Bezpłatna biblioteka techniczna

Historia psychologii. Notatki z wykładu: krótko, najważniejsze

Katalog / Notatki z wykładów, ściągawki

Komentarze do artykułu

Spis treści

1. Rozwój wiedzy psychologicznej w ramach nauki o duszy (Idea duszy filozofów szkoły milezjańskiej. Heraklit. Idea rozwoju jako prawo (Logos). Dusza („psyche”) jako szczególny stan zasady ognistej. Alcmaeon. zasada nerwizmu, neuropsychizm, zasada podobieństwa, Empedokles, doktryna czterech „korzeni”, biopsychizm, zasada podobieństwa i teoria odpływów, atomistyczna koncepcja filozoficzno-psychologiczna Demokryta, Hipokrates i doktryna temperamentów. System filozoficzno-etyczny Sokratesa Cel filozofii Metoda rozmowy sokratejskiej Platon: prawdziwy byt i świat idei Świat zmysłowy i nieistnienie Najwyższa idea Dobra i światowa dusza Zła .Nieśmiertelność duszy.Arystotelesowska nauka o duszy.Psychologiczne poglądy stoików.Epikur i Lukrecjusz Carus na temat duszy.Aleksandryjska Szkoła Lekarska.Psychofizjologia Klaudiusza Galena)
2. Filozoficzna doktryna świadomości (Plotyn: psychologia jako nauka o świadomości. Augustyn: chrześcijański światopogląd wczesnośredniowieczny)
3. Rozwój nauk przyrodniczych (Rozkwit nauk przyrodniczych na Arabskim Wschodzie. Idee psychologiczne średniowiecznej Europy. Rozwój psychologii w epoce renesansu)
4. Psychologia czasów nowożytnych w XVII wieku (Główne nurty rozwoju filozofii i psychologii w XVII wieku. Materializm i idealizm. System filozoficzno-psychologiczny R. Kartezjusza. Materialistyczna teoria T. Hobbesa. Doktryna B. Spinozy o psyche. Sensacjonizm D. Locke'a. G. Leibniza: tradycja idealistyczna w filozofii i psychologii niemieckiej)
5. Rozwój psychologii w epoce oświecenia (Anglia. Rozwój psychologii skojarzeniowej. Materializm francuski. Niemcy. Rozwój psychologii niemieckiej w XVIII-XIX wieku. Etap filozoficzny w rozwoju psychologii)
6. Kształtowanie się psychologii jako samodzielnej nauki (Naturalne naukowe przesłanki powstania psychologii. Pojawienie się pierwszych eksperymentalnych gałęzi psychologii
7. Główne szkoły psychologiczne (Kryzys psychologii. Behawioryzm. Psychoanaliza. Gestaltyzm)
8. Ewolucja szkół i kierunków (Neobehawioryzm. Teoria rozwoju inteligencji. Empiryczne podstawy teorii. Neofreudyzm. Psychologia poznawcza. Komputery. Cybernetyka i psychologia. Psychologia humanistyczna)
9. Psychologia w Rosji (M. V. Łomonosow: materialistyczny kierunek w psychologii. A. N. Radishchev. Człowiek jako część natury. Filozoficzne i psychologiczne poglądy A. I. Hercena, V. G. Belinsky'ego, N. A Dobrolyubova. N. G. Czernyszewskiego. Przedmiot, zadania i metoda psychologii. P. D. Yurkevich o dusza i doświadczenie wewnętrzne I. V. Sechenov: akt mentalny jest jak odruch Rozwój psychologii eksperymentalnej Refleksologia P. P. Blonsky - psychologia rozwoju dziecka Jedność świadomości i aktywności)

WYKŁAD nr 1. Rozwój wiedzy psychologicznej w ramach doktryny o duszy

1. Idea duszy filozofów szkoły milezyjskiej

VII-VI wiek Pne reprezentują okres rozkładu społeczeństwa prymitywnego i przejścia do systemu niewolniczego. Zasadnicze zmiany w sposobie życia społecznego (kolonizacja, rozwój stosunków handlowych, powstawanie miast itp.) stworzyły warunki do rozkwitu kultury antycznej Grecji i doprowadziły do ​​znaczących zmian w dziedzinie myślenia. Zmiany te polegały na przejściu od religijnych i mitologicznych wyobrażeń o świecie do pojawienia się wiedzy naukowej.

Pierwszymi wiodącymi ośrodkami kultury i nauki starożytnej Grecji, obok innych, były miasta Milet i Efez. Pierwsze szkoły filozoficzne, które powstały, również nosiły nazwy tych miast. Początek światopoglądu naukowego związany jest ze szkołą Miletu, która istniała w VII-VI wieku. pne mi. Jego przedstawicielami byli Tales, Anaksymander, Anaksymenes. Są pierwszymi, którym przypisuje się izolację psyche, czyli duszy, od zjawisk materialnych. Wspólne dla filozofów szkoły milezyjskiej jest stanowisko, że wszystkie rzeczy i zjawiska otaczającego świata charakteryzują się jednością swego pochodzenia, a różnorodność świata to tylko różne stany jednej zasady materialnej, podstawowej zasady lub materii pierwotnej .

Stanowisko to zostało rozciągnięte przez starożytnych myślicieli na wyodrębniony przez nich obszar mentalny. Wierzyli, że materialne i duchowe, cielesne i psychiczne są zasadniczo jednym; różnica między nimi jest tylko fenomenalna, a nie substancjalna, to jest, zgodnie ze stanem, przejawem i wyrazem tej pierwszej zasady.

Różnica między poglądami naukowców tej szkoły polegała na tym, jaki rodzaj konkretnej materii każdy z tych filozofów przyjął jako podstawową zasadę wszechświata.

Tales (624-547 pne) wskazał wodę jako podstawową zasadę wszechobecności. Udowadniając, że to woda jest prawdziwym początkiem całego świata, Thales odniósł się do faktu, że Ziemia unosi się na wodzie, jest przez nią otoczona i sama z niej pochodzi. Woda jest mobilna i zmienna, może przechodzić w różne stany. Kiedy woda wyparuje, zamienia się w stan gazowy, a gdy zamarza, zamienia się w stan stały.

Dusza to także szczególny stan wody. Istotną cechą duszy jest zdolność do nadawania ciału ruchu, to ona sprawia, że ​​się poruszają. Ta zdolność do nadawania rzeczom ruchu jest nieodłączna we wszystkim.

Rozszerzając to, co mentalne na całą naturę, Tales jako pierwszy wyraził ten punkt widzenia na granice tego, co mentalne, co powszechnie nazywa się hylozoizmem. Ta filozoficzna doktryna była wielkim krokiem w kierunku zrozumienia natury psychiki. Sprzeciwiał się animizmowi. Hylozoizm po raz pierwszy podporządkował duszę (psyche) ogólnym prawom natury, wysuwając niezmienny dla współczesnej nauki postulat o początkowym udziale zjawisk psychicznych w cyklu natury.

Rozpatrując duszę w związku z organizacją cielesną, Tales uzależnił stany psychiczne od fizycznego zdrowia ciała. Ci, którzy mają zdrowe ciało, mają również najlepsze zdolności duchowe i dary, a zatem mają więcej okazji do znalezienia szczęścia w naszych czasach. Współczesnego psychologa nie mogą nie pociągać subtelne obserwacje Talesa w dziedzinie ludzkich zachowań moralnych. Uważał, że człowiek powinien starać się żyć zgodnie z prawem sprawiedliwości. A sprawiedliwość polega na tym, by nie robić sobie tego, co człowiek wyrzuca innym ludziom.

Jeśli Tales kojarzył cały wszechświat ze szczególnymi przemianami i formami wody i wilgoci, to jego współmieszkaniec miasta Anaksymander (610-547 pne) bierze „apeiron” za źródło wszystkich rzeczy - stan materii, który nie ma jakościowej pewności , ale która dzięki swojemu wewnętrznemu rozwojowi i połączeniu daje początek różnorodności świata. Anaksymander, zaprzeczając jakościowej pewności fundamentalnej zasady, uważał, że nie może ona być fundamentalną zasadą, jeśli zbiega się z jej przejawami. Podobnie jak Tales, dusza została zinterpretowana przez Anaksymandra jako jeden ze stanów apeironu.

Anaksymander był pierwszym ze starożytnych filozofów, który podjął próbę wyjaśnienia pochodzenia i pochodzenia człowieka i istot żywych. To on jako pierwszy wpadł na pomysł pochodzenia żywych z nieożywionych. Pojawienie się organicznego świata wydawało się Anaksymanderowi w następujący sposób. Pod wpływem światła słonecznego wilgoć odparowuje z ziemi, z której powstają skrzepy roślin. Zwierzęta rozwijają się z roślin, a ludzie ze zwierząt. Według filozofa człowiek wywodzi się z ryb. Główną cechą odróżniającą człowieka od zwierząt jest dłuższy okres karmienia piersią i dłuższa obca opieka nad nim.

W przeciwieństwie do Talesa i Anaksymandra, inny filozof Milezyjskiej szkoły Anaksymenes (588-522 pne) przyjął powietrze jako podstawową zasadę. Dusza ma również przewiewną naturę. Połączyła je z oddechem. Idea bliskości duszy i oddechu była dość rozpowszechniona wśród myślicieli starożytnych.

2. Heraklit. Idea rozwoju jako prawo (Logos). Dusza („psychika”) jako szczególny stan ognistej zasady

Przedstawiciele szkoły milezyjskiej, wskazując na materialną naturę mentalną, nie dali stosunkowo szczegółowego obrazu życia duchowego człowieka. Pierwszy krok w tym kierunku należy do największego starożytnego greckiego filozofa z Efezu, Heraklita (530-470 pne). Heraklit łączy się z przedstawicielami szkoły milezyjskiej ideą początku, ale tylko za podstawową zasadę wziął nie wodę, nie apeiron i nie powietrze, ale ogień w jego wiecznym ruchu i zmianie spowodowanej walką przeciwieństw .

Rozwój ognia następuje z konieczności lub zgodnie z Logosem, który z przeciwnego ruchu tworzy wszystko, co istnieje. Termin „logo”, wprowadzony przez Heraklita, ale używany do dziś, nabrał wielu znaczeń. Ale dla niego oznaczało to prawo, zgodnie z którym „wszystko płynie” i zjawiska przechodzą w siebie. Mały świat (mikrokosmos) duszy indywidualnej jest identyczny z makrokosmosem całego porządku świata. Zrozumienie siebie (swojej „psyche”) oznacza zatem zagłębienie się w prawo (Logos), które nadaje uniwersalnemu biegowi rzeczy dynamiczną harmonię utkaną ze sprzeczności i kataklizmów.

Wszystko powstaje i znika w walce. „Wojna”, zauważył Heraklit, „jest ojcem wszystkiego”. Przemiany ognia zachodzą w dwóch kierunkach: „w górę” i „w dół”. „Drogą w górę” jako sposobem przekształcania ognia jest jego przejście z ziemi w wodę, z wody w powietrze, z powietrza w ogień. „Droga w dół” to odwrotne przejście od ognia do powietrza – wody – ziemi. Te dwie przeciwnie skierowane przejścia ognia z jednego stanu do drugiego mogą przebiegać jednocześnie, powodując wieczny ruch i rozwój świata w całej jego różnorodności. Tak jak towar jest wymieniany na złoto, a złoto na towar, tak ogień, według Heraklita, przekształca się we wszystko i wszystko przechodzi w ogień.

Dusza jest szczególnym stanem przejściowym ognistego pierwiastka w ciele, któremu Heraklit nadał nazwę „psyche”. Nazwa wprowadzona przez Heraklita dla określenia rzeczywistości psychicznej była pierwszym terminem psychologicznym. „Psyche” jako specjalne stany ognia powstają z wody i przechodzą do niej. Najlepszym stanem „psychiki” jest jej suchość. „Śmierć psychiczna - stać się wodą”. Heraklit uzależnił działanie duszy zarówno od świata zewnętrznego, jak i ciała. Uważał, że żywioł ognisty przenika do ciała ze środowiska zewnętrznego i każde naruszenie połączenia duszy ze światem zewnętrznym może prowadzić do zgrubienia „psychiki”.

Heraklit zauważył, że ludzie często nie pamiętają swoich snów. Ta utrata pamięci występuje, ponieważ połączenie ze światem zewnętrznym jest osłabione podczas snu. Całkowite zerwanie ze środowiskiem zewnętrznym prowadzi do śmierci organizmu, podobnie jak węgle gasną daleko od ognia. Dusza jest w tym samym bliskim kontakcie z ciałem. W kwestii zewnętrznej cielesnej determinacji psychiki w tym, co później nazwamy problemem psychofizycznym i psychofizjologicznym, Heraklit działał jako konsekwentny materialista.

Próbował też zidentyfikować i scharakteryzować poszczególne aspekty duszy. Filozof poświęcił wiele uwagi aktom poznawczym. Przywiązywał wielką wagę do zmysłów, a wśród nich szczególnie do wzroku i słuchu.

Uznano umysł za wiodący w człowieku, gdyż narządy zmysłów pozwalają na ustanowienie jedynie zewnętrznej harmonii natury, a umysł, opierając się na uczuciach, ujawnia swoje wewnętrzne prawa. „Psyche” i myśli mają samorosnący Logos. Myśl człowieka rozwija się sama, przechodząc od jednej prawdy do drugiej. Głównym celem wiedzy jest odkrywanie prawdy, wsłuchiwanie się w głos natury i działanie zgodnie z jej prawami.

Heraklit bada szczegółowo siły napędowe, skłonności, potrzeby. Dotykając tej strony życia psychicznego, Heraklit wyraża szereg ważnych postanowień, które ujawniają współzależność sił motywacyjnych i rozumu, wpływ stanów poprzednich na kolejne, względność motywów i potrzeb różnych istot żywych. Wskazując na zależność doświadczanych stanów organizmu od poprzednich, filozof podkreśla, że ​​uczucia przyjemności i niezadowolenia związane z potrzebami są rozpoznawane przez ich przeciwieństwo.

Głód sprawia, że ​​uczucie sytości jest przyjemne, zmęczenie odpoczynek, choroba zaś zdrowie. Ujawniając związek między siłami motywacyjnymi a rozumem, Heraklit zauważył, że każde pragnienie jest kupowane za cenę „psyche”, czyli nadużywanie pragnień i niższych potrzeb osłabia „psyche”. Ale z drugiej strony umiar w zaspokajaniu potrzeb przyczynia się do rozwoju i poprawy zdolności intelektualnych człowieka.

Szczęście człowieka nie polega na zamiłowaniu do cielesnych przyjemności, ale na wychodzeniu z głosu rozumu, który pozwala człowiekowi przejawiać naturalne zachowania związane ze zrozumieniem praw konieczności (Logos). Najważniejszą rzeczą w człowieku jest postać, rozumiana przez Heraklita jako los, jako dominujący czynnik psychologiczny, który decyduje o losie człowieka przez całe jego życie.

Poglądy Heraklita miały ogromny wpływ na rozwój systemów filozoficzno-psychologicznych kolejnych myślicieli starożytnych, w których idee Heraklita doczekały się dalszej konkretyzacji. Wśród najważniejszych postanowień nauk Heraklita należy podkreślić:

1) idea materialnej (ognistej) natury duszy i zależności umysłu od ogólnych praw natury (Logos);

2) przepis dotyczący zewnętrznego i cielesnego określenia stanu psychicznego;

3) zachowanie aktywności życiowej (sen, czuwanie) i psychiki (siły poznawcze i motywujące);

4) zależność wewnętrzna i stosunek sił poznawczych i motywujących, względny charakter tych ostatnich;

5) zmienność stanów psychicznych, ich przechodzenie od jednego do drugiego;

6) proceduralny charakter psychiki i jej rozwój (samorozwój);

7) wprowadzenie pierwszego terminu psychologicznego „psychika” na określenie zjawisk psychicznych.

3. Alkmaeon. Zasada nerwowości. Neuropsychizm. Zasada podobieństwa

Pytania o naturę duszy, jej zewnętrzne uwarunkowania i podstawy cielesne stawiali w starożytności nie tylko filozofowie, ale także przedstawiciele medycyny. Odwołanie się starożytnych lekarzy do tych pytań było spowodowane ich praktyką medyczną, osobistym doświadczeniem i własnymi obserwacjami pracy różnych układów ciała, zachowaniami zwierząt i ludzi. Wśród starożytnych wyróżnia się Alcmaeon (VI-V wiek pne), największy lekarz i filozof starożytności, znany w historii psychologii jako twórca zasady nerwizmu. Jako pierwszy połączył psychikę z pracą mózgu i układu nerwowego jako całości.

Praktyka sekcji zwłok dla celów naukowych pozwoliła Alcmaeonowi na przedstawienie pierwszego systematycznego opisu ogólnej budowy ciała i przypuszczalnych funkcji ciała. Badając poszczególne układy ciała, w tym mózg i układ nerwowy, Alcmaeon odkrył obecność przewodników biegnących od mózgu do narządów zmysłów. Odkrył, że mózg, narządy zmysłów i odkryte przez niego przewodniki są dostępne zarówno u ludzi, jak iu zwierząt, a zatem doświadczenia, wrażenia i spostrzeżenia powinny być charakterystyczne dla obu. Założenie Alcmaeona o obecności psychiki u ludzi i zwierząt jako istot z układem nerwowym i mózgiem wyrażało nowe spojrzenie na granice mentalności, które obecnie nazywa się neuropsychizmem.

Obdarowując zwierzęta duszą, Alcmaeon nie był skłonny do identyfikowania psychiki zwierząt i ludzi. Człowiek różni się od zwierząt umysłem, a anatomiczną podstawą różnicy między nimi jest ogólna objętość i budowa mózgu oraz narządów zmysłów. Chociaż umysł odróżnia człowieka od zwierząt, bierze początek z doznań zmysłowych. Traktując doznania jako początkową formę aktywności poznawczej, Alcmaeon po raz pierwszy próbuje opisać warunki powstawania doznań i formułuje w tym zakresie zasadę podobieństwa jako wyjaśniającą zasadę wrażliwości. Do wystąpienia jakiegokolwiek doznania konieczna jest jednorodność fizycznej natury bodźca zewnętrznego i narządów zmysłów.

Zasada podobieństwa została rozszerzona przez Alcmaeon nie tylko na doznania i percepcje, ale także na przeżycia emocjonalne. Poziomy aktywności życiowej były kojarzone przez Alcmaeon z osobliwościami dynamiki i ruchu krwi w ciele. Napływ krwi do żył powoduje przebudzenie, odpływ krwi z żył prowadzi do snu, a całkowity odpływ krwi prowadzi do śmierci organizmu. Ogólny stan ciała określa stosunek czterech żywiołów - wody, ziemi, powietrza i ognia, które są budulcem ciała. Właściwa koordynacja, równowaga, harmonia tych czterech elementów zapewniają zdrowie fizyczne ciała i pogodę ducha ludzkiego. Brak równowagi prowadzi do różnych chorób, aw najgorszym przypadku do śmierci. Równowaga i harmonia pierwiastków w ciele oraz zdrowie człowieka zależą od spożywanego pokarmu, warunków klimatycznych i geograficznych, w których człowiek żyje, i wreszcie od cech samego organizmu.

Zapisy wysuwane przez Alcmaeon dotyczące połączenia psychiki z mózgiem, zasady nerwowości, zasady podobieństwa w wyjaśnianiu powstawania doznań i percepcji, idei czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które determinują ogólną aktywność i żywotna aktywność organizmu, pozostawiła wyraźny ślad w dalszym rozwoju starożytnej medycyny, filozofii i psychologii. Cała medycyna Hipokratesa, aw szczególności jego doktryna czterech typów temperamentu, będzie oparta na ideach Alcmaeona. Zasada nerwizmu stanie się podstawą rozwoju mózgocentrycznego punktu widzenia na lokalizację duszy. Zasadą podobieństwa w wyjaśnianiu mechanizmu doznań i percepcji będą się kierować atomiści Empedokles.

4. Empedokles. Doktryna czterech „korzeni”. Biopsychizm. Zasada podobieństwa i teoria odpływów

Już teraz Alcmaeon pokazuje przejście od rozpoznania jednej zasady materialnej i odwołanie się do czterech żywiołów jako głównych elementów, które określają ogólną strukturę organizmu i jego kondycję fizyczną. Filozoficzny schemat budowy człowieka i świata jako całości, oparty na czterech żywiołach, czyli „korzeniach” (ziemi, wodzie, powietrzu, ogniu) opracował wielki filozof i lekarz starożytności Empedokles (490-430 p.n.e.) .

Empedokles nadal rozwijał linię materialistyczną w filozofii i psychologii, ale w przeciwieństwie do swoich poprzedników zastępuje teorię jednej zasady doktryną czterech „korzeni”. Pierwotne elementy wszechświata to nie jeden element, ale cztery - ziemia, woda, powietrze, ogień.

Organizm roślin i zwierząt, podobnie jak świat jako całość, składa się z czterech elementów, a różnica między roślinami i zwierzętami polega na nierównej proporcji i stopniu ekspresji w obu pierwotnych elementach. Najdoskonalsze w swoich proporcjach są rośliny - sok, zwierzęta i ludzie - krew. Tak więc krew jest reprezentowana przez jedną część ognia, jedną część ziemi i dwie części wody. Sok roślinny i krew u zwierząt i ludzi są wiodącą strukturą ciała i to właśnie krew i sok, ze względu na najdoskonalsze połączenie zawartych w nich pierwiastków, uważał Empedokles za nośniki funkcji duchowych, umysłowych. Ponieważ „mentalne” filozof przypisywał nie tylko zwierzętom i ludziom, ale także roślinom, Empedokles wyrażał odmienny od Talesa i Alcmaeona punkt widzenia na granice mentalności, zwany biopsychizmem. W dalszej kolejności zasada biopsychizmu pójdą w ślady Arystotelesa, Awicenny i innych filozofów.

U ludzi serce jest ośrodkiem przepływu krwi, dlatego to ono, a nie mózg, jak sugerował Alcmaeon, jest organem duszy. Krew determinuje odczucia, uczucia i myśli. Cechy ogólnej aktywności i mobilności osoby są również związane z krwią. Stopień ukrwienia jednego lub drugiego organu ciała determinuje możliwości tych części ciała.

Empedokles, rozważając mechanizm percepcji, wyraża myśli podobne do Alcmaeona.

Dla Empedoklesa zasada podobieństwa nabiera uniwersalnego znaczenia. Rozciąga się na doznania i siły motywujące, a nawet siły tworzące świat - Miłość i Wrogość. Natura stanów bodźców jest taka, że ​​wszystkie żywe istoty dążą do tego, czego brakuje. Miłość, Przyjaźń, Szczęście powstają, gdy podobne spotyka podobne. W porównaniu z Alcmaeonem Empedokles wprowadza nowe stanowisko w doktrynie mechanizmów percepcji, wysuwając teorię wypływów, za pomocą której w pierwszej kolejności próbuje odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób przedmioty zewnętrzne działają na narządy zmysłów oraz w jaki sposób doznania i w nich powstają spostrzeżenia. Empedokles przedstawił proces percepcji jako mechanizm odpływów. Ten mechanizm wypływów najpełniej opisuje filozof w odniesieniu do wizji. Wypływy drobnych cząstek pochodzą z obiektów zewnętrznych, które wnikając w pory narządów zmysłów, przywołują obraz obiektu zewnętrznego.

Wypływy pochodzą nie tylko z obiektów zewnętrznych, ale także z samych narządów zmysłów. Wypływy z oczu świadczą o aktywnym udziale samych narządów zmysłów w akcie percepcji. Zasada podobieństwa i mechanizm odpływów były podstawą wyjaśnienia i widzenia barw. Empedokles był pierwszym, któremu przypisuje się zbudowanie teorii widzenia barw. Percepcja kolorów, zdaniem filozofa, jest zdeterminowana zarówno właściwościami przedmiotów oddziałujących na oko, jak i właściwościami samego narządu postrzegania. Empedokles jako pierwszy sugeruje również, że możliwe jest zredukowanie całej gamy kolorów do czterech kolorów podstawowych. W doznaniach i percepcjach filozof widział początkową formę wiedzy, z której wyrasta umysł. Nie wątpił w realność widzialnych obiektów i adekwatność ich percepcji zmysłowej. Jednak wiedza sensoryczna, zdaniem naukowca, powinna być kontrolowana przez rozum, co pozwala nam lepiej wykorzystywać nasze uczucia.

W rozwoju psychologii antycznej poglądy Empedoklesa zajmują poczesne miejsce, zarówno pod względem nowości, jak i wpływu na kształtowanie się późniejszych wyobrażeń o człowieku i jego psychice. Poglądy Empedoklesa przyczyniły się do wzmocnienia podejścia ewolucyjnego w wyjaśnianiu pojawienia się i rozwoju zwierząt, potwierdzenia idei materialnej natury duszy, jej determinacji zewnętrznej i cielesnej. Empedokles na nowo zdefiniował granice psychiki. Sercocentryczny punkt widzenia Empedoklesa na problem lokalizacji duszy będzie jedną z najbardziej rozpowszechnionych hipotez dotyczących podłoża psychiki. Do zasady podobieństwa i teorii wypływów, wysuniętej przez starożytnego naukowca dla wyjaśnienia mechanizmu percepcji, przystąpi później Demokryt i wszyscy zwolennicy doktryny atomistycznej. Humorystyczna teoria ogólnej aktywności i mobilności osoby, oparta na zasadzie stosunku różnych elementów krwi, stanie się warunkiem wstępnym do skonstruowania przez Hipokratesa doktryny czterech typów temperamentu.

5. Atomistyczna koncepcja filozoficzno-psychologiczna Demokryta. Hipokrates i temperamenty

Wśród współczesnych Anaksagorasa i Hipokratesa Demokryt (460-370 pne) wyróżnia się wśród najwybitniejszych filozofów starożytności. Demokryt uważany jest za prawdziwego twórcę nurtu atomistycznego, ponieważ to on w sposób systematyczny przedstawił atomowy obraz świata. Punktem wyjścia w systemie filozoficznym Demokryta jest to, że za podstawową zasadę świata nie przyjmuje on pierwiastków, gdyż one same są już złożone w swoim składzie, lecz atomy.

Natura atomów została przez Demokryta zinterpretowana inaczej niż Anaksagoras opisał właściwości homeomeryzmu. W przeciwieństwie do homeomeryzmu atomy są mniejsze, lżejsze, niepodzielne i nie identyczne z widocznymi obiektami.

Demokryt uważał, że podstawowa zasada powinna zasadniczo różnić się od jej konkretnych przejawów. Istnieje nieskończona różnorodność atomów, których zderzenia i separacje dają początek różnym ich kombinacjom, które ostatecznie tworzą różne ciała i rzeczy. Głównym i koniecznym warunkiem ruchu atomów, ich połączenia i rozdzielenia jest pustka. Bez niej świat byłby nieruchomy, przybrałby statycznie martwy charakter.

W wyniku mechanicznych procesów łączenia atomów powstaje wszystko, co otacza człowieka, w tym on sam. Życie nie jest wytworem boskiego aktu, jest generowane przez spójność mokrych i ciepłych atomów, zwierząt powstałych z wody i mułu. Człowiek wywodzi się ze zwierząt. Wszystkie żywe istoty nieustannie się zmieniają.

Dusza zwierząt i człowieka jest tym, co sprawia, że ​​się poruszają. Ma naturę cielesną i składa się z atomów specjalnego rodzaju, wyróżniających się kształtem i ekstremalną ruchliwością. Atomy duszy są okrągłe, gładkie i podobne do atomów ognia. Atomy ognia wnikają w ciało podczas wdychania. Przy pomocy oddychania są uzupełniane w ciele.

Wnikając w ciało atomy duszy są rozproszone po całym ciele, ale jednocześnie gromadzą się w jego oddzielnych częściach. Te obszary przekrwienia to obszar głowy, serca i wątroby. W okolicy głowy utrzymują się ogniste i najbardziej mobilne atomy, których ruch determinuje przebieg procesów poznawczych - wrażeń, percepcji i myślenia. Atomy o okrągłym kształcie są skoncentrowane w okolicy serca, ale mniej ruchliwe. Ten rodzaj atomów wiąże się ze stanami emocjonalnymi i afektywnymi. Atomy zgromadzone w okolicy wątroby wyznaczają sferę skłonności, aspiracji i potrzeb. Tak więc Demokryt, jeśli chodzi o lokalizację duszy, nie akceptuje ani mózgocentrycznego punktu widzenia Alcmaeona, ani skoncentrowanej na sercu pozycji Empedoklesa. Nakreślając różne poziomy aktywności umysłowej, stara się skorelować je z różnymi częściami ciała.

Wyznaczając poszczególne aspekty duszy, Demokryt stara się pełniej ukazać naturę, warunki i mechanizmy powstawania sił poznawczych i motywujących człowieka, określić ich miejsce w ogólnym obrazie jego życia psychicznego.

Sfera poznawcza duszy obejmowała doznania, spostrzeżenia i myślenie. Demokryt uważał doznania i percepcje za początkową formę aktywności poznawczej. Na nich opiera się myślenie. Bez wrażeń i percepcji myśli nie powstają. Traktując doznania i percepcje jako początkowe ogniwo w procesie poznawczym, wyraźnie wyobrażał sobie, że uczucia nie mogą odzwierciedlać istoty rzeczy. Wrażenia i percepcje przesuwają się po powierzchni i chwytają tylko to, co zewnętrzne. Dopiero myślenie, które spełnia funkcję zbliżoną do mikroskopu, pozwala zobaczyć to, co pozostaje poza zmysłami.

Punktem wyjścia w wyjaśnianiu powstawania doznań i percepcji jest zasada podobieństwa i mechanizm wypływów. Demokryt zauważył, że w ciałach są tylko atomy, a takie cechy jak smak, kolor, zapach, ciepło itp. nie są charakterystyczne dla samych atomów i składających się z nich ciał. Powstają one dopiero podczas interakcji atomów z narządami zmysłów, co powoduje w naszym umyśle odczucia słonego, słodkiego, czerwonego, żółtego, ciepłego, zimnego itd. Wymienione cechy są jakby drugorzędne, pochodne, nie całkowicie zależny od fizycznej natury atomów. Te kolory i doznania, których człowiek doświadcza, są doświadczeniami subiektywnymi, których obiektywną podstawą jest świat zewnętrzny, złożony tylko z atomów i pustki. Tak więc w nauczaniu Demokryta o doznaniach po raz pierwszy zwraca się uwagę na obiektywne i subiektywne aspekty wrażliwości. Mechanizm percepcji obiektów integralnych został opisany przez filozofa z punktu widzenia teorii odpływów. Wypływy, zwane przez Demokryta bożkami, są kombinacją cienkich atomów, które odtwarzają kształt postrzeganego obiektu.

Emocje i afekty są determinowane przez różne właściwości atomów, które przenikają do ciała. Oprócz fizycznych właściwości atomów stany emocjonalne zależą od potrzeb. Pozytywne emocje wywołuje płynny przepływ okrągłych, kulistych atomów, pod warunkiem zaspokojenia potrzeb. Negatywne emocje powstają w wyniku działania nierównomiernie poruszających się kątowych i zaczepionych atomów w przypadku niespełnionych potrzeb.

Demokryt przywiązywał wielką wagę do ludzkich potrzeb. Były przez niego uważane za główne siły napędowe, które uruchamiają nie tylko przeżycia emocjonalne. Bez potrzeb człowiek nigdy nie mógłby wydostać się z dzikiego stanu.

Według naukowca wiele z tego, czego się nauczył, wydarzyło się w wyniku naśladownictwa. Naśladując odgłosy zwierząt, człowiek zaczyna je oznaczać tymi dźwiękami. Następnie ludzie zgadzają się na ogólne użycie dźwięków i ich kombinacje.

Szczególnie interesująca jest etyka Demokryta, która jest skierowana do jednostki i ma charakter psychologiczny. Subtelne obserwacje ludzi, ich działań i zachowań znajdują odzwierciedlenie w wielu naukach i instrukcjach.

Doktryna Demokryta zapoczątkowała przyczynowe wyjaśnienie procesów psychicznych: wrażeń, percepcji i sił napędowych. Ważnym domysłem było wskazanie przez Demokryta związku myślenia jako najwyższego poziomu aktywności poznawczej z doznaniami i spostrzeżeniami oraz jego wyrastania z nich.

Nauka Heraklita, że ​​bieg rzeczy zależy od prawa (a nie od arbitralności bogów – władców nieba i ziemi) przeszła na Demokryta. Sami bogowie na jego obrazie są niczym innym jak kulistymi skupiskami ognistych atomów. Człowiek jest również stworzony z różnego rodzaju atomów, z których najbardziej ruchliwymi są atomy ognia. Tworzą duszę. Uznał za jedno dla duszy i kosmosu nie samo prawo, ale prawo, według którego nie ma zjawisk bezprzyczynowych, ale wszystkie są nieuniknionym skutkiem zderzenia atomów. Zdarzenia losowe wydają się być przyczyną, której nie znamy. Następnie zasadę przyczynowości nazwano determinizmem. Dzięki niemu stopniowo wydobywano naukową wiedzę na temat psychiki.

Demokryt przyjaźnił się ze słynnym lekarzem Hipokratesem. Dla lekarza ważne było poznanie budowy żywego organizmu, przyczyn, od których zależy zdrowie i choroba. Hipokrates za decydującą przyczynę uważał proporcje mieszania się w organizmie różnych „soków” (krew, żółć, śluz). Proporcję w mieszaninie nazwano temperamentem. Nazwy czterech temperamentów, które przetrwały do ​​dziś, są związane z imieniem Hipokratesa: sangwinik (przeważa krew), choleryczny (żółta żółć), melancholijny (czarna żółć), flegmatyczny (śluz). Dla przyszłej psychologii ta zasada wyjaśniająca, mimo całej swojej naiwności, miała ogromne znaczenie. Nic dziwnego, że nazwy temperamentów przetrwały do ​​dziś.

Najpierw wysunięto hipotezę, zgodnie z którą niezliczone różnice między ludźmi wpisują się w kilka ogólnych wzorców zachowań. W ten sposób Hipokrates położył podwaliny pod typologię naukową, bez której nie powstałyby współczesne nauki o indywidualnych różnicach między ludźmi (przede wszystkim psychofizjologia różnicowa).

Po drugie, Hipokrates szukał źródła i przyczyny różnic w organizmie. Cechy psychiczne uzależniono od cech cielesnych.

Rola układu nerwowego w tamtej epoce nie była jeszcze znana. Dlatego typologia była, w dzisiejszym języku, humoralna. Odtąd zarówno lekarze, jak i psychologowie mówią o pojedynczej neurohumoralnej regulacji zachowania.

6. System filozoficzno-etyczny Sokratesa. Cel filozofii. Sokratejska metoda konwersacji

Cała koncepcja etyczna Sokratesa opiera się na pragnieniu zrozumienia prawdziwego celu osoby, wyrażającego się w zdobywaniu dobra, cnót, piękna, szczęścia i bogactwa. Prawdziwy sens ludzkiego życia polega na tym, jak człowiek to wszystko rozumie, docenia i wykorzystuje. Główną zasadą Sokratesa jest zasada umiaru. Oddawanie się przyjemnościom cielesnym niszczy ciało i tłumi aktywność umysłową. Człowiek powinien dążyć do minimalnych potrzeb, a zaspokojenie ich musi nastąpić dopiero wtedy, gdy osiągnie najwyższe napięcie. Wszystko to zbliżyłoby człowieka do stanu boskiego, w którym główny wysiłek woli i umysłu skierowałby na poszukiwanie prawdy i sensu życia.

Część psychologiczna nauk Sokratesa ma charakter abstrakcyjny i idealistyczny. Człowiek i jego dusza są dane przez Boga. W porównaniu ze zwierzętami Bóg dał człowiekowi doskonalszą strukturę i duchowe zdolności. Od Boskości nadano człowiekowi postawę wyprostowaną, która uwolniła jego ręce i poszerzyła horyzont widzenia, język z jego zdolnością do wymawiania dźwięków, narządy zmysłów z ich pragnieniem widzenia, słyszenia, dotyku itp. Podstawą aktywności umysłowej jest nie doznań i percepcji narzucanych człowiekowi z zewnątrz, ale rozumieniem, które jest aktem czysto duchowym, wyrażającym się w przebudzeniu, ożywieniu i przywołaniu wiedzy, która pierwotnie była osadzona w samej duszy. W poszerzaniu pola rozbudzonej wrodzonej wiedzy i idei za pomocą pytań wiodących, czyli metody sokratejskiej konwersacji, Sokrates dostrzegł intelektualny rozwój człowieka. Aby pomyślnie przyswoić wiedzę, osoba musi mieć pewne umiejętności, wśród których przypisywał szybkość chwytania, siłę zapamiętywania i zainteresowanie lub stosunek do zdobytej wiedzy. W historii filozofii i psychologii Sokrates działał jako inicjator kierunku idealistycznego. Jego idee stały się punktem wyjścia w kolejnych systemach psychologii idealistycznej.

Idealistyczny system Sokratesa zawierał także ważne z punktu widzenia psychologii postanowienia. Jedna z nich polega na przeniesieniu zainteresowania naukowego z zagadnienia przyrody w ogóle i podstawowych zasad wszechświata na problem samego człowieka. Zwracając się do człowieka, jego wewnętrznego, duchowego świata, Sokrates po raz pierwszy podkreślił nadrzędną wagę aktywności samego podmiotu, jego umiejętności kierowania sobą zgodnie z koncepcjami i zasadami społecznymi i etycznymi, które pełnią funkcję regulatorów ludzkich działań i zachowań . Wskazano na kilka istotnych cech odróżniających człowieka od zwierząt. Wśród nich filozof przypisywał wyprostowaną postawę, obecność wolnej ręki, umysłu, języka i wymownej mowy. Choć genezę tych dystynktywnych cech interpretował Sokrates w formie idealistycznej, to samo wskazanie wymienionych cech, tkwiących tylko w człowieku i odróżniających go od świata zwierzęcego, miało fundamentalne znaczenie dla późniejszych materialistycznych interpretacji problemu antropogenezy.

7. Platon: prawdziwy byt i świat idei. Zmysłowy świat i nieistnienie. Najwyższa idea Dobra i światowa dusza Zła. Nieśmiertelność duszy

W bardziej szczegółowej formie idee Sokratesa przedstawił jego najbliższy uczeń i naśladowca – Platon. Od tego czasu rozwój filozofii i psychologii antycznej, a także filozofii i psychologii wszystkich następnych stuleci trwa w toczącej się walce dwóch przeciwstawnych nurtów – materializmu i idealizmu.

Choć dziedzictwo twórcze Platona jest duże (w sumie napisał 36 prac, które prawie w całości zachowały się do dziś), nie ma on żadnych specjalnych prac z zakresu psychologii. Kwestie psychologiczne porusza Platon w wielu pracach. Menon wykłada teorię skupienia. W dziele „Fajdros” podany jest religijny opis duszy, „Teajtet” poświęcony jest krytyce nauk Heraklita o duszy. Traktat „Fedon” przedstawia doktrynę nieśmiertelności duszy. Dzieło „Państwo” zawiera nauki Platona o strukturze duszy, dzieląc ją na części.

Głównym stanowiskiem Platona jest uznanie za prawdziwy byt nie świata materialnego, ale świat idei. Według Platona otacza nas wiele pięknych i pięknych pojedynczych konkretnych rzeczy. Każda z nich z czasem traci swoje piękno, a zastępowane są przez inne piękne zjawiska, rzeczy, przedmioty. Ale co sprawia, że ​​te wszystkie piękne oddzielne rzeczy są piękne? Musi być coś, co obejmuje piękno i piękno wszystkiego, co indywidualne, konkretne i przemijające, to znaczy musi być coś wspólnego ze wszystkim, co widzialne. To co wspólne, będące źródłem piękna i wzorem dla wszystkich przejawów świata materialnego, zostało nazwane przez Platona ideą, która jest uniwersalnie obowiązującą formą idealną.

Wszystko, co istnieje, według Platona, składa się z trzech stron: bytu, świata zmysłowego i niebytu. Byt stanowi świat idei. Nieistnienie to materialny świat stworzony przez Boga z czterech żywiołów – wody, ziemi, powietrza i ognia. Świat rzeczy zmysłowych jest wynikiem wnikania bytu w niebyt, gdyż wszystkie konkretne rzeczy z jednej strony są uwikłane w ideę, ponieważ są to zniekształcone podobieństwa lub cienie idei z drugiej rzeczy są zaangażowane w niebyt, czyli materię, ponieważ są nią wypełnione.

Idea piękna to tylko jedna z najwyższych idei. Najwyższą ideą jest idea Dobra. Najwyższą ideą Dobra jest dusza świata. Ponieważ wszystko na świecie jest sprzeczne i przeciwne, Platon wprowadza drugą duszę świata Zła. Te dwie najwyższe dusze dają początek wszystkiemu. Oprócz nich, według Platona, są dusze gwiazd, planet, ludzi, zwierząt itd. Dusza świata nadaje ruch i aktywność Kosmosowi. Podobną rolę odgrywają dusze poszczególnych ciał, istot żywych, w tym człowieka. Każda z tych dusz jest powołana do dominacji i kontrolowania ciała. Platon przypisywał duszom aktywną funkcję. Zmysłowo pojmowane to zjednoczenie cielesności z jego wzorcem, którym są idee. Wszystko, co widzialne, jest zmienne, ulotne, nietrwałe, podczas gdy idee istnieją wiecznie, są niezmienne i stałe. Otaczający nas świat to świat niewyraźnych, zniekształconych, upiornych obrazów lub cieni nieśmiertelnych i niezmiennych idei.

Dusza ludzka nie zależy od ciała. Istnieje przed urodzeniem, a po śmierci pojedynczego organizmu cielesnego może przenosić się z jednego ciała do drugiego. Próbując uzasadnić nieśmiertelność duszy, Platon podaje cztery dowody.

Pierwsza z nich opiera się na zasadzie przeciwieństw. Świat jest pełen sprzeczności: piękny - brzydki; dobre zło; sen - czuwanie itp. Poprzez szereg stanów pośrednich jedno przeciwieństwo powstaje z drugiego. Tak więc podczas przejścia od najwyższej czystej duszy zachodzą stany półduchowe, które stopniowo, coraz ściślej związane z ciałem, prowadzą do takich cech, które wraz z ciałem mogą zostać zniszczone.

Przemiana śmierci w przebudzenie następuje z pomocą duszy. Aby taka zmiana z żywych na śmiertelne i odwrotnie mogła nastąpić, konieczne jest, aby dusze zmarłych istniały, zawsze gotowe do przeniesienia się do innych wyłaniających się ciał. W tym przypadku dusza musi istnieć zarówno po śmierci, jak i przed narodzinami ciała, czyli musi być wieczna i nieśmiertelna.

Drugi dowód nieśmiertelności duszy zbudowany jest na podstawie teorii skupienia. Człowiek ustanawia podobieństwa i różnice w rzeczach bez żadnego nauczania i uczenia się. Człowiek zdobywa wiedzę dzięki wrodzonej duszy zdolności do zapamiętywania. Ale dusza ludzka pamięta tylko to, co wiedziała już w przeszłości. Aby to zrobić, dusza musi mieć wiedzę, zanim osiedli się w ciele. Byłoby to jednak niemożliwe, gdyby dusza nie istniała przed jej osiedleniem się w powstającym ciele. Ale jeśli dusza istnieje przed narodzinami ciała, to może i musi istnieć po śmierci ciała, a zatem jest ze swej natury wieczna i nieśmiertelna.

Trzeci dowód opiera się na twierdzeniu o tożsamości idei i duszy, o jej przynależności i bliskości do wszystkiego, co boskie. Wszystko złożone, złożone rozpada się i ginie; tylko to, co proste i nienadające się do złożenia, nie może zostać zniszczone. Z tego punktu widzenia ciało ludzkie jest zawsze czymś widocznym, złożonym, zmiennym, dlatego ma tendencję do zapadania się i umierania. W przeciwieństwie do ciała dusza ludzka i idee są niewidzialne, nieukładalne i nierozkładalne, a zatem nie podlegają zniszczeniu i są wieczne. Jeśli dusza używa organów ciała podczas poznania, zbacza z prawdziwej ścieżki, staje się jakby pijana. Kiedy uczy się sama, prowadzi do boskiego świata idei, w którym wszystko jest proste, niepodzielne, niewidzialne i wieczne. Dlatego dusza jest powiązana z boskością i do niej podobna. A to, co pochodzi od Boga i podobne do Niego, musi być wieczne i nieśmiertelne.

Świat jest zorganizowany w taki sposób, że wszystko co cielesne jest posłuszne boskości. Kiedy dusza osiedla się w ciele, ta zaczyna mu być posłuszna. A to, co zostało stworzone dla władzy i kontroli, ma boskie pochodzenie. Wszystko boskie jest wieczne. Dlatego dusza ludzka jest nieśmiertelna.

Czwarty dowód wynika ze stwierdzenia, że ​​dusza jest źródłem życia. Dusza, zanurzając się w jakimkolwiek ciele, zawsze daje jej życie, ale to, co daje życie, samo nie akceptuje śmierci, tj. nie może być śmiertelna. Dlatego dusza ludzka musi być niezniszczalna i nieśmiertelna.

Z powyższych argumentów widać, że wszystkie mają na celu uzasadnienie niezależności duszy od ciała. Ciało ludzkie jest tylko tymczasowym schronieniem dla duszy. Ale jej głównym miejscem pobytu są boskie wyżyny, gdzie odnajduje spokój i odpoczynek od cielesnych namiętności i dołącza do świata idei, nie wszystkie ludzkie dusze są przeznaczone do osiągnięcia boskich wyżyn. Dusze tych, którzy byli niewolnikami cielesnych pożądliwości, którzy oddawali się obżarstwo lub inne cielesne ekscesy, przez szereg pokoleń degenerują się w dusze zwierząt. Jedynie dusze filozofów wznoszą się na wyżyny boskiego świata idei, gdyż tylko one charakteryzują się niemal całkowitym wyzwoleniem z niewoli cielesnej.

W człowieku Platon wyróżnił dwa poziomy duszy – najwyższy i najniższy. Najwyższy poziom reprezentuje racjonalna część duszy. Jest nieśmiertelna, bezcielesna, jest podstawą mądrości i pełni funkcję kontrolną w stosunku do niższej duszy i całego ciała. Tymczasowym domem racjonalnej duszy jest mózg.

Niższa dusza jest reprezentowana przez dwie części lub poziomy: niższą szlachetną część duszy i niższą pożądliwą duszę. Dusza szlachetna lub żarliwa obejmuje obszar stanów afektywnych i aspiracji. Związane z tym: wola, odwaga, odwaga, nieustraszoność itp.

Działa całkowicie na polecenie rozumnej części duszy.

Platon wyróżnił trzy poziomy struktury duszy. W przenośni ten potrójny podział duszy nazywany jest „rydwanem duszy”, gdzie żarliwy koń ciągnie woźnicę do Boskości; pożądliwe - na ziemię, ale obaj są kontrolowani przez umysł.

Opierając się na podziale duszy na trzy części, Platon dokonuje klasyfikacji poszczególnych charakterów, charakterów różnych ludów, form rządzenia i podziału społeczeństwa na stany. Ludzie zostali wyróżnieni przez Platona na podstawie przewagi tej lub innej części duszy. Mędrców i filozofów charakteryzuje przewaga duszy rozumnej. U ludzi odważnych i odważnych dominuje szlachetna dusza, a u osób oddających się cielesnym ekscesom prowadzi pożądliwa część duszy. W podobny sposób różniły się też poszczególne narody.

Przewaga duszy rozumnej jest charakterystyczna, zdaniem Platona, Grekom; dominacja szlachetnej duszy - dla ludów północy i pożądliwej duszy - dla Egipcjan i innych ludów Wschodu.

Hierarchia stanowa została również zbudowana na zasadzie psychologicznej. Wielki umysł tkwi w arystokratach, odwaga - w wojownikach, namiętności i skłonności - w rzemieślników i niewolników. Z tego wyciągnięto wnioski dotyczące form rządzenia.

Uważano, że idealnym stanem rządzą arystokraci, strażnicy w nim to wojownicy, a rzemieślnicy i niewolnicy pracują i są posłuszni.

Polityczne znaczenie psychologii Platona było całkowicie nakierowane na ochronę interesów klasy rządzącej i arystokracji.

Bazując na doświadczeniu Sokratesa, który dowiódł nierozłączności myślenia i komunikacji (dialogu), Platon zrobił kolejny krok. Ocenił proces myślenia z nowej perspektywy, co nie znalazło wyrazu w sokratejskim dialogu zewnętrznym. Platon otworzył wewnętrzny dialog.

Zjawisko to znane jest współczesnej psychologii jako mowa wewnętrzna.

8. Nauka Arystotelesa o duszy

Rozstrzygnięcia wymagały istniejące trudności i sprzeczności w zrozumieniu natury tego, co mentalne, które z jednej strony wyrosły z idei duszy Demokryta, z drugiej zaś z Platona doktryny duszy. Próbę usunięcia przeciwstawnych dwóch biegunowych punktów widzenia podjął najbliższy uczeń Platona, Arystoteles (384-324 p.n.e.), jeden z największych filozofów starożytności. Według Arystotelesa ideologiczne bogactwo świata kryje się w zmysłowo postrzeganych rzeczach ziemskich i ujawnia się w ich badaniach opartych na doświadczeniu.

Decydujący wynik rozważań Arystotelesa: „Dszy nie da się oddzielić od ciała” sprawił, że wszystkie pytania, które znajdowały się w centrum nauki Platona o przeszłości i przyszłości duszy, straciły sens. Jego poglądy są uogólnieniem, wynikiem i szczytem całej starożytnej nauki greckiej.

Nadanie wiedzy psychologicznej ogromnego znaczenia, jakie mają dla badania przyrody jako całości, było dla Arystotelesa podstawą do wyodrębnienia wiedzy o duszy w niezależny dział filozofii. Arystoteles jako pierwszy napisał specjalny traktat o duszy. Ponieważ w dziele tym własne poglądy Arystotelesa poprzedzone są przeglądem wyobrażeń o duszy jego poprzedników, wspomnianą pracę filozofa można również uznać za pierwsze studium historiograficzne z zakresu filozofii i psychologii.

Psychologiczna koncepcja Arystotelesa była ściśle powiązana i wynikała z jego ogólnej doktryny filozoficznej o materii i formie. Świat i jego rozwój były rozumiane przez Arystotelesa jako wynik nieustannego przenikania się dwóch zasad – biernej (materii) i czynnej, zwanej przez Arystotelesa formą. Materia to wszystko, co otacza człowieka i sam człowiek. Wszystkie konkretne rzeczy materialne powstają dzięki formie, która ze względu na swoją funkcję organizującą daje im jakościową pewność. Materia i forma są wzajemnie założonymi i nierozłącznymi początkami. Dusza jako forma jest esencją wszystkich żywych istot. Doktryna Arystotelesa o materii i formie oraz o duszy jako żywej formie miała szereg ważnych konsekwencji.

Jego zdaniem duszy nie można uznać ani za jeden ze stanów materii pierwotnej, ani za samodzielny byt oderwany od ciała. Dusza jest aktywnym, aktywnym składnikiem w materialnym ciele, jego formie, ale nie jest substancją czy samym ciałem.

Pełniąc organizującą, aktywną funkcję w stosunku do ciała, dusza nie może bez niego istnieć, tak jak niemożliwa jest egzystencja samego organizmu bez formy lub duszy.

Dusza i ciało są ze sobą nierozerwalnie związane, a „dusza nie może być oddzielona od ciała”.

Myślenie według Arystotelesa jest niemożliwe bez doświadczenia zmysłowego. Jest zawsze do niego adresowana i powstaje na jego podstawie. „Dusza — stwierdził filozof — nigdy nie myśli bez obrazów”. Jednocześnie myślenie wnika w istotę rzeczy niedostępnych zmysłom. Ta esencja rzeczy jest dana w zmysłach tylko w postaci możliwości. Myślenie jest formą form zmysłowych lub po prostu formą form, w których wszystko, co zmysłowe i wizualne znika, a to, co pozostaje, jest uogólnione i powszechnie obowiązujące. Wyrastając ze zmysłowych form myślenie nie może postępować w oderwaniu od ciała. A jaka jest przyczyna, która rozpala indywidualny umysł i aktualizuje uogólnione formy zawarte w zmysłowych obrazach w postaci potencji w pojęcia?

Arystoteles uważa ten rację za myślenie ponadindywidualne, gatunkowe, czyli nadrzędny umysł, który buduje się w człowieku ponad znanymi mu już formami poznawczymi duszy i dopełnia ich hierarchię. To pod wpływem najwyższego umysłu następuje formowanie lub realizacja idealnych form uogólnionych, podanych w formach zmysłowych w postaci możliwości.

Nieodłączne od zdolności poznawczych duszy są jej inne specyficzne właściwości – aspiracje i przeżycia afektywne. Pojawienie się emocji i aspiracji jest spowodowane przyczynami naturalnymi: potrzebami ciała i przedmiotami zewnętrznymi, które prowadzą do ich zaspokojenia. Każdy ruch wolicjonalny, każdy stan emocjonalny, jako wiodące siły napędowe duszy, determinujące aktywność organizmu, mają naturalne podstawy.

Arystoteles kojarzył ogólną aktywność ruchową osoby z krwią, w której widział główne źródło życiowej aktywności organizmu. Krew uważana była przez Arystotelesa za materialny nośnik wszystkich funkcji umysłowych od najniższych do najwyższych. Rozprzestrzeniając się po całym ciele, ożywia jego zmysły i mięśnie. Przez to są połączone z sercem, które działało jako centralny organ duszy.

Jeśli chodzi o mózg, Arystoteles uważał go za zbiornik do chłodzenia krwi.

Najważniejszą sekcją w ogólnym systemie idei Arystotelesa na temat duszy jest jego doktryna o zdolnościach duszy. Wyraża nowe spojrzenie na strukturę duszy i stosunek jej głównych właściwości.

Nowość w poglądach Arystotelesa na strukturę duszy polega na dwóch zasadniczych punktach.

Po pierwsze, znalazło w nich wyraz podejście holistyczne, w którym dusza została pomyślana jako coś zjednoczonego i niepodzielnego na części.

Po drugie, arystotelesowski schemat budowy duszy przesiąknięty jest ideą rozwoju, którą filozof realizował zarówno w aspekcie filogenetycznym, jak i ontogenetycznym. Z jednej strony indywidualne zdolności duszy działają jako kolejne etapy jej ewolucji, z drugiej zaś rozwój indywidualnej duszy ludzkiej jako powtórzenie tych etapów ewolucji. Rozwój duszy w ontogenezie to stopniowe przechodzenie i przekształcanie niższych zdolności w wyższe. Z doktryny o trzech podstawowych zdolnościach duszy wynikały także zadania pedagogiczne, które Arystoteles sprowadził do rozwoju tych trzech zdolności. Rozwój zdolności roślinnych kształtuje w człowieku zręczność ciała, siłę mięśni, normalną aktywność różnych narządów i ogólny stan zdrowia fizycznego.

Dzięki rozwojowi zdolności odczuwania człowiek rozwija obserwację, emocjonalność, odwagę, wolę itp.

Rozwój rozsądnych zdolności prowadzi do ukształtowania się systemu wiedzy, umysłu i intelektu człowieka jako całości.

9. Psychologiczne poglądy stoików

Szkoła stoicka powstała w IV wieku. pne mi. Historia stoicyzmu obejmuje trzy okresy: starożytny, średni i późny. Miejscem narodzin starożytnej pozycji są Ateny, a środkowa i późna pozycja rozwinęła się w Rzymie. Założycielami starożytnego stoiska byli Zenon, Chrysippus i ich zwolennicy Ariston i Perseusz. Pierwszymi i głównymi przedstawicielami pozycji rzymskiej byli Seneka i Epiktet.

Istnieją znaczne różnice między starożytnymi a późnymi drzewostanami. Wszystkich przedstawicieli tej szkoły filozoficznej łączą idee o powszechnej nieuchronności wydarzeń, fatalnej nieuchronności, predestynacji, zarówno w odniesieniu do zjawisk naturalnych, jak i w odniesieniu do losu i życia każdego człowieka.

Według tej nauki światowe pneuma jest tożsame z duszą świata, boskim ogniem, którym jest Logos, czyli przeznaczenie. Szczęście człowieka było widoczne w życiu według Logosu.

Wszystkie zjawiska Kosmosu łączy jedność ich pochodzenia. Stoicy wierzyli, że pojawienie się wszystkich rzeczy następuje w wyniku interakcji dwóch zasad kształtujących świat - pasywnej i aktywnej. Aktywną siłą tworzącą świat jest element ognia powietrznego, zwany przez stoików pneuma lub „ogniem twórczym”. Zasadą pasywną jest materia, która jest półpłynną zimną masą składającą się z wody i ziemi. Różnorodność świata materialnego jest wynikiem różnorodnych powiązań i rozszczepień elementów biernych, tj. wody i ziemi, pod wpływem czynnej aktywności pneumy.

W zależności od stopnia ekspresji i aktywności pneumy stoikom przedstawiano cały kosmos, składający się z czterech poziomów. Pierwszy poziom przyrody nieożywionej, w którym występuje słaba manifestacja pneumy. Na drugim poziomie - poziomie roślin - pneuma osiąga pewien rozwój, jest bardziej mobilna i aktywna, dzięki czemu jest w stanie zapewnić funkcje wzrostu, odżywiania i rozmnażania w organizmach roślinnych. Pneuma staje się jeszcze bardziej rozwinięta i aktywna na trzecim poziomie - poziomie zwierząt, na którym może wyrażać się nie tylko w funkcjach wzrostu, odżywiania i reprodukcji, ale także przejawia się w zmysłowości, popędach i instynktach. Pneuma uzyskuje najwyższą ekspresję na poziomie człowieka. Pneuma w swoich najdoskonalszych przejawach jest tym, co tworzy ludzką duszę.

Z powyższego widać, że dusza ludzka ma naturę materialną. Jest jak ciepły oddech. W swej istocie dusza jest jedna, niepodzielna na części, ale może przejawiać się w różnych zdolnościach, z których każda jest zdeterminowana innym stopniem rozwoju i intensywnością pneumy.

W sumie stoicy wyróżnili osiem zdolności duszy. Nieodłączna w człowieku, jak we wszystkich żywych istotach, zdolność do reprodukcji i wzrostu, zdolność mówienia, pięć głównych typów wrażliwości i hegemonikon, działająca jako nośnik najwyższej i wiodącej zdolności związanej z przetwarzaniem wszystkich przychodzących wrażeń na ogólne idee, koncepcje, akty wolicjonalne i motywacyjne.

10. Epikur i Lukrecjusz Karus o duszy

Za Arystotelesem i stoikami w psychologii antycznej zarysowują się zauważalne zmiany w rozumieniu istoty duszy. Nowy punkt widzenia najdobitniej został wyrażony w poglądach Epikura (341-271 p.n.e.) i Lukrecjusza Cary (99-45 p.n.e.).

Epikur przyjął, że żywe ciało, podobnie jak dusza, składa się z atomów poruszających się w pustce. Wraz ze śmiercią rozpraszają się zgodnie z ogólnymi prawami tego samego wiecznego Kosmosu. „Śmierć nie ma z nami nic wspólnego; kiedy istniejemy, to jeszcze nie ma śmierci; kiedy nadejdzie śmierć, wtedy już nas nie ma”.

Przedstawiony w naukach Epikura obraz natury i miejsce w nim człowieka służył osiągnięciu spokoju ducha, wolności od lęków, a przede wszystkim przed śmiercią i bogami (którzy żyjąc między światami nie ingerują w sprawy ludzi, ponieważ naruszałoby to ich pogodną egzystencję) .

Epikurejczycy myśleli o sposobach uniezależnienia jednostki od wszystkiego, co zewnętrzne. Ujrzeli najlepszy sposób na wycofanie się ze wszystkich spraw publicznych. To właśnie takie zachowanie pozwoli ci uniknąć żalu, niepokoju, negatywnych emocji i tym samym doświadczyć przyjemności, ponieważ to nic innego jak brak cierpienia.

Świat materialny według Lukrecjusza nie jest zależny od człowieka, istniał przed nim, istnieje z nim, będzie istnieć po nim.

Pojedynczą substancją wszystkich rzeczy są atomy, które istnieją niezależnie od tego, czy je widzimy, czy nie. Atomy są w ciągłym ruchu, są wieczne, niepodzielne i niezniszczalne. Rzeczy powstają w wyniku zderzenia atomów poruszających się w pustce w różnych kierunkach. Rozwój świata odbywa się zgodnie z prawami samej natury, zgodnie z prawami konieczności i rozumu.

Wszystkie żywe istoty powstają z materii nieożywionej. Złożone organizmy pochodzą od prostych. Ludzie wywodzą się ze zwierząt. Początkowo prowadzili zwierzęcy tryb życia, później konieczność zmusiła ich do używania narzędzi.

Filozof podszedł również do dziedziny zjawisk psychicznych z pozycji materialistycznej. Animacja jest nieodłączna tylko w wysoce zorganizowanej materii. Dusza nie istnieje ani przed narodzinami, ani po śmierci. Dusza powstaje wraz z narodzinami organizmu cielesnego, wraz ze wzrostem rozwija się i komplikuje, a wraz ze śmiercią ginie. Dusza jest nieodłączna od ciała i ograniczona granicami życia organizmu. Dusza ma naturę cielesną. Jej nośnikami materialnymi są atomy ogniste w powietrzu. Atomy same w sobie nie tworzą duszy, jeśli nie są związane z ciałem. Tylko łącząc się ze sobą i przywierając do ciała, atomy te tworzą wrażliwość lub duszę. Stosunek ognistych i powietrznych atomów w duszy określa jej ogólną aktywność.

Dusza ludzka jest zasadniczo niejednorodna. Jedną z jego stron tworzy anima, czyli taka jej część, która jest rozproszona po całym ciele, odpowiada za roślinne funkcje ciała i jest kontrolowana przez doskonalszą część duszy, zwaną przez Lukrecjusza animus - "duch". Duch to najcieńsze atomy skupione w okolicy klatki piersiowej i działające jako materialna podstawa funkcji umysłowych - wrażliwości i rozumu.

Sferę stymulacji uczuć i afektów uważał za wiodące siły napędowe duszy. Ideał szczęśliwego życia widział w eliminowaniu przyczyn cierpienia, niepokoju i strachu. Strach przed żywiołami natury i śmiercią sprawił, że ludzie „stworzyli sobie bogów”. Tylko poprzez przezwyciężenie lęków i przesądów człowiek może zapewnić spokój i duchowy komfort.

Lukrecjusz uważał swoje nauczanie za naukę sztuki życia w wirze nieszczęść, aby ludzie na zawsze pozbyli się lęków przed karą życia pozagrobowego i siłami nieziemskimi, bo na świecie nie ma nic prócz atomów i pustki.

Zasada przyjemności, wojujący ateizm, z jakim wyszli Epikur, a po nim Lukrecjusz, stała się przedmiotem ostrej krytyki i powszechnego oburzenia ze strony duchowieństwa. Lukrecjusz został uznany przez teologów za szaleńca, a księgi Epikura podlegają niemal całkowitemu zniszczeniu.

11. Aleksandryjska Szkoła Medyczna

Zauważalne zmiany w eksperymentalnych badaniach anatomii i funkcji ciała zostały zarysowane w III wieku. pne mi. Związane są one z nazwiskami dwóch głównych lekarzy z Aleksandrii - Herofilusa i Erazistrata. W okresie, gdy żyli i pracowali lekarze aleksandryjscy, nadal nie obowiązywał zakaz sekcjonowania zwłok zmarłych. Swobodna preparacja ludzkich ciał otworzyła możliwość dokładniejszego zbadania budowy różnych części ciała. Lekarze najbardziej interesowali się układem nerwowym i mózgiem.

Wszystkie te badania doprowadziły lekarzy aleksandryjskich do silnego przekonania, że ​​prawdziwym organem duszy jest mózg. Ponadto ustanowili pewną specjalizację w lokalizacji funkcji umysłowych. Herofilus kojarzył funkcje zwierzęcia lub czującej duszy, tj. odczucia i percepcje, z komorami mózgowymi. Erazistrat korelował odczucia i percepcje z błonami i zwojami mózgu oraz przypisywał funkcje motoryczne samemu rdzeniowi. Ponadto odkrył, że z tych dwóch nazwanych struktur mózgowych emanują różne włókna nerwowe. Ustalone połączenie każdego ze szlaków nerwowych z różnymi częściami mózgu, które pełnią różne funkcje, pozwoliło przyjąć, że te dwa rodzaje nerwów powinny również pełnić różne funkcje.

Ustaliwszy anatomiczne podstawy psychiki i powiązawszy zjawiska psychiczne z mózgiem, medycy aleksandryjscy podjęli próbę ujawnienia mechanizmów tych zmian w układzie nerwowym i mózgu, które leżą u podstaw licznych funkcji duszy. Tutaj zostali zmuszeni do zwrócenia się do koncepcji pneumy wprowadzonej przez stoików. Pneuma była uważana za materialny nośnik życia i psychiki. Wdychane powietrze z płuc dostaje się do serca. Powietrze, mieszając się z krwią, tworzy życiodajne pneuma, które rozprzestrzenia się po całym ciele, wypełniając wszystkie jego części, w tym mózg. W mózgu pneuma roślinna przekształca się w pneumę zwierzęcą (psychiczną), która jest wysyłana do nerwów, a za ich pośrednictwem do narządów zmysłów i mięśni, uruchamiając obie.

12. Psychofizjologia Klaudiusza Galena

Doświadczenie lekarzy aleksandryjskich w badaniu budowy i funkcjonowania nerwów, mózgu, innych części ciała i organizmu jako całości nie pozostało bez śladu i zostało zapomniane. Uogólnił ją, poszerzył i pogłębił wybitny przedstawiciel medycyny antycznej, Galen (130-200 p.n.e.). Galen to słynny starożytny myśliciel rzymski, który przez wiele lat pracował jako lekarz gladiatorów, później na dworze cesarza rzymskiego. Systematycznie zajmował się sekcją zwłok, dzięki której potrafił opisać budowę układu oddechowego, krążenia, mięśniowego i nerwowego.

Według Galena życie powstało w wyniku stopniowego rozwoju natury, a umysłowe jest wytworem życia organicznego. Wziął krew jako początkową podstawę działania i wszelkie przejawy duszy.

Galen uważał, że krew powstaje w wątrobie w wyniku połączenia strawionego pokarmu z powietrzem. Dalej, przez żyły, wchodzi do serca, a stamtąd rozprzestrzenia się przez tętnice w całym ciele. W drodze do mózgu krew, parując i oczyszczając, zamienia się w psychiczne pneumę. Galen wyróżnił dwa rodzaje pneumy: witalną (krew) i umysłową (mózg), powstające z pneumy życiowej przez oczyszczenie. Za narządy psychiki uważano wątrobę, serce i mózg.

Galen przyjął platoński schemat lokalizacji duszy i odrzucił zarówno mózgocentryczny punkt widzenia Alcmaeona, jak i skoncentrowaną na sercu koncepcję Empedoklesa i Arystotelesa. Każdy z trzech wymienionych organów duszy odpowiada za pewne jej funkcje. Wątroba jako narząd wypełniony nieoczyszczoną, zimną krwią żylną jest nośnikiem niższych przejawów duszy - impulsów, skłonności, potrzeb. W sercu, gdzie krew jest oczyszczona i ciepła, zlokalizowane są emocje, afekty, namiętności. Mózg, w którym krąży krew mózgowa, wytwarza się i magazynuje psychiczne pneuma, działa jako nośnik umysłu.

Idee Galena na temat emocji i afektów związane są z doktryną ruchów. Afekty były przez niego rozumiane jako takie stany psychiczne, które są spowodowane zmianami we krwi. Na przykład gniew powstaje w wyniku wzrostu ciepła krwi, jej wrzenia. Galen uważał, że u człowieka afekty nie powinny wykraczać poza granice ustanowione przez naturę, ponieważ prowadzi to zarówno do cierpienia ciała, jak i do cierpienia duszy. Dlatego silne emocje powinny być łagodzone i usuwane przez umysł, który przywraca duszy stan równowagi.

Stan i dynamika krwi determinują nie tylko emocjonalną stronę duszy, ale także ogólną aktywność człowieka, jego temperament, a nawet charakter. Rodzaj temperamentu zależy od proporcji lub przewagi krwi tętniczej lub żylnej. Osoby z przewagą krwi tętniczej są bardziej ruchliwe, energiczne, odważne itp. Ci, którzy dominują w mieszaninie krwi żylnej, są powolni i nieaktywni. Tak więc wszystkie funkcje duszy, począwszy od doznań, a skończywszy na indywidualnym umyśle, temperamencie i charakterze, opierają się na procesach humoralno-mózgowych.

Ponieważ wszystkie te przejawy duszy są zależne od ciała, znikają wraz ze śmiercią tego ostatniego. Galen nie mógł jednak do końca pozostać konsekwentnym zwolennikiem linii materialistycznej. Podobnie jak Arystoteles, oprócz indywidualnej rozumnej duszy, przypisywał także człowiekowi boski umysł, czyniąc ustępstwo na rzecz idealizmu.

Ogólnie rzecz biorąc, nauki Galena zajmowały w tym czasie czołowe pozycje w dziedzinie nauk przyrodniczych i filozofii. Co więcej, anatomia, fizjologia, psychofizjologia Galena pozostawały ostatnim słowem w nauce aż do New Age.

WYKŁAD nr 2. Filozoficzna doktryna świadomości

1. Plotyn: psychologia jako nauka o świadomości

Zasadę absolutnej niematerialności duszy zaaprobował Plotyn (III wiek n.e.), starożytny filozof grecki, założyciel szkoły neoplatonizmu w Rzymie. We wszystkim cielesnym widoczna była emanacja (wypływ) boskiej, duchowej zasady.

Dla Plotyna po raz pierwszy w swojej historii psychologia staje się nauką o świadomości, rozumianej jako „samoświadomość”.

Plotyn nauczał, że dusza indywidualna pochodzi z duszy świata, do której aspiruje. Inny wektor aktywności duszy indywidualnej skierowany jest w stronę świata zmysłowego.

W duszy indywidualnej Plotyn wyznaczył jeszcze jeden kierunek - skupienie się na sobie, na własnych, niewidzialnych akcjach i treści. Ona niejako podąża za swoją pracą, jest jej „lustrem”.

Po wielu stuleciach tę zdolność podmiotu nie tylko do odczuwania, odczuwania, zapamiętywania czy myślenia, ale także do posiadania wewnętrznego wyobrażenia o tych funkcjach, nazwano refleksją.

Ta umiejętność nie jest fikcją. Służy jako integralny „mechanizm” działania ludzkiej świadomości, łącząc jej orientację w świecie zewnętrznym z orientacją w świecie wewnętrznym, w „siebie”.

Plotyn odróżniał ten „mechanizm” od innych procesów umysłowych.

Niezależnie od tego, jak szerokie spektrum tych wyjaśnień sprowadzało się ostatecznie do poszukiwania zależności zjawisk psychicznych od przyczyn fizycznych, procesów zachodzących w ciele i komunikacji z innymi ludźmi.

Odbicia odkrytego przez Plotyna nie można wyjaśnić żadnym z tych czynników. Wyglądała na samowystarczalną, niewyprowadzoną istotę.

Tak pozostało przez wieki, stając się wyjściową koncepcją introspektywnej psychologii świadomości.

Wyodrębniając refleksję jako jeden z kierunków działania duszy, Plotyn w tej odległej epoce nie mógł oczywiście wyobrazić sobie indywidualnej duszy jako samowystarczalnego źródła swoich wewnętrznych obrazów i działań. Dla niego jest emanacją superpięknej sfery najwyższej zasady wszechrzeczy.

2. Augustyn: wczesnośredniowieczny światopogląd chrześcijański

Nauki Plotyna wywarły wpływ na Augustyna (IV-V wne), którego praca oznaczała przejście od starożytnej tradycji do średniowiecznego światopoglądu chrześcijańskiego. Augustyn nadał interpretacji duszy szczególny charakter, argumentując, że jej podstawą jest wola (a nie umysł). W ten sposób stał się inicjatorem doktryny zwanej woluntaryzmem. Wola jednostki, w zależności od boskości, działa w dwóch kierunkach: kontroluje działania duszy i zwraca ją ku sobie. Wszystkie zmiany zachodzące w ciele stają się mentalne z powodu wolicjonalnej aktywności podmiotu. Tak więc z odcisków zachowanych przez narządy zmysłów wola tworzy wspomnienia. Cała wiedza jest w duszy, która żyje i porusza się w Bogu. Nie jest nabywana, lecz wyciągana z duszy poprzez kierownictwo woli. Podstawą prawdy tej wiedzy jest doświadczenie wewnętrzne. Idea wewnętrznego doświadczenia z najwyższą prawdą miała dla Augustyna znaczenie teologiczne, ponieważ głoszono, że ta prawda została przekazana przez Boga.

Później interpretacja doświadczenia wewnętrznego, uwolniona od podtekstów religijnych, połączyła się z ideą introspekcji jako specjalnej metody badania świadomości, którą posiada psychologia, w przeciwieństwie do innych nauk.

WYKŁAD nr 3. Rozwój nauk przyrodniczych

1. Rozkwit nauk przyrodniczych na arabskim wschodzie

Reorientacja myślenia filozoficznego w kierunku zbliżenia z empiryzmem, z pozytywną znajomością przyrody, nastąpiła w tym okresie w głębi kultury arabskojęzycznej, która rozkwitła na Wschodzie w VIII-XII wieku.

Po zjednoczeniu w VII wieku. Plemiona arabskie utworzyły państwo, które miało za swoją ideologiczną twierdzę nową religię – islam. Pod auspicjami tej religii rozpoczął się agresywny ruch Arabów, który doprowadził do powstania kalifatu, na którego terytoriach żyły ludy o starożytnej kulturze. Arabski stał się językiem państwowym kalifatu, ale kultura, która rozwinęła się w rozległym państwie, obejmowała dorobek wielu zamieszkujących go ludów, a także Hellenów, ludów Indii. Do kulturalnych ośrodków kalifatu zjeżdżały karawany wielbłądów obładowane książkami w niemal wszystkich znanych wówczas językach. Na arabskim wschodzie życie intelektualne zaczęło się gotować. Na Zachodzie zniknęły pisma Platona i Arystotelesa. Na Wschodzie ich prace są tłumaczone na język arabski, kopiowane i rozpowszechniane w całym rozległym państwie arabskim. Stymulowało to rozwój nauki, przede wszystkim fizycznej, matematycznej i medycznej. Jest wielu astronomów, matematyków, chemików, geografów, botaników, lekarzy. Stworzyli potężną warstwę kulturową i naukową, w której narodziły się największe umysły. Wzbogacili dorobek swoich starożytnych poprzedników i stworzyli przesłanki dla późniejszego rozwoju myśli filozoficznej i naukowej na Zachodzie, w tym myśli psychologicznej. Wśród nich należy wyróżnić środkowoazjatyckiego naukowca z XI wieku. Abu Ali ibn Sinu (w transkrypcji łacińskiej - Awicenna). Stworzony przez niego „Kanon Nauk Medycznych” zapewniał „autokratyczną władzę we wszystkich szkołach medycznych średniowiecza”.

Z punktu widzenia rozwoju wiedzy przyrodniczej o duszy szczególnie interesująca jest psychologia medyczna. W nim ważne miejsce poświęcono doktrynie o roli afektów w regulacji zachowania organizmu, a nawet rozwoju tego zachowania. Avicenna był jednym z pierwszych badaczy w dziedzinie psychologii rozwojowej. Badał związek między fizycznym rozwojem ciała a jego cechami psychologicznymi w różnych okresach wieku. Ogromne znaczenie miała edukacja.

To właśnie poprzez edukację realizowany jest mentalny wpływ na stabilną strukturę ciała. Dorośli, wywołując u dziecka takie lub inne afekty, kształtują jego naturę.

Psychologia fizjologiczna Awicenny zawierała założenia o możliwości kontrolowania procesów zachodzących w ciele i dalszego nadania ciału pewnego stabilnego magazynu poprzez wpływanie na jego zmysłowe, uczuciowe życie, które zależy od zachowań innych ludzi. Ideę związku między tym, co psychiczne i fizjologiczne – nie tylko zależności psychiki od stanów cielesnych, ale także jej zdolności (z afektami, urazami psychicznymi, wyobraźnią) do głębokiego wpływania na nie – opracował Awicenna na podstawie jego bogate doświadczenie medyczne. Podjął próbę eksperymentalnego zbadania tego zagadnienia. Daje to powód, by widzieć w naukach Awicenny początki eksperymentalnej psychofizjologii stanów emocjonalnych.

Avicenna, podobnie jak Galen, przypisywał zdolności roślinne wątrobie, łącząc je z ruchem krwi żylnej. Stany emocjonalne ożywiające aktywność duszy zlokalizowane były w okolicy serca i wiązały się z ruchem czystszej krwi tętniczej. Procesy umysłowe: wrażenia, percepcje, pamięć, wyobraźnia i rozum zlokalizowane są w mózgu. Ich nośnikami materialnymi są pierwiastki parowe powstające z krwi tętniczej w wyniku jej oczyszczania i odparowania. Prawie wszystkie funkcje duszy, w tym umysł na poziomie zmysłowym, czy myślenie wyobrażeniowe, mają podłoże anatomiczne i fizjologiczne oraz zależność cielesną. Ale oprócz myślenia figuratywnego osoba charakteryzuje się czystymi racjonalnymi działaniami, które mają niezależność i niezależność od ciała. Następujące fakty, które zwróciły uwagę Awicenny, posłużyły jako przyczyna alokacji umysłu ponadindywidualnego.

Pierwszy z nich związany jest z obecnością pewnej niezgodności zmysłowych i racjonalnych przejawów duszy. Drugim argumentem przemawiającym za niezależnością myślenia od ciała było stanowisko, że ciało po dłuższej pracy i narządy zmysłów, po dłuższej percepcji, męczy się i znuży, a myśląc nie zauważamy takiego zmęczenia i znużenia.

Trzecia propozycja jest taka, że ​​te funkcje umysłowe, które są ściśle związane z ciałem, wraz ze starzeniem się ciała, są stopniowo niszczone, a po 40 roku życia zauważalnie zmniejszają się i osłabiają.

Umysł w tym wieku jest nie tylko zachowany, ale co więcej – rozwija się w całości i jest w kwiecie wieku. W oparciu o powyższe fakty Awicenna doszedł do idealistycznej interpretacji myślenia pojęciowego.

Rozum czysty lub rodzajowy zajmuje się uniwersaliami, to znaczy najogólniejszymi pojęciami, które można ujawnić, jeśli zrozumie się ich trójdzielną naturę. Czysty umysł nie ma domieszki cielesnej. Nie jest nigdzie zlokalizowany i istnieje przed człowiekiem w Bogu.

Uniwersalne są nie tylko umysłem Boga, ale są prawdziwą głęboką fundamentalną zasadą i esencją wszystkich widzialnych rzeczy i zjawisk naturalnych. Uniwersalia mogą stać się ideami indywidualnego umysłu. Oświecenie indywidualnego umysłu jego boską częścią, czystym rozumem lub uniwersaliami, pozwala osobie zobaczyć świat jako całość, zrozumieć jego fundamentalną zasadę.

Rdzeniem nauk Awicenny jest jego psychofizjologia. Ma dwie funkcje.

Po pierwsze, prawie wszystkie czynności życiowe, od myślenia wegetatywnego po wyobrażeniowe, są uzależnione od zmian cielesnych zachodzących w różnych układach ciała.

Osobliwość innej ważnej cechy, wynikającej z pierwszej, polega na tym, że Awicenna starał się uważać za nieodłączne w samym ciele nie tylko roślinne funkcje ciała, ale także zwierzęce, które obejmowały doznania, percepcje, afekty , impulsy i ruchy. Oznacza to, że sfera zmysłowości wyrwała się z zależności od szczególnej zasady lub formy duchowej, a ogólne prawa natury rozszerzyły się na te zjawiska mentalne. Ponieważ wymienione zjawiska psychiczne działały jako szczególne modyfikacje sił przyrody, to, podobnie jak inne zjawiska przyrody, można je badać obiektywnymi metodami, podobnymi do stosowanych w naukach przyrodniczych, tj. empirycznie. To właśnie z Awicenną po raz pierwszy spotykamy się z początkiem eksperymentalnej, eksperymentalnej penetracji świata zjawisk psychicznych.

W najbardziej rozwiniętej formie Awicenna przedstawia psychofizjologię wrażliwości i emocji. Istniało pięć głównych rodzajów doznań: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk.

Wszystkie doznania charakteryzują trzy główne cechy: zmysłowy ton, intensywność i czas trwania.

Czas trwania aktów psychicznych został najpierw określony eksperymentalnie. Eksperymenty Awicenny związane były z badaniem efektu mieszania kolorów, do czego specjalnie stworzył krążek pomalowany różnymi kolorami.

Od doznań jako „sił, które pojmują na zewnątrz”, Awicenna przechodzi do analizy sił „pojmujących wewnątrz”, które nazwał uczuciem wewnętrznym. Te siły wewnętrzne obejmowały uogólnione uczucia lub idee i wyobraźnię, pamięć jako siłę zachowującą i odtwarzającą oraz zmysłowy rozum lub wyobraźnię. Pamięć, wyobraźnia, wyobrażenia i zmysłowy rozum – wszystkie są aktami mentalnymi na poziomie zwierzęcym. Ten poziom obejmuje również stany motywujące i afektywne, które pozostają w ścisłym związku z obrazami zmysłowymi.

Awicenna przywiązywał szczególną wagę do afektów, uważając je za siły, które ożywiają życie duchowe człowieka i determinują jego rzeczywiste działania i czyny. Awicenna uważał, że poprzez wpływ na sferę afektywną można kontrolować działania i działania osoby jako całości, kształtować jej „naturę”.

Szczególna rola w rozwoju „natury” człowieka należy do środowiska społecznego, ponieważ charakter relacji człowieka z innymi ludźmi odciska piętno na treści i ogólnej strukturze jego uczuć. Zespół uczuć i ich korelacja ostatecznie determinują zachowanie człowieka, jego ogólną kondycję psychiczną i fizyczną.

Znaczenie nauk psychofizjologicznych Awicenny było najważniejszym po Galenie nauczaniem, które z jednej strony odzwierciedlało sukcesy w rozwoju nauk przyrodniczych tego okresu, z drugiej zaś miało decydujący wpływ na rozwój psychologii i myśli przyrodnicze w Europie New Age.

Charakterystyka arabskiej psychologii średniowiecznej byłaby daleka od kompletnej bez wzmianki o dwóch innych wybitnych arabskich naukowcach średniowiecza - Ibn al-Khaytham lub Alhazen (965-1038) i Ibn Rushd, znany jako Averroes (1126-1198). Alhazenowi przypisuje się przedstawienie nowego punktu widzenia na mechanizm doznań i percepcji, mechanizm konstruowania obrazu wizualnego. Alhazen po raz pierwszy, opierając się na doświadczeniu, wykazał, że oko jest najdokładniejszym urządzeniem optycznym i że przyczyną pojawienia się zmysłowego obrazu są prawa odbicia i załamania światła. Alhazen badał tak ważne zjawiska, jak widzenie obuoczne, mieszanie kolorów, kontrast itp.

Schemat Alhazena zniszczył poprzednie niedoskonałe teorie widzenia i wprowadził nową zasadę wyjaśniającą. Początkową strukturę sensoryczną percepcji wzrokowej uznano za wyprowadzoną z praw optyki, które mają podstawę eksperymentalną i matematyczną, oraz z właściwości układu nerwowego.

Inny naukowiec tamtej epoki, Averroes, również badał funkcje oka. Ustalił, że czuciową częścią narządu wzroku nie jest soczewka, ale siatkówka.

Za pracami nad badaniem funkcji optycznych oka kryły się decydujące przesunięcia natury teoretycznej i metodologicznej. Rozważanie oka jako instrumentu optycznego przyniosło ze sobą nowe zrozumienie natury procesów umysłowych w ogóle. Wyjaśnienie optyki procesu konstruowania obrazu mentalnego oznaczało rozszerzenie praw fizycznych na zjawiska psychiczne, co przyczyniło się do przezwyciężenia teleologicznej interpretacji psychiki.

Eksperymenty przeprowadzone przez arabskich naukowców wykazały, że nie ma potrzeby wyjaśniać pracy oka z udziałem duszy jako siły lub zdolności, która nią steruje. Widzenie to naturalny proces załamywania się światła w środowisku fizycznym. Był to pierwszy punkt zwrotny w celu podporządkowania fizycznych praw przyrody i innym zjawiskom psychicznym.

2. Psychologiczne idee średniowiecznej Europy

W średniowieczu w życiu intelektualnym Europy panowała scholastyka. Ten szczególny rodzaj filozofowania od XI do XVI wieku. został zredukowany do racjonalnego uzasadnienia chrześcijańskiego dogmatu. W scholastyce istniały różne nurty. Łączyło ich jednak nastawienie do komentowania tekstów. Pozytywne studiowanie tematu i dyskusja nad realnymi problemami zostały zastąpione sztuczkami słownymi.

W obawie przed Arystotelesem, który pojawił się na intelektualnym horyzoncie Europy, Kościół katolicki początkowo zakazał jego nauczania, ale potem, zmieniając taktykę, zaczął „opanować”, dostosowywać je do swoich potrzeb.

Najsubtelniej z tym zadaniem poradził sobie Tomasz z Akwinu (1225-1274), którego nauczanie, zgodnie z encykliką papieską z 1879 r., zostało kanonizowane jako prawdziwie katolicka filozofia (i psychologia), zwana tomizmem. Aby wyeliminować sprzeczność między przyrodniczo-naukowym poglądem Arystotelesa a światopoglądem religijnym, Tomasz z Akwinu zwraca się ku idei dwoistej natury prawdy. Istotą tej teorii jest to, że istnieją dwa rodzaje prawd odnoszących się do dwóch nie przecinających się światów – materialnego i nadprzyrodzonego (boskiego). Pierwsze prawdy są pojmowane przez rozum na podstawie doświadczenia. Prawdy drugiego rodzaju nie są dostępne dla rozumu i można je zrozumieć jedynie przez wiarę i objawienie. Prawdy rozumu powinny stać się przedmiotem filozofii, a prawdy drugiego rodzaju (prawdy objawienia) - teologii.

Awerroiści uważali też, że niezgodność z oficjalnym dogmatem wyobrażeń o wieczności (a nie stworzeniu) świata, o unicestwieniu (a nie nieśmiertelności) indywidualnej duszy prowadzi do wniosku, że każda z prawd ma swój obszar. Prawda dla jednego obszaru może być fałszem dla innego i na odwrót. Wynikało z tego, że filozofia powinna zajmować się badaniem praw przyrody i dedukować jej prawdy, nie dbając o to, czy są one zgodne z prawdami objawienia, czy też nie. Tomasz z Akwinu bronił jednej prawdy – religijnej, „schodzącej z góry”, uważał, że umysł powinien jej służyć równie gorliwie, jak uczucie religijne. Akwinata i jego zwolennicy zdołali rozprawić się z awerroistami na Uniwersytecie Paryskim. Ale w Anglii, na Uniwersytecie Oksfordzkim, koncepcja awerroistyczna zatriumfowała później, stając się ideologicznym warunkiem sukcesu filozofii i nauk przyrodniczych.

Tomasz z Akwinu rozszerzył schemat hierarchiczny na opis życia psychicznego, którego różne formy zostały umieszczone w formie swoistej drabiny w schodkowym rzędzie – od najniższego do najwyższego. Każde zjawisko ma swoje miejsce. Pomiędzy wszystkim, co istnieje, wyznaczane są granice i jest jednoznacznie określone, gdzie być. Dusze (roślinne, zwierzęce, ludzkie) znajdują się w schodkowym rzędzie. W samej duszy zdolności i ich wytwory (doznania, reprezentacja, koncepcja) są ułożone hierarchicznie.

Koncepcja introspekcji działała jako filar psychologii zmodernizowanej i teologicznej.

Dzieło duszy rysuje Tomasz z Akwinu w postaci następującego schematu: najpierw dokonuje aktu poznania – jest to obraz przedmiotu (doznania lub pojęcia), potem uświadamia sobie, że sam ten akt dokonał i wreszcie, po wykonaniu obu operacji, „powraca” do siebie, poznając już nie obraz czy akt, ale siebie jako niepowtarzalną całość.

Przed nami zamknięta świadomość, z której nie ma wyjścia ani do ciała, ani do świata zewnętrznego.

Łatwo zauważyć, że początkowe stanowisko Akwinaty w niewielkim stopniu pokrywało się z podstawowymi zasadami nauki Arystotelesa o duszy.

Tomizm zamienił wielkiego starożytnego filozofa greckiego w filar teologii, w „Arystotelesa z tonsurą”.

Nauczanie Akwinaty przyjęte przez Kościół jako ostatnie słowo teologii zaczęło stopniowo prowokować krytykę samych teologów. Pierwszym, który opowiedział się za usunięciem „tonsury” z Arystotelesa, był angielski scholastyk D. Scott (1270-1308). Scott zwrócił uwagę, że nie ma podstaw do harmonizowania prawd rozumu i objawienia. Przeciwnie, należy je rozdzielić, ponieważ prawdy wiary wiążą się z poszukiwaniem raju i ascezą, a prawdy rozumu zwrócone są ku realnemu światu i rzeczywistości. Materia to nie tylko bezpostaciowa, bezwładna masa, to warunek wszelkiego stworzenia, zarówno świata fizycznego, jak i mentalnego. Forma nie może być uznana za początek wszystkiego, co istnieje. Nadaje rzeczywistości materii, ale to nie znaczy, że materia nie może istnieć niezależnie od formy, możliwość ta nie jest wykluczona, Scott zasugerował, że zdolność myślenia jest podstawą samej materii.

Oznacza to, że psychika tkwi w samej materii i nie ma potrzeby uciekania się do idei istnienia specjalnej duchowej substancji, którą zasadzili teologowie i filary kościoła. Oceniając poglądy Scotta, możemy powiedzieć, że angielska scholastyka zmusiła samą teologię do głoszenia materializmu.

Inny angielski myśliciel średniowiecza, R. Bacon (1214-1292), również opowiedział się za wyzwoleniem idei Arystotelesa z teologii, krytykując scholastykę i tomizm.

R. Bacon wezwał do uwolnienia nauki od przesądów religijnych i przejścia od konstrukcji spekulatywnych do prawdziwych i eksperymentalnych badań natury i człowieka. Wierzył, że tylko przez wyeliminowanie ignorancji można zapewnić prawdziwy rozwój nauk i ogólny dobrobyt świata. Pierwsze miejsce Bacon przypisał nie teologii, ale naukom przyrodniczym, które miałyby opierać się na eksperymencie i matematyce.

W „Opus mayus” pisał, że przede wszystkim wiedza spekulatywna i sztuka to umiejętność eksperymentowania, a ta nauka jest królową nauk. W wielu naukach przyrodniczych czołowe miejsce zajmowała fizyka, a raczej optyka fizyczna. Wiodącą rolę, jaką R. Bacon przypisywał optyce, tłumaczył faktem, że tylko poprzez wzrok człowiek ustala różnicę między przedmiotami, a zdolność dostrzegania różnicy w rzeczach leży u podstaw całej naszej wiedzy o świecie.

Struktura i funkcja oka były dla Bacona głównym zagadnieniem do zbadania. Wrażenia wzrokowe i percepcje nie są wytworami intencjonalnych aktów substancji duchowej, lecz są jedynie wynikiem działania, załamania i odbicia światła.

W związku z tym Bacon przyczynił się do dalszego wzmocnienia i upowszechnienia nowego fizyczno-optycznego spojrzenia na naturę obrazów zmysłowych, co utorowało drogę do materialistycznego wyjaśnienia psychiki jako całości.

W Anglii nominalizm sprzeciwiał się tomistycznej koncepcji duszy. Powstał w związku ze sporem o naturę pojęć ogólnych (uniwersałów). Zwolennicy pierwszego nurtu, zwanego realizmem, wierzyli, że pojęcia są jedyną rzeczywistością bytu.

Mają oryginalną naturę i istnieją niezależnie od konkretnych rzeczy i zjawisk.

Wręcz przeciwnie, nominaliści przekonywali, że rzeczy i zjawiska same w sobie są rzeczywiste, a pojęcia ogólne w stosunku do nich to tylko nazwy, znaki, etykiety.

Profesor Uniwersytetu Oksfordzkiego W. Ockham (1300-1350) najbardziej energicznie głosił nominalizm. Odrzucając tomizm i broniąc doktryny „podwójnej prawdy”, wzywał do oparcia się na doświadczeniu zmysłowym, do orientacji, w której są tylko terminy, nazwy, znaki.

Łatwo zauważyć, że już w głębi scholastyki stopniowo przebijały się tendencje materialistyczne, które utorowały drogę do późniejszego zastąpienia psychologii scholastycznej psychologią eksperymentalną i przyrodniczą.

3. Rozwój psychologii w renesansie

Okres przejściowy od kultury feudalnej do burżuazyjnej nazwano renesansem.

Myśliciele renesansowi wierzyli, że oczyszczają starożytny obraz świata ze „średniowiecznych barbarzyńców”.

Renesans jest często nazywany okresem humanizmu, ponieważ wiąże się z przebudzeniem wszechstronnego zainteresowania człowiekiem. Istotnymi aspektami wiedzy psychologicznej w tym okresie jest chęć powrotu człowieka z boskich wyżyn na ziemski grunt, odrzucenie religijnych wyobrażeń scholastycznych o duszy, wołanie o prawdziwy i eksperymentalny opis świata duchowego ludzi.

W głównym ośrodku renesansu – we Włoszech – wybuchły spory między zwolennikami Awerroesa (awerroistów), którzy uciekli tamtejszej Inkwizycji, a jeszcze bardziej radykalnymi Aleksandryjczykami.

Zasadnicza różnica dotyczyła kwestii nieśmiertelności duszy, na której opierała się nauka Kościoła. Awerroes, dzieląc umysł (umysł) i duszę, uważał ją za najwyższą część duszy, nieśmiertelną. Aleksander nalegał, aby wszystkie zdolności duszy całkowicie zniknęły wraz z ciałem.

Oba kierunki odegrały ważną rolę w tworzeniu nowej atmosfery ideologicznej, torując drogę do przyrodniczo-naukowego badania ludzkiego ciała i jego funkcji psychicznych. Tą drogą poszło wielu filozofów, przyrodników, lekarzy, których wyróżniało stłumione przez teologię zainteresowanie badaniem przyrody. Ich twórczość była przesiąknięta wiarą w wszechmoc doświadczenia, w przewagę obserwacji, w bezpośredni kontakt z rzeczywistością, w niezależność autentycznej wiedzy od mądrości szkolnej.

Lorenzo Valla (1407-1457) zajmuje poczesne miejsce wśród pierwszych wielkich myślicieli, którzy próbowali przeciwstawić się tradycjom średniowiecznej scholastyki. Walla przedstawił swoje główne poglądy w traktacie „O przyjemności jako prawdziwym dobru”. Twierdził, że natura jest podstawą wszystkiego, a człowiek jest jej częścią. Skoro człowiek jest częścią natury, to jego dusza nie jest bytem pozaziemskim, ponadnaturalnym, a jedynie przejawem natury. Valla uważał potrzeby i aspiracje za wiodącą cechę, która wyróżnia całą żywą naturę.

Inny ważny przedstawiciel myśli włoskiej XV wieku, P. Pomponazzi (1462-1524), wypowiadał się ze stwierdzeniem o naturalnej determinacji duszy ludzkiej. W książce O nieśmiertelności duszy Pomponazzi, krytykując scholastykę, zwrócił uwagę, że Bóg nie uczestniczy w sprawach natury. Nie można eksperymentalnie ustalić nieśmiertelności Boga i wieczności duszy. Dusza to ziemska, naturalna właściwość związana z życiową aktywnością organizmu.

Zjawiska psychiczne są produktem pracy układu nerwowego i mózgu. Wraz ze zniszczeniem i śmiercią ciała znikają również wszystkie zdolności duszy. To samo dotyczy myślenia. Jest to funkcja mózgu, powstaje i umiera wraz ze śmiercią i śmiercią człowieka. Umysł rozwija się od doznań, poprzez pamięć i idee, do myślenia. Myślenie jest przeznaczone do poznania prawd ogólnych, ustalonych na podstawie prawd szczegółowych, które z kolei podane są w zmysłowych formach poznania, doznań, spostrzeżeń i wyobrażeń.

Sprzeciw wobec Kościoła i teologii przejawiał się nie tylko w traktatach krytycznych, ale także w instytucjach ośrodków naukowych i edukacyjnych, czy akademiach, które wezwano do radykalnej zmiany podejścia do badania człowieka. Pierwszy taki ośrodek stworzył w Neapolu słynny włoski myśliciel B. Telesio (1508-1588). Opracował własny system poglądów, skupiając się na naukach stoików. Jego zdaniem podstawą świata jest materia. Sama materia jest pasywna. Aby objawił się w różnorodności swoich właściwości, konieczne jest współdziałanie z nim ciepła i zimna, suchości i wilgotności. Człowiek jest wynikiem rozwoju natury iw nim, jak we wszystkich żywych istotach, pojawia się umysłowy, duchowy, zwany Lukrecjańskim terminem „duch”. Duch jest najdoskonalszą, rozładowaną, niewidoczną materialną substancją wychwyconą z otoczenia, która znajduje się w mózgu, pulsując i przemieszczając się z mózgu na obrzeża iz powrotem. W przejściu od doznań do myśli, duże znaczenie, zdaniem Telesia, ma pamięć i skojarzenia przez podobieństwo.

Realizując na owe czasy ogólnie zaawansowane poglądy i głosząc przyrodniczo-naukowe i eksperymentalne podejście do badania człowieka i jego psychiki, Telesio poczynił jednak pewne ustępstwa na rzecz idealizmu i teologii. Formalnie uznali istnienie Boga i wyższej nieśmiertelnej duszy.

Jednym z tytanów renesansu był Leonardo da Vinci (1452-1519). Reprezentował nową naukę, która nie istniała na uniwersytetach, ale w warsztatach artystów i budowniczych, inżynierów i wynalazców. Ich doświadczenie radykalnie zmieniło kulturę i sposób myślenia.

W swojej praktyce przemysłowej byli transformatorami świata. Najwyższą wartość przypisywano nie boskiemu umysłowi, ale „boskiej nauce malarstwa”. Malarstwo było rozumiane nie tylko jako sztuka przedstawiania świata w obrazach artystycznych.

Jednak Leonardo znany jest nie tylko jako genialny malarz, ale także jako genialny anatom. W badaniach anatomicznych widział sposób na zgłębienie tajników ludzkich namiętności, uczuć i zachowań. Duże miejsce w anatomicznych eksperymentach Leonarda zajmowały kwestie biomechaniki, czyli budowy i działania układów ruchowych organizmu. Uważał, że ruchy wszystkich ciał, w tym żywych, odbywają się zgodnie z prawami mechaniki, dlatego w zasadzie nie powinno być przeszkód w odtworzeniu pracy ciała żywego w strukturze mechanicznej. W ten sposób działał jako prekursor nowoczesnej bioniki.

Odkrył, że reakcje mięśni są determinowane przez układ nerwowy i że różne jego części odpowiadają za różne funkcje.

Pomysły Leonarda dotyczące pracy oka cieszą się dużym zainteresowaniem. Leonardo wykazał, że praca oka nie jest kontrolowana przez specjalną zdolność duszy, ale jest odpowiedzią na ekspozycję na światło. W swoim opisie mechanizmu widzenia podano schemat odruchu źrenicowego. Leonardo był bardzo bliski odkrycia zasady odruchu.

Odrodzenie nowych humanistycznych poglądów na indywidualne życie psychiczne osiągnęło wysoki poziom w innych krajach, gdzie podkopano fundamenty starych stosunków społeczno-gospodarczych. W Hiszpanii powstały doktryny skierowane przeciwko scholastyce, dążąc do poszukiwania prawdziwej wiedzy o psychice. Tak więc L. Vives (1492-1540) w swojej książce „O duszy i życiu” twierdził, że natura ludzka jest znana nie z książek, ale poprzez obserwację i doświadczenie. Głównym sposobem, w jaki indywidualne przejawy jego duszy ujawniają się człowiekowi, jest doświadczenie wewnętrzne lub samoobserwacja. Wydedukował kilka podstawowych cech popędów i stanów emocjonalnych:

1) różne stopnie intensywności: lekkie, średnie i silne;

2) czas trwania stanów emocjonalnych;

3) jakościowa treść reakcji emocjonalnych (ich podział na przyjemne i nieprzyjemne, pozytywne i negatywne).

Poglądy Vivesa utorowały drogę do pojawienia się w Europie empirycznej introspektywnej psychologii asocjacyjnej.

Inny lekarz, X. Huarte (XVI w.), również odrzucający spekulację i scholastykę, domagał się zastosowania w poznaniu metody indukcyjnej, którą nakreślił w książce „Badania zdolności dla nauk”. Była to pierwsza w historii psychologii praca, w której zadaniem było zbadanie indywidualnych różnic między ludźmi w celu określenia ich przydatności do różnych zawodów.

Inny hiszpański lekarz, Pereira (1500-1560), wyprzedzając Kartezjusza o stulecie, wykazał, że zachowanie zwierząt jest kontrolowane nie przez duszę, ale przez wpływy środowiska zewnętrznego i wewnątrzcielesnych zmian, i zaproponował, aby organizm zwierzęcy być uważane za rodzaj maszyny, która nie musi pracować przy udziale duszy.

Nieco obok ogólnego nurtu rozwoju psychologii w okresie renesansu znajdują się dzieła niemieckich myślicieli Melanchtona i Gokleniusza.

Melanchthon jest najbardziej znany ze swojej książki Commentaries on the Soul.

W nim niemiecka neoscholastyka próbuje unowocześnić naukę Arystotelesa w oparciu o poziom współczesnej wiedzy.

Melanchthon wyróżnił w duszy trzy typy zdolności:

1) warzywo;

2) zwierzęta;

3) rozsądne.

Działania duszy w rozumieniu percepcji i ustalaniu w nich podobieństw i różnic zostały przez Melanchtona odniesione do poziomu zdolności rozumnych, czyli duszy rozumnej, wprowadzonej do ciała przez Boga i tylko przejściowo związanej ze zdolnościami zwierzęcymi.

Dusza rozumna jest wieczna i nieśmiertelna.

Inny niemiecki naukowiec, Gokleniusz, również skomentował idee Arystotelesa. Pojawienie się terminu „psychologia” wiąże się z jego imieniem, które było nazwą jego głównego dzieła „Psychologia”, opublikowanego w 1590 roku.

Niemal żadnemu z myślicieli renesansu udało się całkowicie przezwyciężyć tradycje średniowiecznej scholastyki i teologii.

Jednak większość naukowców ma potrzebę zwrócenia się ku samej naturze, do świata rzeczywistego, do badań eksperymentalnych.

To wymaganie rozciągało się również na sferę psychiki. W opozycji do scholastyki i teologii myśliciele epoki humanizmu próbowali dociec prawdziwych podstaw cielesnych różnych przejawów duszy.

WYKŁAD nr 4. Psychologia czasów nowożytnych w XVII wieku

1. Główne kierunki rozwoju filozofii i psychologii w XVII wieku

Odkrycia N. Kopernika, D. Bruno, G. Galileo, W. Harveya, R. Descartesa

Intensywny rozwój stosunków kapitalistycznych w XVI-XVII wieku. doprowadziło do szybkiego rozkwitu wielu nauk, zwłaszcza przyrodniczych, zwłaszcza tych dziedzin, które miały praktyczne znaczenie dla produkcji okresu produkcyjnego. Obejmowały one „sztuki mechaniczne” związane z tworzeniem różnych naziemnych mechanizmów, sprzętu, maszyn, statków rzecznych i morskich, wytwarzaniem instrumentów astronomicznych, fizycznych i nawigacyjnych. Sukcesy i osiągnięcia mechaniki miały nie tylko praktyczne znaczenie, ale także wielkie znaczenie naukowe i ideologiczne. Odkrycia N. Kopernika, D. Bruno, G. Galileo, I. Keplera, I. Newtona zadały pierwsze nieodparte ciosy średniowiecznym mitom religijnym. Tradycje średniowiecznych alchemików zostały podważone przez błyskotliwe eksperymenty Boyle'a. Niezwyciężone ciosy w dogmaty teologiczne zadały odkrycia geograficzne związane z nawigacją, które umożliwiły uzyskanie licznych informacji z dziedziny astronomii, geologii, biologii itp. Wraz z wynalezieniem i wykorzystaniem mikroskopu idee z zakresu anatomii i fizjologia roślin i zwierząt uległa znacznym zmianom. Za duże osiągnięcia należy uznać odkrycie struktury komórkowej organizmów żywych i zróżnicowania płciowego u roślin, odkrycie przez Harveya nowego schematu krążenia krwi oraz opisanie przez Kartezjusza mechanizmu odruchowego zachowania zwierząt.

Sukcesy w rozwoju nauk przyrodniczych przyczyniły się do ukształtowania nowego spojrzenia na przyrodę w ogóle i miejsce w niej człowieka. W miejsce scholastyki coraz bardziej uporczywie pojawiała się idea naturalnego pochodzenia człowieka, jego potęgi i nieograniczonych możliwości w poznawaniu i podbijaniu przyrody.

Ogólny sprzeciw wobec hegemonii Kościoła, walka o wyzwolenie człowieka, jego umysł z ucisku religijnego, walka o świecki charakter nauki to jeden z wyróżniających się nurtów rozwoju filozofii i psychologii czasów nowożytnych.

Nową erę w rozwoju światowej myśli psychologicznej otworzyły koncepcje inspirowane wielkim triumfem mechaniki, która stała się „królową nauk”. Jego koncepcje i zasady wyjaśniające stworzyły najpierw geometryczno-mechaniczny (Galileo), a następnie dynamiczny (Newton) obraz natury. Obejmowała także takie ciało fizyczne, jak organizm z jego właściwościami psychicznymi.

Pierwszy zarys teorii psychologicznej zorientowanej na geometrię i nową mechanikę stworzył francuski matematyk, przyrodnik i filozof René Descartes (1596-1650). Wybrał teoretyczny model organizmu jako automatu - systemu działającego mechanicznie. Tym samym ciało żywe, które w całej dotychczasowej historii wiedzy uważane było za ożywione, zostało uwolnione od jego wpływu i ingerencji. Odtąd różnicę między ciałami nieorganicznymi i organicznymi wyjaśniano kryterium klasyfikowania tych ostatnich jako obiektów działających jak proste urządzenia techniczne. W dobie, kiedy urządzenia te zadomowiły się w produkcji społecznej, zasadę ich działania uchwyciła myśl naukowa, daleka od tej produkcji, wyjaśniająca funkcje ciała na swój obraz i podobieństwo. Pierwszym wielkim osiągnięciem w tym zakresie było odkrycie przez Harveya kręgów krążenia krwi. Serce zostało przedstawione jako rodzaj pompy, która pompuje płyn.

Odkrycie odruchu, drugie osiągnięcie Kartezjusza. Wprowadził pojęcie odruchu, które stało się podstawą fizjologii i psychologii. Jeśli Harvey wyeliminował duszę z kategorii regulatorów narządów wewnętrznych, to Kartezjusz odważył się zlikwidować ją na poziomie zewnętrznej, proekologicznej pracy całego organizmu. Kartezjusz widział system nerwowy w postaci „rurek”, przez które przechodzą lekkie, podobne do powietrza cząstki (nazywał je „duchami zwierząt”). Uważał, że zewnętrzny impuls wprawia te „duchy” w ruch, przenosząc je do mózgu, skąd automatycznie odbijają się do mięśni. Termin „odruch”, który pojawił się po Kartezjuszu, oznaczał „odbicie”.

Reakcja mięśniowa jest integralną częścią zachowania. Dlatego schemat kartezjański należy do kategorii wielkich odkryć. Odkryła odruchową naturę zachowania, a nie wysiłek ducha, ale przebudowa ciała w oparciu o ściśle przyczynowe prawa jego mechaniki zapewni człowiekowi władzę nad własną naturą, tak jak te prawa mogą go uczynić. mistrz natury zewnętrznej.

2. Materializm i idealizm

Zwiastunem empiryzmu był Francis Bacon (XVI w.), który główny nacisk położył na stworzenie skutecznej metody naukowej, tak aby faktycznie przyczyniła się ona do przejęcia przez człowieka władzy nad naturą.

W swoim New Organon Bacon dał palmę pierwszeństwa indukcji, to znaczy takiej interpretacji mnóstwa danych empirycznych, która pozwala na ich uogólnianie w celu przewidywania przyszłych wydarzeń, a tym samym opanowania ich przebiegu.

Idea metodyki, która wyrosła z poznania przyczyn rzeczy za pomocą doświadczenia i indukcji, wpłynęła na stworzenie antyscholastycznej atmosfery, w której rozwijała się nowa myśl naukowa, w tym myśl psychologiczna.

Następująca zasadnicza zmiana w rozwoju nauk przyrodniczych i towarzyszące jej liczne, okazałe odkrycia wysuwają na pierwszy plan pytania o ogólne zasady i metody poznania, których rozwiązanie było niemożliwe bez odniesienia się do podstawowych zdolności i funkcji umysłowych człowieka. Rozwijając problemy związane z metodologią i metodami poznania, naukowcy podzielili się na dwa nurty – empiryczny i racjonalistyczny. Różnice między nimi powstały w trzech podstawowych kwestiach. Wśród nich znalazły się pytania o źródła i pochodzenie wiedzy, o naturę pojęć uniwersalnych, o relacje i granice możliwości poznawczych człowieka, czyli o jego doświadczenie zmysłowe i logiczne myślenie. Twórcy kierunku empirycznego Bacon, Hobbes, Locke i ich zwolennicy wierzyli, że doświadczenie zmysłowe jest źródłem wszelkiej wiedzy.

Przedstawiciele nurtu racjonalistycznego, którego pionierami byli Kartezjusz i Leibniz, uważali, że źródło wiedzy tkwi w samym umyśle, a pojęcia uniwersalne mają aprioryczne pochodzenie, czyli pochodzą z samego umysłu i wrodzonych zdolności intelektualnych. Zgodnie z tymi różnicami przedstawiciele empiryzmu uznawali indukcję za wiodącą metodę naukową, polegającą na wzniesieniu się od prywatnych i indywidualnych faktów ustalonych w doświadczeniu zmysłowym do ogólnych zasad i praw, podczas gdy przedstawiciele racjonalizmu za podstawę zdobywania rzetelnej wiedzy w dedukcji uznali sposób na wyprowadzenie pożądanych prawd z wcześniej ustalonych lub wrodzonych zasad (Descartes, Leibniz).

Sprzeczności, które powstały między XVII-wiecznymi naukowcami w dziedzinie ogólnej metodologii poznania, pogłębiały się i komplikowały nieporozumienia w rozwiązaniu innego, nie mniej fundamentalnego pytania o naturę samych ludzkich zdolności poznawczych, ich stosunek do zewnętrznego świata fizycznego z jednej strony do organizmu, z drugiej.

Spory te zrodziły problem psychofizyczny, różne sposoby rozwiązania, które podzieliły myślicieli na dwa inne obozy nie do pogodzenia – materializm i idealizm.

Ta linia walki stała się wiodącą w umacnianiu i różnicowaniu stanowisk ideologicznych nie tylko między wspomnianymi nurtami racjonalistycznymi i empirycznymi, ale także w ich obrębie. Tak więc Kartezjusz, Leibniz i Spinoza, będąc założycielami racjonalizmu, byli przeciwnikami w rozwiązaniu problemu psychofizycznego i przemawiali z różnych stanowisk: Kartezjusz - z punktu widzenia dualizmu; Leibniz - idealizm; Spinoza – materializm. Podobnie empiryzm rozwijali zarówno przedstawiciele nurtu materialistycznego (Bacon, Hobbes, materialiści francuscy i rosyjscy XVIII wieku), jak i zwolennicy nurtów idealistycznych (Berkeley, Hume i in.).

Ale łączyło ich również kilka wspólnych punktów, które były związane z ogólnie stanem i poziomem nauki.

Najbardziej rozwiniętą gałęzią wiedzy była mechanika ciał stałych, której dominacja dała początek tendencji do interpretowania i wyjaśniania wszystkich innych zjawisk przyrody nieożywionej i żywej w kategoriach mechanicznych. Jako uniwersalne podejście metodologiczne oraz sposób wyjaśniania i poznawania otaczającego świata, mechanizm jest również utrwalony w filozofii. Stąd zasady mechanistyczne zostają przeniesione do psychologii, a wszystkie zjawiska psychiczne, zachowanie i świadomość człowieka zaczynają być interpretowane i opisywane zgodnie z modelem procesów mechanicznych.

3. System filozoficzno-psychologiczny R. Kartezjusza

Współpracownikiem Bacona w walce z teologią i średniowieczną scholastyką, w dążeniu do wypracowania nowej metodologii, która pomogłaby przezwyciężyć uprzedzenia, był największy myśliciel New Age, R. Descartes (1596-1650).

Dla Kartezjusza doświadczenie nie jest źródłem rzetelnej wiedzy, taka jest siła rozumu. Pomniejszając znaczenie wiedzy empirycznej w zrozumieniu prawdy, Kartezjusz nie zaprzeczył jednak całkowicie jej roli. Metodologiczne zasady poznania, sformułowane przez Kartezjusza początkowo w Regułach kierowania umysłem (1628-1629), następnie w metafizycznych Rozprawach o metodzie (1637), Zasadach filozofii (1644), Rozważaniach nad pierwszą filozofią ( 1641), pełnił rolę wprowadzenia do całego systemu poglądów filozoficznych i psychologicznych, przedstawionych w usystematyzowanej i kompletnej formie w traktacie Pasje duszy (1649).

Составной частью учения Декарта о протяженной телесной субстанции являются вопросы физики и физиологии, строения и деятельности животных и человека. В области естественных наук Декарта интересовали не только проблемы механики, физики, оптики, геометрии, но также вопросы эмбриологии, анатомии и физиологии животных, психофизиологии. Им была высказана идея о повторении в индивидуальной жизни особи этапов развития животного мира, которая в XIX в. была отражена в биогенетическом законе - "онтогенез есть краткое повторение филогенеза". Декартом была поддержана предложенная Гарвеем новая схема кровообращения, по аналогии с которой он попытался рассмотреть работу нервной системы животных и человека. Это позволило ему заложить идею, дать первое описание схемы безусловного рефлекса и сформулировать принцип детерминизма, который был распространен не только на область органических процессов, но и на широкий круг психических явлений. Ведущим и исходным тезисом в объяснении жизнедеятельности животных явилось положение о машинообразном характере их поведения. Это послужило основанием для переноса физико-механических принципов на все жизненные функции животного организма.

Zasada automatyzmu została rozszerzona przez Kartezjusza na działania ludzkiego ciała. Takie funkcje organizmu jak trawienie, bicie serca, odżywianie, wzrost, oddychanie, a także szereg funkcji psychofizjologicznych – doznań, percepcji, namiętności i afektów, pamięci i wyobrażeń, zewnętrznych ruchów narządów ciała – wszystko to odbywa się dokładnie jak zegar lub inne mechanizmy działają.

Kartezjusz jest słusznie uważany za odkrywcę psychofizjologii eksperymentalnej i pierwszego psychologa fizjologicznego.

Takie akty mentalne, jak doznania, percepcja, pamięć, wyobrażenia, wyobraźnia, afekty, zostały przez Kartezjusza potraktowane jako przejawy czysto cielesne i zostały wyłączone ze sfery mentalnej. Wyobraźnia, idee, pamięć, uczucia i afekty to nic innego jak proste ruchy ciała „nieoświecone” przez myślenie, które samo w sobie stanowi esencję duchowej substancji. Kartezjusz uważał za mentalne tylko to, co przenika umysł lub urzeczywistnia myśląca substancja. Po raz pierwszy w historii myśli psychologicznej psychikę zaczęto ograniczać do sfery samych zjawisk świadomych. Psychika zaczęła być redukowana do samoświadomości. Koncepcja ta miała stać się wiodącym punktem widzenia, który rozprzestrzenił się w Europie i zdeterminował powstanie wielu systemów filozoficznych i psychologicznych następnych dwóch stuleci.

Począwszy od Kartezjusza, psychologia przestała istnieć jako nauka o duszy i zaczęła działać jako nauka o świadomości. A z punktu widzenia metody poznania określenie tego, co mentalne jako bezpośrednio doświadczane i realizowane, oznaczało, że zjawiska świadomości są dostępne tylko dla samego podmiotu i może być tylko jeden sposób ich wykrycia – samoobserwacja, introspekcja. Uznanie przez Kartezjusza istnienia dwóch różnych niezależnych substancji przesądziło także o różnicy w metodach ich poznawania: eksperymentalnej metody analizy mechaniki ciała, introspekcji dla poznania duszy. Świadomość nie znalazła u Kartezjusza swojego wyrazu i manifestacji w działaniu, poprzez które można by ją badać eksperymentalnie.

Doktryna Kartezjusza o dwóch substancjach, redukcji świadomości psychicznej do samoświadomości, doprowadziła do istotnych sprzeczności i trudności w rozwiązaniu szeregu innych fundamentalnych kwestii. Jedna z nich dotyczyła obecności psychiki u zwierząt. Zwierzęta pozbawione są duchowej substancji myślowej i właśnie tym Bóg odróżnił je od człowieka. W wyniku rozmycia mentalnego i cielesnego Kartezjusz został zmuszony do zerwania połączenia między psychiką zwierząt i ludzi.

Uznając, że maszyna ciała i świadomość zajęta własnymi myślami (ideami) i pragnieniami to dwa niezależne od siebie byty, Kartezjusz stanął przed koniecznością wyjaśnienia, w jaki sposób współistnieją one w osobie holistycznej. Zaproponowane przez niego rozwiązanie nazwano interakcją psychofizyczną. Ciało oddziałuje na duszę, budząc w niej „stany bierne” (namiętności) w postaci percepcji zmysłowych, emocji itp. Dusza mając myślenie i wolę oddziałuje na ciało, zmuszając tę ​​„maszynę” do pracy i zmiany jej przebiegu . Kartezjusz szukał w ciele organu, w którym te dwie niekompatybilne substancje nadal mogłyby się komunikować. Zasugerował, aby takim narządem był jeden z gruczołów dokrewnych – „szyszynka” (szyszynka). Nikt nie traktował poważnie tego empirycznego odkrycia. Jednak teoretyczne zagadnienie wzajemnego oddziaływania duszy i ciała w jego sformułowaniu pochłaniało energię intelektualną wielu umysłów na wieki.

Zrozumienie przedmiotu psychologii zależy od takich zasad wyjaśniających, jak przyczynowość (determinizm), systemowość i rozwój, które kierują umysłem badawczym. Wszystkie przeszły w czasach nowożytnych fundamentalne zmiany. W tym decydującą rolę odegrało wprowadzenie do myślenia psychologicznego obrazu struktury tworzonej przez ludzkie ręce - maszyny.

Po pierwsze jest urządzeniem systemowym, po drugie działa nieuchronnie według ustalonego w nim sztywnego schematu, a po trzecie efektem jego pracy jest końcowe ogniwo w łańcuchu, którego elementy zastępują się nawzajem żelazkiem sekwencja.

Tworzenie sztucznych przedmiotów wprowadziło do myślenia teoretycznego szczególną formę determinizmu - mechaniczny (automatyczny) schemat przyczynowości, czyli mechanodeterminizm.

Wyzwolenie żywego ciała z duszy było punktem zwrotnym w naukowych poszukiwaniach prawdziwych przyczyn wszystkiego, co dzieje się w żywych systemach, w tym powstających w nich afektów psychicznych (doznań, percepcji, emocji). Ale z tym Kartezjusz miał inny obrót: nie tylko ciało zostało wyzwolone z duszy, ale dusza (psychika) w swoich najwyższych przejawach została wyzwolona z ciała. Ciało może się tylko poruszać, dusza tylko myśleć.

Zasada ciała to odruch. Zasadą duszy jest odbicie. W pierwszym przypadku mózg odzwierciedla zewnętrzne wstrząsy. W drugim - świadomość odzwierciedla własne myśli, idee, doznania. Kartezjusz stworzył nową formę dualizmu. Obaj członkowie związku – zarówno ciało, jak i dusza – nabyli treści nieznane wcześniej epokom.

4. Materialistyczna teoria T. Hobbesa

Godne miejsce wśród twórców nowej metodologii i bojowników przeciwko panującej scholastyce i mitologii biblijnej zajmuje największy angielski myśliciel XVII wieku, najbliższy uczeń i naśladowca Bacona, Thomas Hobbes (1588-1679).

Hobbes wierzył, że na świecie nie ma nic poza ciałami materialnymi, które poruszają się zgodnie z prawami mechaniki. W związku z tym wszystkie zjawiska psychiczne zostały objęte tymi globalnymi prawami. Rzeczy materialne, działające na ciało, wywołują doznania. Zgodnie z prawem bezwładności wyobrażenia powstają z doznań w postaci ich osłabionego śladu. Tworzą łańcuchy myśli następujących po sobie w tej samej kolejności, w jakiej zostały zastąpione doznania.

Dla Hobbesa, deterministy temperamentu Galileusza, w strukturze osoby działa tylko jedno prawo - mechaniczne sprzężenie elementów mentalnych przez przyległość. Skojarzenia były traktowane jako jedno z głównych zjawisk psychicznych przez Kartezjusza, Spinozę i Leibniza. Hobbes był jednak pierwszym, który nadał skojarzeniu siłę uniwersalnego prawa psychologii, w którym podporządkowane są zarówno abstrakcyjna wiedza racjonalna, jak i arbitralne działanie.

Arbitralność jest złudzeniem, które rodzi nieznajomość przyczyn czynu. We wszystkim panuje najściślejsza przyczynowość. U Hobbesa mechanodeterminizm uzyskał niezwykle pełny wyraz w odniesieniu do wyjaśnienia psychiki.

Ważna dla przyszłej psychologii była bezlitosna krytyka Hobbesa wobec wersji Kartezjusza „idei wrodzonych”, którymi dusza ludzka jest obdarzona przed jakimkolwiek doświadczeniem i niezależnie od niego.

Hobbes przedstawił swoje poglądy na polu filozofii i psychologii w wielu pracach, z których najważniejsze to O obywatelu (1642), Lewiatan (1651), O ciele (1655) i O człowieku (1658).

Jedną z zasług Hobbesa było ustanowienie jedności wiedzy empirycznej i racjonalnej. Hobbes twierdził, że może być tylko jedna prawda, a mianowicie ta, którą osiąga się i zdobywa na podstawie doświadczenia i rozumu. Według Hobbesa wiedza powinna zaczynać się od wrażliwości jako początkowego etapu na drodze do uogólnień. Uniwersalne właściwości rzeczy ustala się za pomocą indukcji, która jest drogą od poznania działań do poznania przyczyn. Po ustaleniu przyczyn uniwersalnych konieczna jest droga powrotna, czyli dedukcja, która zapewnia przejście od znanych przyczyn do poznania nowych różnorodnych działań i zjawisk. W metodologii Hobbesa indukcja i dedukcja, poznanie zmysłowe i racjonalne są wzajemnie oferowanymi i wzajemnie zależnymi etapami jednego procesu poznawczego.

Mentalność to szczególny wewnętrzny stan poruszającej się materii. Polega na specyficznej formie ruchu, która pojawia się w żywym ciele w wyniku wpływów zewnętrznych. Psychika zaczyna się od zewnętrznych nacisków na narządy zmysłów. Wpływy zewnętrzne, rozprzestrzeniając się przez układ nerwowy do mózgu i serca, powodują w tym ostatnim przeciwruchy. Wszystko – od wrażeń po myśli – jest niczym innym jak wewnętrznym przeciwruchem.

Hobbes nazwał zmysłowe efekty wewnętrznych przeciwruchów „duchami” lub „obrazami”. Duchy są dwojakiego rodzaju. Pierwszy typ obejmuje te wewnętrzne ruchy, które występują w mózgu i są związane z pojawianiem się obrazów rzeczy i pomysłów.

Drugi rodzaj fantomów to te wewnętrzne ruchy, które przenoszone na czynność serca nasilają ją lub hamują, wywołując w ten sposób stany przyjemności lub niezadowolenia.

Podstawową i najbardziej uniwersalną formą przejścia ruchów zewnętrznych w wewnętrzne są doznania. W duszy ani w myślach nie ma niczego, co nie przeszło całkowicie lub częściowo przez doznania. Doznania różnią się jakością, a różnice te wynikają z odmiennej natury fizycznej ciał zewnętrznych. Wskazania naszych doznań i percepcji są dość wiarygodne, chociaż nie może być pełnej tożsamości, lustrzanego podobieństwa między przedmiotem a jego obrazem. Stopień adekwatności lub zniekształcenia obrazu zależy od warunków percepcji.

Po bezpośrednim kontakcie z obiektami zewnętrznymi w mózgu pozostają ślady, osłabione ruchy wewnętrzne. Te szczątkowe ruchy, według Hobbesa, są reprezentacjami. Dzielą się na dwie duże klasy: prostą i złożoną. Proste to te, w których przechowywane są obrazy jednego obiektu. Reprezentacje złożone obejmują obrazy zbiorowe lub reprezentacje uogólnione.

Ujawniając naturę przedstawień, Hobbes wysuwa przypuszczenie o mechanizmie skojarzeniowym, chociaż sam termin „skojarzenie” nie został jeszcze przez Hobbesa wprowadzony. Sprzężenia obrazów świadomości mogą być przypadkowe i aktywne. Pasywny przepływ skojarzeń jest charakterystyczny dla snów.

Najwyższy poziom skojarzeń charakteryzuje się tym, że tutaj przepływem obrazów i idei steruje sam człowiek. Istotą myślenia jest celowe operowanie obrazami i ideami.

Mechanizm aktywności umysłowej został zinterpretowany przez Hobbesa na modelu operacji arytmetycznych. Dwie główne operacje umysłowe to „dodawanie” i „odejmowanie”. Operacja dodawania odpowiadała łączeniu reprezentacji, a operacja odejmowania odpowiadała rozczłonkowaniu i rozdzielaniu reprezentacji i obrazów. To właśnie w operacjach dodawania i odejmowania przejawia się aktywność podmiotu.

Zatem myśli nie są wrodzone, są wynikiem dodawania i odejmowania.

Według Hobbesa mowa odgrywa ważną rolę w procesie poznawczym, pełniąc dwie funkcje – jako narzędzie myśli i jako środek komunikacji. Hobbes jako pierwszy najdobitniej wyodrębnił funkcję denotacyjną i ekspresyjną mowy. Rozpatrywana w odniesieniu do podmiotu mowa działa jak proces myślowy, w którym słowa działają jak etykieta, etykieta jakiejś rzeczy lub zjawiska. Stają się narzędziami myślenia, środkiem utrwalania i odtwarzania doświadczenia.

Mowa skierowana do drugiej osoby jest nie tylko znakiem dla siebie, ale jest znakiem dla innych. Bez operowania znakami i znakami wiedza jest niemożliwa iz tego punktu widzenia Hobbes ocenił pojawienie się języka jako największy zdobycz.

W swoim pochodzeniu wszystkie słowa są wytworem porozumienia między ludźmi, aby używać ich do oznaczania rzeczy i komunikowania się.

Hobbes zwraca uwagę, że nieporozumienia między ludźmi i powstające między nimi konflikty są spowodowane dwoma głównymi przyczynami: ludzie świadomie lub z niewiedzy używają słów, które faktycznie oznaczają inne myśli, uczucia, działania; lub u słuchacza użyte słowa nie przywołują idei, które za nimi stoją.

Z wolą, motywacją i procesami poznawczymi Hobbes połączył genezę ruchów dobrowolnych i ogólną regulację przez osobę jego zachowania. Arbitralnie rozważał tylko te działania, które poprzedzają obrazy lub duchy ruchu. Dowolne ruchy mogą zawierać zarówno jedną, jak i kilka reprezentacji poprzedzających akcję. W swoim praktycznym życiu człowiek buduje swoje zachowanie w oparciu o różne poziomy refleksji. Zachowanie zdroworozsądkowe jest zwykle ograniczone przez granice osobistego osądu i doświadczenia. Ale do najwyższych osiągnięć człowiek potrzebuje mądrości, która polega na regulowaniu jego działań i zachowań nie tylko na podstawie osobistych doświadczeń, ale także na podstawie danych naukowych. Wiedza naukowa jest zawsze siłą, która zwiększa potencjał człowieka w jego praktycznym życiu.

Nie sposób nie dostrzec ogromnego wpływu, jaki poglądy Hobbesa wywarły na dalszy rozwój filozofii i psychologii. Linia empiryczna zapoczątkowana przez Bacona otrzymała nowe materialistyczne uzasadnienie w naukach Hobbesa. Jego idee przyspieszyły transformację psychologii z nauki o duszy w naukę o zjawiskach psychicznych.

Biorąc pod uwagę psychikę w kategoriach mechaniki Galileusza, Hobbes, nawet bardziej niż Kartezjusz, przyczynił się do ustanowienia przyrodniczo-naukowego i eksperymentalnego podejścia do badania zjawisk psychicznych. Hobbes wykonał pierwszy szkic mechanizmu asocjacyjnego, któremu w pismach Hartleya i Hume'a nadano znaczenie uniwersalne. Pod tym względem Hobbesa można uznać za zwiastuna przyszłej psychologii asocjacyjnej, która miała bezpośredni wpływ na ukształtowanie się teoretycznych podstaw psychologii eksperymentalnej w okresie jej powstawania.

5. Nauka B. Spinozy o psychice

Krytykę kartezjańskiego dualizmu Hobbesa poparł wielki myśliciel holenderski Baruch (Benedykt) Spinoza. Jednak w przeciwieństwie do Hobbesa Spinoza obrał drogę materialistycznej interpretacji racjonalizmu. Spinoza przyjął dedukcyjno-geometryczny schemat Euklidesa jako ideał i model do konstruowania i prezentowania jego nauczania. Spinoza łączy się z Hobbesem przez uznanie natury za jedyną substancję. Hobbes postrzegał świat jako system oddziałujących na siebie skończonych pojedynczych ciał. Spinoza przeciwstawił temu punktowi widzenia swoją ideą materii jako substancji nie dającej się sprowadzić do jej określonych stanów i właściwości.

Nowy punkt widzenia Spinozy nie był inspirowany kartezjańską doktryną dwóch substancji. Z zamiarem przezwyciężenia dualizmu Kartezjusza Spinoza wysuwa doktrynę jednej substancji, jej atrybutów i trybów, która jest rdzeniem całego jego systemu filozoficzno-psychologicznego. Opiera się na pragnieniu wyjaśnienia natury z samej siebie. Twierdzi, że podstawową przyczyną wszystkiego, co istnieje i samej w sobie, jest substancja, która istnieje obiektywnie, niezależnie od jakiegokolwiek zewnętrznego motywatora i twórcy. Jest niestworzona i niezniszczalna, nieskończona w swojej doczesnej i przestrzennej egzystencji. Substancja jest jedna w tym sensie, że w przyrodzie zawsze i wszędzie działają te same prawa. Dwie substancje o tej samej naturze nie mogą istnieć.

Istota pojedynczej substancji wyraża się i ujawnia w jej korzeniach i podstawowych właściwościach, które Spinoza nazwał atrybutami. Atrybuty są tak istotnymi i uniwersalnymi aspektami substancji, które nie są z nią tożsame iw stosunku do których są pochodne i wtórne. Substancja posiada wiele atrybutów, z których tylko dwa są dostępne człowiekowi – atrybut myślenia i atrybut rozciągłości. Skoro rozciągłość i myślenie są tylko właściwościami atrybutowymi substancji, która według filozofa jest przed wszystkimi swoimi stanami, nie mogą już dłużej działać jako byty niezależne.

Cała otaczająca różnorodność świata, rozmaite zjawiska i zdarzenia to poszczególne stany i modyfikacje substancji lub jej atrybutów. W stosunku do atrybutu rozciągłości, każdy poszczególny tryb wyraża pewne specyficzne rozciągłości, czasy trwania i ruch ciał.

Każda rzecz lub zjawisko musi być rozpatrywane w dwóch atrybutach - w atrybucie myślenia i w atrybucie rozciągłości.

Z jednej strony Spinoza rozumiał niewykonalność założenia, że ​​każda rzecz może doświadczać własnych idei, tj. myśleć; z drugiej strony, nie akceptując dualizmu i widząc w myśleniu uniwersalną właściwość przyrody, był skłonny wierzyć, że w różnym stopniu wszystkie ciała indywidualne są ożywione.

Osoba jest szczególną złożoną modyfikacją jedności atrybutów myślenia i rozszerzania, trybów duszy i ciała. Istota osoby może objawiać się w dwóch wymiarach lub trybach. W jednym przypadku człowiek działa jako sposób ciała, w drugim - jako sposób myślenia.

Każdy z atrybutów nie może się nawzajem determinować nie dlatego, że mają różną substancję substancjalną, ale dlatego, że oba mają u swoich podstaw jedno źródło i początek, wspólne prawa i przyczyny. Nowy punkt widzenia wysuwany przez Spinozę, zgodnie z którym to, co cielesne i duchowe, uważa się za dwie strony tego samego (substancji), nazywa się zwykle monizmem psychofizycznym. Zasada monizmu psychofizycznego otrzymała materialistyczną interpretację w naukach Spinozy, ponieważ umysłowość wywodziła się z substancji i była interpretowana jako właściwość naturalna.

Proces poznania polega na postępowym przejściu od modalnego poziomu wiedzy o wszystkim, co skończone, czasowe i losowe, do ogólnych logicznych podstaw praw naturalnych i konieczności, od wielości trybów do substancji. Spinoza wyróżnia trzy poziomy wiedzy: zmysłowy, poglądowy i intuicyjny.

Doktryna wiedzy Spinozy miała jeden ze swoich celów, aby rozwiązać szereg problemów etycznych związanych z poszukiwaniem sposobów, które wskazują człowiekowi jego możliwości w osiągnięciu wolności i szczęścia. Spinoza widzi te ścieżki w ludzkim zrozumieniu i świadomości zewnętrznej konieczności i akceptowaniu jej jako podstawy dobrowolnych decyzji i działań.

Drogę przekształcania zewnętrznej konieczności w wewnętrzną konieczność lub wolność przedstawia Spinoza w doktrynie namiętności i afektów, której analiza zajmuje prawie dwie trzecie jego głównego dzieła, Etyki. Punktem wyjścia w teorii afektów jest stanowisko samozachowawcze, zgodnie z którym wszystkie żywe istoty dążą do zachowania i afirmacji swojej egzystencji. Do jej zachowania organizm ludzki potrzebuje wielu substancji, dzięki którym może się nieustannie odradzać. Aby posiąść te substancje, organizm ludzki musi być obdarzony zdolnością do działania. Te stany, które pobudzają ciało do działania, Spinoza nazwał afektami. Główną siłą napędową, która zapewnia samozachowanie ludzkiego ciała, jest przyciąganie lub aspiracja. Oprócz przyciągania i pożądania jako głównych motywów Spinoza identyfikuje również dwa inne typy afektów: przyjemność lub radość oraz niezadowolenie lub smutek. Człowiek jest pełen namiętności, różniących się znakiem i intensywnością. Afektów nie można zniszczyć, ponieważ są one przejawem praw natury, a praw natury nie można wyeliminować. Ale niebezpiecznie jest też mówić o emocjach. Ludzie poddawani silnym afektom przestają się kontrolować. Według Spinozy nie ma ani jednego afektu, o którym nie można by sformułować jasnego wyobrażenia, co oznacza, że ​​afekty będą w mocy człowieka, a jego dusza będzie tym mniej cierpieć, im bardziej będą poznane przez osoba.

Sama wiedza jest afektem najwyższym, od którego wszystkie inne namiętności niższe różnią się mniejszym stopniem włączenia do nich składników racjonalnych. Ponieważ afekty różnią się między sobą tym, że w różnym stopniu są w nich reprezentowane elementy racjonalne, pozwalało to traktować walkę impulsów jako zderzenie idei. Dla Spinozy „wola i rozum to jedno i to samo”. Wola jest najwyższym afektem, prowadzącym do odrzucenia niektórych idei i afirmacji innych. Wola jest zdeterminowana stopniem świadomości namiętności i stanów człowieka, miarą zupełności poznania praw natury.

6. Sensacja D. Locke'a

Tradycje przeciwstawne racjonalizmowi w badaniu ludzkich zdolności poznawczych ustanowił największy myśliciel angielski XVII wieku. D. Locke (1632-1704). Punktem wyjścia w filozoficzno-psychologicznej koncepcji Locke'a była jego krytyka teorii idei wrodzonych, wysunięta w starożytności przez Sokratesa i Platona, a poparta w czasach nowożytnych przez Kartezjusza i Leibniza. Główną ideą Locke'a było to, że wiedza nie może powstać sama. Nie ma wrodzonych idei i zasad. Wszystkie pomysły i koncepcje pochodzą z doświadczenia. Opierając się na danych medycyny, psychologii dziecięcej, etnografii, filozof wskazuje, że gdyby idee były wrodzone, to byłyby dostępne dla dzieci, idiotów i dzikusów. Dostępne fakty i obserwacje dzieci chorych psychicznie wskazują, że w rzeczywistości takie idee, jak pojęcie Boga i duszy, idee dobra, zła i sprawiedliwości, nie są przez nich realizowane, a zatem nie są przez nich oddawane. osoba od urodzenia. Locke w szczególnie odkrywczy sposób ilustruje niespójność teorii idei wrodzonych na przykładzie snów. Według Locke'a sny składają się z wyobrażeń osoby na jawie, połączonych ze sobą w dziwaczny sposób. Same idee nie mogą powstać, dopóki narządy zmysłów ich nie dostarczą.

Z doświadczenia Locke rozumiał wszystko, co wypełnia duszę człowieka przez całe jego indywidualne życie. Treść doświadczenia i jego struktura składają się z elementarnych składników, określanych przez filozofa ogólnym terminem „idee”. Locke nazwał idee i doznania, obrazy percepcji i pamięci, pojęcia ogólne i stany afektywno-wolicjonalne. Początkowo człowiek rodzi się z duszą, podobną do czystej kartki papieru, na której świat zewnętrzny tylko za życia narzuca swoimi wpływami wzorce. To świat zewnętrzny jest pierwszym źródłem pomysłów. Z doświadczenia zewnętrznego człowiek może mieć tylko to, co narzuca mu natura.

Zmysłowe idee nabyte w doświadczeniu zewnętrznym stanowią materiał wyjściowy do szczególnej wewnętrznej aktywności duszy, dzięki której rodzą się idee innego rodzaju, zasadniczo odmienne od idei zmysłowych. Ta szczególna aktywność duszy, nazwana przez Locke'a refleksją, to zdolność duszy do zwrócenia wzroku na własne stany, przy jednoczesnym generowaniu nowych wytworów umysłowych w postaci idei o ideach. Chociaż refleksja nie jest związana ze światem zewnętrznym, jest podobna w swojej funkcji do zmysłów zewnętrznych i dlatego można ją nazwać „zmysłem wewnętrznym” lub doświadczeniem wewnętrznym.

Według Locke'a refleksja i doświadczenie zewnętrzne są ze sobą powiązane. Refleksja jest formacją pochodną, ​​która powstaje na podstawie doświadczenia zewnętrznego. Refleksja jest jakby doświadczeniem o doświadczeniu. Ponieważ jednak aktywność refleksyjna generuje własne idee, Locke uznał ją za kolejne względnie niezależne źródło wiedzy.

Doktryna Locke'a o doświadczeniu zewnętrznym i wewnętrznym zaowocowała dwoma ważnymi punktami. Afirmując związek między doświadczeniem zewnętrznym i wewnętrznym, starał się przywrócić jedność różnych form poznania. Produktami refleksji są ogólne pojęcia i złożone idee, a te ostatnie mogą być jedynie wynikiem aktywności umysłowej. Z tego punktu widzenia refleksja działa jako forma racjonalnej wiedzy, która z kolei opiera się na doświadczeniu zmysłowym. Dzieląc doświadczenie na zewnętrzne i wewnętrzne, Locke starał się podkreślić oczywiste różnice we wzorcach poznania racjonalnego i zmysłowego.

Ważna część koncepcji empirycznej Locke'a związana jest z doktryną idei prostych i złożonych. Proste idee nazywał nierozkładalnymi elementami świadomości. Można je uzyskać zarówno z doświadczeń zewnętrznych, jak iz refleksji, a jednocześnie z obu źródeł.

Kiedy dusza przyswoi sobie proste idee, przechodzi od pasywnej kontemplacji do aktywnej transformacji i przetwarzania prostych idei w złożone. Locke widział tworzenie złożonych pomysłów jako prostą mechaniczną kombinację początkowych elementów doświadczenia. Połączenie prostych pomysłów odbywa się na różne sposoby. Są skojarzeniami, połączeniem, relacją i separacją.

U Locke'a skojarzenia nie są głównym mechanizmem wewnętrznej aktywności świadomości. Uważał je za błędne, zawodne kombinacje wyobrażeń, za przypadkowe i bierne powiązania, charakterystyczne głównie dla życia psychicznego osób chorych psychicznie i tylko częściowo zdrowych, np. podczas snów. Locke'owi przypisuje się wprowadzenie terminu „skojarzenie idei”.

W przeciwieństwie do skojarzeń, bardziej niezawodnymi sposobami formowania złożonych idei, za które odpowiada refleksja, są sumowanie lub łączenie; zestawienie lub porównanie i uogólnienie lub izolacja. Dodawanie lub sumowanie opiera się na bezpośrednim połączeniu idei na podstawie podobieństwa lub przyległości. Drugi sposób formowania złożonych idei wiąże się z ustalaniem podobieństw i różnic poprzez porównywanie i porównywanie idei, w wyniku których powstają idee relacji. Przykładem takich pomysłów mogą być pojęcia „ojciec”, „przyjaciel”, „macierzyństwo” itp. Ostatnim i najwyższym sposobem formowania złożonych idei jest abstrakcja (rozproszenie, izolacja), dzięki której powstają najbardziej ogólne pojęcia, podobne do takich jak pojęcia „duszy”, „Boga” itd. Locke, szczegółowo opisując technologię myślenia, posunął daleko w przyszłość odwieczny problem pochodzenia pojęć ogólnych. Jednak analizując prawa aktywności umysłowej, napotkał szereg fundamentalnych trudności, z których wiele było spowodowanych ogólnym mechanistycznym podejściem do struktury świadomości. Zasada redukowania świadomości do sumy mechanicznej i łączenia początkowych elementów mentalnych zdominuje angielską psychologię asocjacyjną na dwa stulecia.

Szczególną rolę w kształtowaniu idei doświadczeń zewnętrznych i wewnętrznych oraz w przekształcaniu pomysłów prostych w złożone, Locke przypisywał mowę. Filozof przypisuje mowie dwie funkcje: funkcję wyrazu i funkcję desygnacji. Ale słowa i mowa to nie tylko narzędzia myślenia, ale także sposób wymiany pomysłów i myśli. Głównym celem każdej komunikacji jest zrozumienie. Słowa oznaczają zarówno konkretne, jak i ogólne idee, a ponieważ ludzie nie zawsze nadają tę samą etykietę różnym ideom, często nie udaje im się osiągnąć zrozumienia. Locke wskazuje, że główne nadużycia popełniane przez ludzi wyrażają się w używaniu słów bez idei, w używaniu tego samego słowa do wyrażania różnych idei, w używaniu starych słów w nowym znaczeniu, w oznaczaniu słowami czego sami ludzie nie rozumieją. Pozbywanie się ewentualnych niedociągnięć i nadużyć w mowie, rozbudzanie pomysłów adekwatnych do ich form mowy – to główne sposoby, dzięki którym można opanować sztukę komunikacji.

Locke zdefiniował poznanie jako ustalenie zgodności lub niespójności dwóch idei, a adekwatność poznania zależy od sposobu, w jaki dusza postrzega swoje idee. Są trzy z nich: intuicyjne, demonstracyjne i zmysłowe. Najniższa i najmniej wiarygodna jest wiedza zmysłowa, w której rzeczy poznaje się poprzez obrazy percepcji. Najwyższym i najbardziej wiarygodnym źródłem jest wiedza intuicyjna, gdy zgodność lub niespójność dwóch idei jest ustalana przez same te idee. Kiedy nie jest możliwe ujawnienie podobieństwa lub różnicy pomysłów za pomocą ich samych, osoba musi przyciągnąć inne pomysły, uciec się do dodatkowych dowodów i rozumowania. Ten rodzaj wiedzy, wydedukowany za pomocą szeregu wniosków pośrednich, Locke nazywa wiedzą demonstracyjną. W swoim charakterze, roli i rzetelności zajmuje miejsce pomiędzy wiedzą sensoryczną a intuicyjną.

Siły poznawcze nie wyczerpują całego bogactwa życia duchowego człowieka. Wraz z nimi występuje w duszy kolejna seria zjawisk psychicznych, ściśle związanych z siłami poznawczymi i nazwanych przez Locke'a siłami pożądania lub dążenia. W ramach sił motywacyjnych wyróżnił wolę i stan emocjonalny - przyjemność i cierpienie. Siły motywujące są więc aktywną stroną wszelkiej poznawczej i praktycznej działalności człowieka.

7. G. Leibniz: idealistyczna tradycja w niemieckiej filozofii i psychologii

G. Leibniz (1646-1716) - współczesny wszystkim głównym geniuszom XVII wieku - rozpoczyna idealistyczną tradycję. i ich ideologicznego przeciwnika. Idee Kartezjusza, Hobbesa, Spinozy, Locke'a zostały krytycznie zrewidowane i zsyntetyzowane przez Leibniza w jego własny, oryginalny system zasad i pojęć. Leibniz nie mógł nie zauważyć, że Spinoza nie zdołał całkowicie przezwyciężyć dualizmu Kartezjusza, gdyż w naukach holenderskiego filozofa kartezjański podział świata na dwie substancje pozostawił ślady w postaci rozwidlenia i wyodrębnienia atrybutów rozciągłości i myśl. Leibniz nie był usatysfakcjonowany zachowaną opozycją ducha i materii, mentalnej i fizycznej, i w celu przywrócenia ich jedności wysuwa doktrynę, która pozwala wyjaśnić nieskończoną różnorodność świata na podstawie merytorycznej, że ma jednolity charakter i pochodzenie, ale różnej jakości w swoich stanach. Fatalizm był również nie do przyjęcia dla Leibniza w nauczaniu Spinozy. Jednocześnie Leibniz staje po stronie Spinozy w polemice z Locke'em o roli doświadczenia i rozumu w poznaniu. Leibniz próbuje powiązać zmysłowość z racjonalnością. Ponieważ jednak wiedza racjonalna nie wyrasta z doświadczenia, jedność doświadczenia i rozumu pojawia się w nauczaniu Leibniza nie jako wznoszenie się od form zmysłowych do idei, ale jako narzucenie racjonalności doświadczeniu zmysłowemu. Dlatego w znacznej części błędy poznawcze powstają nie tyle z winy zmysłów, ile z powodu słabości umysłu i samej uwagi, jako pragnienia jasności i pamięci.

Rdzeń, który tworzy filozoficzny i psychologiczny system Leibniza i łączy wszystkie jego sekcje i części, to szereg początkowych zasad metodologicznych, czyli praw. Do najważniejszych pod względem znaczenia należą zasada uniwersalnych różnic, zasada tożsamości rzeczy nie do odróżnienia, prawa ciągłości i dyskretności. Posługując się zasadą różnic uniwersalnych, Leibniz próbował afirmować uniwersalną zmienność w świecie zjawisk fizycznych i świadomości, zaprzeczyć zarówno absolutnemu podobieństwu istniejących do siebie rzeczy, jak i powtarzalności stanów tej samej rzeczy w czasie, a tym samym wskazywać na jakościowa różnorodność świata. Zasadę uniwersalnej różnicy uzupełnia i dostarcza inna zasada - zasada tożsamości rzeczy nie do odróżnienia. Jego sens polega na tym, że nie należy rozróżniać rzeczy, jeśli w rzeczywistości są one jedną i tą samą rzeczą, i odwrotnie, identyfikować rzeczy, które różnią się właściwościami. Różnice między rzeczami wyprowadza Leibniz na podstawie trzeciej zasady - prawa ciągłości. Prawo to wskazuje, że wszędzie na świecie występują niezauważalne przejścia we wznoszeniu się rzeczy w stopniach doskonałości.

Leibniz uważał, że w kontinuum rzeczy i ich jakości nie ma dolnej ani górnej granicy. Inne konsekwencje wynikały z zasady ciągłości. Jeden z nich wskazywał na następstwo różnych stanów w jednym i tym samym. Ta sama zasada ciągłości zakładała również połączenie różnych właściwości jednej i tej samej rzeczy.

Przeciwieństwem w znaczeniu zasady ciągłości jest prawo dyskretności, zgodnie z którym sama stopniowość i ciągłość składają się z małych skoków i przerw, które dają początek jednostkowym przedmiotom, ich autonomii i jakościowej oryginalności. To właśnie za pomocą zasady dyskrecji Leibnizowi udaje się wyjaśnić jakościową różnorodność i niepowtarzalność różnych rzeczy i stanów świadomości.

Leibniz posługuje się systemem poglądów zbudowanym na modelu i poprzez analogię z psychologicznymi cechami osoby i reprezentującymi rodzaj idealistycznej reinkarnacji atomistycznego obrazu świata.

„Prawdziwe atomy natury” to duszopodobne jednostki – monady, których wszechświat składa się z niezliczonych mnogości. Monady są proste, niepodzielne i wieczne. Są autonomiczne, a wpływ jednej monady na drugą jest wykluczony. Naczelnymi i korzeniowymi właściwościami każdej monady są aktywność i reprezentacje.

Leibniz uważał, że w perspektywie historycznej rozwój monad przebiega przez kilka etapów, z których każdy odpowiada określonej formie monady. Najbardziej pierwotną formą są czyste monady. Charakteryzują się obecnością aktywności, ale brakiem jakichkolwiek pomysłów. Ten stan monady przypomina sen bez snów. Czyste monady jawią się jako nieożywiona, ale aktywna i stale poruszająca się materia. Po monadach czystych następują monady duszy, które mają niejasne idee w wyniku niskiego stopnia dążenia do jasności. Ta forma monad pojawia się na poziomie roślin i zwierząt. Bardziej doskonałe monady, zwane monadami duchowymi, są charakterystyczne dla człowieka. Ich doskonałość wyraża się w największej jasności i wyrazistości pomysłów. Monady anioła i Boga dopełniają hierarchię, całkowicie wolne od materialnej powłoki i posiadające absolutną kompletność wiedzy i niezwykle jasną samoświadomość.

Podobny układ poziomów występuje również w ontogenezie człowieka. W pewnym sensie Leibniz swoim hierarchicznym systemem monad daje nową interpretację arystotelesowskiej doktryny o trzech poziomach duszy, zgodnie z którą jej wyższe formy powstają i realizują się na podstawie niższych.

Nauczanie Leibniza wprowadziło wiele pomysłów i trendów, które miałyby znaczący wpływ na dalszy rozwój psychologii. Leibniz jako pierwszy pokazał aktywną naturę świadomości, jej dynamizm i ciągłą zmienność. Doktryna percepcji i apercepcji Leibniza stanie się początkowym fundamentem, na którym będą budowane kolejne koncepcje duszy w psychologii niemieckiej. Miała też wpływ na wiele innych sposobów. Przede wszystkim włączenie w sferę mentalną, oprócz świadomych zjawisk przedświadomych percepcji, poszerzyło granice tego, co mentalne. Logiczną konsekwencją tego nowego podejścia była rehabilitacja psychiki zwierząt. Leibniz staje się zwiastunem doktryny progów świadomości, z którą będzie przemawiał w XIX wieku. Herbarta i która stanie się punktem wyjścia w psychofizycznych pomiarach i eksperymentach Fechnera. Od Leibniza psychologia niemiecka nauczyła się zasady paralelizmu psychofizycznego, na podstawie którego miałaby zostać zbudowana psychologia eksperymentalna w Niemczech.

WYKŁAD nr 5. Rozwój psychologii w dobie oświecenia

1. Anglia. Rozwój psychologii asocjacyjnej

David Hartley (1705-1757) i Joseph Priestley należą do niezwykłych i błyskotliwych postaci w historii myśli filozoficznej i psychologicznej w Anglii w XVIII wieku.

Gartley swoimi poglądami rozpoczyna kierunek asocjacyjny w angielskiej psychologii empirycznej. Wyraża swoje credo z wystarczającą jasnością: „Wszystko jest wyjaśnione przez pierwotne odczucia i prawa skojarzeń”. Gartley podniósł skojarzenie do uniwersalnego mechanicznego prawa wszystkich form aktywności umysłowej, do czegoś podobnego do wielkiego Newtonowskiego prawa powszechnego ciążenia.

Oznacza to, że rozszerzył ją na wszystkie sfery i poziomy życia psychicznego.

Powstają związki między doznaniami, między ideami, między ruchami, a także między wszystkimi wymienionymi powyżej przejawami mentalnymi. Wszystkie te skojarzenia odpowiadają towarzyszącym drganiom włókien nerwowych lub towarzyszącym wibracjom rdzenia. Głównymi warunkami powstawania skojarzeń są zbieżność w czasie lub przestrzeni oraz powtarzalność.

W swojej pracy Refleksje o człowieku, jego strukturze, jego obowiązkach i nadziejach Gartley dowodził, że świat mentalny człowieka rozwija się stopniowo w wyniku komplikacji pierwotnych elementów zmysłowych poprzez ich skojarzenia ze względu na zbieżność tych elementów w czasie i częstotliwość powtarzania ich kombinacji. Co do pojęć ogólnych, powstają one wtedy, gdy wszystko, co przypadkowe i nieistotne, wypada z silnego skojarzenia, niezmiennego w różnych warunkach. Całość tych trwałych powiązań jest utrzymywana w całości dzięki słowu, które działa jako czynnik uogólniający.

Instalacja dotycząca ściśle przyczynowego wyjaśnienia powstawania i działania mechanizmu umysłowego, a także podporządkowania tej doktryny rozwiązywaniu problemów społecznych i moralnych - wszystko to dało schematowi Gartleya dużą popularność. Jego wpływ, zarówno w samej Anglii, jak i na kontynencie, był wyjątkowo duży i obejmował różne gałęzie wiedzy humanitarnej: etykę, estetykę, logikę i pedagogikę.

Joseph Priestley był zwolennikiem pomysłów Gartleya. Priestley sprzeciwiał się poglądowi, że materia jest czymś martwym, bezwładnym i pasywnym. Oprócz rozszerzania, materia ma taką niezbywalną własność, jak przyciąganie i odpychanie.

Rozważenie właściwości przyciągania i odpychania jako formy aktywności materii dało Priestleyowi podstawy, by sądzić, że nie ma potrzeby uciekania się do Boga jako źródła ruchu materii. Zjawiska mentalne czy duchowe, podobnie jak odpychanie i przyciąganie, są właściwościami materii, ale nie w jakikolwiek sposób, jak to miało miejsce w przypadku Spinozy, ale zorganizowanymi w szczególny sposób. Taki zorganizowany system materii, którego właściwością są zdolności psychiczne, Priestley uważa za „układ nerwowy, a raczej mózg”. Zjawiska duchowe umieszczane są przez Priestleya nie tylko w zależności od ciała, ale także od świata zewnętrznego.

Instrumentem komunikacji człowieka ze światem zewnętrznym są narządy zmysłów, nerwy i mózg. Bez nich nie mogą mieć miejsca ani doznania, ani pomysły. Wszystkie zjawiska ludzkiego ducha wyprowadzane są przez Priestleya z doznań. Uważał, że same zewnętrzne zmysły wystarczą do wyjaśnienia całej różnorodności zjawisk psychicznych. Przejawy ducha sprowadzane są przez Priestleya do zdolności pamięci, osądu, emocji i woli. Wszystkie są różnego rodzaju skojarzeniami doznań i idei. To samo dotyczy najbardziej ogólnych pojęć. Anatomiczną i fizjologiczną podstawą wrażeń, idei i ich skojarzeń są wibracje materii nerwowej i mózgowej. Silne wibracje są charakterystyczne dla zmysłowych obrazów, osłabione wibracje są charakterystyczne dla idei. Priestley był obcy wulgarnej idei psychiki, która miała miejsce w Toland. Zwrócił uwagę, że w żadnym wypadku nie należy brać pod uwagę, że wibracje mózgu są samym doznaniem lub ideą. Wibracja cząsteczek mózgowych jest jedynie przyczyną wrażeń i idei, ponieważ wibracje mogą pojawiać się bez towarzyszących im percepcji.

Złożoną naturę zjawisk ducha umieścił Priestley w zależności od objętości systemu wibracyjnego mózgu.

Priestley zajął obiektywne stanowisko w kwestii testamentu. Według Priestleya wola nie może być rozumiana jako dobrowolna decyzja ducha o działaniu w taki czy inny sposób, poza jakąkolwiek realną racją zewnętrzną. Wola ma taką samą potrzebę jak inne przejawy ducha. Początków „wolnej woli” należy szukać poza samą wolą.

Najtrudniejszym pytaniem dla wszystkich filozofów opisywanego okresu było pytanie, czy zwierzęta mają duszę, a jeśli tak, to czym różni się ona od duszy ludzkiej. Priestley wierzył, że „zwierzęta posiadają podstawy wszystkich naszych zdolności bez wyjątku i w taki sposób, że różnią się od nas jedynie stopniem, a nie rodzajem”. Przypisywał im pamięć, emocje, wolę, rozum, a nawet umiejętność abstrahowania. Nadając zwierzętom cechy ludzkiej psychiki, Priestley zrobił zły krok w kierunku antropomorfizmu.

Na jakościową identyfikację psychiki zwierząt i ludzi pozwoliło wielu zaawansowanych przyrodników i filozofów materialistycznych XVIII-XIX wieku. (Priestley, La Mettrie, Darwin, Chernyshevsky, Romanee i inni). Antropomorfizm odgrywał wówczas rolę progresywną, ponieważ był formą afirmacji materialistycznego poglądu na naturę i pochodzenie psychiki zwierząt i ludzi.

Przy wszystkich błędnych wyobrażeniach Priestley odegrał znaczącą rolę we wzmocnieniu przyrodniczo-naukowego i obiektywnego podejścia do zjawisk ducha. Wprowadzając w życie idee Gartleya, przyczynił się do rozpowszechnienia podstawowej zasady angielskiej szkoły asocjacyjnej.

Jako materialistyczny filozof, przyrodnik i błyskotliwy eksperymentator w dziedzinie chemii, Priestley uważał, że możliwe jest zastosowanie eksperymentu w dziedzinie zjawisk psychicznych.

Zasadę asocjacji różnie interpretowali dwaj inni angielscy myśliciele tej epoki – D. Berkeley (1685-1753) i D. Hume (1711-1776). Obaj brali za pierwotną nie fizyczną rzeczywistość, nie żywotną aktywność organizmu, ale zjawiska świadomości. Ich głównym argumentem był empiryzm – doktryna, że ​​źródłem wiedzy jest doświadczenie zmysłowe (kształtowane przez skojarzenia). Według Berkeley, doświadczenie to wrażenia bezpośrednio doświadczane przez podmiot: wzrokowe, mięśniowe, dotykowe itp.

W swojej pracy „Doświadczenie nowej teorii widzenia” Berkeley szczegółowo przeanalizował elementy sensoryczne, które składają się na obraz przestrzeni geometrycznej jako pojemnika na wszystkie ciała naturalne.

Fizyka zakłada, że ​​ta przestrzeń newtonowska jest dana obiektywnie. Według Berkeley jest to produkt interakcji doznań. Niektóre wrażenia (na przykład wzrokowe) są połączone z innymi (na przykład dotykowe), a ludzie uważają ten cały zespół doznań za rzecz daną im niezależnie od świadomości, podczas gdy „być oznacza być w percepcji”.

Ten wniosek nieuchronnie prowadził do solipsyzmu - do zaprzeczenia jakiejkolwiek istocie, z wyjątkiem własnej świadomości. Aby wydostać się z tej pułapki i wyjaśnić, dlaczego różne podmioty postrzegają te same zewnętrzne obiekty, Berkeley odwołał się do specjalnej boskiej świadomości, którą obdarzeni są wszyscy ludzie.

W swojej psychologicznej analizie percepcji wzrokowej Berkeley wyraził kilka cennych pomysłów, wskazując na udział wrażeń dotykowych w konstruowaniu obrazu przestrzeni trójwymiarowej (z dwuwymiarowym obrazem na siatkówce).

Hume zajął inne stanowisko. Kwestię, czy obiekty fizyczne istnieją niezależnie od nas, uważał za teoretycznie nie do rozwiązania (taki pogląd nazywa się agnostycyzmem). Tymczasem doktryna przyczynowości jest niczym innym jak wytworem przekonania, że ​​po jednym wrażeniu (uznanym za przyczynę) pojawi się drugie (przyjęte jako skutek). W rzeczywistości nie ma nic więcej niż silne powiązanie reprezentacji, które powstało w doświadczeniu podmiotu. A sam podmiot i jego dusza są tylko kolejnymi wiązkami lub wiązkami wrażeń.

Sceptycyzm Hume'a wyrwał wielu myślicieli z ich „dogmatycznego snu”, skłonił ich do zastanowienia się nad swoimi wierzeniami dotyczącymi duszy, przyczynowości itp. Przecież przekonania te zostały przez nich przyjęte na wiarę, bez krytycznej analizy.

Hume'owskie przekonanie, że pojęcie podmiotu można sprowadzić do wiązki skojarzeń, skierowało swoją krytyczną przewagą przeciwko idei duszy jako szczególnego bytu nadanego przez Wszechmogącego, który generuje i łączy poszczególne zjawiska psychiczne.

Założenia o takiej duchowej, bezcielesnej substancji bronił w szczególności Berkeley, odrzucając substancję materialną. Według Hume'a to, co nazywa się duszą, jest czymś w rodzaju etapu, na którym przeplatają się ze sobą wrażenia i idee.

Hume dzieli różnorodność wrażeń lub percepcji na dwie kategorie: percepcje (doznania) i idee. Ich różnice wynikają z siły i żywotności wrażenia. Hume zawiera pasje, efekty i emocje jako wrażenia refleksyjne. Wrażenia powstają z nieznanych przyczyn, a wrażenia refleksyjne wiążą się z bólem lub przyjemnością cielesną.

Oprócz dzielenia wrażeń na wyobrażenia i idee, Hume dzieli się zarówno na proste, jak i złożone. Proste wyobrażenia i proste idee z konieczności pasują do siebie, podczas gdy złożone idee nie zawsze są podobne do złożonych wyobrażeń. Idee dzielą się na idee pamięci i idee wyobraźni.

Hume widział skojarzenia jako jedyny mechanizm łączenia idei. Był daleki od myślenia, że ​​percepcje i ich połączenia mają cokolwiek wspólnego ze światem zewnętrznym i ciałem. Otwarcie przyznaje, że nie ma pojęcia ani o miejscu, w którym następuje zmiana niektórych skojarzeń przez inne, ani o materiale, z którego składa się świat duchowy.

Istnieje nie tylko przedmiot percepcji, nie istnieje sam podmiot, ich nosiciel. Osobowość dla Hume'a to nic innego jak „garma lub wiązka różnych percepcji, podążających jedna za drugą z niezrozumiałą szybkością i będąca w ciągłym przepływie, w ciągłym ruchu”.

Przedstawienie systemu filozoficzno-psychologicznego Hume'a pokazuje, że jest on przesiąknięty duchem skrajnego subiektywizmu.

Przekształciwszy całkowicie zewnętrzne doświadczenie Locke'a w wewnętrzne, nie znalazł w nim miejsca ani dla przedmiotu, ani dla podmiotu. Poza kalejdoskopowo zmieniającymi się stanami świadomości niemożliwe jest dotarcie ani do Boga, ani do materii.

Koniecznie pojawiło się pytanie o wyjście z impasu stworzonego przez Hume'a. Pierwsze próby wykonał E. Condillac; w samej Anglii subiektywna linia Berkeley-Hume jest dalej rozwijana w pismach Jamesa Milla (1773-1836) i jego syna Johna Stuarta Milla (1806-1873). Ich poglądy były klasycznym przykładem mechanistycznej introspektywnej psychologii asocjacyjnej.

Mill wierzył, że doznania są pierwszymi stanami świadomości; ich pochodne - idee. Natura świadomości jest taka, że ​​dane zmysłowe i mechanizm asocjacyjny ich połączenia są już w niej osadzone.

Skojarzenia nie są siłą ani przyczyną, jak rozumiał to Hume, ale po prostu sposobem zbiegu okoliczności lub kontaktu idei. Odnoszą się tylko do idei i nie wpływają na dane zmysłowe.

Złożone idee powstają z prostych pomysłów poprzez skojarzenia. Jeśli Hume przedstawił trzy prawa skojarzeń, to J. Mill ma jedno: sąsiedztwo lub bliskość w czasie lub przestrzeni. Skojarzenia symultaniczne i następujące po sobie różnią się siłą, która zależy od dwóch warunków – jasności i powtarzalności pomysłów.

Rezultatem różnorodnych kontaktów (skojarzeń) idei jest istota życia psychicznego człowieka. Nie ma do niego dostępu, z wyjątkiem obserwacji wewnętrznej.

Mechaniczny pogląd J. Milla na strukturę świadomości skrytykował jego syn D. St. Młyn. Sprzeciwiał się stanowisku o składzie atomowym duszy i mechanicznemu połączeniu pierwiastków początkowych.

Zamiast mechanicznego modelu, jako nieodzwierciedlającego prawdziwej struktury świadomości, D. St. Mill zaproponował chemiczną, to znaczy teraz zaczęto budować świadomość na modelu procesów chemicznych.

Właściwości duszy, wierzył D. St. Młyna, nie da się wywnioskować z właściwości pierwiastków, tak jak woda charakteryzuje się właściwościami, które nie są nieodłączne zarówno od tlenu, jak i wodoru.

Nowe podejście chemiczne w najmniejszym stopniu nie kolidowało z D. St. Młyn pozostawić w mocy podstawową zasadę asocjacyjną połączenia elementów świadomości.

Dla niego prawa skojarzeń mają taką samą moc w psychologii, jak prawo grawitacji w astronomii.

Początkowe zjawiska świadomości, skojarzone, dają nowy stan psychiczny, którego cechy nie mają podobieństwa wśród pierwiastków.

św. Mill wyróżnił następujące prawa skojarzeń: podobieństwo, przyległość, częstotliwość i intensywność.

Następnie prawo intensywności zostało zastąpione prawem nierozłączności. Wszystkie te prawa przyciągnął D. St. Mill, aby uzasadnić teorię subiektywno-idealistyczną, zgodnie z którą materię rozumiano jako „stałą możliwość odczuwania”. Wydawało mu się, że wraz z ograniczoną częścią dostępnych doznań (przejściowych i zmiennych), zawsze istnieje rozległy obszar możliwych (trwałych) doznań, które stanowią dla nas świat zewnętrzny.

Prawa asocjacyjne leżą u podstaw wzajemnych przejść dostępnych wrażeń w możliwe i na odwrót.

Dynamika stanów świadomości w koncepcjach fenomenologicznych obu Millsów odbywa się poza połączeniem ze światem obiektywnym i tymi procesami fizjologicznymi, które stanowią materialną podstawę wszystkich zjawisk psychicznych.

Angielskie stowarzyszenie XVIII wieku, zarówno w swoich materialistycznych, jak i idealistycznych wariantach, kierowało poszukiwaniami wielu zachodnich psychologów w następnych dwóch stuleciach.

Bez względu na to, jak spekulatywne poglądy Gartleya na temat aktywności układu nerwowego, ona w istocie została przez niego pomyślana jako narząd, który przekazuje zewnętrzne impulsy z narządów zmysłów przez mózg do mięśni, jako mechanizm odruchowy.

W związku z tym Gartley stał się odbiorcą odkrycia Kartezjusza o odruchowej naturze zachowania.

Ale Kartezjusz wraz z odruchem wprowadził drugą zasadę wyjaśniającą - refleksję jako szczególną aktywność świadomości.

Hartley natomiast nakreślił perspektywę bezkompromisowego wyjaśnienia opartego na jednej zasadzie i tych wyższych przejawach życia psychicznego, które dualistyczny Kartezjusz tłumaczył działaniem substancji niematerialnej.

Ta linia Hartlia stała się później źródłem naukowego wyjaśnienia psychiki w nowej erze, kiedy zasada odruchu została dostrzeżona i przekształcona przez Sechenowa i jego zwolenników.

Znalazł swoich zwolenników na przełomie XIX i XX wieku. i linia narysowana przez Berkeleya i Hume'a.

Jej następcami byli nie tylko filozofowie pozytywistyczni, ale także psychologowie (Wundt, Titchener), którzy skoncentrowali się na analizie elementów doświadczenia podmiotu jako szczególnych rzeczywistości umysłowych, z których niczego nie można wywnioskować.

2. Materializm francuski

Filozoficznie decydujący krok w ukierunkowaniu psychologii na badania obiektywne i eksperymentalne uczynili francuscy materialiści XVIII wieku. Materializm francuski łączył dwie linie myśli teoretycznej: obiektywny kierunek Kartezjusza w dziedzinie fizyki i fizjologii oraz sensacyjne idee Locke'a.

Jeśli chodzi o empiryzm i sensację Locke'a, to prace E. Condillaca (1715-1780) przyczyniły się do ich przeniesienia na ziemię francuską. Należą do nich: „Esej o pochodzeniu ludzkiej wiedzy” (1746), będący podsumowaniem książki Locke'a „Esej o ludzkim umyśle” oraz niezależna praca Condillaca „Traktat o odczuciach” (1754). Condillac wyszedł od empirycznego źródła wiedzy, wyeliminował refleksyjne źródło wiedzy. Condillac wykorzystał wizerunek posągu, który stopniowo obdarzał go różnymi doznaniami.

Wraz z wprowadzeniem każdego nowego rodzaju doznań, życie psychiczne posągu staje się bardziej skomplikowane. Dotyk jest najważniejszy ze wszystkich zmysłów. Działa jako nauczyciel wszystkich innych zmysłów.

Dominująca pozycja dotyku jest zdeterminowana tym, że tylko on uczy inne zmysły powiązania wrażeń z obiektami zewnętrznymi.

Dusza ludzka to zbiór przekształceń doznań. Pamięć, wyobraźnia, osąd to różne kombinacje doznań. Uczucia są jedynym źródłem wewnętrznego świata człowieka.

Ogólna koncepcja Condillaca była ambiwalentna. Nie negował, jak na przykład Berkeley, istnienia obiektywnego świata.

W tym samym czasie Condillac skrytykował Spinozę za jego doktrynę substancji, starając się udowodnić, że za wrażeniami nie widać żadnej substancji.

Trzymając się tego punktu widzenia, Condillac praktycznie pozostał na introspektywnych pozycjach Berkeleya i Hume'a. Fenomenologiczne tendencje Condillaca wywołały zasłużoną krytykę ze strony Diderota.

Idee Kartezjusza i Condillaca były dalej rozwijane przez materialistów XVIII wieku. J. Lametrie (1709-1751), D. Diderot (1713-1784), P. Holbach (1723-1789), C. Helvetius (1715-1771) i P. Cabanis (1757-1808). Charakteryzuje je przezwyciężenie dualizmu Kartezjusza, Locke'a i Condillaca zarówno w zrozumieniu całego wszechświata, jak iw zrozumieniu wewnętrznego świata człowieka.

Znaczący krok w kierunku obiektywnej analizy psychiki człowieka i zwierząt z punktu widzenia mechaniki uczynił założyciel francuskiego materializmu, lekarz i przyrodnik J. La Mettrie. Jego poglądy ukształtowały się pod wpływem fizyki Kartezjusza i sensacji Locke'a.

Przyjmując całkowicie kartezjańską tezę o maszynowej naturze pracy organizmu cielesnego, La Mettrie rozszerza zasadę mechaniczną na obszar zjawisk mentalnych. Zdecydowanie stwierdza, że ​​człowiek jest złożoną, pełzającą pionowo maszyną ku oświeceniu, „żywą personifikacją nieustannego ruchu”.

Naczelną zasadą maszyny zwierzęcej i ludzkiej jest dusza, rozumiana jako zdolność odczuwania. La Mettrie był gorącym zwolennikiem obiektywnej metody. Swoją pracę „Człowiek-Maszyna” rozpoczyna od zwrócenia uwagi, że jego przywódcy zawsze byli tylko doświadczeniem i obserwacją.

Obiektywnym wskaźnikiem przebiegu procesów psychicznych są te zmiany cielesne i konsekwencje, które one powodują. Uważał, że jedyną przyczyną wszystkich naszych przedstawień są wrażenia z ciał zewnętrznych. Wyrastają z nich spostrzeżenia, sądy, wszelkie zdolności intelektualne, które są „modyfikacjami swego rodzaju ekranu mózgowego, na którym, jak od magicznej latarni, odbijają się przedmioty odciśnięte w oku”. W doktrynie doznań La Mettrie zwraca uwagę na związek między obiektywnymi i subiektywnymi aspektami obrazu. Aby podkreślić kluczową rolę składników mentalnych w tworzeniu obrazu, La Mettrie nazwał percepcję „intelektualną”.

Pomimo mechanistycznego podejścia w wyjaśnianiu psychiki zwierząt i ludzi, błędów antropomorficznych, La Mettrie odegrał znaczącą rolę w ustaleniu materialistycznego, przyrodniczego poglądu na naturę zjawisk psychicznych, a tym samym w określeniu metody naukowej przyszłej psychologii eksperymentalnej .

Jednym z najbardziej oryginalnych myślicieli francuskich był D. Diderot.

Jego główne idee z dziedziny psychologii zostały przedstawione w trzech pracach: „List o niewidomych ku zbudowaniu widzących” (1749), „Myśli wyjaśniające naturę” (1754) oraz „Rozmowa d'Alemberta i Diderota” (1769).

W tych pracach Diderot dowodzi, że materia jest jedyną substancją we wszechświecie, w człowieku i zwierzęciu. Dzieląc materię na żywą i nieożywioną uważał, że organiczna forma materii pochodzi z nieorganicznej. Cała materia ma zdolność do refleksji.

Na poziomie życia organicznego ta zdolność przejawia się w postaci aktywnej wrażliwości.

Na poziomie martwej materii właściwość odbicia jest reprezentowana jako potencjalna wrażliwość.

Cały zestaw zjawisk psychicznych, począwszy od różnego rodzaju doznań, a skończywszy na woli i samoświadomości, zależy od aktywności narządów zmysłów, nerwów i mózgu.

Problem doznań jest najbardziej rozwiniętą częścią poglądów psychologicznych Diderota. W Liście o niewidomych dla zbudowania widzenia, konsekwentnie materialistyczne rozwiązanie kwestii natury doznań i ich interakcji, odrzucając cały fenomenologiczny „ekstrawagancki system” Berkeleya.

Nie mniej konsekwentnie realizuje ideę naturalnego pochodzenia psychiki przez innego przedstawiciela francuskiego materializmu – Paula Holbacha. W jego „Systemie Natury” nie ma miejsca na duchową substancję. Człowiek jest uznawany za najdoskonalszą część natury. Co do zasady duchowej w człowieku, Holbach uważa ją za tę samą fizyczną, ale „rozważaną tylko z pewnego punktu widzenia”. Dzięki wysokiej organizacji cielesnej człowiek posiada zdolność odczuwania, myślenia i działania. Pierwszą ludzką zdolnością jest odczuwanie. Wszystkie inne wypływają z nich. Czuć oznacza doświadczać wpływu obiektów zewnętrznych na zmysły. Każdemu wpływowi czynnika zewnętrznego towarzyszą zmiany w narządach zmysłów. Te zmiany w postaci wstrząsów mózgu są przekazywane przez nerwy do mózgu.

Holbach podkreśla pewną rolę potrzeb w życiu człowieka. Potrzeby są motorem naszych pasji, woli, potrzeb cielesnych i psychicznych. Ogromne znaczenie ma stanowisko Holbacha w sprawie potrzeb jako głównego źródła ludzkiej aktywności. Holbach w swojej doktrynie potrzeb twierdził, że same przyczyny zewnętrzne wystarczą do wyjaśnienia aktywności człowieka i jego świadomości (aktywność poznawcza, emocjonalna i wolicjonalna). Całkowicie odrzucił tradycyjną ideę idealizmu o spontanicznej aktywności świadomości.

Dla poznania zjawisk psychicznych Holbach wzywał do zwrócenia się do natury i poszukiwania w niej samej prawdy, przyciągając doświadczenie jako przewodnik.

Idea możliwości obiektywnego badania zjawisk psychicznych otworzyła prawdziwą drogę do naukowych eksperymentów w zakresie procesów psychicznych.

Oprócz twierdzenia o naturalnym determinizmie, rozważając wewnętrzny świat człowieka, jego świadomość i zachowanie, francuscy materialiści zrobili pierwszy krok w kierunku idei determinizmu społecznego. Szczególną zasługę ma tu K. Helvetius, który pokazał, że człowiek jest nie tylko wytworem natury, ale także wytworem środowiska społecznego i wychowania. Okoliczności tworzą osobę - to ogólny wniosek filozofii i psychologii Helvetiusa. Obie książki Helvetiusa „O umyśle” i „O człowieku” poświęcone są rozwinięciu i uzasadnieniu oryginalnej tezy, która głosiła, że ​​człowiek jest wytworem edukacji. Helwecjusz widział główne zadanie w udowodnieniu, że różnica w zdolnościach umysłowych, duchowym wyglądzie ludzi wynika nie tyle z naturalnych właściwości osoby, ile z wychowania. Obejmuje środowisko przedmiotowe, okoliczności życia i zjawiska społeczne.

Helvetius zaczął nie doceniać roli fizycznych potencjałów człowieka w rozwoju jego zdolności umysłowych.

Pierwszą formą aktywności umysłowej według Helvetiusa są doznania. Zdolność odczuwania jest uważana przez filozofa za tę samą naturalną właściwość co gęstość, rozciągłość i inne, ale odnosi się tylko do „zorganizowanych ciał zwierząt”. Wszystko u Helvetiusa sprowadza się do doznań: pamięć, osąd, umysł, wyobraźnia, namiętności, pragnienia. Jednocześnie skrajna sensacja Helwecjusza odegrała pozytywną rolę w walce z Kartezjuszową redukcją mentalności do świadomości i myślenia. Helwecjusz zwrócił uwagę, że dusza ludzka to nie tylko umysł, to coś więcej niż umysł, ponieważ oprócz umysłu istnieje zdolność odczuwania. Umysł kształtuje się głównie podczas życia; w życiu można go stracić. Ale dusza jako władza czucia pozostaje. Rodzi się i umiera wraz z narodzinami i śmiercią organizmu. Dlatego samo myślenie nie może wyrazić istoty duszy. Sfera psychiki nie ogranicza się do obszaru myśli i świadomości, ponieważ poza nią istnieje duża liczba słabych wrażeń, które „bez zwracania na siebie uwagi, nie mogą wywołać w nas ani świadomości, ani wspomnień”, ale za którymi istnieją przyczyny fizyczne.

Człowiek w Helwecjuszu nie jest bytem biernym, lecz przeciwnie, aktywnym. Źródłem jego działalności są pasje. Ożywiają duchowy świat człowieka i wprawiają go w ruch. Pasje dzielą się na dwa rodzaje, z których niektóre są nadane przez naturę, inne nabywane są w trakcie życia. Znane są z zewnętrznych ekspresji i zmian cielesnych.

Jako prawdziwy materialista Helvetius, w odniesieniu do metody poznania ludzkiej psychiki, nie mógł nie stanąć na stanowiskach podejścia obiektywnego i eksperymentalnego. Nauka o świecie duchowym człowieka, jego zdaniem, powinna być interpretowana i tworzona w taki sam sposób, jak interpretowana i tworzona jest fizyka doświadczalna.

3. Niemcy. Rozwój psychologii niemieckiej w XVIII-XIX wieku

Po Leibnizie do psychologii niemieckiej zaczęły przenikać tendencje empiryczne. Stały się one szczególnie widoczne w twórczości X. Wolfa (1679-1754). W psychologii Wolf znany jest z podziału psychologii na część empiryczną i racjonalną, co znajduje odzwierciedlenie w tytułach jego książek: Psychologia empiryczna (1732) i Psychologia racjonalna (1734). Ponadto Wolf nadał nauce nazwę „psychologia”. Według Wolfa, prawdziwa nauka jest idealnie zaprojektowana do rozwiązywania trzech głównych problemów:

1) wyprowadzanie faktów i zjawisk z istotnych podstaw;

2) opis tych faktów i zjawisk;

3) ustalenie relacji ilościowych.

Skoro psychologia nie może zrealizować trzeciego zadania, pozostaje rozwiązanie dwóch pierwszych, z których jedno musi stać się przedmiotem psychologii racjonalnej, drugie - przedmiotem psychologii empirycznej.

Podstawą wszelkich przejawów mentalnych jest, według Wolffa, dusza. Jego istotą jest umiejętność reprezentowania. Ta wiodąca siła przejawia się w postaci zdolności poznawczych i znieczulających. Zdolności anetatywne lub zdolności pożądania są zależne od zdolności poznawczych. W przypadku Wolfa wszystko sprowadza się do fundamentalnej esencji poznawczej, będącej przyczyną różnych przejawów, którymi powinna się zajmować psychologia empiryczna. Opowiadanie się Wolfa za empiryzmem w psychologii, za stworzeniem psychometrii jako nauki podobnej do fizyki eksperymentalnej, jest pozytywną stroną nauczania Wolfa w psychologii. Jednak rozwiązując problem psychofizyczny w postaci paralelizmu psychofizjologicznego, Wolf nadal oddzielał, zamiast łączyć, procesy psychiczne i fizjologiczne w dwie niezależne serie zjawisk.

Silne nachylenie psychologii niemieckiej w stronę empiryzmu dokonał I. Kant (1724-1804). Poglądy psychologiczne Kanta wynikały z jego ogólnej teorii poznania. Przyznał, że poza nami istnieją realne przedmioty – „rzeczy same w sobie”. Jednak nic o nich nie można powiedzieć, ponieważ „rzeczy same w sobie” są niepoznawalne. Dane nam są tylko zjawiska świadomości, które są wytwarzane przez „rzeczy same w sobie”, ale nie wyrażają ich istoty. To, co zostaje nam przedstawione w świadomości, to świat zjawisk, zupełnie inny niż świat rzeczy. Doświadczenie zmysłowe samo w sobie nie niesie ze sobą żadnej wiedzy o przedmiotach. Rozsądne kategorie nie pochodzą z danych sensorycznych, są podane na początku. Skoro istota rzeczy jest niezrozumiała, a świat człowiekowi można dać tylko w zjawiskach („rzeczach dla nas”), to wszystkie nauki zajmują się tylko zjawiskami, a więc mogą być tylko naukami empirycznymi. Wyjątkiem są matematyka i mechanika.

Zgodnie z tym przepisem dla psychologii, której przedmiotem badań jest wewnętrzny świat osoby, esencja duszy jest niedostępna. Przedmiotem psychologii mogą być tylko zjawiska świadomości, które ujawniają się poprzez zmysł wewnętrzny. Psychologia jest więc nauką o zjawiskach świadomości, którym przypisywał akty poznawcze, emocjonalne i wolicjonalne. Kant zastąpił dychotomiczną zasadę podziału duszy trójczłonową klasyfikacją zjawisk psychicznych. Główną metodą wykrywania tego typu zjawisk jest obserwacja wewnętrzna. Według Kanta zjawiska odbierane od zmysłu wewnętrznego przebiegają w jednym wymiarze – w sekwencji czasowej. Pomiar przestrzenny nie jest charakterystyczny dla zjawisk świadomości. W związku z tym psychologia pozbawiona jest umiejętności zastosowania matematyki, której użycie wymaga minimum dwóch wymiarów. Techniki eksperymentalne są całkowicie nie do zastosowania w przypadku myślącego podmiotu. Stąd wyciąga się wniosek, że przeznaczeniem psychologii nie jest stanie się „doktryną eksperymentalną”.

Tymczasem uważają, że I. Kant swoim krytycznym podejściem do psychologii stymulował poszukiwanie nowych podejść i środków w dziedzinie psychologii na kolejnych etapach jej rozwoju (Jaroszewski, Boring, Murphy i in.).

Wśród innych zapisów Kanta, które wpłynęły na psychologię, należy wskazać jego doktrynę apercepcji transcendentalnej jako szczególnej zdolności umysłu do uogólniania, syntezy i integracji intuicji zmysłowych.

Ogólna doktryna Kanta o warunkach apriorycznych, czyli formach doświadczenia zmysłowego, będzie stanowić podstawę teorii Müllera o specyficznej energii uczuć, która wywarła znaczący wpływ na obcą psychofizjologię.

Wraz z ideami Kanta na początku XIX wieku. w Niemczech poglądy J. Herbarta (1776-1841) są szeroko znane i rozpowszechnione.

Wpływ jego idei filozoficznych i psychologiczno-pedagogicznych działał w różnych kierunkach.

Jedna z nich dotyczy definicji psychologii jako szczególnej nauki objaśniającej, w której upatrywał podstawy konstrukcji pedagogiki naukowej.

Inne stanowisko Herbarta wiąże się z twierdzeniem o psychologii jako dziedzinie empirycznej wiedzy empirycznej.

Wezwanie do przekształcenia psychologii w naukę eksperymentalną nie miało realnych warunków dla Herbarta, ponieważ pozbawiało procesy umysłowe podstaw fizjologicznych. Nie dopuścił, aby podejście fizjologiczne mogło w jakikolwiek sposób przyczynić się do zdobycia naukowej wiedzy na temat psychiki.

Eksperyment, zdaniem Herbarta, nie może mieć miejsca w psychologii ze względu na swój analityczny charakter.

Całe bogactwo życia psychicznego składa się ze statycznych i dynamicznych reprezentacji obdarzonych spontaniczną aktywnością. Wszystkie reprezentacje mają cechy czasowe i władzy.

Zmiany w wyobrażeniach intensywności stanowią statykę duszy.

Zmiana idei w czasie stanowi dynamikę duszy. Każda reprezentacja, która nie zmienia się pod względem jakości, może mieć różną siłę (lub intensywność), co jest odczuwane przez podmiot jako klarowność reprezentacji. Każda reprezentacja ma pragnienie samozachowawczej. Gdy występuje różnica w intensywności, słabe reprezentacje są tłumione, podczas gdy silne pozostają.

Suma wszystkich opóźnionych lub zahamowanych przedstawień była przedmiotem ostrożnych obliczeń Herbarta. Wyparte idee nabierają charakteru sił motywujących.

Z tej walki różnych idei o miejsce w świadomości wynika pozycja Herbarta na progach świadomości. Uznano te wyobrażenia za świadome, które w swej sile i skłonności do samozachowawczy przekraczają próg. Słabe reprezentacje poniżej progu nie dają subiektywnego doświadczenia jasności.

Reprezentacje, które wpadły w sferę świadomości, mają możliwość asymilowania się w ogólną masę klarownych reprezentacji, które Herbart nazwał „aperceptywnymi”.

Do najcenniejszych propozycji Herbarta dotyczących losu psychologii eksperymentalnej należą:

1) idea wykorzystania matematyki w psychologii;

2) idea progów świadomości.

Prawa reprezentacji Herbarta (fuzje, komplikacje, apercepcje itp.) staną się pojęciami roboczymi używanymi przez psychologów we wczesnych stadiach rozwoju psychologii eksperymentalnej.

Jeśli chodzi o metodologię filozoficzną, tutaj odrzucił to, co najcenniejsze i żywe, i przyjął oryginalne zasady Leibniza i Wolffa.

To właśnie przeszkodziło mu w realizacji zadania, które sobie postawił - zbudowania „eksperymentalnej fizyki duszy”.

4. Filozoficzny etap rozwoju psychologii

Filozoficzny etap rozwoju psychologii w XVII-XIX wieku jest najważniejszym okresem w kształtowaniu teoretycznych przesłanek przekształcenia psychologii w samodzielną naukę. Istnieją dwa główne czynniki przyczyniające się do powstania i ukształtowania się psychologii jako nauki. Jednym z nich jest wnikanie w psychologię podejścia empirycznego.

Istota głoszonej przez Bacona zasady empirycznej była jednym wymogiem dla wszystkich nauk szczegółowych w zakresie poznania praw przyrody, badania indywidualnych faktów i zjawisk uzyskanych na drodze obserwacji i eksperymentu.

Pozytywnym rezultatem realizacji idei Bacona w dziedzinie psychologii było przejście psychologii od rozumowania o istocie duszy do analizy określonych zjawisk psychicznych uzyskanych na podstawie doświadczenia.

Jednak sam empiryzm, który zastąpił ideę duszy jako szczególnego niepodzielnego bytu ideą jej jako zespołu zjawisk psychicznych, nie rozwiązał jednoznacznie kwestii metody i sposobów ich poznawania. Pojęcie doświadczenia w psychologii empirycznej interpretowano w ścisłym związku z pytaniem o związek zjawisk psychicznych ze światem fizycznym i podłożem materialnym. Stąd przy ustalaniu metody psychologii to czy inne rozwiązanie problemu psychofizycznego i psychofizjologicznego nabierało kardynalnego znaczenia.

Problem psychofizyczny i psychofizjologiczny rozwiązywano w historii psychologii albo w duchu dualizmu (teoria interakcji zewnętrznych Kartezjusza, teoria paralelizmu Leibniza), albo w duchu monizmu w jego materializmie (materialiści Spinoza, francuscy i rosyjscy) albo w formie subiektywno-idealistycznej (Berkeley, Hume). Wszystkie odmiany idealizmu w rozwiązywaniu problemów psychofizycznych i psychofizjologicznych charakteryzują się oddzieleniem mentalnego od fizycznego i fizjologicznego, redukcją świata zjawisk psychicznych do zamkniętego systemu faktów świadomości, które nie są dostępne dla obiektywnej obserwacji. Tylko doświadczenie wewnętrzne, introspekcja, samoobserwacja zostały ogłoszone jako jedyna metoda wnikania w świadomość.

W XNUMX-stym wieku w filozofii i psychologii zachodnioeuropejskiej najczęstszą formą rozwiązania kwestii relacji między duszą a ciałem była teoria paralelizmu, zgodnie z którą to, co psychiczne i fizjologiczne uważano za dwie niezależne serie zjawisk, ale które miały funkcjonalną korespondencję ze sobą. Taki sposób ujęcia problemu psychofizjologicznego umożliwiał ocenę stanów psychicznych poprzez towarzyszące im zmiany cielesne i stanowił teoretyczny warunek wstępny wprowadzenia do psychologii metod przyrodniczych w ramach idealizmu. To właśnie koncepcja paralelizmu psychofizjologicznego stała się filozoficzną podstawą konstrukcji psychologii eksperymentalnej na Zachodzie, której inicjatorem był W. Wundt. Pozostając na stanowiskach psychologii subiektywnej, Wundt i jego zwolennicy nie mogli uznać obiektywnej metody o decydującym znaczeniu w poznaniu psychiki. Wiodącą rolę nadal przypisywano introspekcji, a stosowanie metod fizjologicznych uważali za środek jej kontroli. Przez wiele stuleci introspekcyjnym teoriom świadomości sprzeciwiała się materialistyczna linia psychologii, która w XVIII-XIX wieku. reprezentowany w Anglii przez Tolanda, Priestleya, we Francji przez La Mettrie, Diderot, Holbach, Helvetius, w Rosji przez Łomonosowa, Radishcheva, Hercena, Belinsky'ego, Dobrolyubova, Chernyshevsky'ego. Rozważając to, co mentalne, jako właściwość naturalną, filozofowie materialistyczni argumentowali, że zjawiska mentalne mogą i powinny być badane za pomocą tych samych środków i metod, które są stosowane w naukach przyrodniczych, to znaczy poprzez obserwację i eksperyment. Te idee materializmu filozoficznego znalazły swój wyraz w materialistycznym programie przeniesienia psychologii do przyrodniczych podstaw i metod naukowych, który został opracowany z punktu widzenia nauczania odruchów przez wybitnego rosyjskiego uczonego I. M. Sechenowa.

WYKŁAD nr 6. Kształtowanie się psychologii jako samodzielnej nauki

1. Przyrodnicze przesłanki kształtowania się psychologii

Stanowisko wysuwane przez materialistycznych filozofów o możliwości i konieczności badania psychiki człowieka i zwierząt w oparciu o metody nauk przyrodniczych, nie mogło zostać zrealizowane przed osiągnięciem produkcji, technologii, a w związku z nimi nauk przyrodniczych. pewien poziom rozwoju.

B. F. Lomov pisze w związku z tym: "Wiadomo, że psychologia jako niezależna dziedzina nauki zaczęła formować się później niż inne (jeśli nie wszystkie, to wiele) nauk podstawowych. I ten fakt nie jest przypadkowy. Jest całkiem naturalny. Jego powstanie nie mogły rozpocząć się wcześniej, niż inne nauki nie osiągnęły pewnego poziomu rozwoju, to znaczy przed stworzeniem niezbędnej bazy naukowej, która umożliwiłaby właściwe wyodrębnienie problemów psychologicznych i nakreślenie sposobów ich rozwiązania.

Najważniejszą przyrodniczą podstawą naukową psychologii jest fizjologia. Od jej stanu zależał los psychologii.

Rozwój fizjologii zdeterminowany był sukcesami fizyki, chemii, mechaniki, biologii, których powstanie i rozkwit zdeterminowany był rosnącymi potrzebami produkcji w wiedzy naukowej, a także triumfem idei materializmu filozoficznego, zwycięstwem materialistycznych nurtów w naukach przyrodniczych.

Do połowy XIX wieku. niektóre specjalne dziedziny fizjologii rozwinęły się tak bardzo, że zbliżają się do eksperymentalnego rozwoju problemów, które od dawna należą do dziedziny psychologii. Do takich dyscyplin, w których rozpoczęło się rozprzestrzenianie metody eksperymentalnej na obszar zjawisk psychicznych, należą fizjologia nerwowo-mięśniowa, fizjologia narządów zmysłów, anatomia i fizjologia mózgu. Wraz z nimi astronomia, optyka fizyczna i akustyka, biologia i psychiatria przyczyniły się do przeniknięcia metody eksperymentalnej do psychologii. Te gałęzie nauk przyrodniczych i medycyny stanowiły główne źródła, z których wyrosła psychologia jako eksperymentalna i niezależna dziedzina wiedzy.

U progu XIX wieku. Ogólna fizjologia w opracowywaniu swoich problemów opierała się na metodach eksperymentalnych. Uzyskane za ich pomocą nowe fakty, dotyczące pracy różnych układów ciała, stawiają na porządku dziennym kwestię funkcji układu nerwowego, ponieważ coraz częściej ujawniał się jego udział w różnych czynnościach fizjologicznych. Szczególnie szybko zaczęła się rozwijać fizjologia nerwowo-mięśniowa - dziedzina, w której zasada odruchu zaproponowana przez Kartezjusza po raz pierwszy zaczyna być poddawana eksperymentalnej weryfikacji i próbie czasu.

Rozwój problemu połączeń nerwowo-mięśniowych rozpoczął się od krytyki poglądów na temat obecności „duchów zwierzęcych” w układzie nerwowym i mięśniach. W XVII wieku angielski naukowiec J. Swammerdam, który zajmował się anatomią porównawczą i fizjologią, eksperymentalnie ustalił, że objętość mięśnia nie zmienia się podczas jego skurczu.

Fakt ten stawiał pod znakiem zapytania istnienie „duchów zwierzęcych”. Od tego czasu stare pojęcie „duchów zwierzęcych” zostało zastąpione pojęciem pobudliwości nerwowej.

Wiele eksperymentów Swammerdama dotyczyło badania wielu funkcji życiowych organizmu w związku z usunięciem mózgu. Odkrył, że wiele funkcji organicznych, w tym motorycznych, pozostaje nietkniętych przez pewien czas po usunięciu mózgu. Dało to powody, by sądzić, że funkcje organiczne i ruchy mimowolne nie są związane z aktywnością mózgu. Takie spojrzenie na naturę ruchów mimowolnych oznaczało narodziny atomizmu odruchowego. Sprzeciwiał mu się inny punkt widzenia, zgodnie z którym wszystkie akty dobrowolne i mimowolne mają jedną podstawę anatomiczną i fizjologiczną. Holenderski lekarz G. Burgav, na podstawie licznych eksperymentów, stwierdził, że ruchy świadome i mimowolne są wykonywane przez te same mięśnie, a charakter ich skurczu jest również taki sam. W związku z tym Boerhave sprzeciwił się ścisłemu podziałowi czynności ruchowych na dobrowolne i mimowolne. Jako pierwszy opisał proces przechodzenia ruchów dobrowolnych w mimowolne.

Istotne dla rozwoju teorii odruchów było potwierdzenie przez Boerhaave domysłów lekarzy aleksandryjskich i Galena o nerwach czuciowych i ruchowych jako anatomicznej podstawie ruchów, mechanizmie odruchowym.

Do XVIII wieku zaproponowana przez Kartezjusza zasada podobieństwa do maszyny pozostała bez nazwy. Dopiero w 1736 roku Astruch Montpellier wprowadza termin „odruch”, rozumiejąc go w sensie fizycznym jako odbicie lustrzane. Od tego czasu pojęcie odruchu stało się ogólnie przyjęte.

W XVIII wieku. A. Haller odegrał ważną rolę w rozwoju fizjologii odruchu. Kontynuując linię Swammerdama, Galler ponownie dochodzi do wniosku, że udział mózgu nie jest konieczny do skurczu mięśni.

Poprzez liczne eksperymenty ustalił autonomiczny charakter skurczu mięśni, co świadczyło o całkowitej obojętności ośrodkowych struktur mózgu w najprostszych elementarnych reakcjach nerwowo-mięśniowych. Pod wpływem eksperymentów i poglądów Hallera pozycje atomizmu odruchowego uległy dalszemu wzmocnieniu.

Angielski naukowiec R. Witt wypowiedział się przeciwko atomizmowi odruchowemu Hallera. Wiele konkretnych faktów, jakimi dysponował Witt, przekonało go, że z jednej strony nie da się „wcisnąć umysłu” w każdy akt nerwowo-mięśniowy, z drugiej natomiast nie było powodu, by redukować ruchy tylko do maszynopodobnych. . Aby rozwiązać tę sprzeczność, Witt wprowadza nową „zasadę zmysłów”, niejako godząc zasadę podobieństwa do maszyny z zasadą uczestnictwa duszy w reakcjach nerwowo-mięśniowych. Jego zdaniem wszystkie czynności ruchowe, w tym mimowolne, zawierają elementy sensoryczne. Cenna w poglądach Witta, jak uważał P. K. Anokhin, jest próba „połączenia w jedną zasadę neurologiczną całej różnorodności reakcji maszynowych, automatycznych i dobrowolnych”. Witt jako jeden z pierwszych zwrócił szczególną uwagę na możliwość wywołania szeregu organicznych odruchów z jednego typu obiektu zewnętrznego. Nazwisko Witta wiąże się z zakończeniem pierwszego okresu w historii odruchu, ponieważ udało mu się nadać zasadzie odruchu taką jasność i tak fizjologiczne znaczenie, że nie zmieniła się ona aż do klasyków odruchu XIX wieku .

W drugiej połowie XVIII wieku. Coraz bardziej zauważalna jest tendencja do ograniczania działania mechanizmu odruchowego do poziomu rdzenia kręgowego. Szczególnie wyraźne było to u P. Cabanisa i F. Eleina. Ten ostatni otwarcie wzywał fizjologów do usunięcia problemu wolicjonalnych, świadomych aktów z kręgu pytań, którymi fizjologia powinna się zajmować. Po Blaine’ie zaczyna się oficjalne rozróżnienie między fizjologią kręgosłupa a psychologią, której całkowicie powierzono mózg jako organ substancji myślącej, jej świadomych i arbitralnych aktów.

Nie wszyscy podzielali punkt widzenia Blaine'a. Sprzeciwiła się jej inna tendencja, wyrażająca chęć rozszerzenia mechanizmu odruchowego na wszystkie poziomy aktywności neuro-mózgowej, co oznaczało przeniesienie jego działania na pole zjawisk psychicznych. O filozofach o takich poglądach mówił La Mettrie, ao przyrodnikach czeski fizjolog I. Prochazka. Obaj rozwinęli ideę przydatności zasady odruchu do analizy zjawisk psychicznych. Prochazka uważał, że elementy zmysłowe, świadome lub nie, są koniecznie włączone w strukturę aktu odruchowego. Są dla organizmu „kompasem życia”, pozwalającym odróżnić na niego korzystne i szkodliwe skutki. Tak więc mechanizm odruchowy ma znaczenie biologiczne dla organizmu, ponieważ służy jako instrument adaptacji do środowiska. Prochazka jest autorem klasycznego sformułowania odruchu, które zostało zaakceptowane przez wszystkich fizjologów XIX wieku. Anatomiczna podstawa schematu odruchowego Prochazki została niezależnie ustalona przez angielskiego fizjologa C. Belli i francuskiego naukowca F. Magendie. Eksperymentalnie byli w stanie określić, który z nerwów ma wrażliwą funkcję, a który - motorykę. Odkrycie nerwów czuciowych i ruchowych dało potężny impuls do dalszego rozwoju nauczania odruchów. Nowością w teorii odruchów było odkrycie przez Bella regulującej funkcji czucia mięśniowego w budowie różnych ruchów. To nowe odkrycie zostało wyjaśnione przez Bella w jego teorii „koła neuronowego”.

Problem relacji między świadomością a materią, umysłem a ciałem, duszą a ciałem od starożytności interesował filozofów, psychologów i przyrodników. Przy jego rozwiązywaniu szczególnego znaczenia nabrała kwestia narządu duszy lub jego podłoża i nośnika, ponieważ odkrycie takiego podłoża nieuchronnie prowadziłoby do rozpoznania zależności zjawisk psychicznych od podłoża cielesnego.

Na pograniczu XVIII-XIX wieku. Szczególną popularność zyskuje system frenologiczny F. Galla, zgodnie z którym każda zdolność psychologiczna odpowiada określonej części mózgu, która jest niezależnym organem tej zdolności. Gall wyróżnił 37 zdolności duszy, z których każda ma swoje miejsce na „mapie mózgu”. Zdolności afektywne, a jest ich 21, zostały umieszczone w różnych częściach tyłomózgowia, a zdolności intelektualne (jest ich 16) – w różnych obszarach przodomózgowia. Poziom rozwoju każdej zdolności jest określony przez objętość rdzenia obszaru, który jest odpowiedzialny za tę lub inną zdolność. Znajduje to odzwierciedlenie w topologii czaszki, w stosunku występów i zagłębień na czaszce mózgu, zgodnie z którymi zaproponowano określenie indywidualnej struktury zdolności umysłowych i miary ich rozwoju.

Pod wieloma względami frenologia Galla nie wytrzymała analizy. Błąd Galla polegał na tym, że próbował mechanicznie narzucić system zdolności umysłowych na morfologiczną strukturę mózgu. Mimo całej swojej niekonsekwencji frenologia odegrała również pozytywną rolę, ponieważ ustaliła przynależność funkcji umysłowych do narządu materialnego, a mianowicie mózgu, a także ukształtowała i potwierdziła ideę określonej lokalizacji mózgowej. Tym ważniejsze jest odnotowanie, że w tamtym czasie przeciwstawiał się temu pogląd zachowany od czasów starożytnych, zgodnie z którym indywidualne zdolności umysłowe są zlokalizowane w różnych częściach ciała. Tak więc kwestia związku między zdolnościami umysłowymi a mózgiem pozostała otwarta i wymagała naukowego, a raczej eksperymentalnego rozwiązania.

Pierwszy krok w kierunku eksperymentalnego uzasadnienia problemu lokalizacji funkcji psychicznych uczynił francuski anatom i fizjolog J. Flourens, znany w historii fizjologii jako ojciec metody ekstyrpacji. Po przeprowadzeniu licznych eksperymentów dotyczących usuwania i uszkadzania poszczególnych części mózgu u ptaków i kur, doszedł do wniosku, że w odniesieniu do różnych zdolności umysłowych mózg jest ekwipotencjalny, to znaczy wszystkie jego części są w równym stopniu zaangażowane w Funkcje. Flourance eksperymentalnie potwierdził to, co wysunięto w drugiej połowie XVIII wieku. Haller stoi na stanowisku, że mózg nie jest zbiorem autonomicznych narządów odpowiedzialnych za którąkolwiek z wielu zdolności umysłowych, ale jedną jednorodną całością, która nie ma jasno określonej specjalizacji.

W tym czasie naukowcy nie wiedzieli jeszcze, że u niższych kręgowców, z którymi miał do czynienia J. Flurance, kora mózgowa prawie nie jest zróżnicowana, a zdolności umysłowe nie są reprezentowane w korze. Dlatego wraz ze zniszczeniem różnych części mózgu u niższych kręgowców następuje w przybliżeniu takie samo przywrócenie zaburzonych funkcji umysłowych.

Ogólne wnioski Flourance'a opierały się na fakcie, że po usunięciu różnych części mózgu wszelkie upośledzone funkcje umysłowe zostały z czasem przywrócone.

Eksperymentalne prace Flourance'a zmusiły nas do spojrzenia na mózg jako pojedynczy dynamiczny system, zwróciły uwagę naukowców na kompensacyjne i zastępcze funkcje mózgu. Dla psychologii znaczenie badań Flurence'a polega na tym, że po raz pierwszy eksperymentalnie ujawnili zależny związek zjawisk psychicznych z mózgiem. Nowoczesna neuropsychologia powinna być bardzo wdzięczna Flurence'owi jako założycielowi eksperymentalnego kierunku w tej dziedzinie.

Kolejne badania kliniczne i eksperymentalne ponownie wysuwają na pierwszy plan ideę różnicowania i specjalizacji mózgu.

W 1861 roku P. Brokaya na podstawie obserwacji klinicznych odkrył ośrodek mowy w mózgu. Odkrył, że uszkodzenie tylnej trzeciej części dolnego przedniego zakrętu mózgu jest związane z zaburzeniami mowy artykułowanej. Ten fakt posłużył za podstawę do uogólniającego wniosku Brocka, którego znaczenie było takie, że każda z funkcji intelektualnych ma ściśle ograniczone miejsce w mózgu. Na poparcie tego punktu widzenia, w krótkim czasie po odkryciu Broki, „centra pamięci wzrokowej” (A. Bastian, 1869), „centra pisania” (3. Exner, 1861), „centra pojęć” (J. Charcot 1887) ) zostały znalezione w mózgu itp.

Wkrótce pozycje teorii lokalizacji mózgu zostały wzmocnione dzięki eksperymentalnym badaniom Fritscha i Gitziga w 1870 roku. Stosując metodę elektrycznej stymulacji niektórych części mózgu u królików i psów, udało im się ustalić obecność ośrodków motorycznych w korze mózgowej. Ich późniejsze badania i eksperymenty innych fizjologów umożliwiły skompilowanie całej mapy ośrodków motorycznych.

Wraz z wynalezieniem mikroskopu szeroko rozwinęły się badania histologiczne struktur mózgu, dzięki czemu poznano strukturę komórkową podłoża mózgowego. T. Meinert (1867, 1868) wykazał, że warstwa korowa mózgu składa się z ogromnej różnorodności komórek, z których każda, jego zdaniem, ma swoją własną funkcję umysłową.

W tym samym okresie K. Golgi wysunął hipotezę o sieciopodobnej strukturze układu nerwowego. Mózg zaczął być przedstawiany jako złożony agregat składający się z dużej masy komórek połączonych włóknami nerwowymi.

Nowa idea budowy mózgu zbiegła się z tradycyjnym schematem struktury i pracy świadomości z punktu widzenia psychologii asocjacyjnej.

Odkryte podobieństwo w budowie mózgu i świadomości przyczyniło się do potwierdzenia idei bezpośredniego związku mentalnych elementów świadomości ze strukturami morfologicznymi mózgu.

Ale obok badań potwierdzających wysokie zróżnicowanie mózgu w odniesieniu do różnych funkcji psychicznych pojawiły się inne badania, z których wnioski były wprost przeciwne i przemawiały za ekwipotencjalnością mózgu.

Mowa o eksperymentach Goltza, które potwierdziły pierwotnie wysunięte idee Flurence'a. Na początku XX wieku K. Lashley doszedł do podobnych wyników i wniosków, badając charakterystykę zmian umiejętności u szczurów w zależności od zniszczenia niektórych części mózgu.

Wnioski te były takie, że stopień upośledzenia umiejętności zależy głównie od masy usuniętego mózgu i że różne jego części są równie istotne dla kształtowania i przywracania różnych umiejętności, jak złożone formy zachowania.

Przedstawiciele holistycznego podejścia do mózgu również znaleźli analogię, ale w innych psychologicznych koncepcjach duszy jako jednej i nierozkładalnej jednostce.

Ponownie podejmuje się próby bezpośredniego skorelowania psychologicznego i anatomicznego obrazu pracy świadomości z jednej strony i mózgu z drugiej.

W rozwiązaniu problemu lokalizacji funkcji umysłowych rozróżnia się dwa przeciwstawne kierunki - analityczny i syntetyczny.

Przedstawiciele pierwszego opowiadali się za przypisywaniem poszczególnych funkcji umysłowych pewnym strukturom mózgu, zwolennicy drugiego wręcz przeciwnie, uważali różne zjawiska psychiczne za funkcję całego mózgu.

Powszechnym błędem obu kierunków było to, że funkcje umysłowe były projektowane bezpośrednio na mózg, z pominięciem funkcjonalnego poziomu analizy jego pracy, podczas gdy w związku między umysłem a strukturą mózgu zawsze pośredniczy aktywność fizjologiczna.

Psychomorfologizm w rozwiązywaniu problemu mózgowych mechanizmów aktywności umysłowej został przezwyciężony dopiero po pracy naszych rosyjskich naukowców Sechenova, Bekhtereva i Pavlova.

Po Sechenowie Bekhterev rozwinął wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii mózgu do tego stopnia, że ​​jego współcześni w Rosji i za granicą mówili o nim jako o naukowcu, bardziej i lepszym od tego, od którego nikt nie znał struktury i funkcji mózgu.

Podobną ocenę można również przypisać Pawłowowi, którego nauczanie o dynamicznej lokalizacji ośrodków mózgowych odegrało decydującą rolę w zrozumieniu anatomicznych i fizjologicznych mechanizmów zjawisk psychicznych.

Dzięki Sechenovowi, Bekhterevowi, Pavlovowi i ich poprzednikom w Europie ustalono, że mózg jest organem psychiki, a zatem wszelkie rozumowanie o zjawiskach psychicznych bez związku z mózgiem, którego są funkcją, stało się bezowocnym mistycyzmem .

Anatomiczne i fizjologiczne badania mózgu, a także eksperymenty z fizjologii nerwowo-mięśniowej i sensorycznej były ważnym warunkiem przeniesienia psychologii spekulatywnej do nauk przyrodniczych, warunkiem obiektywnego badania psychiki zwierząt i ludzi.

Nauki angielskiego przyrodnika Karola Darwina (1800-1882) zrewolucjonizowały cały system myślenia biologicznego i psychologicznego. Jego praca O powstawaniu gatunków za pomocą doboru naturalnego (1859) jest uważana za jedną z najważniejszych w historii cywilizacji zachodniej. Książka nakreśliła nową teorię rozwoju świata zwierząt. Sama zasada rozwoju od najdawniejszych czasów kieruje refleksjami na temat przyrody, społeczeństwa i człowieka (w tym duszy). U Darwina zasada ta była ucieleśniona w majestatycznej nauce, zakorzenionej w faktach Mont Blanc.

Nauczanie to obaliło biblijny dogmat, że wszystkie rodzaje żywych istot zostały raz na zawsze stworzone przez Boga. Ataki Kościoła na Darwina osiągnęły apogeum po opublikowaniu jego dzieła The Descent of Man (1870), z którego wynikało, że człowiek nie został stworzony na obraz i podobieństwo Boga, ale pochodzi ze stada małp.

Nauczanie Darwina oznaczało ostry zwrot od jednej formy determinizmu do drugiej. Nowy determinizm był biologiczny (mechanodeterminizm i biodeterminizm).

Darwin wskazał na dobór naturalny jako czynnik przetrwania organizmów w stale zagrażającym środowisku. W toku ewolucji przetrwają tylko ci, którzy potrafili się najskuteczniej przystosować.

Podstawowym czynnikiem w tym schemacie wyjaśniającym jest czynnik dziedziczności. Darwin podał dokładne naukowe wyjaśnienie celowości bez odwoływania się do koncepcji wrodzonego celu. Wszystkie te innowacje zrewolucjonizowały nie tylko biologię, ale także psychologię.

Ponieważ dobór naturalny odcina wszystko, co nie jest konieczne do życia, zniszczyłby również funkcje umysłowe, gdyby nie przyczyniły się do przystosowania. To skłoniło nas do rozważenia psychiki jako elementu adaptacji organizmu do środowiska. Psychika nie mogła już być postrzegana jako odosobniona „wyspa ducha”. Zamiast odrębnego organizmu, decydująca dla psychologii staje się relacja „organizm – środowisko”. Dało to początek nowemu systemowemu stylowi myślenia, co później doprowadziło do wniosku, że przedmiotem psychologii nie powinna być świadomość jednostki, ale jej zachowanie w środowisku zewnętrznym, które zmienia organizm i mentalność jednostki.

Pojęcie zmienności indywidualnej jest nieodzowną częścią teorii ewolucji Darwina. Należą do nich wariacje na polu psychiki. Dało to potężny impuls do rozwoju nowego kierunku w psychologii, którego przedmiotem było badanie indywidualnych różnic między ludźmi, ze względu na prawa dziedziczności.

Ten kierunek, zapoczątkowany przez kuzyna Darwina, Francisa Galtona, stał się gałęzią psychologii różnicowej.

Darwinizm stymulował badanie psychiki w świecie zwierząt, stając się podstawą kolejnego nowego kierunku w nauce - zoopsychologii.

Wraz z Darwinem i jednocześnie z nim idee nowej biologii ewolucyjnej rozwinął angielski filozof Herbert Spencer (1820-1903).

Zgodnie z tradycją, która zdominowała Anglię, był zwolennikiem stowarzyszenia. Przeszedł jednak znaczącą przemianę w Podstawach psychologii Spencera (1855). W nim życie zostało zdefiniowane jako „nieustanne dostosowywanie stosunków wewnętrznych do zewnętrznych”. To, co dzieje się wewnątrz organizmu, można zrozumieć tylko w układzie jego relacji ze środowiskiem zewnętrznym. Relacje to nic innego jak dostosowania. Z tego punktu widzenia skojarzenia należy rozumieć także jako powiązania między elementami życia psychicznego.

Przyjęto różne założenia dotyczące procesów zachodzących w ciele, których projekcją jest związek między zjawiskami psychicznymi. Zasada adaptacji wymagała „opuszczenia” wyizolowanego organizmu i szukania „korzenia” skojarzeń w tym, co dzieje się w świecie zewnętrznym, do którego organizm przystosowuje się na co dzień.

Adaptacja to nie tylko przystosowanie się do nowych sytuacji narządów zmysłów jako źródła informacji o tym, co dzieje się na zewnątrz. Stwierdzono nowy typ skojarzeń - między wewnętrznymi obrazami mentalnymi a działaniami mięśniowymi realizującymi adaptację całego organizmu.

Tu nastąpił ostry zwrot w ruchu myśli psychologicznej. Z „pola świadomości” rzuciła się w „pole zachowania”.

Odtąd nie fizyka i chemia, jak dawniej, ale biologia staje się gwiazdą przewodnią w rozwoju doktryny asocjacyjnej, która nabiera nowego spojrzenia w behawioryzmie i refleksologii.

Główne osiągnięcia w rozwoju tych metod w odniesieniu do psychologii związane są z pracą F. Galtona (1822-1911).

Głęboko pod wrażeniem idei swego kuzyna Darwina, nadał decydujące znaczenie nie czynnikowi adaptacji indywidualnego organizmu do środowiska, ale czynnikowi dziedziczności, zgodnie z którym adaptacja gatunku osiągana jest poprzez genetycznie zdeterminowane wariacje w poszczególne formy, które tworzą ten gatunek. W oparciu o ten postulat Galton stał się pionierem w rozwoju genetyki behawioralnej.

Szeroko rozwinięto badanie różnic indywidualnych. Różnice te nieustannie dawały się odczuć w eksperymentach mających na celu określenie progów wrażliwości, czasu reakcji, dynamiki skojarzeń i innych zjawisk psychicznych. W książce „Dziedziczny geniusz” (1869) twierdził, że wybitne zdolności są dziedziczone. Korzystając z dostępnych eksperymentalnych metod psychologicznych, dodając do nich te, które sam wymyślił, oddał je w służbę badania wariacji indywidualnych. Dotyczyło to zarówno oznak cielesnych, jak i psychicznych. Te ostatnie uważano za nie mniej zależne od uwarunkowań genetycznych niż, powiedzmy, kolor oczu.

W jego laboratorium każdy mógł za niewielką opłatą określić swoje zdolności fizyczne i umysłowe, między którymi, według Galtona, istnieją korelacje. Przez to laboratorium antropologiczne przewinęło się około 9000 osób. Ale Galton miał na myśli większy plan. Spodziewał się objąć całą populację Anglii w celu określenia poziomu zasobów umysłowych kraju.

Swoje testy określił słowem „test”, które jest szeroko stosowane w leksykonie psychologicznym. Galton był pionierem transformacji psychologii eksperymentalnej w psychologię różnicową, która bada różnice między jednostkami i grupami ludzi. Zasługą Galtona był dogłębny rozwój statystyki wariacyjnej, która zmieniła oblicze psychologii jako nauki szeroko wykorzystującej metody ilościowe.

Galton jako pierwszy uczynił indywidualne różnice między ludźmi specjalnym przedmiotem studiów; stworzył procedury pomiarowe i wstępny aparat statystyczny do oceny różnic; zebrał dużą ilość materiału eksperymentalnego dotyczącego różnych poziomów w strukturze indywidualności - somatycznej, fizjologicznej, psychologicznej; podniósł nawet kwestię pochodzenia cech indywidualnych i próbował ją rozwiązać.

W 1900 r. w książce „O psychologii różnic indywidualnych (idee psychologii różnicowej)” V. Stern po raz pierwszy wprowadził termin „psychologia różnicowa”, aby określić nową dziedzinę wydzieloną z nauki macierzystej - psychologię ogólną. Metodologiczne i eksperymentalne podejścia metodologiczne sformułowane przez Sterna, podstawowe koncepcje i wiele technik statystycznych, pomimo ostatnich 100 lat, są nadal aktualne.

W 1869 roku opublikowano książkę Galtona „Dziedziczny geniusz: badanie praw i konsekwencji”. W tej książce próbował rozwiązać problem dziedziczności uzdolnień, analizując genealogie wybitnych osobistości w nauce, prawoznawstwie, sporcie, wojskowości, sztuce, „mężach stanu”, wykorzystując genealogiczną metodę psychogenetyki.

Wyodrębniwszy trzy stopnie talentu, a jednocześnie korzystając z ocen egzaminacyjnych otrzymanych przez osoby przystępujące do Królewskiego Kolegium Wojskowego, zastosował do tego materiału obowiązujące wówczas prawo Queteleta (1796-1874) - „prawo odchylenia od średnich. " Przez analogię do rozkładu wzrostu ludzi sugerował „istnienie pewnego stałego przeciętnego poziomu zdolności umysłowych, od którego odstępstwo, zarówno ku geniuszowi, jak i idiotyzmowi, musi być zgodne z prawem rządzącym odchyleniem od wszelkiego rodzaju średnich”. Przedstawiono rozkład Gaussa ludzi według „uzdolnień intelektualnych”.

W tych samych dekadach pojawiła się i zaczęła rozwijać diagnostyka psychologiczna. Rozpoczął ją ponownie Galton, który, badając dziedziczność talentów, w naturalny sposób doszedł do potrzeby mierzenia cech psychicznych ludzi - od funkcji zmysłowych po rodzaje aktywności umysłowej i charakteru.

Rozwój wiedzy o chorobach psychicznych i ich przyczynach odegrał również ważną rolę w kształtowaniu się psychologii jako nauki. Pierwsze naukowe próby wyjaśnienia choroby psychicznej odnotowano w VI wieku. pne mi. Najpopularniejszą w tym okresie była mózgowa teoria chorób psychicznych. Jako środki lecznicze proponowano takie wskazania lecznicze, jak głód, bicie, brutalna przemoc, kajdany itp. Wymienione formy terapii stałyby się ogólnie przyjętymi normami leczenia chorych psychicznie w Europie Zachodniej aż do XIX wieku.

W średniowieczu naturalne naukowe wyjaśnienie chorób psychicznych zostało całkowicie zastąpione mistyczną ideą ich przyczyn. Choroby psychiczne zaczynają być postrzegane jako rezultat osadnictwa w duszy diabła, w wyniku złośliwego czarostwa. Aby odizolować chorych psychicznie, zaczęto tworzyć specjalne instytucje, podobne do więzień, gdzie chorych rózgą, dźgano igłami, mieczami, aby wypędzić osiadłego diabła z duszy i uwolnić człowieka od czarów. Od XV-XVI wieku. Kościół stoi na czele masowych represji wobec tych, którzy oddali swoje dusze diabłu. Opublikowano specjalne byki wskazujące metody rozpoznawania i eksterminacji opętanych.

Ale nawet gdy w całej Europie płonęły ognie Inkwizycji, słychać było głosy protestu. Wystarczy wspomnieć nazwisko niemieckiego lekarza z XVI wieku I. Weiera, który wezwał do zastąpienia trybunału inkwizycji leczeniem chorych, mocno wierząc w starożytne nakazy: w zdrowym ciele jest zdrowy duch , a zatem wzmacniając ciało, można uzdrowić duszę. Nawet wtedy Plater twierdził, że mózg jest narzędziem myśli, a wszelkie jego uszkodzenia prowadzą do mentalnych perwersji. Uzdrawiając mózg, można również wyeliminować zaburzenia psychiczne.

W XVII wieku psychiatria pozostaje pod silnym wpływem materialistycznych tendencji Kartezjusza i Bacona. Lapua wiązała chorobę psychiczną z zaburzeniami układu nerwowego, uważając, że napady histeryczne opierają się na procesach mechanicznego ucisku i rozszerzenia opon mózgowych.

W XVIII wieku. Francja staje się centrum zaawansowanej i naukowej psychiatrii. Philippe Pinel jest reformatorem francuskiej psychiatrii. Światopogląd Pinela ukształtował się pod bezpośrednim wpływem francuskich materialistów XVIII wieku. Przedstawione przez niego podstawowe zasady psychiatrii klinicznej sprowadzały się do: niszczenia reżimów więziennych, humanizacji środków uspokajania i pacyfikowania pacjentów, usuwania z nich żelaznych łańcuchów i kajdanek, tworzenia wygodnych szpitali, transformacji psychiatrii w naukę eksperymentalną wzorowaną na innych dziedzinach nauk przyrodniczych, wprowadzenie obiektywnych metod badania przyczyn chorób psychicznych.

Podjął się pierwszego masowego badania 200 pacjentów, co dało mu możliwość zbudowania nowej klasyfikacji chorób psychicznych. Klasyfikacja ta obejmowała pięć głównych typów zaburzeń psychicznych: manię, manię bez delirium, melancholię, demencję i idiotyzm. Klasyfikacja została oparta na zasadzie psychologicznej. Wśród głównych przyczyn zaburzeń psychicznych wskazał dwa ich rodzaje – są to z jednej strony przyczyny predysponujące, którym Pinel przypisywał czynniki dziedziczne i indywidualne predyspozycje do psychozy, oraz wywołujące z jednej strony przyczyny, w tym urazy fizyczne i zaburzenia organiczne mózgu. , a wstrząsy moralne - z innym. Firma zapoczątkowana przez Pinel znalazła swoich następców zarówno we Francji, jak i za granicą. W Anglii Conolly staje się prawdziwym reformatorem psychiatrii. W dziedzinie psychiatrii praktycznej poszedł nawet dalej niż Pinel. Nazwisko D. Konolzh wiąże się z początkiem szeroko zakrojonego ruchu przeciwko wszelkim przymusom chorych psychicznie. Jeśli Pinel po zdjęciu łańcuchów i kajdanek chorym psychicznie zostawił na nich kaftany bezpieczeństwa, to Conolly również je zniszczył. W Belgii w tym samym okresie czołowe stanowiska w organizacji spraw psychiatrycznych zajmował J. Ghislain.

W przeciwieństwie do Francji, Anglii i Belgii rozwój psychiatrii w Niemczech pod koniec XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku. charakteryzują się przeciwstawnymi tendencjami. Psychiatria w tym kraju działała jako dodatek do filozofii. Psychiatria teoretyczna została rozwinięta przez filozofów dalekich od psychiatrii praktycznej, miała więc charakter spekulatywny. Dominującą pozycję zajmowały poglądy, według których choroby psychiczne rozumiane były jako własne wytwory ducha, będące wynikiem złej skłonności duszy. Aby okiełznać złą wolę, zwolennicy idealistycznego skrzydła w nauce o chorobie psychicznej (Heinroth, Ideler, Beneke i inni) zaproponowali zastosowanie terapii mechanicznej, bólu, nudności i wody, która była najbardziej wyrafinowanymi metodami torturowania chorych psychicznie ludzie.

W Niemczech przedstawiciele kierunku somatycznego w niemieckiej psychiatrii sprzeciwiali się tak potężnej terapii. Wśród nich wyróżniał się słynny niemiecki lekarz G. Griesinger. Przypisuje mu się przełożenie narodowej psychiatrii z dziedziny schematów spekulacyjnych na nauki przyrodnicze. Uważał, że u podstaw każdej choroby psychicznej leżą procesy patologiczne w mózgu. Jego praca On Psychic Reflex Acts (1843) antycypowała odruchowe nauczanie Sechenowa i położyła podwaliny pod odruchowy trend w psychiatrii.

W drugiej połowie XIX wieku pod wpływem ewolucyjnych idei Darwina w kierunku somatycznym w europejskiej psychiatrii rola czynnika dziedzicznego w psychopatogenezie zaczęła być niesłusznie przeceniana.

Największy wpływ na europejską psychiatrię wywarła teoria degeneracji francuskiego psychiatry B. Morela. W swoim „Traktacie o zwyrodnieniu” (1857) rozwinął stanowisko stałego wzrostu właściwości chorobowych, gdy są one przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Koncepcja degeneracji zyskała poparcie w innych krajach, zwłaszcza w Niemczech (Schüle, Ebing i in.).

W psychiatrii francuskiej drugiej połowy XIX wieku. bardziej zaawansowane stanowiska zajmowały szkoła Nancy i szkoła J. Charcota, znana jako „Szkoła Salpêtrière”. W obu rozwijano somatyczne podejście do chorób psychicznych, aktywnie wprowadzano praktykę humanitarnego leczenia pacjentów, intensywnie rozwijano problematykę hipnozy i sugestii. Z tymi dwiema szkołami naukowymi wiąże się pojawienie się psychologii eksperymentalnej we Francji.

Pierwsze eksperymenty z sugestią przeprowadzono pod koniec XVIII wieku. Mesmer, który później wymyślił teorię magnetyzmu zwierzęcego. Nieco później odkryto, że sztuczny sen można wywołać za pomocą przejść magnetycznych. Angielski lekarz D. Brad, na podstawie licznych eksperymentów, doszedł do wniosku, że wiodącą rolę w powstawaniu sztucznego lub hipnotycznego snu odgrywają nie przejścia magnetyczne per se, ale zmęczenie narządów zmysłów podczas długotrwałej ekspozycji na ich.

Francuscy psychiatrzy trzymali się innego rozumienia hipnozy. Przedstawiciel szkoły Nancy, P. Liebeault, autor książki The Treatment by Suggestion and Its Mechanism (1891), kojarzył zjawisko hipnozy z właściwością sugestywności, która charakteryzuje wszystkich ludzi bez wyjątku, tylko w różnym stopniu. Podatność na hipnozę zaczęto postrzegać w szkole Charcota jako oznakę predyspozycji do choroby histerycznej. Charcot ma pierwszeństwo w identyfikacji głównych postaci nerwic - histerii, neurastenii i psychastenii, których występowanie wiązało się z organicznymi i funkcjonalnymi zaburzeniami układu nerwowego i mózgu. Ogólnie rzecz biorąc, naukowe oblicze szkoły psychiatrycznej Charcota zostało określone przez badania porównawcze normy i patologii psychicznej, orientację na nauki przyrodnicze w teorii i metodach badania i leczenia pacjentów, systematyczny rozwój problemów hipnozy i sugestii, które działały zarówno jako metoda leczenia i jako przedmiot analizy naukowej. Tradycje szkoły Salpêtrière określiły charakter i kierunek pierwszych eksperymentalnych badań w psychologii. Najbliżsi uczniowie i zwolennicy Charcota - Ribot, Dumas, Binet, Janet i inni - byli inicjatorami i organizatorami psychologii eksperymentalnej we Francji.

Losy psychologii eksperymentalnej we Francji okazały się podobne do historii pojawienia się psychologii eksperymentalnej w Rosji. Podobnie jak we Francji, pionierami rosyjskiej psychologii eksperymentalnej byli głównie neuropatolodzy i psychiatrzy.

Początek powstawania psychiatrii naukowej w Rosji sięga drugiej połowy XIX wieku. I. M. Balinsky (1827-1902) był założycielem rosyjskiej psychiatrii. Jego zasługa polega na tym, że swoją niestrudzoną działalnością stworzył warunki organizacyjne dla budowy psychiatrii naukowej w Rosji. Balinsky otworzył pierwszy oddział w Rosji (1857) i klinikę psychiatryczną (1867) w Petersburgu. W ich założeniu Balinsky widział prawdziwą podstawę rozwoju nowej nauki. Wcześniej przeszedł na emeryturę, pozostawiając szerokie pole działania młodym naukowcom. Dlatego praca naukowa w utworzonych przez niego ośrodkach psychiatrycznych jest w całości rozwijana przez jego uczniów, kierowanych przez IP Merzheevsky'ego.

Główny cykl badań prowadzonych przez Merzheevsky'ego poświęcony był badaniu chorób psychicznych w związku z patologicznymi zmianami w mózgu i całym ciele. Pod kierownictwem Merzheevsky'ego przeprowadzono badania w klinice psychiatrycznej w celu zbadania wpływu różnych szkodliwych skutków na układ nerwowy. Szczegółowy zakres badań obejmował zbadanie wpływu głodu, zatrucia fosforem, usunięcia tarczycy i innych czynników powodujących zaburzenia czynności układu nerwowego. Przeprowadzono eksperymentalne badania anatomiczne i fizjologiczne mózgu. W wyniku prac badawczych w klinice Merzheevsky przygotowano około 30 rozpraw, opublikowano ponad 150 artykułów naukowych. Ponad 50 wykwalifikowanych psychiatrów ukończyło mury pierwszego ośrodka psychiatrycznego w Rosji. Wszystko to było wielkim początkowym wkładem w rozwój psychiatrii domowej.

Doświadczenie Balinsky'ego i Merzheevsky'ego służyło jako model i przykład rozwoju nauk psychiatrycznych w innych miastach Rosji.

Новые психиатрические центры открываются в Казани, Москве, Харькове, Киеве. При этих центрах организуются и первые психологические лаборатории. Кафедра психиатрии была открыта при Казанском университете, которую с конца 1885 г. возглавил В. М. Бехтерев. В 1886 г. им организуется здесь и первая психофизиологическая лаборатория. Переехав в Петербург и сменив там ушедшего в отставку Мержеевского, Бехтерев открывает при кафедре психиатрии Военно-медицинской академии вторую психологическую лабораторию (1894). Научная деятельность В. М. Бехтерева отличалась многогранностью. Его вклад в различные области - анатомию и физиологию головного мозга, невропатологию, психиатрию, психологию - трудно переоценить. Во всех этих областях Бехтерев был выразителем передовых идей, последователем учения Сеченова, сторонником объективного подхода к изучению нервно-психической деятельности. Становление Бехтерева как ученого с мировым именем проходило после открытия им собственной лаборатории и тем более вундтовской лаборатории в Лейпциге (1879), поэтому более полная характеристика его научных взглядов и их оценка должны быть отнесены хронологически к периоду, связанному с развитием психологии уже как самостоятельной науки. Бехтерев как представитель медицины и естествознания выступил после Сеченова не только идейным вдохновителем естественнонаучной и экспериментальной психологии, но и ее непосредственным организатором в России.

Fundację Moskiewskiej Szkoły Psychiatrycznej położył A. Kozhevnikov, który w 1837 r. zorganizował klinikę psychiatryczną z darowiznami prywatnymi. Jej liderem został S. S. Korsakov, którego nazwisko kojarzy się z wieloma ważnymi kamieniami milowymi zarówno w psychiatrii, jak i psychologii. Korsakow jest liderem ruchu narodowego przeciwko wszelkim ograniczeniom wobec chorych psychicznie. Jego praca naukowa na temat psychozy wielonerwowej, którą przedstawił w 1889 roku na Międzynarodowym Kongresie Medycznym, przyniosła Korsakowowi światowe uznanie. Znaczenie tej pracy polegało na uzasadnieniu zależności zjawisk patopsychologicznych od uszkodzeń mózgu i układu nerwowego w ogóle. Korsakowowi, podobnie jak Bekhterevowi, przypisuje się ustanowienie pozycji materialistycznych w psychiatrii i psychologii, obiektywne podejście do badania psychiki i jej odchyleń oraz praktyczne wdrożenie środków mających na celu przekształcenie psychologii w naukę eksperymentalną. Z jego inicjatywy w 1895 r. utworzono w Moskwie kolejne laboratorium psychologiczne w Rosji.

Znaczący wkład w rozwój rosyjskiej psychiatrii, a także w przygotowanie i powstanie rosyjskiej psychologii eksperymentalnej miały utworzone ośrodki psychiatryczne w Kijowie, Charkowie, Juriewie, kierowane przez P. I. Kovalevsky'ego, I. A. Sikorsky'ego, V. F. Chizh - wybitny Rosjanin naukowcy, neurolodzy i psychiatrzy.

Z krótkiego przeglądu historii psychiatrii widać, że jej rozwój odbywał się w długiej konfrontacji kierunków somatycznych i spirytualistycznych, rozwoju, który według Yu.V. Kannabikha był formą walki dwóch światopoglądów: materializm i idealizm, walka między dwoma podejściami do zrozumienia przyczyn chorób psychicznych, dwie orientacje w metodach ich badania i leczenia. Wszystkie najlepsze osiągnięcia w dziedzinie psychiatrii związane były z kierunkiem przyrodniczym, który potwierdzał deterministyczną wiedzę o naturze zaburzeń psychicznych. To psychosomatyczna, psychoneurologiczna linia w psychiatrii przyczyniła się do przeniesienia idei naturalnego determinizmu na dziedzinę psychologii, ustanowienia w niej obiektywnego podejścia do badania psychiki w jej normalnym i chorym stanie. O zasługach czołowych przyrodników, neuropatologów i psychiatrów decyduje nie tylko kształtowanie przez nich teoretycznych przesłanek transformacji psychologii w naukach przyrodniczych, ale także ich bezpośredni udział w jej odnowie, zwłaszcza w Rosji i Francji.

2. Pojawienie się pierwszych eksperymentalnych działów psychologii

Zanim wynaleziono obiektywne metody badania zachowań holistycznych, naukowa myśl psychologiczna odniosła wielki sukces w eksperymentalnej analizie czynności narządów zmysłów.

Sukcesy te wiązały się z odkryciem regularnego, matematycznie obliczalnego związku między obiektywnymi bodźcami fizycznymi a wywoływanymi przez nie efektami psychicznymi – doznaniami. To właśnie ten kierunek odegrał decydującą rolę w przekształceniu psychologii w niezależną naukę eksperymentalną.

Badacz narządów zmysłów, fizjolog Ernst Weber (1795-1878), dokonał nowych odkryć. Zastanawiał się, jak bardzo zmienić siłę stymulacji, aby podmiot wychwycił subtelną różnicę w odczuciach. Tym samym akcent został przesunięty. Eksperymenty i obliczenia matematyczne stały się źródłem prądu, który wpłynął do współczesnej nauki pod nazwą psychofizyka. Psychofizyka zaczęła od pomysłów na lokalne zjawiska psychiczne. Otrzymała jednak ogromny rezonans metodologiczny i metodologiczny w całym korpusie wiedzy psychologicznej. Wprowadzono do niego eksperyment, liczbę, miarę. Tablica logarytmów okazała się mieć zastosowanie do zjawisk życia psychicznego, zachowania podmiotu.

Przełom od psychofizjologii do psychofizyki był także istotny, ponieważ oddzielił zasadę przyczynowości od zasady prawidłowości. Psychofizyka dowiodła, że ​​w psychologii, nawet przy braku wiedzy o cielesnym podłożu, prawa rządzące jej zjawiskami można odkryć ściśle empirycznie.

W drugiej połowie XIX wieku. poszczególne pytania i problemy leżące na pograniczu fizjologii i psychologii stają się przedmiotem specjalnych i systematycznych badań, które następnie zostają wyodrębnione i sformalizowane we względnie samodzielne obszary naukowe. Jedną z pierwszych takich dziedzin była psychofizyka, stworzona przez niemieckiego fizyka, fizjologa i filozofa G. Fechnera (1801-1887).

Psychofizyka została pomyślana przez Fechnera jako nauka o uniwersalnym związku między światem fizycznym i duchowym. Opierając się na filozofii Schillinga, Fechner wymyślił doktrynę tożsamości psychicznej i fizycznej, przedstawił zasadę uniwersalnej animacji przyrody. Zdaniem Fechnera powinna powstać specjalna nauka, która przy pomocy eksperymentu i matematyki mogłaby udowodnić przedstawioną przez niego koncepcję filozoficzną. Taką nauką była psychofizyka, którą zdefiniował jako dokładną doktrynę funkcjonalnego związku między ciałem a duszą.

Według Fechnera psychofizyka powinna zajmować się eksperymentalnym matematycznym badaniem różnych procesów psychicznych (doznań, percepcji, uczuć, uwagi itp.) w ich relacji z jednej strony do czynników fizycznych, które powinny być przedmiotem zewnętrznej psychofizyki z drugiej strony w odniesieniu do podstaw anatomicznych i fizjologicznych, które powinny być przedmiotem psychofizyki wewnętrznej.

Ale Fechner musiał ograniczyć własne badania tylko do dziedziny psychofizyki zewnętrznej, ponieważ w tym czasie najbardziej dostępne dla uzasadnienia eksperymentalnego i matematycznego były pytania dotyczące związku zjawisk psychicznych z zewnętrznymi warunkami fizycznymi. Szczególną rolę odegrały tu badania E. Webera dotyczące badania progów dotyku i wrażliwości. To eksperymenty Webera pokazały, że istnieje pewien związek między tym, co fizyczne i psychiczne, w szczególności między irytacją a doznaniem, oraz że odkryte relacje między nimi są podatne na pomiary eksperymentalne. Idee Herbarta, w szczególności jego teoria progów świadomości i uzasadnienie możliwości wykorzystania matematyki w psychologii, odegrały znaczącą rolę w określeniu specyfiki nowej nauki.

W przeciwieństwie do Herbarta, u którego pojęcie intensywności przypisano bytowi duchowemu oderwanemu od świata zewnętrznego, Fechner zastosował to pojęcie do doznań, umieszczając je w związku z bodźcami zewnętrznymi.

Psychofizyka stała się nauką o związku między bodźcami a doznaniami. Ustalone przez Fechnera przepisy dotyczące mierzalności relacji psychofizycznych i możliwości zastosowania do nich prawa matematycznego wysunęły na pierwszy plan problem opracowania specjalnych metod pomiaru psychofizycznego oraz metod analizy matematycznej i opisu relacji psychofizycznych. Ogólny program budowy psychofizyki obejmował trzy główne zadania:

1) ustalić, jakiemu prawu przestrzegają relacje świata psychicznego i fizycznego, na przykładzie połączenia irytacji i wrażeń;

2) podać matematyczne sformułowanie tego prawa;

3) opracowanie psychofizycznych metod pomiaru.

Po raz pierwszy Fechner wpadł na pomysł stworzenia nowej eksperymentalnej nauki matematycznej - psychofizyki - w 1851 roku. W kolejnych latach zajmował się praktyczną realizacją swojego programu psychofizycznego. W 1860 r. ukazało się główne dzieło G. Fechnera „Elementy psychofizyki”. Wyniki licznych eksperymentów i pomiarów związanych z badaniem elementarnych uczuć estetycznych zostały przez niego podsumowane i podsumowane w książce „Wprowadzenie do estetyki” (1876). Pojawienie się tego dzieła Fechnera oznaczało odkrycie kolejnej, precyzyjnej dziedziny wiedzy – estetyki eksperymentalnej. Opracowane przez niego metody badania uczuć estetycznych okazały się odpowiednie dla psychologii i wkrótce zostały wykorzystane przez W. Wundta do badania emocji elementarnych.

Jedną z jego zasadniczych zasług jest ustanowienie przez niego podstawowego prawa psychofizycznego. Materiałem wyjściowym do jej wyprowadzenia były eksperymenty Webera dotyczące określenia progów.

Fechner był przekonany, że znalazł niewzruszone prawo wyrażające związek między światem fizycznym i duchowym.

Inna linia krytyki dotyczyła kwestii granic i granic prawa Webera-Fechnera. G. Aubert (1865) i G. Helmholtz (1867) stwierdzili, że odchylenia od podstawowego prawa psychofizycznego występują w polu widzenia, a stosunek różnicy jest zachowany tylko przy średnich stopniach natężenia światła, natomiast przy niskich i silnych jasnościach ten stosunek wzrasta. Podobne odstępstwa od podstawowego prawa psychofizycznego stwierdzono w innych typach wrażliwości. Przede wszystkim Delboeuf sprzeciwił się formule Fechnera, pisząc w 1873 roku książkę „Etiudy psychofizyki”, w której zaproponował albo całkowite zastąpienie formuły, albo inną jej interpretację.

Ale, jak pokazały późniejsze wydarzenia, ta krytyka nie tyle podkopała psychofizykę, ile stymulowała jej dalszy rozwój. Pomimo najróżniejszych podejść, jakie mają miejsce we współczesnej psychofizyce, pozostaje ona jednym z najbardziej podstawowych i rozwiniętych obszarów psychologii ogólnej i eksperymentalnej.

W ścisłym związku z podstawowym prawem psychofizycznym pozostaje doktryna progów Fechnera. W przeciwieństwie do Herbarta Fechner zastosował pojęcie progu nie do świadomości jako całości, ale tylko do doznań. Pojęcie „progu świadomości” zostało zastąpione pojęciem „progu doznań”.

Wraz z progami doznań Fechner wprowadza pojęcie progów rozległych, którym przypisywał progi czasu i przestrzeni. W swoich eksperymentach Fechner stosował trzy główne metody: metodę minimalnych zmian, metodę średnich błędów oraz metodę przypadków prawdziwych i fałszywych. Korzystając z tej zasady, Weber zaprojektował swój słynny kompas (1830), za pomocą którego przeprowadzono eksperymenty mające na celu pomiar progów przestrzennych skóry. Metoda astronomów, sprawdzona przez Webera, została doprowadzona do perfekcji pod względem proceduralnym i matematycznym przez Fechnera. Nazwał to także „metodą minimalnych zmian”.

Metoda minimalnych zmian jest najprostsza i najdokładniejsza w określaniu progów bezwzględnych i różnicowych. Nazywa się ją czasami bezpośrednią, ponieważ za jej pomocą przechodzi się bezpośrednio z jednej intensywności na drugą i określa wielkość, przy której pojawia się ledwo zauważalne odczucie lub ledwo zauważalna różnica między dwoma z nich. Metoda minimalnych zmian jest również wygodna w tym sensie, że nie wymaga zbyt wielu eksperymentów, aby określić wartość progową z pewną dokładnością. Oprócz zalet metody minimalnych zmian, nieodłączne są również pewne wady, które zostały odkryte podczas pierwszych pomiarów. Te wstępne eksperymenty wykazały, że wartości progowe uzyskane tą metodą podlegają dużym wahaniom zarówno u różnych osób, jak i u tego samego podmiotu, w zależności od różnych niekontrolowanych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Wartość progowa ma niejako pewną „rozciągliwość” lub pewien zakres, w którym próg się waha. G. Fechner uważał, że same progi są wartościami stałymi, a wszelkie odchylenia od ich wartości bezwzględnej oceniano jako błędy obserwacji. Aby wyeliminować te błędy i usunąć wpływ różnych czynników na wartość progową, G. Fechner opracowuje dwie inne metody - metodę błędów średnich, a także metodę przypadków prawdziwych i fałszywych.

Metoda błędów średnich została przeniesiona do psychofizyki z astronomii i fizyki do badania progów oczu i skóry. Fechner nadał tej metodzie pełną matematycznie i metodologicznie formę. To samo uczynił on w odniesieniu do metody przypadków prawdziwych i fałszywych.

Wraz z rozwojem metod psychofizycznych Fechner wniósł ogromny wkład do historii psychologii, polegający na tym, że położył podwaliny pod psychologię matematyczną i eksperymentalną.

G. Helmholtz (1821-1894) był centralną postacią w tworzeniu podstaw, na których zbudowano psychologię jako naukę z własnym przedmiotem. Jego wszechstronny geniusz przekształcił wiele nauk przyrodniczych, w tym naturę psychiki. Odkryli prawo zachowania energii.

Podejmując takie urządzenie cielesne jak narząd zmysłu, Helmholtz przyjął jako zasadę wyjaśniającą nie energię (molekularną), ale zasadę anatomiczną. Prace eksperymentalne skonfrontowały Helmholtza z potrzebą wprowadzenia nowych czynników przyczynowych.

Źródłem obrazu mentalnego (wzrokowego) był obiekt zewnętrzny, w którego najwyraźniejszym widzeniu składał się problem rozwiązywany przez oko.

Okazało się, że przyczyna efektu psychicznego tkwiła nie w strukturze organizmu, ale poza nim.

W sferze analizy naukowej pojawiły się zjawiska, które mówiły o szczególnej formie przyczynowości: nie fizycznej i nie fizjologiczno-anatomicznej, lecz mentalnej. Nastąpiło oddzielenie psychiki i świadomości. W czasach, gdy Fechner był całkowicie pochłonięty pomiarami psychofizycznymi, duża grupa fizjologów zbliżyła się do eksperymentalnego rozwoju problemów w psychofizjologii narządów zmysłów. Jego wpływ na rozwój psychofizjologii był decydujący.

Helmholtz kieruje swoje główne wysiłki na eksperymentalne badanie zjawisk psychicznych w ich związku z anatomią i fizjologią narządów zmysłów.

Centralne miejsce w badaniach eksperymentalnych Helmholtza zajmują zagadnienia psychofizjologii wzroku i słuchu. Helmholtz zaczął studiować fizjologię widzenia niemal natychmiast po swoich dobrze znanych eksperymentach dotyczących pomiaru szybkości przewodzenia pobudzenia nerwowego (1851). Już w 1856 roku ukazał się pierwszy tom jego „Optyki fizjologicznej”. Kolejne tomy drugi i trzeci ukazują się odpowiednio w 1860 i 1866 roku. Z punktu widzenia psychologii, ostatnie dwa tomy są najbardziej interesujące, ponieważ tom drugi bardzo szczegółowo przedstawia jego trójskładnikową teorię widzenia barw, a tom trzeci zawiera dobrze znaną ogólną empiryczną teorię widzenia, doktryna „nieświadomego wyjścia” i teoria „doznań unerwienia”. Od 1856 roku Helmholtz zaczął również studiować akustykę fizjologiczną. W 1863 opublikował pracę uogólniającą, w której podaje obszerny materiał na temat eksperymentalnych badań nad kompozycją tonalną samogłosek, barwy, tonów kombinacyjnych, przedstawia doktrynę dysonansu i konsonansu oraz przedstawia rezonansową teorię słyszenia.

Na podstawie licznych eksperymentów dotyczących badania prostych i złożonych tonów Helmholtz dochodzi do wniosku o rezonansowej naturze aparatu dźwiękowego i słuchowego u ludzi.

Wyniki jego badań nie tylko ustanowiły nowy poziom wiedzy, ale także dały silny impuls do rozwoju wielu nowych badań teoretycznych i eksperymentalnych w dziedzinie psychofizjologii słuchu.

Eksperymenty Helmholtza w dziedzinie psychofizjologii widzenia mają jeszcze większy wkład naukowy i stymulujący do dalszych prac badawczych. Wysunął szereg ogólnych teorii – trójskładnikową teorię widzenia barwnego, genetyczną teorię wizualnej percepcji przestrzeni i związaną z nią doktrynę „nieświadomego wnioskowania”, doktrynę „doznań unerwienia”. W tych teoriach najdobitniej manifestowały się filozoficzne i metodologiczne stanowiska Helmholtza.

Znaczna część badań Helmholtza była związana z badaniem widzenia barw.

Eksperymentalne badanie zjawisk kontrastu, oka, złudzeń, mechanizmów widzenia obuocznego, percepcji kierunku i głębi doprowadziło Helmholtza do wniosku, że wszystkie powyższe funkcje wzrokowe nie są wrodzonymi właściwościami oka, ale wytworami doświadczenia i ćwiczenia, efekty wielokrotnego powtarzania połączeń sensomotorycznych i skojarzeń powstałych w różnych subiektywnych i obiektywnych warunkach widzenia przestrzennego.

Doktryna „nieświadomego wnioskowania” Helmholtza również wywodziła się z ogólnej empirycznej teorii widzenia.

Jego wkład naukowy w dziedzinę psychofizjologii eksperymentalnej jest wielki i wieloaspektowy.

Stoi u początków współczesnej psychologii eksperymentalnej. Uważał psychologię za naukę, która powinna być budowana w całości w oparciu o metody eksperymentalne i matematyczne.

Był skłonny zredukować psychologię całkowicie do fizjologii. Jego próby rozpuszczenia psychologii w fizjologii należy uznać za błędne i mechanistyczne.

Ale w epoce, w której przebiegała jego działalność naukowa, miały one również pozytywną stronę, ponieważ miały na celu nadanie psychologii naturalnej orientacji naukowej.

Helmholtz swoimi poglądami i osiągnięciami naukowymi znacząco przybliżył i przyspieszył czas praktycznej restrukturyzacji psychologii na przyrodniczych podstawach naukowych i brał bezpośredni udział w tym postępowym ruchu.

Wprowadzenie czynnika psychicznego jako regulatora zachowania organizmu nastąpiło również w pracach fizjologa E. Pflugera.

Poddał eksperymentalnej krytyce schemat odruchu jako łuku, w którym nerwy dośrodkowe wytwarzają tę samą standardową reakcję mięśniową.

Eksperymenty Pflugera ujawniły szczególną przyczynowość - mentalną.

Jednocześnie eksperymenty te podważyły ​​przyjęty pogląd, że psychika i świadomość to jedno i to samo.

Rozpoczęte przez astronomów badania nad pomiarem równania osobowego kontynuowało wielu fizjologów, m.in. F. Donders i Z. Exner, którzy zaczęli mierzyć czas rzeczywistych składników psychicznych reakcji.

3. Exner zmierzył najprostsze reakcje psychiczne jako oddzielne reakcje słuchowe, wzrokowe i skórne. Badał cechy zmiany reakcji prostej w zależności od różnych warunków, w tym wieku badanych, modalności i natężenia bodźców, efektu treningu, zmęczenia, wpływu alkoholu itp. jego propagacji ze zmysłów do środka iz powrotem. W wyniku pomiaru poszczególnych składowych składających się na łączny czas reakcji 3. Exner stwierdził, że najdłuższy czas trwania procesów psychofizjologicznych obserwuje się na poziomie wyższych partii ośrodkowego układu nerwowego, natomiast w partiach obwodowych szybkość przebiegu procesów nerwowych podlega mniejszym zmianom pod wpływem jednego lub kilku innych czynników wpływających. Dane te pozwoliły 3. Exnerowi stwierdzić, że czas przemiany wzbudzenia centroszybkiego w odśrodkowe jest jedną z decydujących przyczyn, z którymi związane są poszczególne wahania całkowitego czasu reakcji. W pracach Z. Exnera problem równania osobowego coraz częściej pojawiał się jako problem fizjologiczny, a nawet psychofizjologiczny. Jego stara nazwa nie odpowiadała już nowym pomysłom, dlatego termin „równanie osobiste” zastępuje Z. Exner.

W tym czasie Donders był zaangażowany w mierzenie mentalnego związku ogólnej reakcji. Jego pierwsze badania dotyczyły określenia czasu trwania reakcji na bodźce o różnych modalnościach. Donders zaczął komplikować prostą reakcję, wprowadzając do niej nowe dodatkowe elementy: akt dyskryminacji i akt wyboru. Eksperyment pozwolił Dondersowi zmierzyć łączny czas obu aktów psychicznych – wyboru i dyskryminacji. Dzięki tej modyfikacji w procedurze eksperymentalnej Donders był w stanie zmierzyć oddzielnie zarówno czas rozróżniania, jak i czas selekcji. Donders nazwał tę prostą reakcję reakcją A. Reakcję, która obejmuje zarówno proces dyskryminacji, jak i akt wyboru, nazwał reakcją B. Reakcja związana tylko z funkcją wyboru została nazwana reakcją C.

Donders postrzegał swoje badania jako czysto fizjologiczne. W rzeczywistości mieli bezpośrednią orientację psychologiczną i przyczynili się do powstania kolejnej nowej sekcji przyszłej psychologii eksperymentalnej. Prace Exnera i Dondersa pod wieloma względami zdeterminowały charakter przyszłych badań w dziedzinie pomiaru reakcji psychicznych. Ich badania praktycznie uzupełniają eksperymentalną analizę ludzkich reakcji w ramach fizjologii.

Powstanie psychofizyki, psychofizjologii, psychometrii stworzyło warunki do ich późniejszego oddzielenia od fizjologii i zjednoczenia w odrębną, niezależną dyscyplinę, którą Wundt nazwałby początkowo psychologią fizjologiczną, a później po prostu psychologią eksperymentalną.

Równolegle z rozwojem psychologii eksperymentalnej, odpowiadając na wszechstronne wymagania życia praktycznego, zaczęła aktywnie rozwijać się nowa gałąź psychologii - psychodiagnostyka. Psychodiagnostyka jako szczególna dyscyplina naukowa przeszła długą drogę rozwoju i formacji.

Diagnostyka psychologiczna wyłoniła się z psychologii i zaczęła kształtować się na przełomie XIX i XX wieku. pod wpływem wymagań praktycznych. Jego pojawienie się zostało przygotowane przez kilka kierunków rozwoju psychologii.

Первым ее источником стала экспериментальная психология, поскольку экспериментальный метод лежит в основе психодиагностических методик, разработка которых и составляет сущность психодиагностики. Психодиагностика выросла из экспериментальной психологии. А ее возникновение в 1850-1870-е гг. связано с возросшим влиянием естествознания на область психических явлений, с процессом "физиологизации" психологии, заключавшимся в переводе изучения особенностей человеческой психики в русло эксперимента и точных методов естественных наук. Первыми экспериментальными методами психологию снабдили другие науки, главным образом физиология.

1878 jest warunkowo uważany za początek pojawienia się psychologii eksperymentalnej, ponieważ w tym roku Wundt założył pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej w Niemczech. Wilhelm Wundt (1832-1920), nakreślając perspektywy budowania psychologii jako nauki integralnej, zakładał rozwój w niej dwóch nie nakładających się na siebie dziedzin: nauk przyrodniczych, opartych na eksperymencie oraz kulturowo-historycznych, w których psychologiczne metody badania kultury są wezwani do odegrania głównej roli ("psychologia ludów"). Zgodnie z jego teorią, naturalne naukowe metody eksperymentalne mogły być stosowane tylko na podstawowym, najniższym poziomie psychiki. To nie sama dusza podlega badaniom eksperymentalnym, ale tylko jej zewnętrzne przejawy. Dlatego w jego laboratorium badano odczucia i wywołane przez nie czynności ruchowe - reakcje. Na wzór laboratorium Wundta podobne laboratoria doświadczalne i biura powstają nie tylko w Niemczech, ale także w innych krajach (Francja, Holandia, Anglia, Szwecja, Ameryka).

Rozwój psychologii eksperymentalnej zbliżył się do badania bardziej złożonych procesów umysłowych, takich jak skojarzenia mowy. Natychmiast po publikacji Galtona w 1897 r. Wundt zastosował w swoim laboratorium technikę asocjacyjną. Indywidualne różnice w czasie reakcji uzyskane w eksperymentach tłumaczono charakterem skojarzeń, a nie indywidualnymi cechami badanych.

Jednak autorem pierwszej psychologicznej metody eksperymentalnej był Herman Ebbinghaus (1850-1909), który badał prawa pamięci za pomocą zestawów bezsensownych sylab. Uważał, że uzyskane przez niego wyniki nie zależą od świadomości podmiotu, a zatem w większym stopniu spełniają wymóg obiektywności. Dzięki tej metodzie Ebbinghaus otworzył drogę do eksperymentalnego badania nawyków.

Amerykański psycholog James Cattell (1860-1944) badał koncentrację uwagi i umiejętności czytania. Za pomocą tachistoskopu określił czas potrzebny na dostrzeżenie i nazwanie różnych przedmiotów - kształtów, liter, słów i tak dalej.

Cattell zarejestrował zjawisko oczekiwania. Tak więc na przełomie XIX i XX wieku. w psychologii ustalono obiektywną metodę eksperymentalną, która zaczęła określać charakter nauk psychologicznych jako całości. Wraz z wprowadzeniem eksperymentów do psychologii i pojawieniem się nowych kryteriów naukowego charakteru jej idei, stworzono przesłanki do pojawienia się wiedzy o indywidualnych różnicach między ludźmi.

Jednak praktyka wymagała informacji o wyższych funkcjach, aby zdiagnozować indywidualne różnice między ludźmi w zakresie zdobywania wiedzy i wykonywania złożonych form aktywności.

Kolejnym źródłem psychodiagnostyki stała się psychologia różnicowa. Bez wyobrażeń o indywidualnych cechach psychologicznych, które są przedmiotem psychologii różnicowej, nie byłoby możliwe pojawienie się psychodiagnostyki jako nauki o metodach ich pomiaru.

Różnicowe studium psychologiczne człowieka ukształtowało się pod wpływem wymagań praktyki, najpierw medycznej i pedagogicznej, a potem przemysłowej. Za jedną z głównych przyczyn pojawienia się psychodiagnostyki należy uznać potrzebę diagnozowania i leczenia osób upośledzonych umysłowo i chorych psychicznie.

Jedna z najwcześniejszych publikacji dotyczących problematyki upośledzenia umysłowego należy do francuskiego lekarza J.E.D. Esquirola, który starał się zróżnicować różne stopnie upośledzenia umysłowego. Inny francuski lekarz – E. Seguin – jako pierwszy zwrócił uwagę na nauczanie dzieci upośledzonych umysłowo specjalnymi technikami. Ich praca wniosła pewien wkład w rozwój metod, które pomogły określić upośledzenie umysłowe. Istotny krok w rozwiązaniu tego problemu należał do francuskiego psychologa Henri Wiene (1857-1911). Zaczął od eksperymentalnych studiów nad myśleniem. Wkrótce, na polecenie rządu, zaczął szukać psychologicznych środków, dzięki którym mógłby oddzielić dzieci zdolne do nauki, ale leniwe, od tych z wadami wrodzonymi. Eksperymenty z badaniem uwagi, pamięci, myślenia przeprowadzono na wielu przedmiotach w różnym wieku. Binet przekształcił zadania eksperymentalne w testy, ustalając skalę, której każdy dział zawierał zadania, które mogłyby być wykonywane przez normalne dzieci w określonym wieku. Skala ta zyskała popularność w wielu krajach.

W Niemczech Stern wprowadził pojęcie „ilorazu inteligencji” (IQ). Ten kierunek stał się najważniejszym kanałem przybliżania psychologii do praktyki. Technika pomiaru inteligencji umożliwiła, na podstawie danych psychologicznych, rozwiązywanie problemów szkolenia, doboru personelu, przydatności zawodowej itp.

Istnieje ścisły, wewnętrzny związek między założeniami teoretycznymi rozwijanymi w ramach psychologii ogólnej a podstawami psychodiagnostyki. Idee dotyczące wzorców rozwoju i funkcjonowania psychiki są punktem wyjścia do wyboru metodologii psychodiagnostycznej, projektowania metod psychodiagnostycznych i stosowania ich w praktyce.

Historia psychodiagnostyki to zarówno historia pojawienia się głównych metod psychodiagnostycznych, jak i rozwój podejść do ich tworzenia w oparciu o ewolucję poglądów na naturę i funkcjonowanie psychiki.

W związku z tym interesujące jest prześledzenie, w jaki sposób niektóre ważne metody psychodiagnostyczne powstały w ramach głównych szkół psychologii.

Metody testowe są zwykle kojarzone z behawioryzmem. Koncepcja metodologiczna behawioryzmu opierała się na fakcie istnienia deterministycznych relacji między organizmem a środowiskiem. Behawioryzm wprowadził do psychologii kategorię zachowania, rozumiejąc ją jako zbiór reakcji na bodźce dostępne dla obiektywnej obserwacji. Zachowanie, zgodnie z koncepcją behawiorystyczną, jest jedynym przedmiotem badań w psychologii, a wszystkie wewnętrzne procesy psychiczne należy interpretować w kategoriach obiektywnie obserwowanych reakcji behawioralnych. Zgodnie z tym cel diagnostyki został początkowo zredukowany do utrwalenia zachowania.

Szczególny kierunek w diagnostyce psychologicznej wiąże się z rozwojem różnych metod diagnozowania osobowości. W tym celu najczęściej stosuje się nie testy, ale specjalne metody, wśród których wyróżniają się kwestionariusze i techniki projekcyjne. Teoretyczne podstawy tej metody można uznać za introspekcję. Metodę ankiet można uznać za rodzaj samoobserwacji.

Inną dobrze znaną metodą diagnozowania osobowości są techniki projekcyjne. Ich przodka tradycyjnie uważa się za metodę skojarzeń werbalnych, które powstały na gruncie teorii asocjacyjnych.

Większość dzisiejszych badaczy ma tendencję do postrzegania eksperymentu asocjacyjnego jako techniki badania zainteresowań i postaw jednostki. Eksperyment asocjacyjny stymulował pojawienie się takiej grupy technik projekcyjnych jak Sentence Completion.

Poza asocjacjonizmem teoretycznych źródeł metod projekcyjnych można szukać w psychoanalizie, która na pierwszym planie stawia pojęcie nieświadomości.

WYKŁAD nr 7. Główne szkoły psychologiczne

1. Kryzys psychologii

Im większy sukces odniosła praca eksperymentalna w psychologii, im szerszy stawał się obszar badanych przez nią zjawisk, tym szybciej narastało niezadowolenie z wersji, według których świadomość była unikalnym przedmiotem tej nauki, a introspekcja była metodą. Sytuację pogorszyły postępy nowej biologii. Zmienił pogląd na wszystkie funkcje życiowe, w tym psychiczne. Percepcja i pamięć, umiejętności i myślenie, postawy i uczucia są teraz interpretowane jako „narzędzia”, które działają w celu rozwiązania problemów, z jakimi boryka się ciało w sytuacjach życiowych.

Zawalił się pogląd na świadomość jako samowystarczalny świat wewnętrzny. Wpływ biologii darwinowskiej znalazł również odzwierciedlenie w tym, że procesy umysłowe zaczęto badać z punktu widzenia rozwoju.

U zarania psychologii głównym źródłem informacji o tych procesach była osoba dorosła, która potrafiła w laboratorium, zgodnie z instrukcjami eksperymentatora, skupić swoje „wewnętrzne oko” na faktach „bezpośredniego doświadczenia”. Poszerzenie strefy poznania wprowadziło do psychologii przedmioty szczególne. Nie można było do nich zastosować metody analizy introspektywnej. Były to fakty dotyczące zachowania zwierząt, dzieci i chorych psychicznie.

Nowe obiekty wymagały nowych obiektywnych metod. Tylko oni mogli ujawnić te poziomy rozwoju psychiki, które poprzedzały procesy badane w laboratoriach. Odtąd nie można już było przypisywać tych procesów do kategorii pierwotnych faktów świadomości. Za nimi rozgałęziło się wielkie drzewo kolejnych form psychicznych. Informacje naukowe na ich temat pozwoliły psychologom przenieść się z laboratorium uniwersyteckiego do przedszkola, szkoły i poradni psychiatrycznej.

Praktyka prawdziwej pracy badawczej dla fundacji wstrząsnęła poglądem na psychologię jako naukę o świadomości. Dojrzewało nowe rozumienie tematu.

W każdej dziedzinie wiedzy istnieją konkurujące koncepcje i szkoły. Taka sytuacja jest normalna dla rozwoju nauki. Jednak przy wszystkich rozbieżnościach kierunki te łączą wspólne poglądy na badany temat. W psychologii na początku XX wieku o rozbieżności i zderzeniu stanowisk decydował fakt, że każda ze szkół broniła własnego przedmiotu, odmiennego od pozostałych. Po pozornym rozpadzie nastąpiły procesy głębszej asymilacji realnego życia psychicznego, którego różne aspekty znalazły odzwierciedlenie w nowych konstrukcjach teoretycznych. Z ich rozwojem wiążą się rewolucyjne zmiany na całym froncie badań psychologicznych.

Na początku XX wieku. dawny obraz przedmiotu psychologii, jaki ukształtował się w okresie jej autoafirmacji w rodzinie innych nauk, mocno przygasł. Chociaż większość psychologów nadal uważała, że ​​bada świadomość i jej zjawiska, zjawiska te coraz bardziej skorelowane były z życiową aktywnością organizmu, z jego aktywnością ruchową. Tylko nieliczni nadal wierzyli, że zostali wezwani do poszukiwania budulca bezpośredniego doświadczenia i jego struktur.

Strukturalizm był przeciwny funkcjonalizmowi. Kierunek ten uważał za główną dziedzinę psychologii odkrycie, jak te struktury działają, gdy rozwiązują problemy związane z rzeczywistymi potrzebami ludzi. W ten sposób rozszerzył się obszar przedmiotowy psychologii, obejmując funkcje umysłowe, które są wytwarzane nie przez podmiot bezcielesny, ale przez organizm w celu zaspokojenia jego potrzeby adaptacji do środowiska.

U źródeł funkcjonalizmu w Stanach Zjednoczonych był William James (1842-1910). Jest również znany jako lider filozofii pragmatyzmu, która ocenia idee i teorie na podstawie tego, jak działają w praktyce, z korzyścią dla jednostki.

W swoim Fundamentals of Psychology (1890) James napisał, że wewnętrzne doświadczenie człowieka nie jest „łańcuchem elementów”, ale „strumieniem świadomości”. Wyróżnia się osobistą selektywnością.

Omawiając problem emocji, James zaproponował koncepcję, zgodnie z którą zmiany w układzie mięśniowym i naczyniowym organizmu (tj. zmiany funkcji autonomicznych) mają charakter pierwotny, a wtórne – wywołane przez nie stany emocjonalne.

Chociaż James nie stworzył ani integralnego systemu, ani szkoły, jego poglądy na pomocniczą rolę świadomości w interakcji organizmu ze środowiskiem, wzywające do podejmowania praktycznych decyzji i działań, mocno wkroczyły w tkankę ideologiczną amerykańskiej psychologii. Do niedawna według genialnie napisanego pod koniec XIX wieku. Książka Jamesa była studiowana w amerykańskich college'ach.

2. Behawioryzm

Na początku XX wieku. powstaje potężny kierunek, który zaakceptował zachowanie jako przedmiot psychologii, rozumiane jako zespół reakcji organizmu, ze względu na jego komunikację z bodźcami środowiska, do którego się przystosowuje. Credo tego kierunku uchwyciło termin „zachowanie”, a samo to nazwano behawioryzmem.

Jego „ojcem” jest J. Watson, którego artykuł „Psychologia widziana przez behawiorystę” (1913) nakreślił manifest nowej szkoły. Wymagało to „wyrzucenia za burtę jako reliktu alchemii i astrologii wszelkich pojęć subiektywnej psychologii świadomości i przełożenia ich na język obiektywnie obserwowanych reakcji istot żywych na bodźce”. Behawioryzm zaczęto nazywać „psychologią bez psychiki”. Ten obrót sugerował, że psychika jest identyczna ze świadomością. Tymczasem, domagając się eliminacji świadomości, behawioryści wcale nie zamienili ciała w urządzenie pozbawione cech umysłowych. Zmienili ideę tych cech. Prawdziwym wkładem nowego kierunku była gwałtowna ekspansja obszaru badanego przez psychologię. Odtąd zawierał bodziec, dostępny dla zewnętrznej obiektywnej obserwacji, niezależny od relacji świadomościowo-reaktywnych.

Zmieniły się schematy eksperymentów psychologicznych. Umieszczono je głównie na zwierzętach - białych szczurach. Jako urządzenia doświadczalne wymyślono różne rodzaje labiryntów, w których zwierzęta nauczyły się znajdować z nich wyjście.

Temat uczenia się, nabywania umiejętności metodą prób i błędów, stał się centralnym tematem tej szkoły.

Wykluczając świadomość, behawioryzm nieuchronnie okazał się kierunkiem jednostronnym. Jednocześnie wprowadził do aparatu naukowego psychologii kategorię działania jako rzeczywistość nie tylko wewnętrzną, duchową, ale także zewnętrzną, cielesną. Behawioryzm zmienił ogólną strukturę wiedzy psychologicznej, jego przedmiot objął teraz konstruowanie i zmianę rzeczywistych działań cielesnych w odpowiedzi na szeroki zakres wyzwań zewnętrznych.

Zwolennicy tego kierunku oczekiwali, że w oparciu o dane eksperymentalne możliwe będzie wyjaśnienie wszelkich naturalnych form ludzkich zachowań. Podstawą wszystkiego są prawa uczenia się.

3. Psychoanaliza

Psychoanaliza podkopała psychologię świadomości do gruntu. Odsłonił za osłoną świadomości potężne pokłady sił psychicznych, procesów i mechanizmów, z których podmiot nie zdaje sobie sprawy. Psychoanaliza uczyniła z obszaru nieświadomości przedmiot nauki. Tak nazwał swoje nauczanie austriacki lekarz 3. Freud (1856-1939). Przez wiele lat studiował ośrodkowy układ nerwowy, zyskując solidną reputację specjalisty w tej dziedzinie.

Zostawszy lekarzem i zajmując się leczeniem pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, początkowo próbował wyjaśnić ich objawy dynamiką procesów nerwowych.

Im bardziej zagłębiał się w ten obszar, tym bardziej odczuwał niezadowolenie. Poszukując wyjścia, od analizy świadomości przeszedł do analizy ukrytych, głębokich pokładów mentalnej aktywności jednostki. Przed Freudem nie były przedmiotem psychologii, po nim stały się jej integralną częścią.

Pierwszym impulsem do ich badań była hipnoza. Prawdziwe powody są ukryte przed świadomością, ale to one rządzą zachowaniem. To Freud i jego zwolennicy zaczęli analizować te siły. Stworzyli jeden z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych trendów we współczesnej humanistyce. Stosując różne metody interpretacji przejawów mentalnych, opracowali złożoną i rozległą sieć pojęć, za pomocą której wyłapali głębokie „wulkaniczne” procesy ukryte za świadomymi zjawiskami w „zwierciadle” samoobserwacji.

Główny z tych procesów uznano za mający seksualny charakter energii przyciągania. Nazywano to słowem „libido”. Przeżywając różne przemiany, jest tłumiona, wypychana, a mimo to przebija się przez „cenzurę” świadomości okrężnymi drogami, wyładowując się w różne objawy, w tym patologiczne (zaburzenia ruchu, percepcji, pamięci itp.).

Ten pogląd doprowadził do rewizji poprzedniej interpretacji świadomości. Jego aktywna rola w zachowaniu nie została odrzucona, ale wydawała się zasadniczo różnić od tej w tradycyjnej psychologii.

Tylko poprzez zrozumienie przyczyn wypartych pragnień i ukrytych kompleksów możliwe jest (przy pomocy technik psychoanalizy) pozbycie się emocjonalnej traumy, jaką wyrządziły jednostce. Odkrywszy obiektywną psychodynamikę i psychoenergetykę motywów zachowania człowieka, ukrytą „za kulisami” jego świadomości, Freud przekształcił dotychczasowe rozumienie przedmiotu psychologii. Praca psychoterapeutyczna wykonywana przez niego i wielu jego naśladowców ujawniła najważniejszą rolę czynników motywacyjnych jako obiektywnych regulatorów zachowania, a zatem niezależnych od tego, co szepcze „głos samoświadomości”.

Freuda otaczało wielu studentów. Najbardziej oryginalnymi z nich, tworzącymi własne kierunki, byli K. Jung (1875-1961) i A. Adler (1870-1937).

Pierwszy nazwał swoją psychologię analityczną, drugi - indywidualną. Pierwszą innowacją Junga była koncepcja „nieświadomości zbiorowej”. Jeśli, zdaniem Freuda, zjawiska wyparte ze świadomości mogą wejść w nieświadomą psychikę jednostki, to Jung uważał je za przesycone formami, których nigdy nie można nabyć indywidualnie, ale są darem od odległych przodków. Analiza pozwala określić strukturę tego daru, uformowanego przez kilka archetypów.

Archetypy można znaleźć w snach, fantazjach, halucynacjach i kreacjach kulturowych. Podział typów ludzkich dokonany przez Junga na ekstrawertyczne (zwrócone na zewnątrz, niesione przez aktywność społeczną) i introwertyczne (zwrócone do wewnątrz, skupione na własnych popędach, które Jung, za Freudem, nazwał „libido”, ale uznał za niezgodne z prawem identyfikowanie z instynktem seksualnym), zyskał dużą popularność.

Adler, modyfikując pierwotną doktrynę psychoanalizy, wyodrębnił jako czynnik rozwoju osobowości poczucie niższości generowane przez wady cielesne. W reakcji na to uczucie pojawia się pragnienie jego kompensacji i nadmiernej kompensacji w celu osiągnięcia wyższości nad innymi. Źródło nerwic kryje się w „kompleksie niższości”.

Ruch psychoanalityczny rozprzestrzenił się szeroko w różnych krajach. Pojawiły się nowe możliwości wyjaśniania i leczenia nerwic przez dynamikę nieświadomych popędów, kompleksów i urazów psychicznych. Zmieniły się również własne poglądy Freuda na strukturę i dynamikę osobowości. Jej organizacja działała jako model, którego składowymi są: „to” (ślepe irracjonalne popędy), „ja” (ego) i „super-ja” (poziom norm i zakazów moralnych).

Od napięcia, w jakim znajduje się „ja” pod naciskiem z jednej strony ślepymi skłonnościami, z drugiej zakazami moralnymi, człowieka ratują mechanizmy obronne: wyparcie (eliminacja myśli i uczuć w nieświadomy), sublimacja (przestawienie energii seksualnej na kreatywność) itp.

4. Gestaltyzm

Psychoanaliza opierała się na postulacie, że człowiek i jego świat społeczny znajdują się w stanie ukrytej, wiecznej wrogości. Odmienne rozumienie relacji między jednostką a środowiskiem społecznym zostało ustalone w psychologii francuskiej. Osobowość, jej działania i funkcje zostały wyjaśnione kontekstem, który je stworzył, interakcją ludzi. W tym „tyglu” roztapia się wewnętrzny świat podmiotu ze wszystkimi jego unikalnymi cechami, które dawna psychologia świadomości przyjęła za dane początkowo.

Ten popularny wśród badaczy francuskich tok myślenia najbardziej konsekwentnie rozwijał P. Janet (1859-1947). Jego pierwsza praca jako psychiatra dotyczyła chorób osobowości, które pojawiają się, gdy na skutek spadku „napięcia psychicznego” (Jane sugerowała nazywanie tego zjawiska „psychostenią”), idee i tendencje dysocjują i zrywają między sobą więzy. Tkanina życia psychicznego pęka. W jednym organizmie zaczyna żyć kilka osobowości. W przyszłości Janet traktuje komunikację jako współpracę jako kluczową zasadę wyjaśniającą ludzkie zachowanie. W jego głębi rodzą się różne funkcje psychiczne: wola, pamięć, myślenie itp.

W integralnym procesie współpracy istnieje podział czynności: jedna osoba wykonuje pierwszą część działania, druga – drugą część. Jedno rozkazuje, drugie jest posłuszne. Wówczas podmiot wykonuje w stosunku do siebie czynność, do której uprzednio zmusił drugiego.

Uczy się współpracować z samym sobą, słuchać własnych poleceń, działając jako autor akcji, jako osoba z własną wolą.

Wiele koncepcji traktowało wolę jako szczególną siłę zakorzenioną w umyśle podmiotu. Teraz jednak udowodniono jej wtórną naturę, pochodność od obiektywnego procesu, w którym z konieczności reprezentowana jest inna osoba.

Przy wszystkich przemianach, jakich doświadczyła psychologia, koncepcja świadomości w dużej mierze zachowała swoje dawne cechy.

Zmienione poglądy na jego stosunek do zachowania, nieświadome zjawiska psychiczne, wpływy społeczne. Jednak wraz z pojawieniem się na scenie naukowej szkoły, której credo wyrażało koncepcję gestalt (dynamiczna forma, struktura), po raz pierwszy ukształtowały się nowe idee dotyczące tego, jak ta świadomość jest zorganizowana. W przeciwieństwie do interpretacji świadomości jako „struktury zbudowanej z cegieł (doznania) i cementu (skojarzenia)”, twierdzono pierwszeństwo struktury integralnej, od której ogólnej organizacji zależą jej poszczególne składniki. Zgodnie z podejściem systemowym każdy funkcjonujący system nabywa właściwości, które nie są nieodłączne od jego elementów, tzw. właściwości systemowe, które znikają, gdy system jest rozłożony na elementy. Z punktu widzenia nowej doktryny filozoficznej zwanej emergentnym materializmem (Margolis, 1986), świadomość postrzegana jest jako emergentna właściwość procesów mózgowych, która jest z nimi w złożonym związku.

Powstając jako emergentna właściwość systemów mózgowych, świadomość nabiera wyjątkowej zdolności do pełnienia funkcji odgórnej kontroli nad procesami neuronalnymi niższego poziomu, podporządkowując ich pracę zadaniom aktywności umysłowej i zachowania.

Z różnych laboratoriów napłynęły ważne fakty dotyczące integralności percepcji, jej nieredukowalności do doznań.

Duński psycholog E. Rubin badał interesujące zjawisko „figury i ziemi”. Postać obiektu postrzegana jest jako zamknięta całość, a tło rozciąga się z tyłu.

Idea, że ​​funkcjonuje tu ogólny wzorzec, wymagający nowego stylu myślenia psychologicznego, połączyła grupę młodych naukowców: M. Wertheimera (1880-1943), W. Koehlera (1887-1967) i K. Koffkę (1886-1941). , który stał się liderem w kierunku psychologii Gestalt. Skrytykował nie tylko starą psychologię introspekcyjną, zajmującą się poszukiwaniem początkowych elementów świadomości, ale także młody behawioryzm. W eksperymentach na zwierzętach Gestaltyści pokazali, że ignorując obrazy mentalne - Gestalty, nie da się wyjaśnić ich zachowania motorycznego.

Behawiorystyczna formuła „prób i błędów” została również skrytykowana przez Gestaltystów. Natomiast eksperymenty na małpach człekokształtnych wykazały, że są one w stanie znaleźć wyjście z sytuacji problemowej nie poprzez losowe próby, ale poprzez natychmiastowe uchwycenie związku między rzeczami. To postrzeganie związków zostało nazwane wglądem (oświeceniem). Powstaje w wyniku budowy nowego gestalt, który nie jest wynikiem uczenia się.

Praca Koehlera „Badanie inteligencji u antropoidów” wzbudziła szerokie zainteresowanie.

Badając ludzkie myślenie, psychologowie Gestalt dowiedli, że operacje umysłowe w rozwiązywaniu problemów twórczych podlegają szczególnym zasadom organizacji gestalt („grupowanie”, „centrowanie” itp.), a nie regułom logiki formalnej.

Świadomość została przedstawiona w teorii Gestalt jako integralność tworzona przez dynamikę struktur poznawczych, które są przekształcane zgodnie z prawami psychologicznymi.

K. Levin (1890-1947) rozwinął teorię bliską Gestaltyzmowi, ale w odniesieniu do motywów zachowania, a nie do obrazów mentalnych (zmysłowych i mentalnych). Nazwał to „teorią pola”.

Pojęcie „pola” zostało przez niego zapożyczone, podobnie jak inni Gegdtaliści, z fizyki i używane jako analog Gestalt. Osobowość była przedstawiana jako „system stresów”. Lewin przeprowadził wiele eksperymentów, aby zbadać dynamikę motywów. W wyniku eksperymentów wydobył zjawisko zwane efektem Zeigarnika. Jego istotą jest to, że energia motywu stworzonego przez zadanie, bez wyczerpania się (ze względu na to, że zostało przerwane), została zachowana i przekazana do jego pamięci.

Kolejnym kierunkiem było badanie poziomu szkód. Pojęcie to oznaczało stopień trudności celu, do którego dąży podmiot. Przedstawiono mu skalę zadań o różnym stopniu trudności. Po wybraniu i zrealizowaniu (lub nieukończeniu) jednego z nich zapytano go: zadanie o jakim stopniu trudności wybierze dalej? Ten wybór, po wcześniejszym sukcesie (lub porażce), ustalał poziom aspiracji. Za wybranym poziomem było wiele problemów życiowych, z którymi dana osoba boryka się na co dzień - przeżywane przez nią sukcesy lub porażki, nadzieje, oczekiwania, konflikty, roszczenia itp.

W ciągu kilkudziesięciu lat pierwsze kiełki nowej dyscypliny, która pojawiła się pod starożytną nazwą psychologii, przekształciły się w ogromną dziedzinę wiedzy naukowej. Pod względem bogactwa idei teoretycznych i metod empirycznych zajęła należne jej miejsce wśród innych wysoko rozwiniętych nauk.

Rozpad na szkoły, z których każda twierdziła, że ​​jawi się światu jako jedyna prawdziwa psychologia, stał się powodem oceny sytuacji tak niezwykłej dla nauki jak kryzys.

Prawdziwym historycznym znaczeniem tego upadku było to, że celem programu badawczego każdej ze szkół był rozwój jednego z bloków aparatu kategorycznego psychologii. Każda nauka operuje własnymi kategoriami, tj. najbardziej podstawowymi uogólnieniami myśli, których nie można wyprowadzić z innych. Pojęcie kategorii powstało w głębi filozofii (tutaj, podobnie jak w wielu innych odkryciach, pionierem był Arystoteles, który wyróżnił takie kategorie jak istota, ilość, jakość, czas itp.). Kategorie tworzą wewnętrznie połączony system. Pełni on funkcję roboczą w procesie poznawczym, dlatego można go nazwać aparatem myślenia, poprzez który odbijają się różne głębie badanej rzeczywistości, której każdy przedmiot jest postrzegany w swoich cechach ilościowych, jakościowych, czasowych i podobnych.

Wraz z nazwanymi globalnymi kategoriami filozoficznymi (i nieodłącznymi od nich) konkretna nauka operuje własnymi kategoriami. Nie podają świata jako całości, lecz obszar tematyczny „wycięty” z tego świata w celu szczegółowego zbadania jego szczególnego, niepowtarzalnego charakteru. Jednym z tych obszarów jest psychika, czyli w języku rosyjskiego naukowca N.N. Lange, psychosfera. Oczywiście jest ona również rozumiana przez myśl naukową w kategoriach ilości, jakości, czasu itp. Ale aby poznać naturę psychiki, prawa, którym ona podlega, opanować ją w praktyce, potrzebujemy specjalnego aparat kategoryczny dający wizję rzeczywistości psychicznej jako odmiennej od rzeczywistości fizycznej., biologicznej, społecznej.

WYKŁAD nr 8. Ewolucja szkół i kierunków

1. Neobehawioryzm

Analiza ścieżek rozwoju głównych szkół psychologicznych wskazuje na wspólny dla nich trend. Zmienili się w kierunku wzbogacenia swojej bazy kategorycznej o orientacje teoretyczne innych szkół.

Formuła behawioryzmu była jasna i jednoznaczna: „bodziec – reakcja”. Kwestia procesów zachodzących w ciele i jego mentalnej struktury między bodźcem a reakcją została usunięta z porządku dziennego.

Związek "bodziec - reakcja" służy, zgodnie z radykalnym behawioryzmem, jako niewzruszone wsparcie psychologii jako nauki ścisłej.

Tymczasem w gronie behawiorystów pojawili się wybitni psychologowie, którzy kwestionowali ten postulat.

Pierwszym z nich był Amerykanin Edward Tolman (1886-1959), zgodnie z którym formuła zachowania powinna składać się nie z dwóch, lecz z trzech członów, a zatem wyglądać tak: bodziec (zmienna niezależna) – zmienne pośrednie – zmienna zależna (reakcja).

Ogniwo środkowe (zmienne pośrednie) to nic innego jak chwile mentalne niedostępne bezpośredniej obserwacji: oczekiwania, postawy, wiedza.

Zgodnie z tradycją behawioralną Tolman eksperymentował na szczurach szukających wyjścia z labiryntu.

Głównym wnioskiem z tych eksperymentów było to, że opierając się na zachowaniu zwierząt, ściśle kontrolowanym przez eksperymentatora i obiektywnie przez niego obserwowanym, można wiarygodnie ustalić, że zachowanie to jest kontrolowane nie przez bodźce, które w danej chwili na nie działają, ale przez specjalne organy wewnętrzne. Zachowanie poprzedza rodzaj oczekiwań, hipotez, poznawczych (poznawczych) „map”.

Same zwierzę buduje te karty. Prowadzą go przez labirynt. Stanowisko, że obrazy mentalne służą jako regulator działania, potwierdza teoria Gestalt. Biorąc pod uwagę jej lekcje, Tolman opracował własną teorię, zwaną behawioryzmem poznawczym.

Inny wariant neobehawioryzmu dotyczył Clarka Halla (1884-1952) i jego szkoły.

Do formuły „bodziec-reakcja” wprowadził kolejne ogniwo pośrednie, a mianowicie potrzebę organizmu (pokarmową, seksualną, potrzebę snu itp.).

W obronie ortodoksyjnego behawioryzmu, odrzucając wszelkie czynniki wewnętrzne, przemawiał Burhus Skinner (1904-1990). Nazwał odruch warunkowy reakcją operantną.

Według Pawłowa, nowa reakcja została opracowana w odpowiedzi na sygnał warunkowy, gdy został wzmocniony. Według Skinnera ciało najpierw wytwarza ruch, a następnie otrzymuje (lub nie otrzymuje) wzmocnienia.

Skinner opracował wiele różnych „planów zbrojeniowych”.

Technika wywoływania „reakcji operacyjnych” była stosowana przez zwolenników Skinnera w edukacji dzieci, ich wychowaniu i leczeniu neurotyków.

Podczas II wojny światowej Skinner pracował nad projektem wykorzystania gołębi do kontrolowania ognia samolotów. Miał nadzieję, w oparciu o teorię reakcji operacyjnych, stworzyć program „wytwarzania” ludzi dla nowego społeczeństwa.

Praca Skinnera wzbogaciła wiedzę na temat ogólnych zasad rozwijania umiejętności, roli wzmocnienia, dynamiki przechodzenia od jednej formy zachowania do drugiej itd. Jednak behawioryści nie ograniczali się do zagadnień związanych z uczeniem się od zwierząt.

Odkrycie ogólnych praw konstrukcji każdego zachowania, w tym człowieka, zweryfikowanych przez naukę ścisłą – to było najważniejsze zadanie całego ruchu behawioralnego. Mając nadzieję na zapewnienie psychologii dokładności uogólnień, która nie jest gorsza od fizyki, behawioryści wierzyli, że opierając się na formule „bodziec – reakcja”, możliwe będzie wyhodowanie nowej rasy ludzi. Utopijny charakter tego planu można odnaleźć w koncepcjach takich jak Skinnera. Nawet w odniesieniu do zwierząt Skinner miał do czynienia z „pustym organizmem”, z którego nie pozostało nic poza reakcjami operacyjnymi. Przecież ani dla aktywności układu nerwowego, ani dla funkcji umysłowych w modelu Skinnera nie było miejsca. Usunięto z porządku obrad i problem rozwoju. Został on zastąpiony opisem tego, jak inni wywodzą się z jednej umiejętności. Ogromne warstwy wyższych przejawów życia, odkrywane i badane przez wiele szkół, wypadły z obszaru tematycznego psychologii.

2. Teoria rozwoju inteligencji. Empiryczna podstawa teorii

Szwajcar Jean Piaget (1896-1980) stał się twórcą najgłębszej i najbardziej wpływowej teorii rozwoju inteligencji. Przekształcił podstawowe pojęcia innych szkół: behawioryzm (zamiast pojęcia reakcji wysunął pojęcie działania), gestaltyzm (gestalt ustąpił pojęciu struktury) i Jean (przejmując od niego zasadę internalizacji) .

Piaget zbudował swoje nowe idee teoretyczne na solidnych podstawach empirycznych - na materiale rozwoju myślenia i mowy dziecka. Działa na początku lat 1920. „Mowa i myślenie dziecka”, „Osąd i wnioskowanie o dziecku” itp. Piaget, posługując się metodą konwersacji, doszedł do wniosku, że jeśli dorosły myśli towarzysko, nawet gdy jest sam ze sobą, to dziecko myśli egoistycznie, nawet gdy jest w towarzystwie innych. Ta jego mowa została nazwana egocentryczną.

Nad myślą przedszkolaka panuje zasada egocentryzmu. Koncentruje się na swojej pozycji i nie jest w stanie zająć pozycji innego („decentrować”), krytycznie patrzeć na jego osądy z zewnątrz. Te sądy rządzą się „logiką snu”, oderwaniem się od rzeczywistości.

Wnioski Piageta skrytykował Wygotski, który przedstawił własną interpretację egocentrycznej mowy dziecka. Jednocześnie wysoko cenił prace Piageta, ponieważ nie mówiły one o tym, czego brakuje dziecku w porównaniu z dorosłym, ale o tym, co ma dziecko, jaka jest jego wewnętrzna organizacja psychiczna.

Piaget zidentyfikował cztery etapy ewolucji myśli dziecięcej. Początkowo myśli dzieci zawarte są w obiektywnych działaniach (do 2 lat), następnie są uwewnętrzniane (przechodzą z zewnętrznego do wewnętrznego), stają się czynnościami wstępnymi (działaniami) umysłu (od 2 do 7 lat), na trzecim etapie (od 7 do 11 lat) operacje konkretne, na czwartym (od 11 do 15 lat) operacje formalne, gdy myśl dziecka jest w stanie budować logicznie rozsądne hipotezy, z których wnioski dedukcyjne (np. od ogółu do szczegółu) są zrobione.

Operacje nie są wykonywane w izolacji. Połączone ze sobą tworzą stabilne i jednocześnie mobilne struktury. Stabilność struktury jest możliwa tylko dzięki aktywności organizmu, intensywnej walce z siłami, które go niszczą.

Rozwój systemu działań umysłowych z jednego etapu na drugi – tak Piaget przedstawił obraz świadomości.

3. Neofreudyzm

Ten kierunek, po opanowaniu głównych schematów i orientacji ortodoksyjnej psychoanalizy, zrewidował podstawową dla niej kategorię motywacji. Decydującą rolę nadano wpływom środowiska społeczno-kulturowego i jego wartościom.

Już Adler próbował wyjaśnić nieświadome kompleksy osobowości czynnikami społecznymi. Zarysowane przez niego podejście zostało opracowane przez grupę badaczy, których zwykle łączy się pod nazwą neofreudystów. To, co Freud przypisywał biologii organizmu, tkwiące w nim instynkty, tłumaczy tę grupę wzrostem jednostki w historycznie ustaloną kulturę. Takie wnioski wyciągnięto na podstawie obszernego materiału antropologicznego zebranego z badania obyczajów i zwyczajów plemion z dala od cywilizacji zachodniej.

Za przywódcę neofreudyzmu uważa się K. Horneya (1885-1953). Doświadczywszy wpływu marksizmu, argumentowała w teorii, na której opierała się w swojej praktyce psychoanalitycznej, że wszystkie konflikty, które pojawiają się w dzieciństwie, są generowane przez relacje dziecka z rodzicami. To właśnie z powodu charakteru tej relacji rozwija się w nim podstawowe poczucie lęku, które odzwierciedla bezradność dziecka w potencjalnie wrogim świecie. Nerwica to nic innego jak reakcja na lęk. Motywacja neurotyczna przybiera trzy kierunki: ruch wobec ludzi jako potrzeba miłości, oddalanie się od ludzi jako potrzeba niezależności oraz ruch przeciwko ludziom jako potrzeba władzy (generowanie nienawiści, protestu i agresji).

Tłumacząc nerwice, ich genezę i mechanizmy rozwoju konkretnym kontekstem społecznym, neofreudyści krytykowali społeczeństwo kapitalistyczne jako źródło wyobcowania jednostki, utraty jej tożsamości, zapomnienia o jej „ja” itp.

Orientacja na czynniki społeczno-kulturowe zamiast na biologiczne zdeterminowała pojawienie się neofreudyzmu. Jednocześnie w powstaniu tego nurtu istotną rolę odegrał odwołanie się jej przywódców do marksistowskiej filozofii człowieka. Pod znakiem tej filozofii w okresie sowieckim powstały teoretyczne podstawy rosyjskiej psychologii.

4. Psychologia poznawcza. Komputery. Cybernetyka i psychologia

W połowie XX wieku. pojawiły się specjalne maszyny - komputery, konwertery mediów i informacji.

Postęp naukowy i technologiczny doprowadził do wynalezienia maszyn informacyjnych. To wtedy rozwinęła się nauka, która zaczęła rozważać wszystkie formy regulacji sygnałów z jednego punktu widzenia jako środek komunikacji i kontroli w dowolnych systemach - technicznych, organicznych, psychologicznych, społecznych.

Nazywa się to cybernetyką. Opracowała specjalne metody, które umożliwiły stworzenie na komputery wielu programów do percepcji, zapamiętywania i przetwarzania informacji oraz ich wymiany. Doprowadziło to do prawdziwej rewolucji w produkcji społecznej, zarówno materialnej, jak i duchowej.

Pojawienie się maszyn informacyjnych zdolnych do wykonywania operacji z dużą szybkością i dokładnością, które uważano za unikalną zaletę ludzkiego mózgu, miało również istotny wpływ na psychologię. Powstały dyskusje, czy praca komputera nie jest pozorem pracy ludzkiego mózgu, a tym samym jego mentalnej organizacji. Obraz komputera zmienił naukową wizję tej działalności. Rezultatem była fundamentalna zmiana w amerykańskiej psychologii.

Miażdżący cios zadał jej nowy kierunek, który powstał w połowie XX wieku pod wrażeniem rewolucji komputerowej, zwany psychologią poznawczą.

Na czele psychologii poznawczej znajduje się badanie zależności zachowania podmiotu od wewnętrznych, poznawczych problemów i struktur, przez pryzmat której postrzega on swoją przestrzeń życiową i w niej działa. Upadła idea, że ​​z zewnątrz niewidzialne procesy poznawcze nie są dostępne dla obiektywnych, stricte naukowych badań.

Rozwijane są różne teorie organizacji i transformacji wiedzy – od błyskawicznie postrzeganych i przechowywanych obrazów zmysłowych po złożoną wielopoziomową semantyczną (semantyczną) strukturę ludzkiej świadomości (Neisser).

5. Psychologia humanistyczna

Inny kierunek wyszedł pod nazwą psychologii humanistycznej. Powstał w połowie XX wieku, kiedy o ogólnym wyglądzie psychologii amerykańskiej decydowała wszechmoc dwóch kierunków: behawioryzmu i psychoanalizy.

Będąc psychologiem ogólnym, zostali również wprowadzeni w różne dziedziny praktyki, zwłaszcza psychoterapeutycznej. Wśród psychoterapeutów rozległy się donośne głosy protestu przeciwko „dwóm siłom”, które nie bez powodu oskarżano o odczłowieczenie człowieka, traktując go albo jako robota, albo jako neurotyka, którego biedne „ja” rozdzierają różne kompleksów - seksualnych, agresywnych, niższości itp. Ani jedno, ani drugie, jak twierdzili inicjatorzy powstania specjalnej psychologii humanistycznej, nie pozwala na ujawnienie pozytywnego, konstruktywnego początku integralnej osobowości człowieka, jej niezniszczalnego pragnienia twórczości i samodzielne podejmowanie decyzji, wybór własnego losu. Psychologia humanistyczna, wypowiadając się przeciwko behawioryzmowi i psychoanalizie, ogłosiła się „trzecią siłą”.

Problematyka przeżywania przez człowieka jego konkretnego doświadczenia, które nie daje się sprowadzić do ogólnych racjonalnych schematów i idei, przesunęła się w centrum zainteresowań badawczych. Chodziło o przywrócenie autentyczności osobowości, przywrócenie zgodności jej istnienia z prawdziwą naturą osobowości. Założono przy tym, że prawdziwa natura ujawnia się w sytuacji granicznej, kiedy człowiek znajduje się między istnieniem a nieistnieniem. Wolność wyboru i otwartość na przyszłość – oto znaki, którymi powinna kierować się koncepcja osobowości.

Tylko w tym przypadku pomogą człowiekowi pozbyć się poczucia „opuszczenia w świecie” i odnaleźć sens swojego istnienia.

Psychologia humanistyczna odrzuciła konformizm jako „balansujący ze środowiskiem”, adaptację do istniejącego porządku rzeczy, a determinizm jako wiarę w przyczynowość zachowania przez zewnętrzne czynniki biologiczne i społeczne.

Konformizm sprzeciwiał się niezależności i odpowiedzialności podmiotu, a determinizm – samostanowieniu. To właśnie odróżnia osobę od innych żywych istot i jest cechą, która nie jest nabyta, ale jest nieodłączna w jego biologii.

Biologia człowieka wyróżnia się oporem przed równowagą, koniecznością utrzymania stanu nierównowagi, pewnego poziomu napięcia, a nie eliminowania go poprzez reakcje adaptacyjne, jak wynika z wersji nakazów homeostazy.

Rozwój „trzeciej siły” miał podłoże społeczne. Protestował przeciwko deformacji człowieka we współczesnej kulturze Zachodu, pozbawiając go „osobowości”, narzucając ideę zachowania regulowanego bądź przez nieświadome popędy, bądź przez dobrze skoordynowaną pracę „maszyny społecznej”.

W związku z praktyką psychoterapii sformułowano nowe credo – pacjenta należy interpretować jako zdolnego do samodzielnego rozwijania własnych orientacji wartości i realizacji własnego, skonstruowanego planu życiowego.

Główne ustawienie psychoterapii, według jednego z liderów psychologii humanistycznej, amerykańskiego psychologa C. Rogersa (1902-1990), powinno koncentrować się nie na indywidualnych objawach pacjenta, ale na nim jako na wyjątkowej osobie. „Terapia skoncentrowana na kliencie” (1951) – to tytuł książki Rogersa, w której stwierdzono, że psychoterapeuta powinien komunikować się z osobą, która zwróciła się do niego nie jako pacjent, ale jako klient, który przyszedł po poradę, oraz psycholog jest wezwany do skupienia się nie na problemie przeszkadzającym klientowi, ale na nim jako na osobie.

Głównym zadaniem nie jest rozwiązanie odrębnego problemu, którym się zajmuje, ale przekształcenie jego osobowości dzięki temu, że przebudowuje swój świat fenomenalny w system potrzeb, wśród których najważniejsza jest potrzeba samo- aktualizacja.

Szereg innych koncepcji, w szczególności koncepcje A. Maslowa (1908-1970) i ​​V. Frankla, przypisuje się zwykle ruchowi zwanemu psychologią humanistyczną. Maslow opracował holistyczną dynamiczną teorię motywacji.

W swojej książce Motywacja i osobowość (1954) przekonywał, że każdy człowiek ma szczególny instynkt samorealizacji, którego najwyższym wyrazem jest szczególne doświadczenie, niczym mistyczne objawienie, ekstaza.

Nie z urazów seksualnych, ale z tłumienia tej życiowej potrzeby powstają nerwice i zaburzenia psychiczne. W związku z tym transformację wadliwej osobowości w pełnoprawną należy rozpatrywać z punktu widzenia przywrócenia i rozwoju wyższych form motywacji tkwiących w ludzkiej naturze.

W Europie Frankl, który nazwał swoją koncepcję logoterapią, jest bliski zwolennikom psychologii humanistycznej, ale w szczególnej, odmiennej od amerykańskiej wersji.

W przeciwieństwie do Maslowa Frankl wierzy, że człowiek ma wolność w stosunku do swoich potrzeb i jest w stanie „wykroczyć poza siebie” w poszukiwaniu sensu.

Nie zasada przyjemności (Freud) i nie wola mocy (Adler), ale wola sensu - taka jest prawdziwie ludzka zasada zachowania.

Wraz z utratą sensu powstają różne formy nerwicy.

Rzeczywistość jest taka, że ​​człowiek jest zmuszony nie tyle do osiągnięcia równowagi z otoczeniem, ile do ciągłego stawiania czoła wyzwaniom życia, opierania się jego trudom.

Stwarza to napięcie, z którym może sobie poradzić dzięki wolnej woli, pozwalając na nadanie sensu najbardziej beznadziejnym i krytycznym sytuacjom.

Wolność to zdolność do zmiany znaczenia sytuacji, nawet gdy „nie ma dokąd pójść”.

W przeciwieństwie do innych zwolenników psychologii humanistycznej, Frankl interpretował samorealizację nie jako cel sam w sobie, ale jako sposób na uświadomienie sobie znaczenia.

Nie jest to samorealizacja, ale samotranscendencja, dzięki której odnajdując sens życia w wyczynach, cierpieniu, miłości, dokonywaniu prawdziwych czynów związanych z otwartymi dla niej wartościami, rozwija się osobowość.

Dlatego Frankl uznał instalację polecaną przez Rogersa, Maslowa i innych psychologów do wyrażania przez osobowość jej autentycznej wewnętrznej natury motywacji (czy to niezależność od innych ludzi, czy też intensywną komunikację ze sobą) za niewystarczającą, aby człowiek zrozumiał dlaczego żyć.

Być człowiekiem to być skierowanym ku czemuś innym niż on sam, być otwartym na świat znaczeń (Logos).

Nie jest to samorealizacja, ale samotranscendencja (z łac. „transcendeys” - „wychodzenie poza”), dzięki której, odnajdując sens życia w wyczynie, cierpieniu, miłości, dokonując prawdziwych czynów związanych z wartościami otwarta na to osoba się rozwija.

Frankl opracował specjalną technikę psychoterapii (czasami nazywaną trzecią – po Freudzie i Adlerze – wiedeńską szkołą psychoanalizy), skupioną na pozbyciu się z jednostki negatywnych stanów (lęku, poczucia winy, złości itp.), które pojawiają się w konfrontacji z psychologicznie trudne dla jednostki, a nawet odczuwane przez nią jako bariera nie do pokonania.

Jeśli człowiek w takich przypadkach traci wolę sensu, powstaje w nim stan „pustki egzystencjalnej” (termin „istnienie” oznacza „istnienie”) w postaci poczucia punktu, apatii, pustki.

Frankl opracował specjalną technikę psychoterapeutyczną skoncentrowaną na pozbyciu się z jednostki negatywnych stanów (lęku, poczucia winy, złości itp.), które pojawiają się w konfrontacji z psychologicznie trudną dla jednostki, a nawet odczuwaną przez nią przeszkodą nie do pokonania.

Różne gałęzie psychologii humanistycznej rozwinęły się w celu przezwyciężenia ograniczeń teorii, które pozostawiły bez uwagi oryginalność struktury psychicznej osoby jako osoby integralnej, zdolnej do autokreacji, realizacji jej unikalnego potencjału.

WYKŁAD nr 9. Psychologia w Rosji

1. M. V. Lomonosov: materialistyczny nurt w psychologii

Pod względem wkładu w rozwój światowej myśli psychologicznej psychologia rosyjska zajmuje jedno z czołowych miejsc. Jednak psychologia rosyjska została ominięta w zagranicznej historiografii. Historiografowie zagraniczni (Boring, Flügel, Murphy i inni), a także przedstawiciele oficjalnej filozofii i psychologii przedrewolucyjnej Rosji (Radłow, Odoevsky, Vvedensky, Shpet i inni) starali się wszelkimi sposobami umniejszać rolę filozofa. i psychologiczne poglądy zaawansowanych myślicieli rosyjskich. Nie stanowi to jednak podstawy do uznania rosyjskiej psychologii za pozbawioną oryginalności i uznania jej za kopię i duplikat psychologii europejskiej.

Wiodącą rolę Rosji w historii psychologii światowej wyznaczał materialistyczny kierunek rozwoju psychologii rosyjskiej, w ramach którego położono podwaliny przyrodniczo-naukowego rozumienia natury zjawisk psychicznych i zbudowano warunki wstępne dla przejście psychologii do precyzyjnych i obiektywnych metod badawczych.

W Rosji naukowa psychologia eksperymentalna powstała na podstawie materializmu filozoficznego XIX wieku, którego największymi przedstawicielami byli A. I. Herzen i V. G. Belinsky. N. A. Dobrolyubov, N. G. Chernyshevsky. Początek tradycji materialistycznej, którą kontynuowali rosyjscy rewolucyjni demokraci XIX wieku, położono w XVIII wieku. głównie M. V. Lomonosov A. N. Radishchev. M. V. Lomonosov (1711-1765) stał się twórcą materialistycznego nurtu w psychologii. Punktem wyjścia filozofii Łomonosowa jest uznanie istnienia świata niezależnie od człowieka. Natura rozwija się według własnych praw i nie potrzebuje udziału mocy duchowej.

Człowiek, jak wszystkie żywe istoty, jest częścią natury i wyróżnia się szeregiem właściwości życiowych, którymi kieruje umysł i słowo. Te wiodące cechy człowieka różnią się od zwierząt. Ponieważ dana osoba jest uważana za część natury, charakterystyczne dla niej cechy psychiczne są właściwościami, które mają materialny początek. Procesy umysłowe są niczym innym jak kontynuacją w ludzkim ciele tego mechanicznego ruchu, który wpłynął na ciało. Wychodząc z tego, do poznania właściwości umysłowych, odpowiednie są te same metody, które są używane do badania wszystkich innych zjawisk naturalnych.

Jako przyrodnik Łomonosow wysoko cenił rolę eksperymentów w wiedzy naukowej.

Konstruując psychologiczny obraz osoby, Łomonosow odpychał się od Locke'a.

Mentalność zaczyna się od wrażeń, których przyczyną jest oddziaływanie obiektów zewnętrznych.

Łomonosow uważał, że wszystkie rodzaje wrażeń (wzrok, smak, węch, słuch, ból itp.) Zdeterminowane są obiektywnymi właściwościami źródła fizycznego.

Zamiast cech pierwotnych i wtórnych Locke'a Łomonosow wyróżnił cechy ogólne i szczególne, równie obiektywne, ale różniące się od siebie. Łomonosow kategorycznie zaprzeczył teorii idei wrodzonych.

Podstawą „wynalezienia idei” są doznania i spostrzeżenia, a mechanizmem powstawania idei są skojarzenia.

Szczególne znaczenie mają badania Łomonosowa w dziedzinie psychofizjologii, w których ustalił zależność wrażeń od stymulacji zewnętrznej, związek między narządami zmysłów a mózgiem, określił szereg specyficznych zależności percepcji w różnych warunkach, przedstawił teorię falową widzenia kolorów itp.

2. A. N. Radishchev. Człowiek jako część natury

W XVIII wieku. tradycja materialistyczna jest kontynuowana w pismach pierwotnego myśliciela i filozofa A.N. Radishcheva (1749-1802). W wieloaspektowym systemie naukowym Radishcheva problem człowieka zajmuje centralne miejsce. Człowiek jawi mu się jako najdoskonalsza część natury. To, co człowiek ma wspólnego z naturą, tkwi w materialnym początku. Jednocześnie człowiek różni się od ciał fizycznych poziomem organizacji cielesnej.

„Umysł” jest charakterystyczny tylko dla człowieka. Oprócz wspólnych cech, które łączyły człowieka ze światem zwierzęcym, Radishchev wyróżnia szereg cech, które odróżniają człowieka od zwierząt: wyprostowane chodzenie, rozwój ręki, mowa, myślenie, dłuższy okres dojrzewania, zdolność do empatii, społeczne życie.

Znaczące miejsce w poglądach psychologicznych Radishcheva zajmuje problem ontogenetycznego rozwoju zdolności umysłowych człowieka. Jego zdaniem organami funkcji umysłowych są mózg, nerwy i narządy zmysłów. Bez nich nie ma myśli ani uczuć: dlatego dusza jest możliwa tylko w obecności tych narządów. Co więcej, dusza pojawia się tylko pod warunkiem rozwiniętego mózgu, nerwów i narządów zmysłów. Rozwój zdolności umysłowych następuje wraz z fizycznym dojrzewaniem osoby.

Wskazując na szereg etapów ontogenezy umysłowej, Radishchev podkreślał rolę edukacji. Jego zdaniem edukacja nie tworzy jakościowo nowych sił psychicznych, uczy jedynie ich lepszego wykorzystania.

Psychika, według Radishcheva, ma swoje źródło w doznaniach. Radishchev sprzeciwiał się metafizycznemu postrzeganiu myślenia jako sumy wrażeń. Genetyczny związek między odczuciami a myśleniem nie implikuje tożsamości między nimi. Radishchev zauważył uogólniającą funkcję myślenia, jego względną swobodę działania niezależnie od wrażeń zmysłowych.

Opierając się na aktywnej roli myślenia i opierając się na szeregu innych faktów, dochodzi do wniosku o istnieniu szczególnej aktywnej aktywności duszy, jakby nie zależnej od ciała, ale wywierającej na nie wpływ.

Rozważania te stały się podstawą dowodu nieśmiertelności duszy.

3. Filozoficzne i psychologiczne poglądy A. I. Hercena, V. G. Belinsky'ego, N. A. Dobrolyubova

Ważnym kamieniem milowym w historii rosyjskiej psychologii były poglądy filozoficzne i psychologiczne AI Hercena.

Idee rozwinięte przez Hercena w jego książce „Listy z badań przyrody” różnią się przede wszystkim dialektyką. Herzenowi udało się ustanowić jedność filozofii i nauk szczegółowych, jedność poznania empirycznego i racjonalnego, jedność bytu i świadomości, jedność naturalnego i historycznego, jedność zmysłowego i logicznego.

Człowiek był uważany przez Hercena za część przyrody, a jego świadomość za wytwór rozwoju historycznego. Herzen widział w człowieku linię, od której zaczyna się przejście od nauk przyrodniczych do historii.

Ogólne poglądy Hercena na psychologię czynią z niej naukę, której przedmiotem powinien być związek między stroną moralną i fizyczną człowieka.

Psychologia, opierając się na fizjologii, musi od niej odejść w kierunku historii i filozofii. Świadomość, myślenie człowieka jest produktem wyższego rozwoju materii. Materialną podstawą świadomości są fizjologiczne funkcje mózgu, a obiektywną treścią świadomości jest obiektywny świat. Ogniwem łączącym myślenie i odczuwanie jest działanie praktyczne, które dla niego nie było jeszcze kryterium prawdy.

Herzen bardzo pozytywnie wypowiadał się o empirycznych, eksperymentalnych i eksperymentalnych metodach pozyskiwania wiedzy głoszonych przez Bacona.

Jednocześnie Hercen był daleki od jednostronności empiryzmu Bacona. Uważał za konieczne, aby empiryzm był przesiąknięty i poprzedzony teorią i spekulacją.

Kolejny krok naprzód w rozwoju psychologii naukowej wiąże się z imieniem VG Belinsky Oceniając osobę jako całość i jej właściwości psychiczne, przestrzegał zasady antropologicznej. Wskazując na jedność procesów umysłowych z fizjologicznymi, Belinsky uważał, że do wyjaśnienia zjawisk psychicznych wystarczy jedna podstawa fizjologiczna.

Pozwolił, aby za pomocą samej fizjologii było całkowicie możliwe „prześledzić fizyczny proces rozwoju moralnego”.

Idee N. A. Dobrolyubova (1836-1861) służyły wzmocnieniu tradycji materialistycznej w psychologii naukowej, w której z nową energią podkreślono stanowisko dotyczące zewnętrznego i wewnątrzcielesnego określania zjawisk psychicznych.

Основные мысли в области психологии изложены им в критических статьях: "Френология", "Физиологическо-психологический взгляд на начало и конец жизни", "Органическое развитие человека в связи с его умственной и нравственной деятельностью".

Rozważając różne kwestie związane z problemem człowieka, Dobrolyubov opierał się na najnowszych danych z nauk przyrodniczych. Cały otaczający świat jest w ciągłym rozwoju, w ciągłym ruchu od prostych do złożonych, od mniej doskonałych do doskonalszych. Koroną natury jest człowiek ze swoją zdolnością do bycia świadomym. Siła jest podstawową właściwością materii. Dla ludzkiego mózgu ta moc jest doznaniem. Mózg jest jedynym „źródłem wyższej aktywności życiowej” i „funkcje umysłowe są z nim bezpośrednio związane”.

Dobrolyubov kieruje tę podstawową tezę przeciwko dualizmowi. Ostrze krytyki skierowane było także przeciwko wulgarnemu materializmowi. Dobrolyubov jest szczególnie ostry w stosunku do frenologów, którzy próbowali wyjaśnić procesy umysłowe kształtem i objętością mózgu.

Tak więc zjawiska psychiczne są całkowicie oparte na aktywności narządów zmysłów, nerwów i mózgu, a jedynym sposobem ich wykrycia jest obiektywna obserwacja ich zewnętrznych manifestacji cielesnych.

Ogromne znaczenie mają przepisy Dobrolyubova dotyczące zewnętrznego określania wszystkich procesów psychicznych. Świat zewnętrzny jest obiektywną treścią świadomości. Odbija się to poprzez narządy zmysłów. Nie może być myśli bezprzedmiotowej. Uczucia i powstaną w nas również dzięki wrażeniom otrzymanym od obiektów zewnętrznych. Zanim pojawi się uczucie, obiekt tego uczucia musi najpierw zostać odzwierciedlony w mózgu jako myśl, jako świadomość tego wrażenia.

To samo dotyczy testamentu. Dobrolyubov zwrócił uwagę, że „wola jako zdolność odrębnej, oryginalnej, niezależnej od innych zdolności jest nie do przyjęcia. W większym stopniu niż odczucie zależy ona od wrażeń, jakie robi nasz mózg”.

4. N.G. Czernyszewski. Przedmiot, zadania i metoda psychologii

N. G. Chernyshevsky (1828-1889) był współpracownikiem Dobrolyubova. Jedną z zasług Czernyszewskiego jest to, że jako pierwszy z wielkich materialistów Rosji podniósł szczególną kwestię przedmiotu, zadań i metod psychologii naukowej. Uważał psychologię za jedną z dokładnych dziedzin wiedzy.

Nauki przyrodnicze odegrały wyjątkową rolę w gromadzeniu wiedzy i przechodzeniu nauk moralnych do ścisłych metod badawczych. Okoliczność, która stawia psychologię wśród nauk ścisłych, wiąże się z tym, że w sferze moralności, podobnie jak w sferze zjawisk przyrodniczych, działają pewne prawidłowości i przyczyny konieczne. Z tego wynika główne zadanie psychologii, które należy sprowadzić do wyjaśnienia przyczyn i praw przebiegu procesów psychicznych. Czernyszewski wiązał rozwój psychologii naukowej z jednej strony z poprawnym określeniem przedmiotu psychologii, z drugiej zaś z akceptacją i przejściem psychologii do ścisłych naukowych metod badawczych.

Jakie są przyczyny i owe prawidłowości psychiczne, które powinny stanowić przedmiot psychologii i jakie są szczególnymi przypadkami uniwersalnych praw natury? To zależność ludzkiej psychiki od świata zewnętrznego, od procesów fizjologicznych zachodzących w narządach ciała. Kolejną prawidłowością są pewne wzajemne oddziaływania w obrębie samych procesów psychicznych, wywołane okolicznościami zewnętrznymi. Pojawienie się wszystkich zjawisk psychicznych jest koniecznie związane z aktywnością narządów ciała. Istotą każdej czynności jest przetwarzanie obiektu zewnętrznego. Każda czynność zakłada obecność dwóch obiektów, z których jeden działa, a drugi podlega działaniu. W tym przypadku istotą aktywności umysłowej jest przetwarzanie obiektu zewnętrznego. Treścią wrażeń i idei są przedmioty świata zewnętrznego.

Czernyszewski wychodzi z ostrą krytyką subiektywnych spekulacji, w których kwestionuje się adekwatność odbicia świata zewnętrznego w odczuciach i ideach. Procesy myślowe rozwijają się na podstawie doznań.

Czernyszewski przypisał ważną rolę w zrozumieniu ludzkiej psychiki potrzebom. Z rozwojem potrzeb połączył genezę zdolności poznawczych (pamięć, wyobraźnia, myślenie). Potrzeby pierwotne to potrzeby organiczne, których stopień zaspokojenia wpływa na powstanie i poziom potrzeb moralnych i estetycznych.

Zwierzęta są obdarzone jedynie potrzebami fizycznymi, tylko determinują i kierują życiem psychicznym zwierzęcia.

Im wyższy rozwój osoby, tym większą wagę przypisują mu „prywatne aspiracje” każdego organu do niezależnego rozwoju jego sił i czerpania radości z jego działalności.

Wielkim osiągnięciem Czernyszewskiego w analizie ludzkiej psychiki jest rozróżnienie temperamentu i charakteru. Zwrócił uwagę, że temperament wynika z dziedziczności lub czynników naturalnych. Jeśli chodzi o charakter, determinują go głównie warunki życia, wychowanie i działania samej osoby. Dlatego istota osoby, jej charakter i myśli powinny być poznane poprzez jego praktyczne czyny. Czernyszewski, bardziej niż którykolwiek z rosyjskich materialistów, doszedł do zrozumienia społecznych uwarunkowań rozwoju umysłowego. Antropologiczna zasada Czernyszewskiego miała pozytywne znaczenie w tym sensie, że stanowiła przyrodniczo-naukową podstawę zjawisk psychicznych, potwierdzała ich materialne uwarunkowania.

Wyprowadzenie zjawisk psychicznych z naturalnych zasad i stworzenie dla nich fizjologicznych podstaw służyło jako pewny przewodnik i wskazówka dla przejścia psychologii do precyzyjnych, eksperymentalnych metod badawczych.

5. P. D. Yurkevich o duszy i doświadczeniu wewnętrznym

Pierwszym przeciwnikiem Czernyszewskiego był idealista filozof PD Jurkiewicz. Głównym argumentem przeciwko idei jedności organizmu była doktryna „dwóch eksperymentów”.

Jurkiewicz bronił „psychologii eksperymentalnej, zgodnie z którą zjawiska psychiczne należą do świata, pozbawione wszelkich definicji tkwiących w ciałach fizycznych i są w swej istocie rozpoznawalne tylko przez podmiot, który ich bezpośrednio doświadcza.

Słowo „doświadczenie” dało powód do stwierdzenia, że ​​psychologia korzystająca z tego wewnętrznego doświadczenia jest empiryczną dziedziną wiedzy i tym samym nabiera godności innych nauk ściśle eksperymentalnych, obcych metafizyce.

„Zasada antropologiczna” Czernyszewskiego odrzuciła ten empiryzm, stworzyła filozoficzną podstawę do twierdzenia o metodzie obiektywnej zamiast subiektywnej.

Ta sama zasada, postulując jedność natury ludzkiej we wszystkich jej przejawach, a więc mentalnych, odrzucała dotychczasową koncepcję odruchu, sięgającą czasów Kartezjusza, według której ciało było podzielone na dwie warstwy – automatyczne ruchy ciała (odruchy) i działania kontrolowane przez świadomość i wolę.

Przeciwnicy Czernyszewskiego uważali, że istnieje tylko jedna alternatywa dla tego „dwupoziomowego” modelu zachowania, a mianowicie postrzeganie tego zachowania jako czysto odruchowego. W ten sposób osoba uzyskała obraz leku nerwowo-mięśniowego. Dlatego Jurkiewicz zażądał „pozostania na ścieżce wskazanej przez Kartezjusza”.

Wracając do sporu między Czernyszewskim a Jurkiewiczem, znajdujemy się u źródeł całego późniejszego rozwoju rosyjskiej myśli psychologicznej.

Idee „zasady antropologicznej” doprowadziły do ​​powstania nowej nauki o zachowaniu. Opierał się na metodzie obiektywnej, a nie subiektywnej.

Wykorzystała odkrytą przez fizjologię deterministyczną koncepcję odruchu w celu przekształcenia go w celu wyjaśnienia procesów psychicznych na nowej podstawie, która zgodnie z testamentem zasady antropologicznej zachowała organizm jako integralność, w której ciało i duchowość są nierozłączne i nierozłączne.

6. I. V. Sechenov: akt psychiczny jest jak odruch

Опираясь на два направления русской философско-психологической мысли, Сеченов предложил свой подход к разработке коренных проблем психологии. Он не отождествлял психический акт с рефлекторным, а указывал на сходство в их строении. Это позволяло преобразовать прежние представления о психике, о ее детерминации.

Porównując psychikę z odruchem, Sieczenow przekonywał, że tak jak odruch zaczyna się od kontaktów organizmu z obiektem zewnętrznym, tak akt umysłowy ma takie kontakty jako swoje pierwsze ogniwo. Następnie, podczas odruchu, wpływ zewnętrzny przechodzi do ośrodków mózgu.

W ten sam sposób w ośrodkach rozwija się drugie ogniwo aktu psychicznego. I wreszcie trzecim ogniwem, podobnie jak w odruchu, jest aktywność mięśni.

Nowym ważnym punktem było odkrycie przez Sechenova w mózgu aparatu hamowania odruchów. To odkrycie pokazało, że organizm nie tylko odzwierciedla wpływy zewnętrzne, ale także potrafi je opóźniać, czyli nie reagować na nie. Przejawia to jego szczególną aktywność, umiejętność nie podążania za wskazówkami otoczenia, ale opierania się mu.

W odniesieniu do psychiki Sieczenow swoim odkryciem wyjaśnił zarówno proces myślenia, jak i wolę.

Osobę bojową wyróżnia umiejętność przeciwstawiania się nieakceptowalnym dla niego wpływom, niezależnie od ich siły, tłumienia niechcianych skłonności. Osiąga się to za pomocą aparatu hamulcowego. Dzięki temu aparatowi powstają również niewidzialne akty myślenia. Opóźnia ruch, a wtedy pozostają tylko pierwsze dwie trzecie całego aktu.

Nie zanikają jednak operacje motoryczne, dzięki którym organizm dokonuje analizy i syntezy odbieranych sygnałów zewnętrznych. Dzięki hamowaniu przechodzą „od zewnątrz do wewnątrz”.

Proces ten nazwano później internalizacją (przejściem z zewnątrz do wewnątrz). Człowiek nie przygotowuje swojego wewnętrznego świata psychicznego. Buduje ją swoimi aktywnymi działaniami. Dzieje się to obiektywnie. Dlatego psychologia musi działać w sposób obiektywny.

7. Rozwój psychologii eksperymentalnej

Sukces psychologii był spowodowany wprowadzeniem do niej eksperymentu. To samo dotyczy jego rozwoju w Rosji. Młodzież naukowa starała się opanować tę metodę. Eksperyment wymagał zorganizowania specjalnych laboratoriów, N. N. Lange zorganizował je na Uniwersytecie Noworosyjskim. Na Uniwersytecie Moskiewskim prace laboratoryjne prowadził A. A. Tokarsky, na Uniwersytecie Juriewskim W. W. Czyż, na Uniwersytecie w Charkowie P. I. Kowalewski, a na Uniwersytecie Kazańskim W. M. Bekhterev.

W 1893 Bekhterev przeniósł się z Kazania do Petersburga, obejmując katedrę chorób nerwowych i psychicznych w Wojskowej Akademii Medycznej. Akceptując idee Sieczenowa i koncepcję zaawansowanych filozofów rosyjskich o integralności człowieka jako istoty przyrodniczej i duchowej, szukał sposobów kompleksowego badania aktywności ludzkiego mózgu.

Sposoby osiągnięcia złożoności widział w połączeniu różnych nauk (morfologia, histologia, patologia, embriologia układu nerwowego, psychofizjologia, psychiatria itp.). Sam prowadził badania we wszystkich tych dziedzinach.

Będąc błyskotliwym organizatorem, kierował wieloma kolektywami, stworzył szereg czasopism, w których publikowano także artykuły z zakresu psychologii eksperymentalnej.

Lekarz z wykształcenia A.F. Lazursky (1874-1917) kierował laboratorium psychologicznym. Opracował charakterologię jako badanie różnic indywidualnych.

Wyjaśniając je, wyodrębnił dwie sfery: endopsychę jako wrodzone podłoże osobowości oraz egzosferę, rozumianą jako system relacji osobowości z otaczającym światem. Na tej podstawie zbudował system klasyfikacji jednostek. Niezadowolenie z laboratoryjnych metod eksperymentalnych skłoniło go do wymyślenia planu opracowania naturalnego eksperymentu jako metody, w której celowa ingerencja w ludzkie zachowanie łączy się z naturalnym i stosunkowo prostym środowiskiem doświadczania.

Dzięki temu możliwe staje się badanie nie poszczególnych funkcji, ale osobowości jako całości.

Instytut Psychologii Eksperymentalnej, założony w Moskwie przez Chelpanova, stał się głównym ośrodkiem rozwoju problemów psychologii eksperymentalnej.

Zbudowano placówkę naukowo-dydaktyczną, która nie miała sobie równych pod względem warunków pracy i wyposażenia w innych krajach.

Chelpanov włożył wiele wysiłku w nauczanie metod eksperymentalnych przyszłych badaczy w dziedzinie psychologii. Pozytywną stroną działalności instytutu była wysoka kultura eksperymentalna badań prowadzonych pod kierunkiem Chelpanova.

Organizując eksperyment, Chelpanov nadal bronił jako jedynego dopuszczalnego rodzaju eksperymentu w psychologii, który zajmuje się dowodami obserwacji badanego własnych stanów świadomości.

Decydującą różnicę między psychologią a innymi naukami upatrywano w jej subiektywnej metodzie.

Ważną różnicą między doktryną, która rozwinęła się w Rosji, było stwierdzenie zasady aktywnego zachowania. Zainteresowanie pytaniem, jak, nie odchodząc od deterministycznej interpretacji człowieka, wytłumaczyć jego zdolność do zajmowania aktywnej pozycji w świecie, a nie tylko uzależnienia od bodźców zewnętrznych, ostro nasiliło się zainteresowanie.

Pojawia się idea, że ​​selektywny charakter reakcji na wpływy zewnętrzne, skoncentruj się na nim, opiera się nie na niematerialnej sile woli, ale na specjalnych właściwościach ośrodkowego układu nerwowego, dostępnych, podobnie jak wszystkie inne jego właściwości, do obiektywnej wiedzy i analizy eksperymentalnej.

Trzech wybitnych rosyjskich badaczy, Pawłow, Bekhterev i Ukhtomsky niezależnie wpadli na podobne pomysły dotyczące aktywnej instalacji organizmu w stosunku do środowiska. Zajmowali się neurofizjologią i wyszli z koncepcji odruchowej, ale wzbogacili ją o ważne idee. W funkcjach układu nerwowego zidentyfikowano specjalny odruch. Bekhterev nazwał to odruchem koncentracji. Pawłow nazwał to odruchem orientacyjnym, korygującym.

Ten nowo wyróżniony typ odruchów różnił się od warunkowych tym, że będąc odpowiedzią na bodźce zewnętrzne, w postaci złożonej reakcji mięśniowej organizmu, zapewniał koncentrację organizmu na przedmiocie i jego lepszą percepcję.

8. Refleksologia

Pod wpływem prac I. P. Pavlova (1859-1936) i V. M. Bekhtereva (1857-1927) powstało całkowicie nowe podejście do tematu psychologii. Psychologia eksperymentalna powstała z badania narządów zmysłów. Dlatego w tamtych czasach uważała za swój przedmiot wytwory działania tych narządów - doznania.

Pawłow i Bekhterev zwrócili się do wyższych ośrodków nerwowych mózgu. Zamiast izolowanej świadomości wyznawali nowy cel, a mianowicie holistyczne zachowanie. Od tej pory zamiast odczuwania, pierwotnym pojęciem stał się odruch, kierunek ten stał się znany pod nazwą refleksologia.

Pawłow opublikował swój program w 1903 roku, nazywając go „Psychologia eksperymentalna i psychopatologia zwierząt”. Aby zrozumieć rewolucyjne znaczenie doktryny zachowania Pawłowa, należy pamiętać, że nazwał ją doktryną wyższej aktywności nerwowej. Nie chodziło o zastąpienie jednych słów innymi, ale o radykalne przekształcenie całego systemu kategorii, w których wyjaśniano tę działalność.

Podczas gdy wcześniej odruch oznaczał sztywno utrwaloną, stereotypową reakcję, Pawłow wprowadził do tej koncepcji zasadę umowności. Stąd jego główne określenie - "odruch warunkowy". Oznaczało to, że organizm przyswaja i zmienia program swojego działania w zależności od warunków – zewnętrznych i wewnętrznych.

Doświadczenie Pawłowa w modelowaniu polegało na opracowaniu reakcji gruczołu ślinowego psa na dźwięk, światło itp. Korzystając z tego genialnie prostego modelu, Pawłow odkrył prawa wyższej aktywności nerwowej. Za każdym prostym eksperymentem kryła się gęsta sieć pojęć wypracowanych przez szkołę Pawłowa (o sygnale, związku czasowego, wzmacnianiu, hamowaniu, różnicowaniu, kontroli itp.), która umożliwiała przyczynowe wyjaśnianie, przewidywanie i modyfikowanie zachowania.

Pomysły podobne do Pawłowa zostały rozwinięte w książce „Psychologia obiektywna” (1907) Bekhtereva, który nadał odruchom warunkowym inną nazwę: kombinacyjną.

Między poglądami obu naukowców istniały różnice, ale obaj stymulowali psychologów do radykalnej restrukturyzacji ich poglądów na temat psychologii.

9. P. P. Blonsky - psychologia rozwoju dziecka

Blonsky rozważał zachowanie z punktu widzenia jego rozwoju jako szczególny proces historyczny, który zależy od wpływów społecznych w danej osobie („Eseje o psychologii naukowej” (1921)). Szczególną wagę przywiązywał do praktycznej orientacji psychologii, która pozwala „politykowi, sędziemu, moraliście” działać skutecznie. Opracowując porównawcze podejście genetyczne do psychiki, Blonsky przeanalizował jej ewolucję, którą zinterpretowano jako ciąg okresów o charakterystycznych cechach, a różnicę między okresami uwzględniono ze względu na zmiany w dużym zespole czynników związanych z biologią organizmu , jego chemia, stosunek między korą a ośrodkami podkorowymi. Najważniejszym dziełem psychologicznym Blonsky'ego jest jego praca Pamięć i myślenie (1935). Trzymając się podejścia genetycznego, wyróżnia różne typy pamięci, które zastąpiły się nawzajem jako dominujące w różnych okresach wieku. W ontogenezie przydziela pamięć ruchową, którą zastępuje afektywna, ta ostatnia – pamięć figuratywna, a na najwyższym poziomie rozwoju – logiczna. Mowa ludzka wprowadza nową zasadę rozwoju pamięci. Powstaje pamięć werbalna.

Jego praca skłoniła do podkreślenia roli uczenia się w rozwoju umysłowym dzieci w wieku szkolnym.

Badania Blonsky'ego charakteryzują się podejściem do korelacji rozwoju umysłowego dziecka z rozwojem innych aspektów jego ciała i osobowości. Szczególną wagę przywiązywał do pracy jako czynnika kształtującego pozytywne cechy osobiste.

Szczególną uwagę zwrócono na problem edukacji seksualnej młodzieży. Prace Blonsky'ego odegrały ważną rolę w naukowym wyjaśnianiu zarówno procesów intelektualnych, jak i emocjonalnych, interpretowanych w kontekście jedności rozwiązywania problemów psychologicznych i pedagogicznych z naciskiem na pielęgnowanie miłości do pracy.

10. Jedność świadomości i działania

Badania M. Ya Basova (1892-1931) były zwykle przypisywane specjalnej nauce - pedologii.

Oznaczało to kompleksowe badanie dziecka, obejmujące wszystkie aspekty jego rozwoju - nie tylko psychologiczne, ale także antropologiczne, genetyczne, fizjologiczne itp.

Przed Basowem poglądy na temat psychologii ostro przeciwstawiali się sobie zwolennicy od dawna uznawanego przekonania, że ​​przedmiotem tym jest świadomość, oraz zwolennicy nowego przekonania, którzy wierzyli, że jest to zachowanie. Po Basowie obraz się zmienił. Uważał, że konieczne jest przeniesienie się na zupełnie nowy samolot. Wznieść się ponad to, czego podmiot jest świadomy i ponad to, co przejawia się w jego zewnętrznych działaniach, nie łączyć mechanicznie jednego z drugim, ale włączać je w jakościowo nową strukturę. Nazwał to działaniem.

Zwolennicy strukturalizmu uważali, że na strukturę mentalną składają się elementy świadomości, gestaltyzm – z dynamiki form mentalnych (gestaltów), funkcjonalizm – z interakcji funkcji (percepcja, pamięć, wola itp.), behawioryzm – z bodźców i reakcje, refleksologia - od odruchów. Z kolei Basow zasugerował, aby działalność traktować jako szczególną strukturę, składającą się z odrębnych aktów i mechanizmów, których powiązania reguluje zadanie.

Struktura może być stabilna, stabilna. Ale za każdym razem można go też tworzyć od nowa. W każdym razie działanie jest subiektywne. Za wszystkimi jej aktami i mechanizmami stoi podmiot „człowiek jako aktor w środowisku”.

Praca jest szczególną formą interakcji jej uczestników ze sobą iz naturą. Różni się jakościowo od zachowania zwierząt. Jej głównym regulatorem jest cel, któremu podporządkowane jest zarówno ciało, jak i dusza podmiotów procesu pracy.

Basow, kierujący działem pedagogicznym Leningradzkiego Instytutu Pedagogicznego. Herzen zaprosił Rubinsteina na Wydział Psychologii, gdzie napisał swoją główną pracę „Podstawy psychologii ogólnej” (1940). Motywem przewodnim pracy była zasada „jedności świadomości i działania”.

Idea, że ​​komunikowanie się człowieka ze światem nie jest bezpośrednie i bezpośrednie, ale dokonuje się tylko poprzez jego rzeczywiste działania z przedmiotami tego świata, zmieniła cały system dotychczasowych poglądów na świadomość. Jej zależność od działań obiektywnych, a nie samych obiektów zewnętrznych, staje się najważniejszym problemem w psychologii.

Świadomość, wyznaczanie celów, projektuje aktywność podmiotu i odzwierciedla rzeczywistość w obrazach zmysłowych i mentalnych. Założono, że natura świadomości ma początkowo charakter społeczny, ze względu na relacje społeczne.

Ponieważ relacje te zmieniają się z epoki na epokę, świadomość jest również produktem zmiennym historycznie.

Stanowisko, że wszystko, co dzieje się w sferze psychicznej człowieka, jest zakorzenione w jego działalności, wypracował również A. N. Leontiev (1903-1979).

Początkowo podążał za linią nakreśloną przez Wygotskiego. Ale potem, wysoko ceniąc idee Basowa o „morfologii” działania, zaproponował własny schemat jej organizacji i transformacji na różnych poziomach: w ewolucji świata zwierzęcego, w historii społeczeństwa ludzkiego, a także w indywidualnym rozwoju osoba - „Problemy rozwoju psychiki” (1959).

Aktywność to szczególna integralność. Zawiera różne elementy: motywy, cele, działania. Nie można ich rozpatrywać oddzielnie. Tworzą system.

Odwołanie się do aktywności jako formy istnienia tkwiącej w człowieku pozwala na włączenie w szeroki kontekst społeczny badania głównych kategorii psychologicznych (obraz, działanie, motyw, postawa, osobowość), które tworzą wewnętrznie powiązany system.

Autor: Luchinin A.S.

Polecamy ciekawe artykuły Sekcja Notatki z wykładów, ściągawki:

▪ Bankowość. Notatki do wykładów

▪ Teoria organizacji. Notatki do wykładów

▪ Informatyka. Notatki do wykładów

Zobacz inne artykuły Sekcja Notatki z wykładów, ściągawki.

Czytaj i pisz przydatne komentarze do tego artykułu.

<< Wstecz

Najnowsze wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika:

Otwarto najwyższe obserwatorium astronomiczne na świecie 04.05.2024

Odkrywanie kosmosu i jego tajemnic to zadanie, które przyciąga uwagę astronomów z całego świata. Na świeżym powietrzu wysokich gór, z dala od miejskiego zanieczyszczenia światłem, gwiazdy i planety z większą wyrazistością odkrywają swoje tajemnice. Nowa karta w historii astronomii otwiera się wraz z otwarciem najwyższego na świecie obserwatorium astronomicznego - Obserwatorium Atacama na Uniwersytecie Tokijskim. Obserwatorium Atacama, położone na wysokości 5640 metrów nad poziomem morza, otwiera przed astronomami nowe możliwości w badaniu kosmosu. Miejsce to stało się najwyżej położonym miejscem dla teleskopu naziemnego, zapewniając badaczom unikalne narzędzie do badania fal podczerwonych we Wszechświecie. Chociaż lokalizacja na dużej wysokości zapewnia czystsze niebo i mniej zakłóceń ze strony atmosfery, budowa obserwatorium na wysokiej górze stwarza ogromne trudności i wyzwania. Jednak pomimo trudności nowe obserwatorium otwiera przed astronomami szerokie perspektywy badawcze. ... >>

Sterowanie obiektami za pomocą prądów powietrza 04.05.2024

Rozwój robotyki wciąż otwiera przed nami nowe perspektywy w zakresie automatyzacji i sterowania różnymi obiektami. Niedawno fińscy naukowcy zaprezentowali innowacyjne podejście do sterowania robotami humanoidalnymi za pomocą prądów powietrza. Metoda ta może zrewolucjonizować sposób manipulowania obiektami i otworzyć nowe horyzonty w dziedzinie robotyki. Pomysł sterowania obiektami za pomocą prądów powietrza nie jest nowy, jednak do niedawna realizacja takich koncepcji pozostawała wyzwaniem. Fińscy badacze opracowali innowacyjną metodę, która pozwala robotom manipulować obiektami za pomocą specjalnych strumieni powietrza, takich jak „palce powietrzne”. Algorytm kontroli przepływu powietrza, opracowany przez zespół specjalistów, opiera się na dokładnym badaniu ruchu obiektów w strumieniu powietrza. System sterowania strumieniem powietrza, realizowany za pomocą specjalnych silników, pozwala kierować obiektami bez uciekania się do siły fizycznej ... >>

Psy rasowe chorują nie częściej niż psy rasowe 03.05.2024

Dbanie o zdrowie naszych pupili to ważny aspekt życia każdego właściciela psa. Powszechnie uważa się jednak, że psy rasowe są bardziej podatne na choroby w porównaniu do psów mieszanych. Nowe badania prowadzone przez naukowców z Texas School of Veterinary Medicine and Biomedical Sciences rzucają nową perspektywę na to pytanie. Badanie przeprowadzone w ramach projektu Dog Aging Project (DAP) na ponad 27 000 psów do towarzystwa wykazało, że psy rasowe i mieszane były na ogół jednakowo narażone na różne choroby. Chociaż niektóre rasy mogą być bardziej podatne na pewne choroby, ogólny wskaźnik rozpoznań jest praktycznie taki sam w obu grupach. Główny lekarz weterynarii projektu Dog Aging Project, dr Keith Creevy, zauważa, że ​​istnieje kilka dobrze znanych chorób, które występują częściej u niektórych ras psów, co potwierdza pogląd, że psy rasowe są bardziej podatne na choroby. ... >>

Przypadkowe wiadomości z Archiwum Tunel jest zamknięty przez ogromny korek 24.07.2012 Jeśli woda gruntowa przedostała się do tunelu na autostradzie lub w metrze, jeśli rozlały się tam niebezpieczne substancje lub wybuchł pożar, konieczne może być odcięcie niebezpiecznego obszaru poprzez jego uszczelnienie. W USA w takich przypadkach zaproponowano gigantyczną nadmuchiwaną rurę o długości dziesięciu metrów i średnicy pięciu metrów. Można go przechowywać we wnęce w ścianie tunelu, w ciągu kilku minut nadmuchać powietrzem lub napełnić wodą i szczelnie zamyka otwór tunelu. Korek wykonany z wielowarstwowej tkaniny syntetycznej jest znacznie tańszy niż uszczelnione drzwi przesuwne, które zwykle są dostarczane w tunelach.

Inne ciekawe wiadomości:

▪ Znaleziono optymalną odległość między rzędami ziemniaków

▪ Największy na świecie telewizor LCD

▪ Pancerz wodny do samochodów

▪ Teslaforeza w nanoskali

▪ Świecące odciski palców

Wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika

Ciekawe materiały z bezpłatnej biblioteki technicznej:

▪ sekcja serwisu Baterie, ładowarki. Wybór artykułów

▪ artykuł Nie zostawiaj kamienia na kamieniu. Popularne wyrażenie

▪ artykuł Czy struś ma głos? Szczegółowa odpowiedź

▪ artykuł Ogród pikantny. Legendy, uprawa, metody aplikacji

▪ artykuł Wskaźnikowy woltomierz samochodowy z rozszerzoną skalą 10 ... 15 woltów. Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki

▪ artykuł Oświetlenie kolorowo-muzyczne. Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki

Zostaw swój komentarz do tego artykułu:

Wszystkie języki tej strony

Arabic	Hebrew	Polish
Bengali	Hindi	Portuguese
Chinese	Italian	Spanish
English	Japanese	Turkish
French	Korean	Ukrainian
German	Malay	Vietnamese

Strona główna | biblioteka | Artykuły | Mapa stony | Recenzje witryn

www.diagram.com.ua
2000-2024