L. Tołstoja, obarczonego przede wszystkim całkowitym zaprzeczeniem prawa. Będąc patriotą, jednocześnie doszedł do przekonania o konieczności przezwyciężenia narodowego egoizmu i mesjanizmu. Wśród pozytywnych społecznych form życia w Europie Zachodniej zaliczył rządy prawa, choć dla niego nie była to ostateczna wersja ucieleśnienia ludzkiej solidarności, a jedynie krok w kierunku najwyższej formy komunikacji. W tej kwestii wyraźnie odszedł od słowianofilów, których poglądy początkowo podzielał. Owocne i obiecujące były jego dyskusje na temat chrześcijaństwa społecznego i polityki chrześcijańskiej. Tutaj faktycznie kontynuował rozwój liberalnej doktryny ludzi Zachodu. Sołowjow uważał, że prawdziwe chrześcijaństwo powinno być publiczne, że wraz ze zbawieniem duszy indywidualnej wymaga aktywności społecznej, reform społecznych. Ta cecha stanowiła główną początkową ideę jego doktryny moralnej i filozofii moralnej. Organizacja polityczna jest zdaniem Sołowjowa przede wszystkim dobrem przyrodniczo-ludzkim, tak samo niezbędnym do naszego życia, jak nasz organizm fizyczny. Tutaj państwo chrześcijańskie i chrześcijańska polityka mają szczególne znaczenie. Istnieje, podkreśla filozof, moralna konieczność państwa. Oprócz ogólnego i tradycyjnego zadania opiekuńczego, jakie stawia sobie każde państwo, państwo chrześcijańskie ma także zadanie postępowe — polepszać warunki tego bytu, ułatwiając „swobodny rozwój wszystkich sił ludzkich, które powinny stać się nosicielami nadchodzącego Królestwo Boga."

Zasada prawdziwego postępu polega na tym, aby państwo jak najmniej przeszkadzało wewnętrznemu światu człowieka, pozostawiając go swobodnemu działaniu duchowemu Kościoła, a jednocześnie możliwie najdokładniej i najszerzej zapewniało warunki zewnętrzne” dla godnego istnienia i doskonalenia ludzi”.

Innym ważnym aspektem organizacji i życia politycznego jest charakter relacji między państwem a Kościołem. Sołowjow kreśli tutaj zarys koncepcji, którą później nazwano koncepcją państwa opiekuńczego. To państwo, zdaniem filozofa, powinno stać się głównym gwarantem w zapewnieniu każdemu człowiekowi prawa do godnego życia. Normalny związek między Kościołem a państwem znajduje swój wyraz w „stałej zgodzie ich najwyższych przedstawicieli – prymasa i króla”. Obok tych nosicieli bezwarunkowej władzy i bezwarunkowej władzy musi istnieć w społeczeństwie nosiciel bezwarunkowej wolności - osoba. Wolność ta nie może należeć do tłumu, nie może być „atrybutem demokracji” – człowiek musi „zasłużyć sobie na prawdziwą wolność wewnętrzną zasługą”.

Rozumienie prawne Sołowjowa wywarło zauważalny wpływ na poglądy prawne Nowgorodcewa, Trubetskoja, Bułhakowa i Bierdiajewa.

81. POGLĄDY POLITYCZNE I PRAWNE FILOZOFÓW ROSYJSKICH W PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU

Do początku XX wieku. wszystkie wieloletnie konflikty o podłożu politycznym i ideologicznym – niekompletność reformy rolnej i przejście do konstytucjonalizmu, umocnienie pozycji rosyjskiego marksizmu i nowy wzrost dociekań i dyskusji religijnych i moralnych – otrzymały nową kontynuację i interpretację.

Wśród rewolucyjnych radykałów pewien prestiż zdobyli rodzimi marksiści, wypychając zwolenników ideałów narodników lat 70. i neopopuliści początku wieku (socjaliści-rewolucjoniści). Uważa się ojca rosyjskiego marksizmu G.V. Plechanow. Marksizm dał się poznać w Rosji w zabarwieniu populistycznym, następnie stał się ruchem wśród demokratycznej inteligencji i robotników miejskich. Dla Plechanowa przejście Rosji przez fazę rozwoju kapitalistycznego obejmowało nie tylko fazę pełnego (burżuazyjnego) kapitalistycznego rozwoju sił wytwórczych, ale także rozwój odpowiedniej nadbudowy (w szczególności w postaci konstytucji i rządu parlamentarnego) . Pod tym względem w sporze z populistami bronił „długiej i trudnej kapitalistycznej drogi rozwoju”. Wielką misję klasy robotniczej widział w tym, że to ona powinna dokończyć dzieło rozpoczęte przez Piotra – westernizację Rosji.

Jewgienij Nikołajewicz Trubetskoj (1863-1920) Znany jest ze swoich fundamentalnych osiągnięć w historii filozofii religii i badań nad problemami filozofii prawa. Zdefiniował prawo jako wolność zewnętrzną, przyznaną i ograniczoną przez normę. Definicje prawa, w których pojawiają się pojęcia „władzy”, „państwa” czy „przymusu”, czyli rozumienia prawa jako zorganizowanego przymusu, mają tę wadę, że każde państwo czy władza są same przez prawo uwarunkowane. Nie uwzględniają tych odmian prawa, które istnieją niezależnie od ich uznania lub nieuznania przez to czy inne państwo, takich jak prawo kościelne, prawo międzynarodowe czy niektóre zwyczaje prawne z kategorii poprzedzającej powstanie państwa. W moralności należy rozróżnić dwa elementy: odwieczne prawo dobra, które powinno określać ostateczny cel naszego działania; szereg ruchomych i zmiennych specyficznych zadań, celów, które są określone z jednej strony przez odwieczne wymagania dobra, az drugiej strony przez zmieniające się cechy tego szczególnego środowiska, w którym musimy czynić dobro. Podejście Trubetskoya zawiera ideę harmonizacji prawa pozytywnego i naturalnego, a to drugie „brzmi jak wezwanie do poprawy” i odgrywa rolę siły napędowej historii. Idea prawa naturalnego daje człowiekowi siłę do wzniesienia się ponad jego historyczne środowisko i ratuje go przed niewolniczym kultem tego, co istniejące.

Paweł Iwanowicz Nowgorodcew (1866-1924) dał się poznać jako genialny historyk i filozof prawa. Jego zbiory Problemy idealizmu (1902) i From the Deep (1918) stały się ważnym wydarzeniem w życiu duchowym rosyjskiego społeczeństwa. Najbardziej znaczącym dziełem było „Wprowadzenie do filozofii prawa”. Pierwsza jej część obejmowała prace „Idealizm moralny w filozofii prawa” oraz „Państwo i prawo” (1907), które uzasadniały potrzebę ożywienia filozofii prawa naturalnego. Drugą częścią była praca „Kryzys współczesnej świadomości prawnej” (1909), która dokonuje przeglądu tendencji kryzysowych w posługiwaniu się ideałami i wartościami epoki Oświecenia, w tym wartościami państwa prawa. Trudność tego ostatniego zadania polega na tym, że państwo przyjmuje na siebie „szlachetną misję służby publicznej, zaspokaja potrzebę reform tylko częściowo wykonalnych od ręki” oraz, ogólnie mówiąc, „niezrozumiałych w dalszym rozwoju i powikłanie."

82. PRAWNICY ROSJI ZA GRANICĄ

Zainteresowani badaczami początkowych doświadczeń Rosji Sowieckiej w porównawczej perspektywie historycznej stali się prawnikami diaspory rosyjskiej. Była to praca krytyczna i analityczna prowadzona w imię „przyszłej” Rosji, w zagranicznych ośrodkach edukacyjnych i naukowych. Na początku lat 20. Harbin, Praga, duże miasta uniwersyteckie Jugosławii stały się ośrodkami gromadzenia kadry profesorskiej i dydaktycznej z Rosji. Liczna grupa prawników, filozofów i publicystów pojawiła się w 1922 roku w Berlinie, przywieziona do Niemiec na słynnym „parowcu filozofów”. W 1925 r. ukazały się w Pradze dwa tomy szczegółowej pracy zatytułowanej „Prawo Rosji Sowieckiej”. Najlepiej przygotowani do porównawczego omówienia doświadczeń sowieckich okazali się prawnicy diaspory rosyjskiej. tutaj NA Bierdiajew, PA Sorokin, P.B. Struwe, G.K. Gins, NS Timashev, S.L. Frank i inni S.I. Hessen, sekretarz naukowy Rosyjskiego Centrum Naukowego w Berlinie, został autorem fundamentalnego opracowania „Problem legalnego socjalizmu”. w latach 40. został zaproszony do udziału w pracach nad filozoficznymi podstawami Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (przyjętej w 1948 r.) wraz z J. Maritainem, Mahatmą Gandhim i innymi wybitnymi filozofami.

Wśród postaci diaspory rosyjskiej szczególne miejsce zajmuje Piotr Berngardowicz Struve (18701944-XNUMX). W artykule ze zbioru „Kamienie milowe” oraz w zbiorze artykułów własnych „Patriotika” rozwinął idee dotyczące szczególnej roli kulturowej inteligencji, jej interakcji z państwem, a także roli państwowości w kształtowaniu się społeczeństwa. nową świadomość polityczną i kulturową narodu rosyjskiego. Wyjątkowość rzeczywistości politycznej Rosji po Manifeście z 17 października i utworzeniu Dumy Państwowej polegała, zdaniem Struwego, na tym, że „konstytucja istnieje prawnie tylko w prawie i nie ma jej w świadomości prawnej rządzących; konstytucji nie ma w życiu, w powietrzu politycznym, którym oddycha przeciętny człowiek w kraju, i niewątpliwie jest ona obecna w powietrzu politycznym, którym jako członek międzynarodowej rodziny oddycha całe państwo”. Jednocześnie niezadowolenie z autokratycznego absolutyzmu wzrosło do tego stopnia, że zdaniem Struvego konstytucjonalizm stał się wręcz ideą popularną.

Pitirim Aleksandrowicz Sorokin (18891968-XNUMX) opublikował około 40 książek i 1000 artykułów w głównych językach Europy i Azji. Jego główne dzieła to „Nowoczesne teorie socjologiczne” (1928) i „Dynamika społeczna i kulturowa” (4 tomy 19371941-1937). Z historycznych doświadczeń różnych epok i narodów Sorokin wyprowadza „historyczny trend stopniowego tempa ewolucji i stopniowego upadku sankcji, zakrzywionych kar i nagród (zbrodnie i wyczyny)”. Sorokin zauważa, że „zjawiska karno-karne badane przez dogmatykę prawa karnego nie obejmują całej klasy zjawisk jednorodnych i dotyczą jedynie niewielkiej części całej klasy. I z tego powodu socjolog może i nie powinien ograniczać się do sfera oficjalnie pozytywnych przestępstw i kar (wyczynów i nagród) badana przez prawo karne (lub prawo nagród, które ma równą podstawę istnienia) i może łowić swoje „ryby” poza tym obszarem, w szerszych morzach rzeczywistości społecznej .” W wieloletnim sporze pomiędzy pozytywistami prawa a filozofami prawa na temat relacji prawa do moralności Sorokin zdecydowanie opowiedział się po stronie tej drugiej. W drugim tomie „Dynamiki społecznej i kulturowej” (XNUMX), w całości poświęconym „fluktuacjom systemów prawdy, etyki i prawa”, prawo w ogóle, a prawo karne w szczególności charakteryzuje go jako najlepszych wykładników zmian zachodzących w moralności i mentalności etnoprawnej w ich codziennym, rutynowym przejawie.

83. IDEOLOGIA POLITYCZNA I PRAWNA BOLSZEWIZMU

Od lat 70. ubiegłego wieku idee K. Marksa zaczęły rozprzestrzeniać się w Rosji. Ich zakorzenienie na ziemi rosyjskiej wiąże się przede wszystkim z działalnością G.V. Plechanow i kierowana przez niego grupa Wyzwolenie Pracy (założona w 1883 r.). Kształtujący się wówczas obraz stosunków społeczno-gospodarczych dość wyraźnie pokazywał, że Rosja nieodwołalnie wkracza na drogę kapitalistycznego rozwoju, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zwolennicy marksizmu w Rosji skoncentrowali swoje główne wysiłki głównie na zrozumieniu tego faktu, który był punktem zwrotnym dla przyszłych losów kraju. Ich celem było ukazanie stanu poreformowanego społeczeństwa rosyjskiego i perspektyw jego ewolucji z historyczno-materialistycznego punktu widzenia. Chcieli wyposażyć rodzący się wówczas rosyjski proletariat w zrozumienie, czym on naprawdę jest, jakie jest jego miejsce i rola w życiu społeczno-politycznym, do czego powinien dążyć, jaki jest jego ideał społeczny, jaka taktyka i strategii, którą powinna stosować w walce z klasami panującymi, z istniejącym systemem państwowym. Rosyjskich marksistów łączyły też wspólne zadania, które wykonywali w latach 80-90. 1898 wiek próbowali rozstrzygnąć: adaptację idei marksizmu do specyficznych warunków Rosji, propagandę i rozpowszechnianie tych idei. Łączyła ona dzieło skupiania proletariuszy i innych radykalnych ludzi pod sztandarem marksistowskiego socjalizmu, dzieło rozwijania ruchu rewolucyjnego i nadawania mu zorganizowanego charakteru. W 1903 r. I Zjazd Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji oficjalnie proklamował utworzenie ogólnorosyjskiej partii marksistowskiej. A zaledwie pięć lat później, w 1903 r., na II Zjeździe RSDLP nastąpił rozłam w rosyjskiej socjaldemokracji, która w całości nadal stała na platformie marksizmu. Powstały dwa odrębne, a następnie rozbieżne nurty. Jeden jest bolszewikiem. Kierował nim V.I. Lenina. Drugi to mieńszewik. „Bolszewizm - według VI Lenina - istnieje jako nurt myśli politycznej i jako partia polityczna od XNUMX roku”. Najbardziej znaczącymi i typowymi przedstawicielami ideologii bolszewizmu byli V.I. Lenin, NI Bucharin, I.V. Stalina. Cechy ideologii mieńszewizmu są żywo przedstawione w pracach G.V. Plechanow, L. Martow i szereg innych mieńszewików. Historia upodobała sobie taki układ, że zarówno w czasach przedrewolucyjnych, jak iw okresie porewolucyjnym teoretycy bolszewizmu w sferze idei polityczno-prawnych byli bardziej aktywni niż mieńszewicy. Marksizm rosyjski, jeśli chodzi o władzę, państwo, przemawiał w bardzo zauważalnym stopniu intonacjami bolszewickimi.

Kiedyś bolszewizm i leninizm były określane jako „marksizm XX wieku”. Taka definicja jest całkiem słuszna, przynajmniej w odniesieniu do interpretacji V.I. Lenin – twórca bolszewizmu – i jego zwolennicy fundamentalnych postanowień Marksa-Engelsa dotyczących władzy i państwa. Znane są postanowienia: klasowy charakter państwa, państwo jako oficjalna polityczno-organizacyjna forma dyktatury klasy panującej, niższość demokracji burżuazyjnej, zburzenie państwa burżuazyjnego w okresie proletariackim (socjalistycznym) rewolucja, dyktatura proletariatu, obumieranie państwa itp.

Ideolodzy bolszewiccy (Lenin i inni) inspirowali się tymi postanowieniami i pozostawali w swojej przestrzeni semantycznej. Nawet wtedy, gdy rozszerzyli i zaktualizowali swoje tradycyjne (dla klasycznego marksizmu) serie. Typowym tego przykładem jest leninowska koncepcja miejsca i roli partii komunistycznej w ogólnym systemie dyktatury proletariatu. Musimy dać wiarę myśli bolszewickiej. Była nieskrępowana, szybko reagowała na zarysowującą się sytuację polityczną, zmieniała się, ewoluowała.

84. PRAWO ANALITYCZNE W XX WIEKU

Współczesna jurysprudencja analityczna jest modyfikacją najnowszego pozytywizmu prawniczego, jednak w swoich właściwościach metodologicznych i koncepcyjnych nawiązuje do prac J. Austina. Zadania orzecznictwa dogmatycznego są dobrze znane i nie wymagają szczegółowych uzasadnień, gdyż zawsze były zdeterminowane potrzebami życia codziennego i ściśle związane z praktyką prawniczą. To właśnie takie podejście jest najbardziej charakterystyczne dla postrzegania prawa jako pewnego zbioru norm, jako uporządkowanego systemu praw i gałęzi prawa. Jednocześnie prawo postrzegane jest jako słowny wyraz myśli ustawodawcy. Całość praw ma swój własny wewnętrzny logiczny związek i swój własny mniej lub bardziej doskonały system podporządkowania i dystrybucji. Jest rzeczą oczywistą, że taki system praw nie może być spójnie logiczny i racjonalny, dlatego zadaniem prawników i nauki jest pomoc w usuwaniu systemu sprzeczności i luk oraz dbanie o doskonalszą treść werbalną i semantyczną tekstów prawnych, gdyż większość elementarnych praktyk prawniczych wymaga zrozumienia i interpretacji prawa. Dogmatyczne rozumienie prawa charakteryzuje formuła „prawo jest rozkazem suwerena” z Johna Austina „s Lectures on Jurisprudence, or the Philosophy of Positive Law (połowa XIX wieku). Ponadto, zgodnie z koncepcją Austina, suweren nie może odpowiadać prawu pozytywnemu.

W XX wieku. idee te zostały podchwycone i częściowo ponownie zinterpretowane w pracach Anglika Herberta Harta. Ten ostatni uważa prawo za formalno-logiczny system reguł „pierwotnych” do „wtórnych”, wznoszących się do tak zwanej najwyższej normy uznania (Koncepcja prawa, 1961). Zasady naczelne to takie regulacje prawne, które zostały wydane przez suwerenny organ (tj. parlament) iw wyniku tej okoliczności powstały określone obowiązki, obowiązki i uprawnienia. Reguły wtórne składają się z trzech odmian – zasad uznania, zmiany i orzekania. Ta ostatnia odmiana to zasadniczo zasady dotyczące zasad, tj. Zasady, których muszą przestrzegać sędziowie, urzędnicy państwowi, ministrowie i inni w procesie stosowania lub interpretowania prawa. Regulamin zmiany oznacza uzgodniony regulamin przewidziany w przypadku koniecznych zmian w obowiązującym prawie. Koncepcja Harta już teraz znacznie kłóci się z poglądami J. Austina, a wynika to nie tylko z faktu, że Hart żył i działał w warunkach dominacji demokracji pluralistycznej, w nowych warunkach opozycji idei liberalnych i konserwatywnych. Hart, w przeciwieństwie do Austina, poczynił szereg ustępstw wobec tradycji prawa naturalnego i zsyntetyzował w swojej koncepcji pewne elementy normatywizmu Kelsena i pozytywizmu analitycznego Austina. Hart jest najbliżej Austina w kwestii interpretacji relacji między prawem a moralnością.

Dane współczesnych nauk społecznych, w tym prawoznawstwa, wynikają z faktu, że zachowaniem ludzi rządzi częściowo zwyczaj, częściowo przywilej, a częściowo określone i podzielane wartości. Ponadto na członków wspólnoty mogą wpływać moralność religijna, w tym doktryny i nauki Kościoła, a także zasady etyczne (zawodowe, przede wszystkim medyczne, biznesowe itp.). Wszystkie te odmiany mogą i często znajdują odzwierciedlenie w systemie prawnym. Stanowisko Harta sprowadza się do tego, że we wszystkich społecznościach zachodzi częściowe przenikanie się treściowe między obowiązkiem prawnym a moralnym; jednak atrybuty reguł prawnych są bardziej szczegółowe i otoczone barierą bardziej szczegółowych kwalifikacji niż inne porównywalne reguły (tj. zasady moralne).

85. POZYTYWIZM PRAGMATYCZNY (XX w.)

Za odmianę współczesnego pozytywizmu prawniczego należy uznać pozytywizm pragmatyczny w prawie (amerykańska i skandynawska szkoła „prawa rzeczywistego”). Jeśli jurysprudencja analityczna z jej formalizmem i dogmatyzmem została nazwana „prawoznawstwem pojęć” (R. Iering), to prawdziwą szkołę prawoznawstwa można przez analogię nazwać „prawoznawstwem rozwijania i podejmowania decyzji”.

Realiści w jurysprudencji byli postrzegani jako prawdziwi mąciciele akademickiego spokoju, kiedy w pełni uzbrojeni w metody współczesnej psychologii i socjologii zaczęli skupiać uwagę na tym, czym właściwie zajmują się sądy i przedstawiciele zawodów prawniczych. Najbardziej znana pod tym względem była książka Jerome Franka „Law and Modern Reason” (1930), która według recenzji członka Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych F. Frankfurtera nie tylko dała zwiększenie istniejącego funduszu wiedzy naukowej, ale wzywał do radykalnej rewizji tego, co w naszych czasach jawi się nam jako wiedza lub jako prawda.

Książka w szczególności zmusiła do ponownego rozważenia dominujących poglądów na temat prawa, ponieważ D. Frank zakwestionował tak zwane konwencjonalne sądy (sądy warunkowe, fikcje prawne) i zakwestionował „jak myślimy i co myślimy o prawie”. Autor oparł się przy tym na doświadczeniu i ocenie prawników praktyków. Znalazł więc sprzymierzeńca w osobie sędziego i teoretyka prawa O. Holmesa, który argumentował: „Ogólne twierdzenia (założenia) nie rozwiązują konkretnych przypadków”.

Mówiąc o cechach nowego rozumienia prawa, Frank skupił się na fakcie, że prawo jest w swojej rzeczywistości w postaci specjalnego orzeczenia sądowego (w postaci rzeczywistego działania, a nie tylko mówienia). To rozwiązanie można przewidzieć lub ujednolicić tylko w niewielkim stopniu; ta decyzja jest również procesem, w którym taka decyzja jest wypracowana; Istotne dla nowego podejścia do prawa była dyskusja nad tym, w jakim stopniu proces sądowy może i powinien być stosowany w interesie zapewnienia sprawiedliwości w stosunku do współobywateli.

W przedmowie do szóstego wydania pracy (6) Frank głosił, że ten zestaw stanowisk w wykładni prawa nie jest pozbawiony wad ze względu na to, że wystąpienie sprowadza się do dyskusji nad „zasadnością rozstrzygnięć z przeszłości. " Inną „oczywistą pomyłkę” Frank uznał za określenie „realizm prawniczy”, którym określano pracę sądu (zamiarem było spojrzenie na pracę sądu oczami nie księdza-adwokata, lecz „realisty „prawnik, prawnik „eksperymentalny” itp.).

Realiści byli ostro krytykowani przez wszystkie odmiany szkół tradycyjnego podejścia – prawicowe i lewicowe, które najsłabsze miejsce w koncepcji realistów upatrywały w zaniedbaniu przez nich momentu normatywnej pewności prawa. W odpowiedzi Frank zaprotestował, argumentując, że w dużej mierze decyzje sądów są nadal nieprzewidywalne do momentu przyjęcia sprawy do postępowania lub do momentu rozpoczęcia jej rozpoznawania w sądzie.

W twórczości Franka nie ma konkretnego odniesienia do prawa naturalnego, ale znajduje się ogólne stwierdzenie na temat jego znaczenia. „Nie rozumiem, jak jakikolwiek przyzwoity człowiek może dzisiaj odmówić przyjęcia jako podstawy współczesnej cywilizacji tych podstawowych zasad prawa naturalnego, które dotyczą postępowania człowieka, a które głosił Tomasz z Akwinu. Wśród nich jest prymat dążenia do dobra wspólnego dobro, nie wyrządzanie krzywdy innym, zapłata za wszystkich Twoja i drugorzędny charakter takich zasad jak „nie zabijaj”, „nie kradnij” i „oddawaj to, co ci zostało powierzone”.

86. POLITYCZNE I PRAWNE Idee Solidaryzmu i Instytucjonalizmu

Myśl polityczna Francji początku wieku koncentrowała się na dwóch głównych kierunkach związanych z interpretacją tradycyjnych nauk konserwatywnych i liberalnych oraz z coraz większą uwagą interpretowaną socjalizmem – socjalizm bezpaństwowy (tradycje anarchizmu), socjalizm etatystyczny (Marksizm i doświadczenie sowieckie) i socjalizm reformistyczny (L. Blum), rewizjonizm i socjalizm „poza marksizmem” (tak zatytułowana była praca z 1927 r. autorytatywnego teoretyka tego nurtu, Henri Maine). W połowie lat 30. zauważalny staje się wpływ doświadczenia totalitaryzmu narodowego i sowieckiego socjalizmu partyjno-państwowego.

Tworzenie Leona Duguit (1859-1928), teoretyk prawa, konstytucjonalista, dziekan Wydziału Prawa w Bordeaux, przypada na okres odrodzenia się idei prawa naturalnego (naturalizmu prawnego) w krajach europejskich. Ideą centralną i jednoczącą Dugisa jest idea zapożyczona z obszaru pozytywistycznej filozofii społecznej. Stało się to koncepcją solidarności, której korzeniami jest O. Comte. To właśnie wprowadzenie tej idei do dyskusji nad istotą władzy publicznej, prawa publicznego i prywatnego skłoniło Dugisa do przeformułowania przedmiotu prawa publicznego i praw człowieka, a także do nowych reinterpretacji pojęć „klasa społeczna”, „prawo indywidualne”, „podział władzy” itp. W swoim uzasadnieniu nowego systemu praw zbiorowych i praw indywidualnych Duguis nie chce widzieć we współczesnych społeczeństwach jedynie niekończących się konfliktów apetytów, starć brutalnych sił czy istnienia nie dających się pogodzić wrogość między klasą kapitalistów i robotników, która może zakończyć się „tylko upadkiem jednej z nich”. Klasy współczesnego społeczeństwa jawią się w obrazie Duguisa jako zbiór jednostek, pomiędzy którymi istnieje „szczególnie ścisła wzajemna zależność” (czyli szczególnie ścisła solidarność), gdyż wykonują one tę samą pracę w społecznym podziale pracy. Oprócz solidarności społecznej ludzie jednoczą się i integrują w nowych społecznościach dzięki regułom postępowania, które wyznaczają nie prawa jednostek lub grup (Duguy uważa je za iluzoryczne i po prostu nieistniejące), ale normę społeczną. Taka dyscyplina i unifikacja następuje z prostego powodu, że wszyscy ludzie są istotami społecznymi, że każdy akt społeczny naruszający normę społeczną z pewnością wywoła „reakcję społeczną” itp. Instytucjonalizm wyrósł na podstawie uznania i swoistej interpretacji faktu że te istniejące w każdym społeczeństwie kolektywy (wspólnoty społeczne, instytucje), takie jak rodzina, członkowie tej samej profesji, stowarzyszenia wolontariackie, a także grupy zorganizowane w imię zaspokajania potrzeb psychicznych i innych, należy postrzegać jako integracyjne instytucje, czyli zapewnienie spójności społeczeństwa w państwie narodowym. Jednocześnie integrującą rolę takich kolektywów pełnią wraz z pełnieniem bardziej prywatnych ról związanych z korzystną dla nich służbą.

Teorię instytucjonalizmu najskuteczniej rozwinęli m.in Maurice Ormou (1859-1929), który zinterpretował odwieczny problem przeciwieństwa interesów jednostki i państwa w duchu chrześcijańskiego kolektywizmu pierwszych wieków, uczynił to jednak z pewnymi innowacjami wynikającymi ze współczesnej sytuacji społeczno-historycznej. Teoria instytucji rozumianej jako establishment, zakład lub pewna zbiorowość odeszła od stosowania teorii umowy (pojęciowego rdzenia teorii liberalnej) i nakazowo-administracyjnej legalności socjalistów, proponując szereg zasadniczo nowych zapisów, który następnie otrzymał bardzo szerokie zastosowanie populistyczne.

87. PRAWO SOCJOLOGICZNE

Nurt ten ukształtował się jako samodzielna dyscyplina w związku z potrzebą celowego studiowania i wykorzystywania prawa jako narzędzia regulacji i kontroli społecznej. Ta jakość prawa ujawnia się już na pierwszych etapach stanowienia prawa (prawo zwyczajowe, prawo sądowe), jak również na wszystkich innych etapach działalności stanowienia prawa i egzekwowania prawa. W tym obszarze analiz i uogólnień stosowane są koncepcje solidaryzmu w prawie (O. Comte, E. Durkheim, L. Duguit), „wolnej dyskrecji sędziowskiej” E. Ehrlicha, socjotechniki w prawie (prawoznawstwo socjologiczne R. Pound), instytucjonalizm prawniczy (M. Oriou), a także częściowo psychologiczna koncepcja prawa.

Metodologia socjologiczna O. Comte'a weszła do prawoznawstwa tylko częściowo, nie tyle z doktryną etapów postępu czy statycznym i dynamicznym podejściem do badania faktów społecznych, ile z ideami solidaryzmu i ideą szczególnej praktyczności prawa w powstrzymywaniu lub zapobieganiu nieporozumieniom i konfliktom społecznym.

Cechą jurysprudencji socjologicznej jest nacisk nie na to, czym jest prawo, ale na to, jak prawo działa. Pod tym względem trafne okazało się starożytne rozróżnienie na słowo żywych i słowo umarłych, które wprowadzone do życia prawnego i komunikacji prawnej umożliwiło natychmiastowe odróżnienie praw, które „mówią” od tych, które prawa, które „nie mówią”, lub w innych wydaniach, aby odróżnić „prawo w życiu” od „prawa w księgach”.

w latach 30. na bazie tradycji instytucjonalnego pluralizmu prawnego sformułowano pojęcie „prawa socjalnego”, którego autorem był G. Gurvich (pracował jako nauczyciel najpierw na uniwersytetach w Piotrogrodzie, potem w Tybindze i Paryżu). Gurvich uważał ustawodawstwo socjalne za ucieleśnienie prawa socjalnego (sam termin zaproponował w latach 60. XIX wieku O. Girke). Prawo socjalne w późniejszych interpretacjach Gurvicha jest prawem utrwalonym w najwyższych formach interakcji społecznych między ludźmi, jest „prawem społecznym”, które sprzyja obiektywnej integracji w stosunkach międzyludzkich. W przeciwieństwie do prawa indywidualistycznego opiera się na partnerstwie, a więc jest prawem nastawionym na wzajemną pomoc, rozwiązywanie wspólnych problemów, zaprowadzanie pokoju, podczas gdy prawo indywidualistyczne w przeszłości i teraźniejszości jest prawem do wojny, konfliktu, rozłamu. Ponieważ prawo społeczne opiera się na zaufaniu, nie może być ustanowione z zewnątrz: działa niejako wewnątrz danego środowiska społecznego iw tym sensie jest prawem autonomicznym. Jej parametry wyznacza nie „czysta norma” normatywistów, nie subiektywne reprezentacje osób i nie zobiektywizowany fakt, ale „bezpośrednie doświadczenie prawne”, które jest utrwalone w dokumentach zbiorowych.

Prawoznawstwo socjologiczne było najbardziej rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych, gdzie współistniało i konkurowało z prawoznawstwem analitycznym i prawem naturalnym. Roscoe Pound, kierownik tej szkoły, zaczął rozwijać nowe problemy już w pierwszym ćwierćwieczu, a pod koniec swojej kariery udało mu się zebrać swoje opracowania w 5-tomowym „Jurisprudence” (1959). Istotę nowego podejścia w socjologii prawa scharakteryzował sam Pound jako „instrumentalne podejście pragmatyczne” do badania prawa, a samo prawo zaczęło być postrzegane głównie jako „instrument kontroli społecznej”. Ponieważ kwestia kontroli wiąże się w taki czy inny sposób z regulacją i koordynacją zachowań oraz interakcji społecznych przestrzegających prawa obywateli, najwłaściwszą nazwą dla samej jurysprudencji stała się nazwa „prawna inżynieria społeczna”, której autorstwa jest jest również przypisywany Funtowi.

88. ODNOWIONE PRAWO NATURALNE

Rozróżnienie między prawem naturalnym a prawem sztucznym, zarysowane przez myśl starożytnej Grecji, było wówczas podtrzymywane przez wielu autorów kolejnych epok. W XX wieku. nowe podejście do tego tematu opracowali neokantowcy (R. Stammler i inni), którzy uznali początek sprawiedliwości za absolutne prawo naturalne. Ten początek zaczęto postrzegać jako źródło i skalę w ocenie historycznego ruchu prawa w kierunku nieosiągalnego ideału. Wykładnia prawa zaczęła więc włączać w swój przedmiot nieodłączny (dorozumiany) normowy wymóg sprawiedliwości i odpowiedniego dostosowania prawa do wartości istniejącego społeczeństwa. Tak powstała koncepcja prawa naturalnego o historycznie zmieniającej się treści. Współczesny angielski prawnik Lon Fuller uważa, że norma prawna musi zawierać zrozumiały cel i wskazywać środki jego osiągnięcia. W tym sensie każda norma prawna ma charakter materialny (posiada istotną treść, niesie ze sobą znaczenie należnego, a zatem jest wartością). Jednocześnie każda norma ma charakter instrumentalny; w tym wymiarze wyznacza środki do osiągnięcia celu. W świetle tego, co zostało powiedziane, cały system prawny jest również obciążony wartościami. Doprecyzowując swoje stanowisko, Fuller wprowadza rozróżnienie między prawem dorozumianym (dorozumianym) i jawnym (zewnętrznym, sformalizowanym, dokonanym). Prawo implicite to zwyczaje i podobne rodzaje normatywnego porządku komunikacji międzyludzkiej, które często pozbawione są werbalnych i symbolicznych określeń i utrwaleń. Uczynione prawo to zewnętrznie wyrażone precyzyjne zasady zawarte w normach i wymaganiach traktatu, statutu itp. Zarówno prawo jawne, jak i dorozumiane są prawem celowym, ponieważ łączą w sobie zarówno to, co jest, jak i to, co należy. W przeciwieństwie do pozytywizmu, który uznaje za słuszny prawie każdy porządek suwerennej władzy, w przeciwieństwie do normatywizmu, z jego hierarchią norm i normą wierzchołkową, oraz socjologii, z jej postrzeganiem rządów prawa jako przewidywania możliwych zachowań Fuller koncentruje się na wyznaczaniu celów w prawie, na środkach jego realizacji, które są również osadzone w prawie, co nadaje prawu i całemu systemowi prawnemu własność systemu wartości. Fuller utrwala swoją ciągłość z tradycją prawa naturalnego starożytnych autorów w tezie, że prawo to racjonalność, przejawiająca się w stosunkach międzyludzkich. Fuller nie przeciwstawia się prawu pozytywnemu i prawu naturalnemu, a jedynie prawu i złu. Nieco inną charakterystykę moralności w prawie podaje Ronald Dworkin, autor książki Taking Rights poważnie (1972). Prawo pozytywne należy oceniać nie tylko z instrumentalnego punktu widzenia, ale także z moralnego punktu widzenia. Podstawowe prawa podmiotowe to jego zdaniem te zasady i kryteria, które należy przyjąć za podstawę wymiaru moralnego prawa z punktu widzenia sprawiedliwości. Definiującą zasadą jest prawo do równości, innymi słowy „prawo do równego szacunku i traktowania”. W ostatniej tercji XX wieku. nowych interpretacji tradycji prawa naturalnego dokonał J. Rawlsa („Teoria sprawiedliwości”, 1972) i J. Finnis (Prawo naturalne i prawo naturalne, 1980). JOT. Rawls opiera swoją teorię sprawiedliwości na arystotelesowskiej koncepcji sprawiedliwości rozdzielczej, ujętej w nieco uproszczonej formie (dobra istniejące w społeczeństwie powinny być rozdzielane w oparciu o wzajemne żądania ludzi i w oparciu o możliwie największą równość). Rawls posługuje się konstrukcyjną koncepcją „dobr podstawowych”, które podlegają dystrybucji. Zalicza do nich wolność, równe szanse, pewien poziom dobrobytu materialnego.

89. PRAWO INTEGRACYJNE

Trwającej konfrontacji ideologicznej i nowym podziałom między pozytywistyczną analizą prawną a analizą prawa naturalnego towarzyszą dziś, podobnie jak w minionych epokach historycznych, pewne wzajemne ustępstwa i częste próby w takiej czy innej formie zbliżenia odmiennych stanowisk i postaw metodologicznych. Podobne próby podejmowano w ramach orzecznictwa syntetyzującego (integracyjnego) (Winogradow, Jaszczenko, Hall).

Na przełomie XIX-XX wieku. socjologiczna filozoficzno-moralna krytyka pozytywistycznego dogmatycznego prawoznawstwa znalazła rozwiązanie na abstrakcyjnym, czysto teoretycznym poziomie, starając się rozwinąć syntetyczną teorię prawa (A.S. Jaszczenko, P.G. Winogradow itp.). Nawet w pracach Cziczerina wykazano, że historia, dogmaty i polityka prawa to trzy równie potrzebne kierunki w prawoznawstwie i państwowości. Nowe potwierdzenie tego zostało dokonane w fundamentalnej pracy A.S. Jaszczenki „Teoria federalizmu. Doświadczenie syntetycznej teorii państwa”, w której wraz z pierwotną interpretacją konfederacyjnych i federalnych związków politycznych z ich poliarchicznymi i dualistycznymi zasadami wysunięto tezę, że syntetyczny charakter zjawisk prawnych (i politycznych) jest szczególnie wyraźny w federalnych organizacjach politycznych. Podejście do studiowania prawa P.G. Winogradow (1854-1925) nazwał ją syntetyczną, przeciwstawiając się jej i oddzielając od analitycznej metody J. Austina i jego następców. Niebezpieczeństwa metody analitycznej wiążą się z faktem, że abstrakcyjne pojęcia i terminy są często postrzegane przez prawników analitycznych tak, jakby kwestia tych terminów i ich formalnych klasyfikacji była istotą całej jurysprudencji. Ostatecznie tworzony jest specjalny „świat pojęć”, w którym dochodzi do ciągłych aktualizacji, krytyki, ochrony i niszczenia abstrakcyjnych struktur.

Zgodnie z koncepcją amerykańskiego filozofa prawa Jerome'a Halla, autora terminu „prawoznawstwo integracyjne”, tradycja prawa naturalnego może być dziś aktualizowana poprzez połączenie jej z podejściem aksjologicznym (wartościowym) w prawie. Jednocześnie wartości należy uznać za nieodzowny atrybut normy prawnej, a normy należy postrzegać jako „chronione sądy wartościujące”. Tradycyjna teoria prawa naturalnego jest mało zainteresowana rozwojem podstawowych koncepcji prawnych, które w rzeczywistości powinny stanowić wstępną podstawę każdej teorii prawa. Według Halla ta sekcja jest najlepiej rozwinięta w normatywizmie Kelsena. Biorąc pod uwagę nową rolę zasady wartości w prawoznawstwie, prawoznawstwo integracyjne można nazwać także aksjologią prawniczą. Wartości w prawie są tym, co w państwie prawa, podobnie jak mentor, „kształtuje stany psychiczne i zachowania zewnętrzne”. Wyjątkowo owocne w tym względzie są jego zdaniem definicje prawa jako kategorii etycznej w swej istocie, podane w tym czasie przez Platona i Arystotelesa („Studia z jurysprudencji i teorii karnej”, 1958).

Współcześnie mamy do czynienia z sytuacją, w której coraz częściej prawo postrzegane jest z punktu widzenia pragmatyzmu politycznego czy moralnego. W tej sytuacji szczególna rola w kwestii odnowy i integracji przypadła losowi jurysprudencji historycznej.

90. TEORIA ELIT, BIUROKRACJA I TECHNOKRACJA

W drugiej połowie XIXw. w związku z dalszą centralizacją i biurokratyzacją życia politycznego rozpoczął się okres krytycznej rewizji doświadczeń rządu przedstawicielskiego i liberalnych wartości demokratycznych, co znalazło odzwierciedlenie w teorii elit Wilfredo Pareto (18481923-XNUMX) oraz w pojęciu klasy politycznej Gaetano Mosca (1858-1941). Na początku XX wieku. elitarne podejście do badań nad polityką uzupełniono badaniami nad wpływem tzw. grup interesu (A. Bentley) i nowym spojrzeniem na porządkującą rolę biurokracji w sprawowaniu władzy w społeczeństwie i państwie (M. Webera). Szczególnym rodzajem analizy polityki grup społecznych były koncepcje technokracji i technodemokracji (D. Bell, M. Duverger i in.)

Pierwszym zarysem teorii klasy politycznej była praca 26-letniego włoskiego prawnika G. Mosca „Teoria rządu i rządu parlamentarnego” (1884). Bardziej szczegółową wersję uzasadnienia tej koncepcji przedstawił następnie w swojej pracy „Podstawy politologii” (2 tomy, 1886,1923, 1916). Teorię elity po raz pierwszy wyszczególnił V. Pareto w swoim „Traktacie o socjologii ogólnej” (XNUMX), w którym tematy socjologiczne połączono z historycznymi, polityczno-ideologicznymi i społeczno-filozoficznymi. Pareto był z wykształcenia inżynierem, ale później głęboko i dogłębnie zainteresował się ekonomią polityczną i socjologią. Obaj myśliciele włoscy wyszli z bardzo podobnej idei, że w sferze działalności rządzącej każdego społeczeństwa istnieją dwie znacząco odrębne grupy – rządząca i rządzona. Największą innowacją, jaką zaproponowali przy omawianiu tej kwestii, było stwierdzenie, że społeczeństwem zawsze rządzi „niewielka mniejszość” w postaci „klasy politycznej” (G. Mosca) lub „elity rządzącej” (V. Pareto). Pareto w uzasadnieniu koncepcji elity rządzącej wychodził z założenia, że każde społeczeństwo można podzielić na dwie warstwy – warstwę najwyższą, w której zwykle przebywają rządzący, oraz warstwę niższą, w której rządzący są położone. Komplikuje zwyczajową dychotomię klas (dominujących i podporządkowanych) i wyróżnia dwie podgrupy w warstwie wyższej (elicie) – elity rządzące i nierządzące, aw warstwie niższej taki podział uważa za nieuzasadniony.

Przodkiem teorii „grup zainteresowanych” był Arthur Bentley (1870-1957), autor książki „Proces wykonywania władzy rządowej: studium nacisków społecznych” (1908). Główną tezą było tu twierdzenie, że działania ludzi są zawsze z góry zdeterminowane ich interesami i de facto mają na celu zapewnienie tych interesów. Działalność ta prowadzona jest zazwyczaj poprzez grupy, w których ludzie jednoczą się na podstawie wspólnych interesów. Indywidualne przekonania, indywidualne idee i ogólnie ideologia, osobiste cechy indywidualnych zachowań mają decydujące znaczenie tylko w kontekście działań grupy i są brane pod uwagę w takim stopniu, w jakim pomagają określić „wzorce” (modele) zachowań grupowych.

Wśród najnowszych modyfikacji klasycznych modeli i teoretycznych konstrukcji władzy politycznej szczególne miejsce zajmuje typologia władzy. Maks Weber (1864-1920). Za Moscą i Pareto główną cechę funkcjonowania demokracji parlamentarnej widział w sposobach wybierania przywódców politycznych i kontrolowania technicznie zorientowanej biurokracji administracyjnej.

Autor: Khalin K.E.

Polecamy ciekawe artykuły Sekcja Notatki z wykładów, ściągawki:

▪ Choroby nerwowe. Notatki do wykładów

▪ prawo UE. Kołyska

▪ Ekonomia i socjologia pracy. Kołyska

Zobacz inne artykuły Sekcja Notatki z wykładów, ściągawki.

Czytaj i pisz przydatne komentarze do tego artykułu.

<< Wstecz

Najnowsze wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika:

Maszyna do przerzedzania kwiatów w ogrodach 02.05.2024

We współczesnym rolnictwie postęp technologiczny ma na celu zwiększenie efektywności procesów pielęgnacji roślin. We Włoszech zaprezentowano innowacyjną maszynę do przerzedzania kwiatów Florix, zaprojektowaną z myślą o optymalizacji etapu zbioru. Narzędzie to zostało wyposażone w ruchome ramiona, co pozwala na łatwe dostosowanie go do potrzeb ogrodu. Operator może regulować prędkość cienkich drutów, sterując nimi z kabiny ciągnika za pomocą joysticka. Takie podejście znacznie zwiększa efektywność procesu przerzedzania kwiatów, dając możliwość indywidualnego dostosowania do specyficznych warunków ogrodu, a także odmiany i rodzaju uprawianych w nim owoców. Po dwóch latach testowania maszyny Florix na różnych rodzajach owoców wyniki były bardzo zachęcające. Rolnicy, tacy jak Filiberto Montanari, który używa maszyny Florix od kilku lat, zgłosili znaczną redukcję czasu i pracy potrzebnej do przerzedzania kwiatów. ... >>

Zaawansowany mikroskop na podczerwień 02.05.2024

Mikroskopy odgrywają ważną rolę w badaniach naukowych, umożliwiając naukowcom zagłębianie się w struktury i procesy niewidoczne dla oka. Jednak różne metody mikroskopii mają swoje ograniczenia, a wśród nich było ograniczenie rozdzielczości przy korzystaniu z zakresu podczerwieni. Jednak najnowsze osiągnięcia japońskich badaczy z Uniwersytetu Tokijskiego otwierają nowe perspektywy badania mikroświata. Naukowcy z Uniwersytetu Tokijskiego zaprezentowali nowy mikroskop, który zrewolucjonizuje możliwości mikroskopii w podczerwieni. Ten zaawansowany instrument pozwala zobaczyć wewnętrzne struktury żywych bakterii z niesamowitą wyrazistością w skali nanometrowej. Zazwyczaj ograniczenia mikroskopów średniej podczerwieni wynikają z niskiej rozdzielczości, ale najnowsze odkrycia japońskich badaczy przezwyciężają te ograniczenia. Zdaniem naukowców opracowany mikroskop umożliwia tworzenie obrazów o rozdzielczości do 120 nanometrów, czyli 30 razy większej niż rozdzielczość tradycyjnych mikroskopów. ... >>

Pułapka powietrzna na owady 01.05.2024

Rolnictwo jest jednym z kluczowych sektorów gospodarki, a zwalczanie szkodników stanowi integralną część tego procesu. Zespół naukowców z Indyjskiej Rady Badań Rolniczych i Centralnego Instytutu Badań nad Ziemniakami (ICAR-CPRI) w Shimla wymyślił innowacyjne rozwiązanie tego problemu – napędzaną wiatrem pułapkę powietrzną na owady. Urządzenie to eliminuje niedociągnięcia tradycyjnych metod zwalczania szkodników, dostarczając dane dotyczące populacji owadów w czasie rzeczywistym. Pułapka zasilana jest w całości energią wiatru, co czyni ją rozwiązaniem przyjaznym dla środowiska i niewymagającym zasilania. Jego unikalna konstrukcja umożliwia monitorowanie zarówno szkodliwych, jak i pożytecznych owadów, zapewniając pełny przegląd populacji na każdym obszarze rolniczym. „Oceniając docelowe szkodniki we właściwym czasie, możemy podjąć niezbędne środki w celu zwalczania zarówno szkodników, jak i chorób” – mówi Kapil ... >>

Przypadkowe wiadomości z Archiwum

Jesienne dzieci żyją dłużej 01.10.2001

Według statystyk Instytutu Badań Demograficznych w Rostoku (Niemcy) osoby urodzone między październikiem a grudniem żyją średnio o sześć miesięcy dłużej niż osoby urodzone w kwietniu - czerwcu.

Szereg przetwarzanych informacji obejmuje ponad milion danych o datach urodzin i śmierci obywateli Austrii i Danii. Gdy przyniesiono dla porównania dane o mieszkańcach Australii, okazało się, że ci urodzeni w drugim kwartale, kiedy jest tam jesień, mają przewagę na półkuli południowej.

Uważa się, że chodzi o nasycenie pokarmu matki witaminami w czasie ciąży.

Inne ciekawe wiadomości:

▪ Pszczoły mają emocje i wahania nastroju

▪ Energia słoneczna uratuje pszczoły przed wyginięciem

▪ TerraMaster F5-221 NAS

▪ Inteligentne okulary Tobii Okulary 2

▪ Memrystory - elektronika przyszłości

Wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika

Ciekawe materiały z bezpłatnej biblioteki technicznej:

▪ sekcja serwisu Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki. Wybór artykułów

▪ Artykuł Prawo penitencjarne. Kołyska

▪ artykuł Czym różnił się bóg wojny Ares od bogini wojny Ateny? Szczegółowa odpowiedź

▪ artykuł Honda Loop. Wskazówki turystyczne

▪ artykuł Bezpiecznik elektroniczny, 5-25 V. Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki

▪ artykuł Urządzenie do ochrony urządzeń radiowych przed przekroczeniem napięcia sieciowego. Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki

Zostaw swój komentarz do tego artykułu:

Wszystkie języki tej strony

Strona główna | biblioteka | Artykuły | Mapa stony | Recenzje witryn