Bezpłatna biblioteka techniczna

Historia i teoria religii. Notatki z wykładu: krótko, najważniejsze

Katalog / Notatki z wykładów, ściągawki

Komentarze do artykułu

Spis treści

1. Religia jako forma świadomości społecznej (Religia w strukturze świadomości społecznej. Historia religii jako dziedzina religioznawstwa)
2. Podstawowe pojęcia wyjaśniające istotę i genezę religii (Pojęcie obiektywno-idealistyczne. Pojęcie subiektywno-idealistyczne. Naturalistyczna (biologizująca) koncepcja religii. Ateistyczna koncepcja religii
3. Ezoteryczna koncepcja pochodzenia wyższej wiedzy (Ezoteryczne i egzoteryczne składniki wiedzy duchowej. Główne etapy historii ezoteryki. Tradycje ezoteryczne Wschodu i Zachodu. Ezoteryka i religia. Wiedza naukowa. Wiedza nadzmysłowa. Wiedza wyższa. Tradycjonalizm)
4. Świadomość mitologiczno-religijna (Różnorodność form wiedzy mitologicznej i religijnej (obrazy, logika i irracjonalizm, mistycyzm). Treść mitologicznego i religijnego obrazu świata. Świadomość mitologiczna i religijna. Różnica między mitologią a folklorem. „Premity”: archetypowe przedjęzykowe struktury świadomości Mitologiczne i artystyczne (estetyczne) zapoczątkowane w folklorze)
5. Pierwotne formy wierzeń religijnych i ich rola w kształtowaniu się grup etnicznych i państw (Główne formy światopoglądu mitologicznego i religijnego: powszechny kult Bogini Matki, animizm, totemizm, fetyszyzm, szamanizm, politeizm, monoteizm. „Księga Belesa” - „Pismo Święte” Słowian. Religie ponadetniczne Języki prorockie i apostolskie Pochodzenie etniczne i przynależność religijna Charakterystyka wyznaniowa w samoidentyfikacji państw)
6. Starożytna mitologia grecka (Mitologia Homera. Orfizm. Hezjod. Ferecydes i Epimenides
7. starożytna chińska mitologia (Deifikacja natury. Kult przodków. Klasyczne księgi chińskiej edukacji. Zasady Yin-Yang)
8. Konfucjanizm (Konfucjusz. Mencjusz. Xunzi)
9. Taoizm (Lao Tzu. „Tao Te Ching”. Główne zadanie życiowe człowieka. Zhuang Tzu. „Le Tzu”)
10. religia wedyjska (Literatura wedyjska. Religia Wed. Kult wedyjski)
11. Dżinizm i buddyzm (Warunki powstania nowych religii w Indiach. Dżinizm. Buddyzm)
12. Zoroastrianizm (Avesta jest świętą księgą zaratusztrianizmu. Zoroastrianizm jest prekursorem monoteizmu)
13. Judaizm (Judaizm jako religia światowa. Kanon żydowski. Tendencje apofatyczne w Talmudzie. Kultura komentarzowa judaizmu. Żydowska filozofia religijna)
14. Chrześcijaństwo (Struktura Objawienia w Piśmie Świętym chrześcijan. Kanonizacja tekstów chrześcijańskich. Święci Ojcowie Kościoła i patrystyka. Pismo Święte czyli Tradycja. Chrześcijańska myśl teologiczna i teologia dogmatyczna. Co powinien wiedzieć każdy chrześcijanin. Cykl czytań w kościele chrześcijańskim . Mszał, Typikon, Menaion, Brewiarz. „Kazanie na Górze” i homilie wczesnochrześcijańskie. Losy elokwencji kościelnej. Egzegeza chrześcijańska i hermeneutyka. Ewangelie wyjaśniające i psalmy. Losy prawa kanonicznego w chrześcijaństwie. Dogmat o Trójcy Świętej i „herezję ariańską”)
15. Islam (Koran: niestworzona Księga zesłana z Nieba. Koran jest „wypełnionym proroctwem”. „Kolekcjoner Koranu” Osman (856). „Sunna” Proroka Mahometa i hadisy. „Duchowa zbroja” teologii islamskiej. Jak Islam jest akceptowany Kanon modlitewny islamu „Arabski kodeks prawa”, Koran i hadisy. Arabska filozofia religijna)
16. Eschatologia religijna (Pojęcie eschatologii. Królestwo Antychrysta. Drugie przyjście Chrystusa i Sąd Ostateczny)
17. Mistycyzm religijny (Mistyczne wyjście poza słowo: „ciemność, która jest ponad umysłem”. Kabała jest „duszą duszy Prawa” Izraela. Sufizm jest mistycyzmem islamskim. Hezychazm w Bizancjum i wśród prawosławnych Słowian)
18. Kanon religijny (Prawidłowość tekstu i poprawność korpusu tekstów Apokalipsy, oś religijna Pisma Świętego. Kodyfikacja Pisma Świętego. Zasada ipse dixit (sam to powiedział). Czy w konfucjanizmie, taoizmie istnieje kanon religijny? i buddyzm.Ogólna typologia gatunków ksiąg w religiach Pisma Świętego)
19. Współczesny kryzys duchowy i sposoby jego przezwyciężenia (Dominacja oficjalnego ateizmu w Rosji Sowieckiej. Wolność duchowa wewnętrzna i zewnętrzna. Współczesny kryzys cywilizacyjny. Poszukiwanie sposobów przezwyciężenia kryzysu współczesnej cywilizacji)

WYKŁAD 1. Religia jako forma świadomości społecznej

1. Religia w strukturze świadomości społecznej

Religia (z łac. religio – pobożność, pobożność, sanktuarium, przedmiot kultu) – jest to światopogląd i postawa, a także odpowiednie zachowanie i konkretne działania (kult), które opierają się na wierze w istnienie jednego lub więcej bogów i świat nadprzyrodzony.

Religia z punktu widzenia filozofii (dokładniej ontologii, której przedmiotem są „najpowszechniejsze istoty i kategorie bytu”), odnosi się do kategorii kultury duchowej ludzkości. Jest to forma świadomości społecznej (wraz ze świadomością zwyczajną, czyli masową, językiem, moralnością i prawem, sztuką, nauką, filozofią, ideologią), czyli odbiciem świata w świadomości ludzkości.

Jeśli język jest uniwersalną skorupą świadomości społecznej, to religia, a dokładniej mitologiczna i religijna świadomość ludzkości, jest wspólnym źródłem najgłębszych i najbardziej żywotnych znaczeń świadomości społecznej. Cała treść kultury ludzkiej rozwinęła się ze świadomości mitologiczno-religijnej, stopniowo nabywając semiotycznie różne formy świadomości społecznej (takie jak świadomość zwyczajna, sztuka, etyka, prawo, filozofia, nauka).

Język i religia: dwie semiotyki, dwa obrazy świata, dwa zakorzenione w podświadomości pierwiastki w ludzkiej duszy, dwa najgłębsze, najbardziej odmienne i wzajemnie powiązane początki w ludzkiej kulturze.

Najistotniejsze cechy treści religii można scharakteryzować w kategoriach semiotycznych. Termin semiotyka (z greckiego semeion - znak, znak) jest używany w dwóch głównych znaczeniach:

1) system znakowy (semiotyczny);

2) nauka o znakach i systemach znakowych, obejmująca zarówno systemy komunikacji w świecie zwierząt, jak i różne semiotyki naturalne i sztuczne stosowane w społeczeństwie ludzkim, np. języki etniczne (naturalne), mimika, gesty; rytuał i etykieta; muzyka, taniec, kino i inne sztuki; symbole specjalne w matematyce, fizyce, chemii, szachach, na mapach geograficznych; język („zasady” konstrukcji i czytania) rysunków i diagramów; algorytmiczne języki programowania; herby, flagi, znaki identyfikacyjne statków, insygnia wojskowych i innych osób w mundurach; znaki drogowe, sygnalizacja morska itp.

Semiotyka pozwala dostrzec w religii sposób komunikowania się, czyli system komunikacyjny, który ma własną treść i własne możliwości przekazywania, komunikowania tej treści.

W różnych, wewnętrznie złożonych i barwnych przedmiotach, o wielu różnorodnych cechach, właściwościach, cechach, semiotyka pozwala wyróżnić to, co główne i istotne.

Wartość poznawcza podejścia semiotycznego jest następująca:

1) uwzględnienie istotnego aspektu funkcjonalnego odpowiednich obiektów – ich przeznaczenia komunikacyjnego;

2) w każdym przedmiocie semiotycznym rozróżnia się płaszczyznę treści i płaszczyznę wypowiedzi;

3) w każdym systemie semiotycznym wyróżnia się dwa poziomy ontologiczne:

a) zbiór możliwości semantycznych;

b) realizacja możliwości w określonych aktach komunikacyjnych.

W procesach komunikacji te dość ogólne możliwości semantyczne, które składają się na treść odpowiadającej im semiotyki, są konkretyzowane, tj. wzbogacane o indywidualne znaczenia związane z określonym aktem komunikacyjnym (z psychologią i relacjami uczestników, ich rzeczywistymi celami i innymi uwarunkowaniami). komunikacji).

Semiotyczne podejście do fenomenu religii jest coraz częściej dostrzegane nie tylko w historycznych wyjaśnieniach poszczególnych rytuałów, formuł słownych czy obrazów, ale także w samej teorii religii. Tak więc amerykański socjolog Robert Bella definiuje religię jako szczególny system komunikacji – „symboliczny model kształtujący ludzkie doświadczenie – zarówno poznawcze, jak i emocjonalne” w rozwiązywaniu najważniejszych problemów bytu.

2. Historia religii jako dział religioznawstwa”

Religia jest przedmiotem szczególnej nauki - religioznawstwa.

Religioznawstwo to nauka badająca religie.

W religioznawstwie można wyróżnić dwa główne działy – teoretyczny i historyczny.

Teoretyczne studia religijne obejmuje filozoficzne, socjologiczne i psychologiczne problemy nauki o religii. Odsłania w religii to, co ogólne, istotne, konieczne i odrzuca jednostkowe, przypadkowe, historycznie specyficzne.

Religioznawstwo historyczne to historia religii. Historia religii zajmuje się badaniem historii powstawania i ewolucji poszczególnych religii w całej różnorodności ich cech, w ich kolejności chronologicznej.

WYKŁAD nr 2. Podstawowe pojęcia wyjaśniające istotę i genezę religii

1. Koncepcja obiektywno-idealistyczna

Pojęcie obiektywno-idealistyczne w takiej czy innej formie jest filozoficzną podstawą każdej teologii. Dlatego to ona dominuje w literaturze teologicznej i religijno-filozoficznej.

Założeniem wyjściowym tej koncepcji przy wyjaśnianiu religii jest uznanie jej nadprzyrodzonego źródła: Boga, Absolutu, w ogóle transcendentalnego. Na przykład słynny rosyjski teolog prawosławny, autor fundamentalnej „Historii filozofii rosyjskiej” W. Zenkowski, interpretując istotę religii, wychodzi z obecności „nieracjonalnych zasad wiedzy”, które nazywa „ aksjomaty.” Jednym z tych aksjomatów jest „aksjomat uciekania się wszystkich aktów ducha do sfery absolutnej”. Z jego punktu widzenia „poza sferą przejawów życia religijnego” istnieje coś Wyższego, co budzi w całej ludzkości, już na najniższych poziomach kultury, pragnienie życia religijnego, które początkowo może być skąpe, prymitywne, ale niemniej jednak będzie, gdyż człowiek zawsze szuka, jak mówi F. Dostojewski, „czegoś, przed czym można się pokłonić”.

W tym samym duchu pisze współczesny filozof amerykański. Walter Stace: "Religia to głód duszy niemożliwego, nieosiągalnego, niepoznawalnego... Religia szuka nieskończonego. A nieskończone z samej swojej definicji jest niemożliwe i nieosiągalne." Zatem przedstawiciele koncepcji obiektywno-idealistycznej istotę religii wyprowadzają z obecności w świecie pozaprzyrodzonej Zasady Najwyższej (Absolutu, Boga itp.). Człowiek jako „stworzony na obraz i podobieństwo Boga” jest ich zdaniem początkowo obdarzony nieodpartym pragnieniem zjednoczenia się z Absolutem. Stąd pojawienie się religii, która rozwija się równolegle z duchowym rozwojem ludzkości, od form najbardziej prymitywnych do jej nowoczesnych.

Postulacja nadprzyrodzonego źródła religii sprowadza pytanie o istnienie i istotę religii do pytania o istnienie i istotę Boga.

W teologii chrześcijańskiej i filozofii religijnej istnieją dwie tendencje w uzasadnianiu istnienia Boga: racjonalistyczna i irracjonalistyczna.

Teologowie tomistyczni (zwolennicy doktryny) Tomasz z Akwinu, którzy stanowią zdecydowaną większość wśród przedstawicieli katolicyzmu), a większość filozofów religijnych opowiada się za posługiwaniem się rozumem ludzkim w uzasadnianiu istnienia Boga. Tomiści odwołują się do nauczania Tomasza z Akwinu o obecności w chrześcijańskim objawieniu dwojakiego rodzaju prawd: dostępnych rozumowi i nadzrozumnych, czyli wykraczających poza granice ludzkich możliwości poznawczych, choć im nie zaprzeczających: są one „nadrozumne ”, ale nie „przeciwrozsądne”. Prawdy dostępne umysłowi pojmuje się w procesie studiowania obiektywnego świata. Prawdy „nadracjonalne” można zrozumieć dzięki Boskiemu objawieniu z pomocą kościoła.

Teza o istnieniu Boga, zdaniem tomistów, odnosi się do prawd pojmowanych przez rozum. Wierzą, że istnienie Boga można udowodnić, badając obiektywną rzeczywistość stworzoną przez Boga. Stąd w tomizmie działem szczególnym jest teologia naturalna, której zadaniem jest uzasadnienie istnienia Boga na podstawie badania stworzonej przez Niego przyrody.

Błąd antropologii humanistycznej. Błąd humanizmu nie polegał bynajmniej na tym, że afirmował najwyższą wartość człowieka i jego twórcze powołanie, ale na tym, że skłaniał się on do samowystarczalności człowieka i dlatego miał o nim zbyt niskie mniemanie, uważając go za istota wyłącznie naturalna i nie widziała w nim istoty duchowej. Chrystus nauczał o człowieku jako o obrazie i podobieństwie Boga.

Racjonalne dowody na istnienie Boga są nadal szeroko wykorzystywane przez teologów chrześcijańskich i hierarchów kościelnych (głównie przez katolików). Tak więc papież Pius XII w swoim przemówieniu z 1951 r. „Dowody na istnienie Boga w świetle współczesnej nauki” starał się wzbogacić te dowody, opierając się na osiągnięciach nowoczesnej myśli naukowej.

Irracjonalne uzasadnienie istnienia Boga jest ważnym nurtem we współczesnej teologii i filozofii religijnej. Tendencja ta jest szczególnie silnie reprezentowana przez protestancką „nieortodoksyjną” szkołę zwaną „teologią dialektyczną” lub „teologią kryzysu”. Najwybitniejszym przedstawicielem tego kierunku był: Carla Barta. W W swoich teologicznych konstrukcjach Karl Barth wychodzi z tego, że istnienia Boga nie można odkryć za pomocą rozumu opartego na badaniu otaczającego świata. Krytykując tomizm z irracjonalistycznego punktu widzenia, Barth zaprzeczył możliwości „objawienia naturalnego”, to znaczy objawienia się Boga w naturze i społeczeństwie. W związku z tym negował możliwość teologii i filozofii chrześcijańskiej. W swoim głównym dziele „Dogmatyka Kościoła” pisał o tym: „Filozofia chrześcijańska nigdy nie istniała; jeśli była filozofią, to nie była chrześcijańska; jeśli była chrześcijańska, to nie była filozofią”. W przeciwieństwie do irracjonalizmu Barthes postulował ślepą wiarę. Inni przedstawiciele protestanckiej heterodoksji również odrzucają racjonalne uzasadnienie istnienia Boga i podkreślają daremność ludzkich wysiłków w zrozumieniu boskiej tajemnicy.

Podobne irracjonalne tendencje można odnaleźć we współczesnym prawosławiu. Przytoczmy kilka najbardziej charakterystycznych wypowiedzi na ten temat z „Dziennika Patriarchatu Moskiewskiego”: „Wiara nie sprawdza się, ale pokazuje... Sama wiara jest wewnętrznym aktem psychologicznym, a nie formułą... argumentacja wiary jest czymś zewnętrznym, od czego sama wiara nie jest zależna.”

Próby irracjonalnego uzasadnienia nadprzyrodzonego źródła religii przeważają także we współczesnej filozofii idealistycznej, ściśle związanej z teologią.

2. Koncepcja subiektywno-idealistyczna

Subiektywno-idealistyczna koncepcja wyjaśniania istoty religii wywodzi się z pism niemieckiego księdza i teologa protestanckiego Fryderyka Schleiermachera. Od Schleiermachera wywodzi się rozwijana przez wielu jego zwolenników tendencja do traktowania religii jako indywidualnego zjawiska psychologicznego, jako pewnego stanu ludzkiej świadomości i ludzkich doświadczeń. Pisał w związku z tym: „Nie każdy wyznaje religię wierzącą w jakiekolwiek Pismo Święte, lecz tylko ci, którzy rozumieją je żywo i bezpośrednio... O wartości religii ludzkiej decyduje to, w jaki sposób człowiek rozpoznaje bóstwo w uczuciach, a nie przez to, jak zawsze w sposób niedoskonały reprezentuje on koncepcję religii”. Idee Schleiermachera zostały później rozwinięte nie tylko przez liberalną teologię protestancką (A. Richl, E. Troeltsch, A. Harnack), ale także przez szereg filozofów burżuazyjnych należących do różnych szkół i kierunków subiektywnego idealizmu. A więc duński filozof i psycholog G. Geffding w swojej książce „Filozofia religii” napisał: „Uczucie jest najistotniejszą cechą wszystkich religii i wszystkich religijnych punktów widzenia. W porównaniu z nim wszystkie idee są podporządkowane i uwarunkowane”.

Najbardziej konsekwentnie subiektywno-idealistyczną koncepcję zrealizował przedstawiciel pragmatyzmu W. James. Opierając się na swojej ogólnej subiektywistycznej koncepcji prawdy, James uznał za prawdziwe wszystko, co jest przydatne dla jednostki. Ponieważ religia jest użyteczna dla jednostki, oznacza to, że jest prawdziwą formą światopoglądu. Jakub dostrzegł korzyści płynące z religii w tym, że łagodzi ona psychologiczne konflikty i pociesza jednostkę na swój własny sposób.

Według Jamesa perspektywa każdego człowieka jest zdeterminowana jego temperamentem, jego emocjonalnym światem. Dlatego uczucia są podstawą religii. Pisał w związku z tym: „Naprawdę uważam, że uczucie jest najgłębszym źródłem religii, a konstrukcje filozoficzne i teologiczne są tylko drugorzędną nadbudową, podobną do tłumaczenia oryginału na język obcy”.

Zatem z punktu widzenia Jamesa religię należy traktować jako wytwór indywidualnej świadomości, jako spontanicznie powstające subiektywne doświadczenia osoby. James był nie tylko filozofem, ale także psychologiem. Jego książka Rozmaitości doświadczenia religijnego miała znaczący wpływ na rozwój psychologii religii. Wielu jej przedstawicieli kontynuuje i pogłębia subiektywistyczną i irracjonalistyczną interpretację nakreśloną przez Jamesa.

Współczesna filozofia religii stara się unikać skrajności subiektywizmu i irracjonalizmu, łącząc subiektywny idealizm z teologią. Więc amerykański filozof R. Kreich krytykuje Jakuba za „nieuwzględnienie znaczenia dla samego wierzącego obiektywnej treści wiary, w tym wiary w istnienie Boga”, a jednocześnie próbuje skonstruować filozofię religii, która nie byłaby „do końca spekulatywna” , ale na podstawie „doświadczenia religijnego”. Podobnie jest ze stanowiskiem filozofa angielskiego. X. Lewisa.

3. Naturalistyczna (biologizująca) koncepcja religii

Zgodnie z tą koncepcją religia rodzi się z wewnętrznych potrzeb ludzkiego ciała – jego instynktów, popędów, reakcji fizjologicznych. Tak więc amerykański uczony religijny R.

barhow uważa, że ​​symbole religijne mają „genetyczną, to znaczy biochemiczną podstawę, która jest osadzona w złożonych strukturach mózgu i która przejawia się w nieświadomości”.

Psychoanaliza stworzyła również jedną wersję naturalistycznego wyjaśnienia religii.

Sigmund Freud - twórca psychoanalizy w pracach „Totem i tabu. Psychologia kultury pierwotnej i religii”, „Przyszłość jednej iluzji”, „Mojżesz i monoteizm” próbował zastosować psychoanalizę do wyjaśnienia powstania religii. Freud wszystkie zjawiska społeczne, całą kulturę ludzką traktował jako system zakazów, za pomocą którego społeczeństwo tłumi wrogie pragnienia człowieka, a przede wszystkim jego instynkt seksualny – „libido”. Dzięki normom kultury wrodzone skłonności człowieka są albo wypychane w sferę nieświadomości, albo „sublimowane”, to znaczy przekształcane w formy twórczości społecznej, wśród których Freud zaliczył religię. Tajemnicę powstania totemizmu widział w przeniesieniu przez człowieka prymitywnego swego „ambiwalentnego” (tj. dwoistego) stosunku do ojca, ze względu na „kompleks Edypa”, na ojca „zastępczego” – totem.

Ogólnie rzecz biorąc, Freud uważał idee religijne za iluzje, działające jako „spełnienie najstarszych, najsilniejszych, obsesyjnych pragnień ludzkości: sekret ich siły tkwi w sile tych pragnień”. Według Freuda, tak jak nerwicę dziecka tłumaczy się stłumieniem jego pragnień i popędami do nieświadomości, tak religię można uznać za „powszechną nerwicę obsesyjną”.

Współcześni neofreudyści odeszli od wielu postanowień 3. Freuda. Odeszli od „panseksualizmu” Freuda i próbowali połączyć podejście socjologiczne z podejściem psychoanalitycznym (socjo-freudyzm). Ale nawet najwybitniejsi społeczno-freudowcy Erich Fromm czynnik społeczny pojawia się w jego wyjaśnianiu ludzkiego zachowania jako drugorzędny, jako rodzaj nadbudowy nad odwiecznymi konfliktami ludzkiej egzystencji. W Psychoanalizie i religii Fromm wyjaśnia ludzką potrzebę religii przede wszystkim swoim „konfliktem egzystencjalnym”, co oznacza „ludzką dychotomię”, rozłam między duszą a ciałem, który odróżnia człowieka od królestwa zwierząt.

Ciało człowieka jest częścią natury, podczas gdy jego umysł wznosi się ponad naturę. Rozum, według Fromma, jest błogosławieństwem człowieka, ale jednocześnie jego przekleństwem: zmusza go do ponownego rozwiązania dychotomii w zasadzie nierozwiązywalnej. Z jednej strony człowiek nie może żyć bez próby rozwiązania problemu rozłamu między duszą a ciałem, z drugiej strony nigdy nie może znaleźć jego rozwiązania. Na tej podstawie rodzi się potrzeba wiary religijnej.

Religia E. Fromm nazywa „każdy system myśli i działań, który zapewnia jednostce system punktów odniesienia i obiekt, który może czcić”. Przy pomocy religii człowiek próbuje przezwyciężyć dychotomię duszy i ciała i znaleźć harmonię. Z punktu widzenia Fromma „nie ma ani jednej osoby, która nie potrzebowałaby religii”.

Niektórzy psychoanalitycy uważają, że wiara w Boga jest konieczna dla człowieka. Należą do nich na przykład C. G. Jung (1875-1961), szwajcarski psycholog, który w dużej mierze odszedł od Freuda, tworząc własną koncepcję psychologiczną.

Jung przeciwstawił racjonalizmowi i wolnomyślicielstwu Freuda doktrynę opartą na irracjonalizmie i fideizmie. Najwyraźniej te postawy metodologiczne przejawiały się w jego koncepcji „nieświadomości zbiorowej”, która, jego zdaniem, jest obecna w psychice każdego człowieka.

„Nieświadomość zbiorowa” zawiera „archetypy” – pewne symbole, idee i reprezentacje, które rzekomo są charakterystyczne dla całej rasy ludzkiej. Wśród najważniejszych „archetypów” Jung zaliczył symbole i obrazy religijne, wskrzeszając tym samym ideę wrodzonej natury religii. Szkoła psychoanalityczna w psychologii religii ma obecnie wielu zwolenników wśród psychologów zachodnich.

Nastąpiła zbieżność psychoanalizy i religii. Ich wspólne stanowisko w tej kwestii polega na absolutyzowaniu nieświadomości, podkreślaniu jej roli w kształtowaniu i ewolucji wierzeń religijnych jednostki.

4. Ateistyczna koncepcja religii

Najspójniejszy i najpełniejszy rozwój ateistycznej koncepcji religii nastąpił w marksizmie. Według marksizmu religia ma charakter społeczny, ponieważ „istota człowieka nie jest abstrakcją tkwiącą w jednostce, w jej rzeczywistości jest całością wszelkich stosunków społecznych”. Marksizm szuka źródeł religii w formacjach społeczno-ekonomicznych, które rodzą potrzebę religii. Według marksizmu „każda religia jest niczym innym jak fantastycznym odbiciem w umysłach ludzi tych zewnętrznych sił, które dominują nad nimi w codziennym życiu – odbiciem, w którym siły ziemskie przybierają postać nieziemskich”. Jakie są siły zewnętrzne?

Przede wszystkim są to siły natury, których człowiek praktycznie nie potrafił opanować i które mają destrukcyjny wpływ na jego życie. Jednak same czynniki naturalne nie dały początek religii. Powstał w wyniku niezdolności ludzi do opanowania sił przyrody, co było spowodowane niskim poziomem rozwoju produkcji materialnej. W konsekwencji korzenie religii zawsze miały charakter społeczny.

Według marksizmu głównym powodem istnienia religii jest spontaniczność rozwoju społecznego, kiedy ludzie nie potrafią świadomie zarządzać relacjami społecznymi. Nieznane i wrogie ludziom prawa rozwoju społecznego są personifikowane i stają się „opatrznością Bożą”. Odrębne wydarzenia historyczne są uważane za predestynacje „opatrzności Bożej”.

Oprócz społecznych korzeni religii marksizm rozważa jej korzenie epistemologiczne i psychologiczne.

Epistemologiczne korzenie religii - to są możliwości formowania religii związanej ze znajomością świata.

Według marksizmu epistemologiczne korzenie religii nie są dla niej specyficzne, ale są wspólne dla każdej „iluzorycznej, fałszywej świadomości, czy to religii, filozofii idealistycznej, czy jakiejkolwiek innej formy fałszywej świadomości”.

Istotą epistemologicznych korzeni wszelkiej fałszywej świadomości związanej z procesami poznawczymi jest absolutyzacja, nadmuchująca podmiotową stronę ludzkiego poznania. Zdolność ludzkiego myślenia do wyodrębniania tego, co ogólne, istotne i konieczne, abstrahując od indywidualnego, nieistotnego, jest największym osiągnięciem ludzkości, które umożliwiło wszystkie osiągnięcia naukowej, teoretycznej wiedzy. Umiejętność ta jest bezpośrednio związana z rozwojem języka jako materialnego środka utrwalania tego, co ogólne i istotne w poznaniu. Bez rozwoju języka i myślenia abstrakcyjnego postęp ludzkości jest niemożliwy. Ale ta sama zdolność stwarza możliwość przekształcania pojęć ogólnych w byty niezależne, niezależne od świata materialnego. To, co ogólne, konieczne i istotne, oddzielone od indywidualnego, przypadkowe, nieistotne i przekształcone w samodzielny byt (substancję), stanowi według marksizmu epistemologiczną podstawę idealizmu i religii.

W. Lenina pisał o tym w swoich „Zeszytach filozoficznych”: „Rozdwojenie wiedzy ludzkiej i możliwość idealizmu (religii) są już podane w pierwszej, elementarnej abstrakcji („dom” w ogóle i domy indywidualne)”.

Pojawienie się religii wiąże się nie tylko z osobliwościami ludzkiego poznania, ale także z osobliwościami ludzkich emocji, w związku z tym mówią o psychologicznych korzeniach religii. Psychologiczne korzenie religii tkwią w emocjonalnej sferze ludzkiej psychiki.

Szczególna rola, według ateistów, należy do takiej emocji, jak strach w powstaniu religii. „Strach stworzył bogów” to wyrażenie poety Stacja powtarzane na przestrzeni wieków przez wielu autorów. Ale jeśli przedmarksistowscy ateiści sprowadzili przyczyny pojawienia się religii do strachu przed siłami natury, to marksizm na pierwszym miejscu stawia „strach społeczny”. W. Lenin pisał na ten temat: „Strach przed ślepą władzą kapitału, który jest ślepy, który jest ślepy, ponieważ masy ludowe nie mogą go przewidzieć, który na każdym kroku życia proletariatu i drobnego posiadacza zagraża przyprowadzić go i przynosi „nagłą”, „niespodziewaną” „przypadkową” ruinę, śmierć, przemianę w żebraka, w żebraka, w prostytutkę, śmierć głodową – oto korzeń współczesnej religii, którą materialista musi najpierw o tym wszystkim i przede wszystkim pamiętać, jeśli nie chce pozostać materialistą klasy przygotowawczej.

Strachu w obliczu śmierci nie pokona wiara w nieśmiertelność duszy. Indywidualna nieśmiertelność jest iluzją, prawdziwa nieśmiertelność może być tylko społeczna i jest zdeterminowana przez wkład, jaki dana osoba wniosła w rozwój społeczeństwa.

Psychologiczne korzenie religii nie ograniczają się do trwałego poczucia strachu w antagonistycznym społeczeństwie. Sprzyjający grunt dla religii tworzą także inne negatywne emocje: żal, żal, samotność, które również są uwarunkowane społecznie. Ciągła kumulacja negatywnych doświadczeń przy braku możliwości wyeliminowania ich źródła w antagonistycznym społeczeństwie prowadzi do tego, że człowiek poszukuje sposobów na pozbycie się negatywnych emocji, odwołując się do religii. Mówiąc o negatywnych emocjach jako o psychologicznych korzeniach religii, marksizm podkreśla, że ​​uczucia te same w sobie nie prowadzą do religijności, wszystko zależy przede wszystkim od rzeczywistości społecznej, od cech jednostki, od warunków jej życia, wychowania i środowiska.

WYKŁAD nr 3. Ezoteryczna koncepcja powstania wiedzy wyższej

1. Ezoteryczne i egzoteryczne składniki wiedzy duchowej

Każde z omówionych powyżej podstawowych pojęć genezy i istoty religii jest jednostronne, ponieważ każde z nich opiera się na podejściach metodologicznych opartych na przerostach lokalnych zasad, a ogólny obraz jest nieuchronnie zniekształcony.

Obecnie rośnie zapotrzebowanie na integralną koncepcję pochodzenia i istoty Wiedzy Wyższej, która byłaby organiczną syntezą ujęć naukowych, filozoficznych i religijnych. Koncepcją roszczącą sobie tę rolę jest ezoteryczna koncepcja pochodzenia i istoty religii. Jego istota jest następująca.

System wiedzy o głębokich podstawach Bytu zawiera składniki egzoteryczne i ezoteryczne, które są ze sobą powiązane jako „zewnętrzne” i „wewnętrzne”, „otwarte” i „ukryte”, „oczywiste” i „tajemnicze”.

Wiedza ezoteryczna - jest to wiedza o podstawowych prawach Wszechświata, prawach Światów Subtelnych, których zewnętrzną formą wyrazu są prawa Solidnego Świata, czyli naszej fizycznej rzeczywistości.

Wiedza egzoteryczna istnieją w postaci różnych wyznań religijnych. Wiedza ta ma na celu wprowadzenie ogromnej większości ludzi do duchowego Kosmosu, aby zapewnić im duchową ochronę przed odpowiednim egregorem kościelnym (osłona duchowa) i zagwarantować, z zastrzeżeniem ustalonych rytuałów religijnych i zasad zachowania, wznoszące się życie pozagrobowe. Zrozumienie odpowiedniej wiedzy egzoterycznej jest niezbędnym etapem przygotowawczym na drodze do zrozumienia wiedzy ezoterycznej.

W aspekcie rozwoju duchowego te dwa rodzaje wiedzy odpowiadają „krętej ścieżce” (egzoteryka)i „ścieżka bezpośrednia” (ezoterycy). Lub, w ujęciu biblijnym, "szeroka brama" и "wąska brama" wejście do Królestwa Bożego.

2. Główne etapy historii ezoteryzmu

Istnieją różne podejścia do określania głównych etapów historii ezoteryzmu. Niektórzy badacze łączą nauki ezoteryczne z epokami odpowiadającymi znakom zodiaku: erą przedwojenną, erą Barana, erą Byka, erą Ryb, aż do nadchodzącej ery Wodnika. Autorzy ci uważają, że trudno jest rzetelnie mówić o przedwojennej wiedzy ezoterycznej.

Począwszy od cesarza rzymskiego Konstantyna wiedza ezoteryczna została oficjalnie zakazana.

Odrodzenie tradycji ezoterycznej na Zachodzie po tym „ciemnym wieku” nastąpiło po linii templariuszy-różokrzyżowców-masoni-okultystów z końca XIX i początku XX wieku. - współcześni okultyści.

Na Wschodzie tradycja ezoteryczna nie została przerwana (z wyjątkiem Chin w czasach Imperium Qin).

Na podstawie tradycji wschodniej, przy zaangażowaniu przywróconego zachodniego ezoteryzmu, powstały takie synkretyczne nauki ezoteryczne, jak teozofia E. Bławatskiego i wywodząca się z niej antropozofia R. Steinera, a także Agni Joga (Etyka Życia) Roerichsa.

3. Tradycje ezoteryczne Wschodu i Zachodu

Wiedza ezoteryczna dzieli się na Zachodni ezoteryzmw oparciu o doktrynę Hermesa Trismegistosa, Karty Tarota i Kabała oraz Wschodni ezoteryzm, oparty na naukach Szambali, na naukach buddyzmu, wedanty (Indie) i taoizmu (Chiny). Ezoteryzm zachodni i wschodni dzieli się na szereg kierunków i szkół.

Zachodnia duchowość opiera się na dualizmie Boga Stwórcy i człowieka-stworzenia: człowiek nie może stać się Bogiem, tutaj jest tylko „sługą Bożym”, choć jest „Bogopodobny” – stworzony „na obraz i podobieństwo Boga”.

Duchowość wschodnia nie zaprzecza tej różnicy w stosunku do człowieka „stworzonego”, lecz bada „niestworzony”, prawdziwie nieśmiertelną zasadę w człowieku (Atman), między którą a Bogiem (Brahman) nie ma przepaści. Tą boską zasadą w człowieku jest sam Bóg. Tę tożsamość potwierdza praktyka duchowa Wschodu. Bóg jest tam poznany nie pośrednio, poprzez religię, ale bezpośrednio, poprzez mistyczny wgląd. Można mówić o względnej „niereligijności” wyższego Wschodu, ponieważ połączenie z Absolutem dokonuje się tam nie na poziomie religijnym, lecz metafizycznym.

Najwyższym duchowym ideałem na Wschodzie jest urzeczywistnienie Boga, co oznacza całkowite utożsamienie się z Bogiem. Na Zachodzie najwyższy duchowy ideał ogranicza się do „zbawienia duszy”, co jest znacznie skromniejszym metafizycznym celem niż urzeczywistnienie Boga. Na Zachodzie człowiek jest tylko „podobny do Boga”, a maksimum, na jakie może tu liczyć w sensie metafizycznym, to „dostanie się do Raju”. Na Wschodzie człowiek w swej ostatniej głębi jest Bogiem, a tutaj jego metafizycznym celem jest stać się samym Bogiem.

4. Ezoteryzm i religia

Ezoteryka jest rdzeniem każdej religii, jej głęboką esencją.

Religia - są to Prawdy Wieczne, przedstawione w formie dostępnej do percepcji, przynajmniej na poziomie podświadomości, jak najszerszemu kręgowi społeczeństwa, w celu zapewnienia ich duchowego rozwoju i wznoszenia się w życie pozagrobowe (pod warunkiem przestrzegania odpowiednich rytuałów i nakazy religijne). Religia przeznaczona jest dla tych, którzy wybierają długą, „krętą ścieżkę” rozwoju duchowego, czyli „szeroką bramę” do Królestwa Bożego. Ezoteryzm zapewnia swoim Adeptom znacznie trudniejszą, ale znacznie szybszą „bezpośrednią ścieżkę” duchowej doskonałości – „wąską bramę” do Królestwa Bożego. Bez ezoteryzmu religia staje się pustą skorupą. Każda poważna religia ma swoje ezoteryczne ziarno. Na przykład w ortodoksji jest to hezychazm, w islamie jest to sufizm, w judaizmie jest to kabała itd. Co do kabały, jej znaczenie wykracza daleko poza judaizm, ponieważ reprezentuje, wraz z kartami Tarota i naukami Hermesa cały zachodni okultyzm. To nie przypadek, że największy zachodni okultysta Dion Fortune nazwała Kabbalah w swoim najsłynniejszym dziele, The Mystical Kabbalah, Yoga of the West.

Ezoteryka i filozofia. Filozofia jest racjonalistyczną formą światopoglądu i dlatego nie jest w stanie przeniknąć poza Gęsty Świat. Ezoteryka za pomocą nadzmysłowych metod poznania bada wszystkie Plany Istnienia, czyli Światy Subtelne, a nie tylko Świat Gęsty.

Ezoteryka i parapsychologia. Parapsychologia jest „naukową”, sprofanowaną formą ezoteryki, poprzez którą współczesna nauka stara się pogodzić ezoterykę zbudowaną głównie na nadzmysłowych metodach poznania z dominującym obecnie światopoglądem czysto racjonalistycznym. Parapsychologia jest obojętna na światopogląd religijny. Dlatego nawet w ateistycznym byłym ZSRR, pomimo oficjalnego ateizmu, nie tylko pojedyncze osoby, ale także państwowe ośrodki badawcze, związane przede wszystkim z różnymi służbami specjalnymi, aktywnie zajmowały się okultyzmem w formie naukowej, w formie parapsychologii.

Zauważmy w tym względzie, że według badań zagranicznych i krajowych udział osób ze zdolnościami okultystycznymi w całej populacji wynosi średnio około pięciu procent, czyli w ZSRR na początku lat 1990. liczba tej kategorii osób przekroczyła czternaście milionów osób. Aby jednak zdolności okultystyczne mogły się w pełni ujawnić, należy je odpowiednio rozwinąć.

5. Wiedza naukowa

Wiedza naukowa opiera się na percepcjach zmysłowych.

Główne kryteria wiedzy naukowej - umiejętność odtworzenia wyników eksperymentów stanowiących podstawę empiryczną tej dyscypliny naukowej oraz umiejętność wyjaśniania zgromadzonych faktów w systemie pojęć tej nauki. Jeśli teorię uważa się za prawdziwą, to wszystkie fakty, które nie mieszczą się w jej ramach, traktuje się jako „fikcję antynaukową”. Na tym opiera się cały naukowy konserwatyzm. W rezultacie najbogatszy materiał zgromadzony przez nauki ezoteryczne przez tysiąclecia ich istnienia był przez długi czas odrzucany przez naukę akademicką, ponieważ nie mieścił się w ramach oficjalnych teorii naukowych.

6. Wiedza nadzmysłowa

Wiedza nadzmysłowa uzyskana dzięki intuicyjnej percepcji odgrywa w życiu ludzi nie mniejszą rolę niż wiedza uzyskana za pomocą zwykłych narządów zmysłów.

Człowiek żyje w oceanie nadzmysłowych informacji i nieustannie z nich korzysta. Ale świadomość ludzi łączy się z obrazami wizualnymi, dźwiękowymi i innymi obrazami otaczającego ich świata jedynie zmysłowymi obrazami wiedzy zawartej w pamięci. Wiedza nadzmysłowa może przejść albo przez podświadomość, a następnie z reguły dają wyobrażenie o niższych, tj. piekielnych obszarach Bytu, albo przez nadświadomość, następnie dają wyobrażenie o Światach Oświecenia . Jednak nadświadomość rozwija się tylko na pewnych etapach rozwoju duchowego, osiąganych z reguły w wyniku przejścia odpowiednich etapów Wtajemniczenia, a zatem, aby nie stać się zabawką w rękach sił piekielnych, zwykły człowiek potrzebuje być chronionym przez odpowiedniego egregora kościelnego (osłonę duchową) w celu zaspokojenia potrzeb duchowych, tj. musi wyznawać religię z góry ustaloną karmicznie dla jego ludu. Jeśli weźmiemy religie świata, to dla ludów Zachodu jest to przede wszystkim chrześcijaństwo. Dla ludów Wschodu - islamu i buddyzmu.

Informacje nadzmysłowe często przybierają formę figuratywną, alegoriczną i wymagają odpowiedniej interpretacji. Jest to jeden z powodów, dla których współczesna nauka akademicka odrzuca wiedzę nadzmysłową.

Paradoksalna sytuacja zaistniała, gdy prawdziwa wiedza uzyskana za pośrednictwem kanałów zmysłowych i nadzmysłowych nie tworzy połączeń opartych na wspólnych obrazach, jakby zaprzeczając sobie nawzajem i tym samym hamując rozwój współczesnej cywilizacji.

7. Wyższa wiedza

Wyższa wiedza eliminuje ten problem, ponieważ obejmuje zarówno wiedzę „zmysłową”, jak i „nadsensoryczną”. Wiedza Wyższa daje zrozumienie istoty Wszechświata, ujawnia wielowymiarowość Wszechświata, miejsce w nim ludzkości jako całości i każdego z osobna, jednoczy naukę, filozofię i religię systemem wspólnych pojęć i obrazów.

Interpretacje powstania Wiedzy Najwyższej i powstania religii w różnych naukach ezoterycznych zasadniczo niewiele się od siebie różnią. Według ezoteryzmu Wyższa Wiedza wznosi się do jednego źródła i jest przekazywana człowiekowi na początku Kosmicznego Cyklu. Rozważmy ten problem na przykładzie tradycjonalizmu, w którym szczególną uwagę zwrócono na tę kwestię.

8. Tradycjonalizm

Tradycjonalizm - nauka ezoteryczna oparta na Tradycji Pierwotnej (stąd jej nazwa), która odnosi się do wszechstronnej wiedzy danej człowiekowi przez Stwórcę na początku Kosmicznego Cyklu.

Zgodnie z tradycjonalizmem świat rozwija się cyklicznie iw każdym cyklu ludzkość przechodzi od „złotego” do „żelaznego” wieku, od Satya Yugi do Kali Yugi, od całkowitej doskonałości do całkowitego upadku.

Na początku kosmicznego Cyklu człowiek, stworzony przez Boga, jest w pełni przywiązany do Pierwotnej Tradycji, w miarę postępującego upadku coraz bardziej oddala się od tej Tradycji, tracąc jej najgłębsze znaczenie. Starożytne religie wciąż noszą ślady Tradycji w postaci wewnętrznych nauk ezoterycznych, ale stopniowo istota tych nauk jest wypaczana i wykastrowana do tego stopnia, że ​​stają się narzędziem do walki z Tradycją Pierwotną i niszczenia Wszechświata.

Esencja tradycjonalizmu składa się z następujących elementów. Fundamentalną zasadą prawdziwej metafizyki jest zasada Jedności Prawdy. Z tej Jedności wynika hierarchiczne podporządkowanie różnych form jej manifestacji, tj. prawd określonego porządku. Ta hierarchia, oddalając się od Jednej Prawdy, schodzi coraz niżej, ku kłamstwom i złudzeniu. Ludzkość, reprezentująca tylko część Rzeczywistości, jest obrazem całej Rzeczywistości. Oznacza to, że w ludzkim świecie istnieje zarówno Jedna Prawda, jak i jej drugorzędne formy.

Jedynym prawdziwym człowieczeństwem jest Tradycja Pierwotna (Pierwotna), która jest syntezą całej prawdy ludzkiego świata i cyklu ludzkiego. Nigdzie w historii, w formach religijnych, w spektrum ludzkich idei, dokonań i uczynków, nie ma niczego, czego by nie brakowało w Tradycji Pierwotnej, która, pozostając zawsze na esencjalnym poziomie zawsze sama z siebie, urzeczywistnia się stopniowo i fragmentarycznie w historii.

Prawdy wtórne, stosowane w ludzkości, to tradycyjne i religijne formy, które zewnętrznie nie są do siebie podobne, ale wewnętrznie prowadzą do tego samego celu w przypadku przejścia do końca wytyczonej w nich drogi. Różnica religii jest zjawiskiem negatywnym, ponieważ chociaż są to prawdy drugorzędne, czystość Jedynej Prawdy jest teraz zachmurzona.

Powstaje hierarchia: Jedna Prawda - Tradycja Pierwotna (Początkowa), Prawdy Wtórne - odrębne formy religijne i tradycyjne, Zaprzeczenie Jednej Prawdy - współczesny świat antytradycji.

WYKŁAD nr 4. Świadomość mitologiczna i religijna

1. Różnorodność form wiedzy mitologicznej i religijnej (obrazy, logika i irracjonalizm, mistycyzm)

Płaszczyzna treści religii (czyli świadomości mitologiczno-religijnej) obejmuje szereg składników, które mają różny charakter psychologiczny i poznawczy. Są to komponenty takie jak:

1) wiara jako postawa psychologiczna do przyjęcia pewnych informacji i podążania za nimi („wyznania”), bez względu na stopień ich prawdopodobieństwa czy dowodu, często pomimo ewentualnych wątpliwości;

2) treści mitopoetyczne (wizualno-figuratywne);

3) komponent teoretyczny (abstrakcyjno-logiczny);

4) treść intuicyjno-mistyczna.

Jednocześnie w każdej epoce treść religijna w pewnym stopniu przenika do wszystkich innych form świadomości społecznej: do zwykłej świadomości, sztuki, etyki, prawa, filozofii, a zatem w rzeczywistości psychologiczne formy istnienia idei religijnych są bardziej różnorodne i liczne niż wymienione typy główne. Kolejność, w jakiej są wymienione, nie odzwierciedla ani chronologii ich powstawania w poszczególnych tradycjach religijnych (kolejność ta może być inna), ani znaczenia poszczególnych elementów w strukturze całości. Różnorodność psychologicznego charakteru treści religijnych determinuje ich szczególną moc „wnikania” w świadomość.

Jak zaznaczono Robert Bella, „przekazywane symbole religijne... przekazują nam znaczenia, gdy nie pytamy, pomagają nam słyszeć, gdy nie słuchamy, pomagają nam widzieć, gdy nie patrzymy. Jest to zdolność symboli religijnych do kształtowania znaczenia i uczuć na stosunkowo wysokim poziomie uogólnienia, poza granicami konkretnych kontekstów doświadczeń, które dają im taką moc w życiu człowieka, zarówno osobistym, jak i społecznym” (Bella). W różnych religiach ten sam składnik treści może mieć inną formę psychologiczną. Przykładowo wyobrażenia o Bogu w niektórych religiach wyrażają się w mitopoetyckim obrazie Boga, czyli należą do poziomu wiedzy wizualnej, fabularnej i zorganizowanej plastycznie, a przez to wiarygodnej, podgrzewanej emocjami. W innej religii (lub religiach) obraz jest zupełnie inny: Bóg jest przede wszystkim ideą (pojęciem, dogmatem o Bogu), czyli wiedzą należącą do poziomu abstrakcyjnego logicznego myślenia.

Później patrystyka uzupełniła świadomość chrześcijańską o nowe składniki o charakterze abstrakcyjno-teoretycznym i doktrynalnym: teologię, filozofię, nauki społeczno-polityczne i zachodnioeuropejską scholastykę średniowiecza, wprowadziła do chrześcijaństwa zasady formalno-logicznego wyprowadzania twierdzeń teologicznych z Pismo Święte.

Teologia (gr. theos - Bóg, logos - słowo, doktryna) - teologia, system religijnej wiedzy teoretycznej (spekulacyjnej) o Bogu, jego istocie i bycie, działaniach, przymiotach, znakach; systemy teologiczne budowane są na podstawie Pisma Świętego. Według S. S. Averintsevao teologii sensu stricto można mówić jedynie w odniesieniu do wierzeń religii czysto teistycznych, czyli judaizmu, chrześcijaństwa, islamu.

Jeśli początkiem chrześcijaństwa były tradycje mitopoetyczne, wizualne, bogate emocjonalnie, artystycznie ekspresyjne i przez to łatwo przenikliwe do duszy zwykłych ludzi, to rdzeniem świadomości religijnej buddyzmu czy taoizmu, przeciwnie, jest doktryna mistyczno-teoretyczna, koncepcja, idea: „cztery szlachetne prawdy” i ich konsekwencje w buddyzmie; mistyczny symbol „tao” (uniwersalne prawo etyczne natury) w taoizmie. Mitopoetyczne, figuratywne przedstawienia w tych religiach pojawiają się później i należą do peryferii świadomości religijnej (Pomerants).

Abstrakcyjno-teoretyczny składnik świadomości religijnej w różnych tradycjach może się znacząco różnić pod względem stosunku zawartych w nim zasad spekulatywnych (racjonalno-logicznych) i irracjonalnych. Chrześcijańska, a zwłaszcza katolicka, dogmatyka i teologia są w największym stopniu zlogizowane.

W judaizmie i islamie doktryna Boga jest w mniejszym stopniu oddzielona od religijnych zasad i koncepcji etycznych i prawnych. W buddyzmie, konfucjanizmie, taoizmie, buddyzmie zen, w tradycjach irracjonalizmu, zawsze silne było pragnienie nadzmysłowego i ponadlogicznego zrozumienia Absolutu.

W strukturze świadomości religijnej każdej religii, w takim czy innym stopniu, znajduje się składnik mistyczny, ale ta miara może być znacząco różna.

Mistycyzm (gr. mustikos - tajemniczy):

1) to, co dzieje się w ekstazie (trans) jest bezpośrednie, tj. bez pośredników (księży, szamanów, duchownych, mediów) komunikacji czy nawet jedności osoby z Bogiem (Absolut);

2) nauki o mistycznej komunikacji z wyższymi mocami i mistyczną wiedzą.

Z jednej strony w każdej religii, zgodnie z ideami wierzących, istnieje taki lub inny związek, kontrakt, porozumienie, porozumienie między ludźmi i wyższymi mocami, ten moment połączenia znajduje odzwierciedlenie w najbardziej ogólnym i starożytnym znaczeniu tego słowa religia (wraca do łacińskiego religo - wiązać, wiązać, warkocz. Ten sam rdzeń w słowach "liga", "ligatura", tj. dosłownie - połączenie, wiązka. Słowo "religio" w znaczeniach "religia, kult, świętość " jest znany starożytnym Rzymianom). Na tym właśnie polega psychologiczna podstawa lub rdzeń religii.

Komunikacja mistyczna oznacza, że ​​człowiek słyszy odpowiedź Boga, wie, rozumie to, co zostało mu powiedziane z Nieba. Najwyraźniej najróżniejsze nauki religijne i kulty u swoich początków są związane właśnie z doświadczeniem mistycznym, a dokładniej z szokiem osoby uzdolnionej religijnie. To jest ten „wysoki głos”, ta wizja lub objawienie, „dobra nowina” (tak tłumaczy się słowo „Ewangelia”), kolejny znak z góry, skierowany do proroka, szamana, widzącego, apostoła – ten głos, który w rodząca się tradycja stanie się głównym testamentem Boga.

Oprócz założycieli religii talent mistyczny zaobserwowano u wielu myślicieli, kaznodziejów i pisarzy religijnych. Właściwie pragnienie mistyków, aby przekazać ludziom to, co zostało im objawione w zesłanych objawieniach, i uczyniło ich pisarzami religijnymi, często sławnymi, takimi jak np. Meister Eckhart (1260-1327), Jakub Boehme (1575-1624) lub założyciel antropozofii Rudolf Steiner (1861-1925).

Antropozofia (anthropos-człowiek, sophia-mądrość) jest okultno-nomistyczną doktryną o tajemnych duchowych mocach i zdolnościach człowieka oraz sposobach ich rozwoju w oparciu o specjalny system pedagogiczny. Antropozofia powstała na podstawie teozofii E.

Bławatska, ale następnie rozdzielono je na niezależne badania. Homo mysticus nazwał siebie N. A. Bierdiajew. Jednocześnie Bierdiajew przeciwstawiał swoje poszukiwania religijne kanonicznemu chrześcijaństwu: „...jestem bardziej homo mysticus niż homo religiosus...wierzę w istnienie powszechnego mistycyzmu i uniwersalnej duchowości... mistycyzm typu gnostycznego i proroczego zawsze był mi bliższy niż mistycyzm, który uzyskał oficjalną akceptację kościołów i jest uznawany za ortodoksyjny, który w istocie jest bardziej ascetyczny niż mistycyzm”.

Natura mistycznych wglądów i mistycznej wiedzy pozostaje tajemnicą.

W. Jamesapróbując zrozumieć psychologiczne podstawy mistycyzmu, przytacza w swojej książce „Różnorodność doświadczenia religijnego” (1902) liczne dowody dokumentalne - introspekcję osób, które doświadczyły tego rodzaju doświadczenia. Oto jeden z nich (według Jamesa jednak nie najbystrzejszy): „To, czego doświadczyłem w tym momencie, to chwilowe zanik mojej osobowości wraz z świetlistym objawieniem sensu życia, głębszego niż ten, który był powszechnie znany To daje mi prawo myśleć, że miałem osobistą komunikację z Bogiem.

Przeżycia mistyczne i „świetliste objawienia sensu życia” widocznie wiążą się z ostrą aktywacją podświadomych sił umysłowych, wszelkich możliwości zmysłowej i intelektualnej intuicji. Wspólną cechą doznań mistycznych jest ich „niewysłowioność” – niesamowita trudność przedstawienia, a właściwie niemożność przekazania „wrażenia zdobytego w zwykłym języku tego świata” (Gurewicz).

Tak więc treść religii w jej psychologicznej naturze jest niezwykle niejednorodna. Wiąże się to z generalnie wysokim stopniem logicznego i werbalnego (słowno-pojęciowego) zacierania się znaczeń religijnych oraz, w konsekwencji, z koniecznością nieustannego wysiłku filologicznego w odniesieniu do tekstów Pisma Świętego.

2. Treść mitologicznego i religijnego obrazu świata

Jeśli określimy w odniesieniu do religii opozycję „biblioteka znaczeń (język)” – „biblioteka tekstów” (wszelkie informacje wyrażone za pomocą języka)”, to treścią religii jest „biblioteka tekstów wyznaniowych”.

Główne sekcje "tematyczne" w tej "bibliotece" (tj. obszary treści w całym szeregu wiedzy wyznaniowej) są następujące:

1) idea Boga (Absolut lub zastęp bogów), jego historia i/lub teoria (nauczanie) o Bogu;

2) wyobrażenia o woli Bożej, o Jego Testamencie lub wymaganiach w stosunku do ludzi;

3) wyobrażenia (doktryna) o osobie, społeczeństwie, świecie (w niektórych religiach także o końcu świata, o drogach zbawienia, o życiu pozagrobowym lub innym świecie), w zależności od wyobrażeń o Bogu;

4) idee i normy religijno-etyczne i religijno-prawne zależne od wyobrażeń o Bogu;

5) wyobrażenia na temat właściwego porządku kultu, organizacji kościelnej, relacji duchowieństwa ze światem itp., a także wyobrażenia o historii rozwoju i rozwiązywaniu tych problemów.

Oczywiście powyższa lista głównych obszarów świadomości religijnej jest dość ogólna, a więc abstrakcyjna, ale jest potrzebna właśnie dla najogólniejszego zarysu całej semantycznej sfery religii.

Jeśli chodzi o psychologiczne, ludzkie znaczenie treści religijnych, to w porównaniu z jakąkolwiek inną informacją, która może krążyć w społeczeństwie ludzkim, treści religijne mają maksymalną wartość. Wynika to z dwóch okoliczności: po pierwsze, religia szuka odpowiedzi na najważniejsze pytania egzystencjalne; po drugie, jej odpowiedzi, choć posiadają ogromną moc uogólniania, w żadnym wypadku nie są abstrakcyjne; adresowane są nie tyle do logiki, ile do bardziej złożonych, subtelnych i intymnych obszarów ludzkiej świadomości: do jego duszy, umysłu, wyobraźni, intuicji, uczuć, pragnień, sumienia.

3. Świadomość mitologiczna i religijna

We współczesnym języku fraza „świadomość mitologiczna” (i mitologiczny światopogląd, mitologia) jest rozumiana w różnych znaczeniach. Spośród nich jedno znaczenie jest specjalne, zdefiniowane terminologicznie. W tym znaczeniu świadomość mitologiczna - jest to prymitywne zbiorowe (ogólnie etniczne) wizualno-figuratywne przedstawienie świata z obowiązkowym boskim (nadprzyrodzonym) składnikiem.

W użyciu nieterminologicznym słowa „świadomość mitologiczna”, „mitologia” oznaczają pewne fragmenty, ogniwa, cechy światopoglądu mitologicznego, które zachowały się w świadomości późniejszych epok. Na przykład historycy kultury piszą o motywach mitologicznych w Boskiej komedii. Dante, mitologia muzyki Richarda Wagnera, filozofia Fryderyk Nietzsche itd. Jeszcze dalej od terminologicznego pojęcia mitu jest użycie tego słowa w psychologii społecznej i dziennikarstwie - jako synonimu słów "złudzenie", "uprzedzenie", "zwodnicza opinia", np. "mitologia XX wieku". wieku”, „mity społeczeństwa konsumpcyjnego” itp. W tym użyciu mit oznacza taki czy inny stereotyp współczesnej świadomości, jakąś powszechną opinię, w którą ludzie wierzą w sposób dorozumiany wbrew rozsądkowi, faktom, zdrowemu rozsądkowi.

W kategoriach historii religii mit, mitologia są używane tylko w szczególnym pierwszym znaczeniu w odniesieniu do zbiorowej świadomości synkretycznej społeczeństwa prymitywnego lub archaicznego (przedpiśmiennego).

Świadomość mitologiczna świata prymitywnego obejmuje całe życie duchowe i umysłowe starożytnego społeczeństwa, w którym wszystko, co później stanie się różnymi formami świadomości społecznej, jest nadal połączone, nieoddzielone od siebie - zwykła świadomość, religia, moralność, nauka, sztuka.

W przeciwieństwie do rzeczywistej mitologicznej świadomości starożytności, pojęcie „świadomość religijna”po pierwsze, przeciwstawia się ją innym formom świadomości społecznej (takim jak świadomość zwyczajna, moralność, sztuka, nauka itp.); po drugie, świadomość religijna jest bardziej złożona niż mitologiczne idee starożytności: obejmuje element teologiczny lub dogmatyczny, moralność kościelną, prawo kościelne, historię kościoła i inne elementy; po trzecie, świadomość religijna ma charakter zindywidualizowany i w różnym stopniu występuje w świadomości poszczególnych członków społeczeństwa (np. duchownych i świeckich, hierarchów i zwykłych księży itp.), podczas gdy idee mitologiczne miały głównie charakter zbiorowy (ogólnoetniczny) i weszło do świadomości niemal każdego członka prymitywnego kolektywu.

Jednocześnie w stosunkowo późnych stadiach ery prymitywnej, zgodnie z procesami ogólnego zróżnicowania społecznego, nasiliły się różnice ról między ludźmi i w sferze kultu: kapłanów, szamanów, inicjowanych, mistów (w starożytnych greckich działaniach kultowych). - tajemnice) pełnił pewne specjalne funkcje w rytuałach i rytuałach, posiadał większą ilość informacji mitologicznych niż inni członkowie starożytnego społeczeństwa.

Tak więc, mitologia - to jest jak "przedreligia" starożytności. Nie należy jednak utożsamiać przedstawień mitologicznych z religią dokładnie niepiśmiennych epok. Proces oddzielania świadomości religijnej od mitologicznej trwał przez wiele tysiącleci. W starożytności przedstawienia mitologiczne stanowiły główną i fundamentalną część świadomości religijnej. Dlatego pojęcia „mitologia”, „percepcja mitologiczna” itp. są czasami stosowane nie tylko do pierwotnych, ale także do starożytnych pisanych tradycji religijnych, zarówno poli-, jak i monoteistycznych.

4. Różnica między mitologią a folklorem

Mitologia (reprezentacje mitologiczne) - to historycznie pierwsza forma zbiorowej świadomości ludzi, holistyczny obraz świata, w którym elementy wiedzy religijnej, praktycznej, naukowej, artystycznej nie są jeszcze wyodrębnione i nie są od siebie odizolowane.

Folklor - jest to historycznie pierwsza artystyczna (estetyczna) zbiorowa twórczość ludu (werbalna, słowno-muzyczna, choreograficzna, dramatyczna). Jeśli mitologia jest zbiorową „przedreligią” starożytności, to folklor jest sztuką ludzi niepiśmiennych, tak zbiorowo pozbawionych autora jak język.

Folklor rozwija się z mitologii. W związku z tym folklor jest nie tylko zjawiskiem późniejszym, ale także odmiennym od mitologii. Główna różnica między mitologią a folklorem polega na tym, że mit jest świętą wiedzą o świecie i przedmiotem wiary, folklor zaś sztuką, czyli artystycznym i estetycznym odzwierciedleniem świata i nie trzeba wierzyć w jego prawdziwość. Wierzyli w epopeje, ale nie w bajki, ale byli kochani i słuchali ich mądrości, cenniejszej niż autentyczność: „Bajka to kłamstwo, ale jest w niej podpowiedź, lekcja dla dobrych ludzi”.

Te różnice między mitologią a folklorem są fundamentalne, ale ich genetyczna wspólność jest również znacząca:

1) folklor rozwija się z mitologii i koniecznie zawiera elementy mitologiczne w takiej czy innej formie;

2) w społeczeństwach archaicznych folklor, podobnie jak mitologia, ma charakter zbiorowy, to znaczy należy do świadomości wszystkich członków określonego społeczeństwa.

5. „Pre-mity”: archetypowe przedjęzykowe struktury świadomości

Każdy współczesny Europejczyk zna co najmniej 2-3 mitologiczne postacie lub fabuły - albo z podręcznika szkolnego, albo z filmu (na przykład wędrówki Odyseusza) lub z piosenki pop (powiedzmy, historia Orfeusza i Eurydyki). Wszystko to jednak jest tysiąckrotnym powtórzeniem, w którym pierwotne mitologiczne znaczenia zostały częściowo wymazane, zapomniane, a częściowo splecione z późną fantazją artystyczną.

Dlaczego Eurydyka, nimfa i ukochana żona Orfeusza, umiera nagle od ukąszenia węża? Czy to przypadek, że to poeta i muzyk Orfeusz postanawia ocalić swoją żonę w królestwie zmarłych? Ilu śmiertelników i dlaczego bogowie pozwolili im powrócić z królestwa umarłych do żywych? Dlaczego Hades, zwracając Eurydykę Orfeuszowi, postawił warunek: Orfeusz nie powinien na nią patrzeć, dopóki nie powrócą do świata żywych? Dlaczego było konieczne, aby Orfeusz, znając moc Bożych zakazów, mimo wszystko złamał zakaz, przypadkowo odwrócił się, spojrzał na swoją ukochaną, a ona na zawsze zniknęła w królestwie cieni? Jaki jest sens rozerwania Orfeusza na kawałki przez Bachantki? Z jakimi fantazjami - prymitywnymi czy poetyckimi - łączy się następujący zwrot akcji w historii Orfeusza: fale zaniosły jego głowę na wyspę Lesbos i tam, w rozpadlinie skał, głowa zaczęła prorokować?

Mitologia karmiła folklor, ale mity archaiczne sięgają tak głębokiej (dziesiątki tysiącleci) starożytności, że nie zachowały się one w większości tradycji folklorystycznych. Rozsypywały się na składniki, łączyły się w nowe kombinacje, wchłaniały nowe składniki, zapominały i traciły swoje dotychczasowe motywacje, zastępowały je nowymi. Nowa treść mogła być zarówno „własna”, jak i „obca” – nabyta od sąsiadów w czasie wędrówek, które prowadziły do ​​mieszania się plemion. Metamorfozy mitologiczne zamieniły się w metafory, stały się stałymi myślami, przesyconym językiem, frazeologią, poezją ludową. Zwroty akcji i postacie zamienione w epickie i baśniowe opowieści. Często z archaicznych mitów zachowały się tylko imiona bogów - taki jest los słowiańskiej mitologii.

Imiona przedchrześcijańskich bogów wśród Słowian przekazuje Opowieść o minionych latach, najstarsza kronika wschodniosłowiańska (XI w.), opowiadająca o tym, jak baptysta ruski, książę kijowski św. Włodzimierz, nakazał zniszczenie drewnianych wizerunków św. pogańscy bogowie: słowiański bóg piorunów i bóg wojownik Perun, „bóg bydła” i bóg bogactwa Beles (Volos), Dazhbog, Stribog, Khors, tajemnicze bóstwo żeńskie Mokosha... Sugerowano, że dwa najwyższe bóstwa - Perun i Veles - należą do starożytności prasłowiańskiej, a reszta („młodsi bogowie”) zostali wprowadzeni na słowiański Olimp przez irańską mitologię dualistyczną (która około V wieku p.n.e. została zmieszana ze starożytnym politeizmem prasłowian). Możliwe, że to właśnie zerwanie z starożytną tradycją i mieszany charakter późniejszej mitologii słowiańskiej wyjaśnia słabe zachowanie elementów mitologicznych w późniejszej tradycji folklorystycznej Słowian.

W końcu niezliczone zmiany, które skrywa czas, nie pozwalają nam z wystarczającą wiarygodnością odtworzyć najstarszych mitów. Możliwe jest zrozumienie nie tyle fabuły czy bardziej motywacji ruchów fabuły, ile pewnych podstawowych cech myślenia mitologicznego. Podstawą merytoryczną „pierwszych mitów”, ich rdzeniem, są kategorie „nieświadomości zbiorowej” – owe wrodzone i pozornie uniwersalne pierwowzory, które po Carl Jung zaczęto nazywać archetypami, takimi jak „mężczyzna i kobieta”, „matka”, „dzieciństwo”, „mądry starzec”, „cień” (podwójny.) „itd.

Późniejsze idee - wierzenia totemiczne, animistyczne czy politeistyczne miały z reguły charakter lokalny, indywidualno-plemienny (pomimo tego, że w treści i strukturze takich wierzeń występuje wiele typologicznie podobnych i bliskich zjawisk).

Myślenie mitologiczne charakteryzuje się szczególną logiką - skojarzeniowo-figuratywną, obojętną na sprzeczności, dążącą nie do analitycznego zrozumienia świata, ale wręcz przeciwnie, do obrazów synkretycznych, holistycznych i kompleksowych. „Mit pierwszy” nie polega na tym, że nie może, ale raczej „nie chce” rozróżnić części i całości, podobieństwa i identyczności, wyglądu i istoty, siebie i rzeczy, przestrzeni i czasu, przeszłości i teraźniejszości, chwili i wieczności. .

Mitologiczny obraz świata jest zmysłowo konkretny, a jednocześnie niezwykle ogólny, jakby spowity mgiełką skojarzeń, które mogą nam się wydawać przypadkowe lub kapryśne.

Jeśli szukamy współczesnych analogii mitologicznego światopoglądu, to jest to oczywiście poetycka wizja świata. Ale faktem jest, że prawdziwe mity nie są bynajmniej poezją. Mity archaiczne nie były sztuką. Mity były poważną, niealternatywną i praktycznie ważną wiedzą starożytnego człowieka o świecie - istotną ze względu na zaangażowanie w rytuały, w magię, od których zależało pomyślność plemienia.

6. Zasady mitologiczne i artystyczne (estetyczne) w folklorze

Ewolucję mitologii (jako wiedzy sakralnej) w folklor (tj. w wiedzę artystyczną, w sztukę) można rozumieć jako historię zmian w naturze komunikacji, która obejmowała teksty (dzieła) mitologiczne i folklorystyczne. Mitologia należy do komunikacji fideistycznej; folklor w swych początkach związany jest z mitologią, ale historia folkloru polega właśnie na przekształceniu i częściowej utracie cech fideistycznych. Najstarsze formy ludzkiej artystycznej twórczości werbalnej mają charakter rytualno-magiczny. Ich podstawą merytoryczną były mitopoetyckie wyobrażenia o świecie.

Oficjalny kościół zawsze wyraźnie widział fideistyczne podstawy folkloru. Nawet najbardziej „niewinne” folklor i obrzędowe przejawy kultury ludowej były jednoznacznie postrzegane, zwłaszcza przez prawosławie, jako pogaństwo, przesąd, czyli jako religia konkurująca, a przez to nietolerancyjna.

Rozwój idei materialistycznych i umocnienie zasad racjonalizmu doprowadziło do osłabienia i częściowego wypierania idei mitologicznych i religijnych w kulturach różnych ludów. W sferze mitologicznej i folklorystycznej osłabienie wiary w słowo i w ogóle wiary w cuda, transcendentność spowodowało wzrost funkcji poznawczej, estetycznej i rozrywkowej takich dzieł. Ich mitologizm rozpłynął się: z mitologii i folkloru stały się tekstami folklorystycznymi. W rezultacie mity stopniowo przekształciły się w ludową heroiczną epopeję i bajki, rytuał odgadywania kosmogonicznych zagadek - w rywalizację zaradności, dowcipu, werbalnej rześkości, a w końcu stały się rozrywką, dziecinną zabawą; modlitwy, hymny, lamenty żałobne przekształciły się w pieśń i lirykę; rytuały kalendarza agrarnego - na frazeologię, znaki ludowe, gry dla dzieci - na teksty krajobrazowe; spiski - w tych samych znakach, liczenie rymów i w zdaniach z zapomnianymi motywacjami, jak np. „woda z gęsi, a chudość z ciebie”.

Cechy komunikacji fideistycznej i sam fenomen fideistycznego stosunku do słowa pozwalają wiele zrozumieć zarówno w treści ustnej sztuki ludowej, jak iw wzorcach jej ewolucji gatunkowej. Po pierwsze, wiara w magiczne możliwości słowa znalazła odzwierciedlenie w samej treści utworów folklorystycznych - w różnorodnych motywach, obrazach i zwrotach akcji.

Wystarczy pamiętać „Na rozkaz szczupaka, z mojej woli” lub „Sim-Sim, otwórz drzwi!” lub przypadkowe „Och!” zmęczony podróżnik i nagle dziadek o imieniu Oh, który przybył znikąd, albo cudowne poczęcie ze słowa, albo magiczna księga, z której na wezwanie bohatera wyłania się tuzin młodych pomocników, albo księga, w której robi notatki bóg podziemnego świata o duszach zmarłych...

Po drugie, wiara w magiczne możliwości słowa, a następnie osłabienie tej wiary przekształciły charakter komunikacji mitologicznej i folklorystycznej: zatraciła cechy, którym przypisywano magiczne znaczenie. Procesy te należały do ​​tych czynników, które determinowały sam rozwój gatunków folklorystycznych.

W językoznawstwie i teorii komunikacji wszelkie sytuacje komunikacyjne są charakteryzowane, porównywane, klasyfikowane z uwzględnieniem ich następujących elementów, które mają miejsce w każdej sytuacji komunikacyjnej:

1) adresat - mówienie lub pismo;

2) adresat - słuchanie lub czytanie;

3) cel komunikacji: wpływ na odbiorcę, czyli wyrażanie siebie, „czysta” informacja lub coś innego;

4) sytuację komunikacyjną; w szerokim znaczeniu jest to kontekst komunikacyjny;

5) samą treść komunikacji (przekazywane informacje);

6) kanał i kod komunikacji - komunikacja ustna, pisemna, telefoniczna, komputerowa; śpiewanie, szeptanie, gesty, mimika; języki styl komunikacji (szczegóły patrz: Jacobson, [1960] 1975).

Biorąc pod uwagę wskazane składniki aktu komunikacyjnego, rozważmy historię głównych gatunków mitologicznych i folklorystycznych – ich przejście od mitologii do folkloru.

Heroiczny epos w rozwoju artystycznym każdego narodu jest najstarszą formą sztuki werbalnej, wywodzącą się bezpośrednio z mitów. W zachowanej epopei różnych ludów przedstawione są różne etapy tego ruchu od mitu do opowieści ludowej: zarówno dość wczesne, jak i typologicznie późniejsze. Ogólnie rzecz biorąc, te dzieła eposu ludowego, które zachowały się do czasów pierwszych kolekcjonerów i badaczy folkloru (tj. do XIX-XX wieku) w formie ustnej lub ustnej, są bliższe początkom mitologicznym niż dzieła, które od dawna przeszedł z literatury ustnej do pisania - literacki.

Mity opowiadają o początkach świata. Bohaterami mitu są bogowie i przodkowie plemienia, często są to półbogowie, są też „bohaterami kulturowymi”. Tworzą krainę, na której żyje plemię, z jej „obecnym” krajobrazem, rozpoznawalnym przez słuchaczy mitu. Powstaje słońce, księżyc, gwiazdy – czas zaczyna płynąć. Przodkowie i bohaterowie kulturowi pokonują fantastyczne potwory i sprawiają, że ziemia nadaje się do zamieszkania. Uczą plemię, jak rozpalać i przechowywać ogień, polować, łowić ryby, oswajać zwierzęta, wytwarzać narzędzia i uprawiać rośliny. Wymyślają pisanie i liczenie, potrafią rzucać magię, leczyć choroby, widzieć przyszłość, jak dogadywać się z bogami... Mity wyznaczają właściwy, odtąd niezmienny porządek rzeczy: zgodnie z logiką mitu to zdarzyło się po raz pierwszy i tak będzie zawsze.

Dla świadomości prymitywnej mit jest absolutnie wiarygodny: nie ma w nim cudów, nie ma różnic między tym, co naturalne, a nadprzyrodzonym - ta opozycja jest obca świadomości mitologicznej.

Na drodze od mitu do epopei ludowej dramatycznie zmienia się nie tylko treść przekazu, ale także jego cechy strukturalne. Mit to święta wiedza, a epopeja to opowieść (piosenka) o bohaterstwie, ważnym i rzetelnym, ale nie o sacrum.

W trakcie wykonywania mitu niekonwencjonalny stosunek do znaku (słowa) mógł objawiać się specyficznym magicznym skutkiem wypowiadania tekstu, a rezultat ten był zaplanowany, czyli dla świadomości mitologicznej przewidywalny.

A. A. Popow, który studiował w pierwszej połowie XX wieku. szamanizm wśród Jakutów, Dolganów i innych ludów syberyjskich opowiada, jak szaman dołgański, który nie mógł wykryć złego ducha, który wstąpił w pacjenta, wezwał na pomoc innego szamana, który zaczął opowiadać mit o walce bohatera ze złem duch. Kiedy gawędziarz dotarł do miejsca, gdzie bohater w walce ze złym duchem zaczyna go pokonywać, w tym momencie zły duch, zamieszkujący pacjenta, wypełzł na pomoc jego bratu z odgrywanego mitu.

Tutaj stał się widoczny dla uzdrowiciela szamana, a to ułatwiło wydalenie ducha, czyli uzdrowienie pacjenta.

W porównaniu z mitem oprawy komunikacyjne eposu ludowego są znacznie skromniejsze: nie jest to opowieść o sacrum i wieczności, ale tylko o heroiczności i przeszłości. Jednak prawdziwość epickich opowieści i eposów, a także wiarygodność mitów nie budziła wątpliwości. Znamienne jest jednak, że nie jest to rzeczywistość obserwowalna: wydarzenia, o których opowiadania epickie ludowa świadomość przypisywała przeszłości.

Kolejną linią ewolucji mitu w gatunki folklorystyczne jest bajka. Podstawowa różnica między baśniami a mitem i heroiczną epopeją wynika z faktu, że nikt, w tym małe dzieci, nie wierzy w bajki.

Baśń wyrosła z mitów, które zostały włączone do obrzędów wtajemniczenia (od łac. initio - na początek; inicjować, wprowadzać w tajemnice kultowe, w misteria), czyli w rytuały związane z inicjacją (przekładem i przejściem) młodzi mężczyźni i kobiety w klasie wiekowej dorosłych. W różnych kulturach inicjacja obejmowała pewne próby, których przezwyciężenie powinno doprowadzić do ostrego dojrzewania nastolatka (np. spędzenie kilku dni i nocy w dzikim lesie; zniesienie walki z dziką bestią, złym duchem lub warunkowy przeciwnik, znosić ból, na przykład inicjujące tatuaże lub obrzezania, doświadczać serii przerażających wydarzeń i innych wstrząsów). W głębi mitologicznej i rytualnej takie próby były pomyślane jako śmierć i nowe narodziny osoby, już w nowej jakości.

Stając się baśnią, mity tracą związek z rytuałem i magią, tracą swoją ezoteryczną naturę (czyli przestają być tajemną wiedzą wtajemniczonych) i tym samym tracą swoją magiczną moc. Zamieniając się w bajki, wczorajsze mity przestają być talizmanem, amuletem. Mówi się im łatwo, a nie w szczególnych sytuacjach. I każdy może ich posłuchać. Opowieść, która miała znaczenie magiczne, czyli mit, była relacjonowana w zupełnie inny sposób, nawet w przypadkach, gdy nie była to zwykła świątynia plemienna, ale indywidualny mit, coś w rodzaju słownego osobistego amuletu.

Motywy komiczne (żarty, kpiny, kpiny) świadczą o późnym charakterze mitu lub baśni. Mitologia „klasyczna” jest całkowicie poważna, komiks pojawia się dopiero na ostatnich etapach przechodzenia mitu do folkloru.

WYKŁAD nr 5. Pierwotne formy przekonań religijnych i ich rola w kształtowaniu się grup etnicznych i państw

1. Główne formy światopoglądu mitologicznego i religijnego: uniwersalny kult Bogini Matki, animizm, totemizm, fetyszyzm, szamanizm, politeizm, monoteizm

Sferę mitologiczno-religijną prymitywnego świata charakteryzowało zróżnicowanie i rozdrobnienie: ogromna mnogość wierzeń i kultów plemiennych, otwartych na wzajemny wpływ, a więc rozproszonych, powierzchownie zmiennych, spontanicznych, skromnych. Ich wspólnym źródłem był uniwersalny kult Bogini Matki (w różnych odmianach: Matka Ziemia, Matka Natura, Matka Przodniczka wszechrzeczy; por.: Ser Matki Ziemi w folklorze słowiańskim). Kult Bogini Matki opiera się na przebóstwieniu natury.

Jednak prymitywna religia nie ogranicza się do kultu sił natury. Według wielu badaczy społeczeństw archaicznych, historyków religii i kultury, już w prymitywnej starożytności powstają idee o głównym, pierwszym bogu w panteonie bogów, a następnie o najwyższym i wreszcie jedynym najwyższym Bogu - Jedyny Duch, Najwyższa Dobra Istota, Stwórca – czyli reprezentacje charakterystyczne dla religii teistycznych.

Teizm (gr. theos – Bóg) – światopogląd religijny, który rozumie Boga jako nieskończoną Boską Osobę, która swobodnie stworzyła świat, pozostaje poza światem i nadal działa w świecie.

Uznanie nieziemskiego (transcendencji) Boga odróżnia teizm od panteizmu, który utożsamia Boga i naturę. W przeciwieństwie do deizmu (religijnej filozofii Oświecenia), według której Bóg, stwarzając świat, nie interweniuje w jego wydarzenia, teizm rozpoznaje trwające działanie Boga. Religie ściśle teistyczne obejmują trzy genetycznie powiązane religie: judaizm, chrześcijaństwo i islam). Co więcej, według znanego teologa prawosławnego Л. V. Ja, idee teistyczne są prawdziwymi początkami religii: „Intuicja mistyczna, budząca w duszy strach przed niepojętym i tajemniczym Początkiem, jest podstawą każdej religii „naturalnej” i, oczywiście, religii pierwotnej”.

Nieteistyczne wierzenia i rytuały pierwotnej starożytności nazywane są czasem przedreligijnymi, gdyż nie posiadały jeszcze tych wysokich i uduchowionych idei, które stanowią główną siłę przyciągającą religii teistycznych – o nieśmiertelnej, nadprzyrodzonej zasadzie stwórczej (Bogu, Absolucie), o tym, co najwyższe, o przekraczaniu granic świata, o sensie bycia, o „radości mistycznego zjednoczenia z Bogiem” (A. Men). "W odróżnieniu od teizmu, który stawia transcendentalną osobowość Boga ponad naturę, pogaństwo jest religią samowystarczalnego kosmosu. Wszystko specyficznie ludzkie, wszystko społeczne, osobiste czy "duchowe" dla pogaństwa jest w zasadzie utożsamiane z naturą i stanowi jedynie jej magiczne emanacja” (Awerintsew).

Charakterystyczne dla ery prymitywnej przebóstwienie natury przejawiało się w wielu prywatnych, odrębnych, w dużej mierze chaotycznych wierzeniach, kultach, rytuałach, kultach, spiskach.

W historii religii i w kulturoznawstwie wyróżnia się kilka głównych klas lub typów takich form religijnych: animizm, totemizm, fetyszyzm, szamanizm, politeizm, panteizm antyczny. Nie są to jednak etapy, nie etapy historyczne w rozwoju religii. Powstając w prymitywnym świecie komunalnym, mogły współistnieć w religijnych ideach jednego plemienia (na przykład animizm i totemizm) i, z pewnymi zmianami, były przekazywane z pokolenia na pokolenie przez tysiące lat. Religie politeistyczne i panteistyczne są praktykowane w wielu krajach współczesnego świata.

Animizm (z łac. anima, animus – dusza, duch) to wiara w istnienie dusz i duchów. Człowiek prymitywny ożywiał cały otaczający go świat. Rzeki i kamienie, rośliny i zwierzęta, słońce i wiatr, kołowrotek i nóż, sen i choroba, udział i brak udziału, życie i śmierć - wszystko miało duszę, wolę, zdolność do działania, krzywdzenia lub pomocy człowiekowi. Według pierwotnych idei duchy żyły w niewidzialnym innym świecie, ale przenikały do ​​widzialnego świata ludzi. Uwielbienie i magia miały pomóc ludziom jakoś dogadać się z duchami - przebłagać je lub przechytrzyć. W każdej religii są elementy animizmu.

Totemizm - jest to wiara plemienia w jego związek z rośliną lub zwierzęciem (rzadziej - ze zjawiskiem naturalnym lub obiektem). W języku plemienia Indian Ojivbey słowo „totem” oznacza „jego rodzaj”. Totem był pomyślany jako prawdziwy przodek, plemię nosiło jego imię, czciło go (jeśli totemiczne zwierzę lub roślina naprawdę istniało) lub jego wyobraźnię.

Fetyszyzm (z francuskiego fetiche - idol, talizman) - kult przedmiotów nieożywionych (na przykład pióro ptaka totemicznego lub spalonego podczas burzy dębu lub kieł tygrysa zabitego podczas polowania itp.), , według wierzących, mają nadprzyrodzone właściwości. Fetysze (przedmioty sakralne) towarzyszyły całemu życiu człowieka pierwotnego. We wszystkich religiach, także współczesnych, występują elementy fetyszyzmu, np. kult krzyża, relikwie, ikony (w chrześcijaństwie), Czarny Kamień w Mekce (wśród muzułmanów).

W zjawisku szamanizm czasami widzą rozwój indywidualnej zasady w praktyce religijnej starożytnych. Z grona współplemieńców wyróżnia się osoba o „specjalnym talencie mistycznym i okultystycznym”, która w ekstazie transu stała się jasnowidzem i medium (z łac. medius – środek), pośrednikiem między duchami a ludźmi (Men, 1991). , 36-39). Szamani to pierwsi profesjonaliści z religii.

W epoce plemiennej rozwinęło się również wiele religii politeistycznych. Zwykła hierarchia bogów dla politeizmu z uznaniem bogów wyższych i mniej znaczących przyczyniła się w wielu tradycjach do rozwoju idei monoteistycznych i doprowadziła do monoteizmu i ateizmu.

Każda forma wiary w siły nadprzyrodzone, niezależnie od tego, czy wiara jest związana z praktyką kultową (obrzęd, czary, liturgia) czy z innymi czynnościami (nauka czarów lub spisku, tłumaczenie Pisma Świętego, myślenie o Bogu, o świecie), łączy wiara w nadprzyrodzonym.

Wszelkie przejawy wiary w siły nadprzyrodzone można nazwać fideistycznym podejściem do świata lub fideizmem (z łac. fides - wiara). Jest to najszersze i najogólniejsze określenie na wszystko, co wiąże się ze świadomością mitologiczno-religijną każdej epoki historycznej.

Prymitywne wierzenia wydają się współczesnemu człowiekowi równie nadmiernie szczegółowe, nieporęczne, rozpadające się na setki małych magicznych sztuczek i wierzeń, niezjednoczone wspólną ideą, obojętne na pytania o sens i cel wszystkiego, co się dzieje. W „niejasnym pandemonizmie” (WS Sołowiow) prymitywne pogaństwo było zdominowane przez strach i wymuszony szacunek dla wyższych mocy, daleki od miłości do Boga, która w religiach teistycznych nadaje wierze człowieka głęboko osobisty i bogaty emocjonalnie dźwięk. Najstarsze religie niepiśmienne są bardzo praktyczne, utylitarne: uczą działać, próbować porządku świata i przeżyć za wszelką cenę, używając zarówno sił naturalnych, jak i nadprzyrodzonych.

2. "Księga Belesa" - "Pismo Święte" Słowian

„Księga Welesa” otwiera przed nami duchowy wszechświat starożytnych Rosjan. Wydanie kanoniczne tej księgi ukazało się w tłumaczeniu i objaśnieniach znanego słowiańskiego uczonego L. I. Asova („Księga Velesa”. Petersburg, „Politechnika”, 2000). Ta księga została wyrzeźbiona na tablicach bukowych przez księży nowogrodzkich w IX wieku. n. mi. „Księga Velesa” opisuje historię Słowian i wielu innych ludów Eurazji od czasów Przodków (XX tysiąclecie pne), aż do IX wieku. n. mi. Pochłonęła doświadczenie wielu tysiącleci duchowych poszukiwań, zmagań, zwycięstw i porażek wielu ludów zamieszkujących Eurazję. „Księga Velesa” to jedyne pismo święte w Europie, które przetrwało do dziś. Ze świętych ksiąg starożytnych Greków i Rzymian: Teogonia Rapsodyczna Orfeusza, z dzieł Musaeusa, z Księgi Sybilli niewiele pozostało. Znamy starożytne mity i świętą historię nie ze źródeł pierwotnych (świętych ksiąg), ale z transkrypcji starożytnych autorów. Skandynawski epos, zebrany w XIII wieku, pieśni skaldów: „Starsza Edda” i „Młodsza Edda”. Ze świętych ksiąg druidów pozostały tylko późne irlandzkie legendy i „Księga Ferillta”, na podstawie których Douglas Monroe opublikował książki o magii druidów: „21 lekcji Merlina” i „Zaginione księgi Merlina”, wydane w języku rosyjskim przez wydawnictwo „Sofia”. W tej serii „Księga Velesa” zajmuje szczególne miejsce, ponieważ jest księgą kapłańską, dlatego jej tekst jest najstarszą tradycją w Europie. I nie tylko Europa. (Podkreślamy raz jeszcze, że opowiada swoją historię od XX tysiąclecia p.n.e.). Opowieści o rodowym domu „Księgi Velesa” nawiązują do opowieści ze starożytnych indyjskich Wed i starożytnej irańskiej literatury awestyjskiej. Legendy „Księgi Velesa” o przodkach są podobne do biblijnych legend o patriarchach. Ta książka daje możliwość zbadania podstaw starożytnej słowiańskiej epoki wedyjskiej i odczucia ducha starożytnej kultury słowiańskiej.

3. Religie ponadetniczne

Wraz z rozwojem nierówności społecznych i majątkowych, niszczeniem kolektywizmu plemiennego, tworzeniem się formacji państwowych i rozpowszechnianiem się pism, w niektórych regionach formują się nowe złożone nauki religijne i kulty, które stopniowo nabierają charakteru ponadetnicznego: wedyzm ( najstarsza religia Indii), buddyzm (i lamaizm jako jego tybetańsko-mongolski odłam), zaratusztrianizm, chrześcijaństwo, islam. Nowe religie, odpowiadające na duchowe poszukiwania ludzi na przełomach historii, przepojone pragnieniem religijnego ideału, z rosnącą dbałością o osobę i jednostkę, posiadały ogromną siłę przyciągania. Stali się duchową zasadą zdolną zjednoczyć wiele narodów.

Nowe religie posiadały księgi zawierające Objawienie Boże przekazywane ludziom przez proroków, a także nauki o Bogu, o pokoju, wierze i zbawieniu. Księgi zawierające Objawienie uznano za święte (święte).

Sakralny (z łac. sacer, sacri - sakralny, święty; magiczny; tajemniczy) - sakralny, związany z kultem i rytuałem religijnym (obrzędem).

Język, w którym pisano Apokalipsę, był często sakralizowany. Samo utrwalenie nowych religii na piśmie, w świętych księgach, w niezwykłym języku, w przeciwieństwie do mowy potocznej, było potężnym czynnikiem perswazji i w oczach starożytnych nadało naukom wiarygodność, prawdę, a może i wieczność.

Wokół nowych religii, ich świętych ksiąg doktrynalnych, apostołów, którzy zwrócili się nie do jednego „swojego” plemienia, ale do ludzi z różnych plemion, stopniowo kształtują się ponadetniczne światy kulturowe i religijne, wykraczające poza powiązania etniczne i państwowe: Hindu-buddyjski świat Azji Południowej, konfucjańsko-buddyjski świat Dalekiego Wschodu, zaratusztrianizm na Bliskim i Środkowym Wschodzie, chrześcijaństwo, islam. Trzy największe religie ponadetniczne – buddyzm, chrześcijaństwo i islam – nazywane są religie świata.

W średniowieczu to świat kulturowy i religijny (a nie państwa czy wspólnoty etniczne) wyznaczał polityczną mapę świata. Każdy taki świat obejmuje wiele grup etnicznych zjednoczonych jedną religią, wspólnym ponadetnicznym językiem ich dogmatów oraz wspólną kulturą książkową i pisaną. W tamtych czasach różnice wyznaniowe między grupami ludności były ważniejsze niż różnice etniczne, językowe czy stanowe. Nieprzypadkowo większości wojen (w tym cywilnych i dynastycznych) przypisywano charakter religijny – wystarczy wspomnieć wyprawy krzyżowe, wojny katolików i protestantów, ghazawatów.

4. Języki prorockie i apostolskie

Geografia religii ponadetnicznych pokrywała się z granicami dystrybucji tekstów religijnych w językach, które były lub stały się ponadetniczne i nabrały charakteru kultowego.

W historii kultury języki, w których z woli losu po raz pierwszy sformułowano lub spisano tę lub inną doktrynę religijną, a następnie kanonizowano, zaczęto nazywać „proroczymi”, proroczymi (od greckiego profetes - proroka, wróżbity, tłumacza wyroczni) lub języków „apostolskich” (posłańców). Takich języków jest niewiele. Wśród ludów hinduskich pierwszym językiem kultowym był język wedyjski (jeden z trzech najstarszych indoeuropejskich języków literackich; w nim w XV-XI wieku p.n.e. powstały pierwsze teksty w kulturze indyjskiej - Wedy (religijne). hymny, zaklęcia, formuły ofiarne) i Upaniszady (doktryna świata), a później bliski jej sanskryt, wśród Chińczyków, Japończyków, Koreańczyków wenyan (język pism Konfucjusza) oraz pisany i literacki tybetański; ludy, które wyznawały zaratusztrianizm w starożytności i wczesnym średniowieczu, - język awestyjski (jeden ze starożytnych języków irańskich, obecnie martwy), w pierwszej połowie I tysiąclecia pne powstały święte księgi zaratusztrianizmu - „Avesta” w tym); Muzułmanie (Arabowie, Turcy, narody irańskie) pisali i literacko arabski (język Koranu) i klasyczny perski. Językami apostolskimi chrześcijańskich ludów Europy są greka i łacina, prawosławni Słowianie i Rumuni mają ponadto swój pierwszy kultowy język – cerkiewno-słowiański (staro-cerkiewno-słowiański), na który zostały przetłumaczone w latach 60-80. IX wiek święci Cyryl и Metodego święte teksty.

Jeśli chodzi o język rosyjski, jego status jest określany przez teologów prawosławnych jako język patrystyczny, ponieważ był używany w XIX wieku. powstała obszerna literatura teologiczna, która ożywiła „ducha patrystycznego” – w pismach Feofan Govorov (samotnik), biskup Ignacy Brianchaninova, ojciec Jana z Kronsztadu. Nie wszystkie języki prorocze są koniecznie ponadetniczne. Zależy to od rozpowszechnienia danej religii. Skoro więc judaizm jest religią jednego narodu, to języki proroków biblijnych (języki Starego Testamentu, XI-III-II w. p.n.e.), czyli hebrajski i aramejski, nie są językami ponadetnicznymi, ale oczywiście prorocze. („Stary Testament” to tradycyjna chrześcijańska nazwa pierwszej najstarszej części Biblii; w judaizmie odpowiednie księgi nazywane są „Tanach” (złożony, skrócony wyraz utworzony z pierwszych dźwięków imion głównych części Biblii) Biblia Hebrajska).Z drugiej strony, ponadetniczny charakter tego czy innego języka prorockiego lub apostolskiego nie jest jego cechą pierwotną, ale cechą, która rozwinęła się historycznie w miarę rozpowszechniania się odpowiednich tekstów religijnych wśród różnych narodów.

Specyfika sytuacji językowych w średniowieczu wynika w dużej mierze z istnienia religii ponadetnicznych z ich specjalnymi językami, które w większości przypadków nie pokrywały się z lokalnymi językami ludowymi. W związku z tym w różnych regionach Europy i Azji rozwinął się szczególny rodzaj dwujęzyczności kulturowej, którą ukształtował z jednej strony ponadetniczny język religii i kultura książkowo-pisemna (zbliżona do religii), a z drugiej drugi przez lokalny (ludowy) język, który służył codziennej komunikacji, w tym część pisma.

Ponadetniczne języki konfesyjne, czyli w istocie języki międzynarodowe średniowiecza, stwarzały wystarczające możliwości komunikacji w granicach ich światów kulturowych i religijnych. Komunikatywne znaczenie języków ponadetnicznych staje się szczególnie widoczne, jeśli weźmiemy pod uwagę inną istotną cechę sytuacji językowych średniowiecza – silną fragmentację dialektową języków.

Jak wiecie, era feudalna to szczyt różnic dialektalnych i izolacji. W ten sposób w języku odbija się rozdrobnienie feudalne, słabość więzi ekonomicznych w warunkach gospodarowania na własne potrzeby i ogólny osiadły tryb życia. Intensywna migracja plemion i mieszanie się języków z czasów prymitywnych, jeśli nie została zatrzymana, to zmniejszyła się. Powstały państwa o silniejszych granicach. Jednocześnie granice wielu dialektów pokrywały się na ogół z granicami ziem feudalnych.

W tym samym czasie, w epoce feudalnej, ukształtowały się także ponaddialektowe formy komunikacji, Koine.

Koine (z greki koine dialektos - język potoczny) rozwijał się na podstawie jednego lub kilku dialektów, głównie jako środek komunikacji ustnej, np. na jarmarkach, w dużych ośrodkach handlowych i rzemieślniczych. Później na bazie koine ukształtowały się ludowe (etniczne) języki literackie, takie jak hindi, francuski i rosyjski (w przeciwieństwie do ponadetnicznych języków kultowych, takich jak sanskryt, łacina, cerkiewnosłowiański).

Ogólnie rzecz biorąc, w średniowieczu zależności między religiami i językami były szczególnie zróżnicowane i głębokie. W porównaniu z kulturą współczesną średniowiecze charakteryzuje się bliższym i bardziej stronniczym przywiązaniem do słowa. To wszystko są cechy kultur, które rozwinęły się z religii Pisma Świętego.

5. Grupy etniczne i przynależność religijna

Jeśli w epoce starożytnych państw i średniowiecza różnice etniczno-językowe między ludźmi i krajami były zaciemniane przez religię, to w czasach nowożytnych wśród narodów Europy, Ameryki, Azji Południowej i Wschodniej, Afryki (Afryka Subsaharyjska), pochodzenie etniczne ("narodowość") jest uznawana za ważniejszy, bardziej informacyjny wymiar niż przynależność wyznaniowa. Tak jednak nie jest w świecie islamskim: religia jest rozumiana przez muzułmanów jako główna, definiująca cecha osoby lub wspólnoty etnicznej.

Współczesne grupy etniczne odziedziczyły mentalne i kulturowe tradycje swojej religii, ale te tradycje miały i mają głównie charakter ponadetniczny. Religie jednoetniczne (takie jak judaizm żydowski, japoński sintoizm lub ormiański kościół gregoriański w Armenii) są dość rzadkie. Zwykle jedną religię praktykuje kilka lub wiele narodów.

Są to przede wszystkim główne religie świata (buddyzm, chrześcijaństwo, islam) oraz niektóre religie lokalne, które wykroczyły poza granice jednej grupy etnicznej (np. hinduizm praktykowany jest nie tylko w Indiach, ale także w Nepalu, Sri Lanka, Indonezja, konfucjanizm, oprócz Chin, także w Korei, Tajlandii, zoroastryzm – w Iranie i Indiach). Z drugiej strony, we współczesnym świecie istnienie kilku wyznań w narodzie jest powszechne. Tak więc wśród Białorusinów i Ukraińców są prawosławni, katolicy, unity, protestanci; wśród Węgrów - katolików, protestantów (kalwinistów i luteranów), prawosławnych; wśród Egipcjan - muzułmanie, chrześcijanie (katolicy, protestanci, unity). Wyjątkową różnorodność wyznaniową charakteryzują Stany Zjednoczone, gdzie zarejestrowanych jest 260 kościołów (dokładniej wyznań), w tym 86 z ponad 50 tysiącami wyznawców (Brook).

Wyznaniową jedność ludu zachowują Hiszpanie, Włosi, Litwini, Polacy, Portugalczycy, Francuzi, Chorwaci (w większości katolicy); Duńczycy, Islandczycy, Norwegowie, Szwedzi (luteranie); Grecy, Bułgarzy, Rosjanie, Rumuni, Serbowie (w większości prawosławni).

W niektórych kulturach jedna osoba może praktykować kilka religii. Na przykład w Chinach, w zależności od pory roku i dnia, charakteru nastroju religijnego lub potrzeby, wierzący zwraca się do Konfucjusza, a następnie do praktykowania taoizmu lub buddyzmu. Szintoizm i buddyzm współistnieją w japońskiej świadomości religijnej.

Oczywiście wyznania, które mogą współistnieć w umyśle jednej osoby, muszą charakteryzować się wysoką tolerancją religijną. Rzeczywiście, już na samym początku buddyzm wyróżniał się rzadką tolerancją dla wschodzących religii. Historia buddyzmu nie zna wojen religijnych. Ani jedna świątynia obcej religii nie została zniszczona przez wyznawców Buddy. Charakterystyczny jest również brak konfrontacji we wczesnym buddyzmie japońskim (buddyzm zen): jego odrębne nurty nie walczyły ze sobą.

W przeciwieństwie do buddyzmu, religie teistyczne (judaizm, chrześcijaństwo, islam) nie pozwalają jednej osobie należeć do dwóch wyznań jednocześnie.

Tak więc, w odniesieniu do epok historycznych (pisanych), religia nie powinna być uważana za czynnik etnotwórczy, a tym bardziej za czynnik etnotwórczy. Jednak pod względem treściowym (w sferze znaczeń, idei, obrazów, idei) wkład religii w kształtowanie kultury i mentalności ludzi jest ogromny.

6. Znak konfesyjny w samoidentyfikacji państw

Obecnie w Europie i Ameryce nie ma państw, które określałyby się na zasadzie wyznaniowej (w przeciwieństwie do Iranu, Mauretanii i Pakistanu, których oficjalne nazwy zawierają słowo „islamski”). Nie ma też stowarzyszeń międzypaństwowych opartych na religii (z wyjątkiem Organizacji Konferencji Islamskiej, do której należą 43 państwa afroazjatyckie oraz Organizacji Wyzwolenia Palestyny). Religia staje się coraz bardziej prywatną sprawą człowieka, podobnie jak wyznania - stowarzyszenia wierzących niezależnych od państwa. Przynależność religijna przestaje więc być zewnętrznym, formalnym znakiem określonego statusu państwa lub osoby.

W czasach nowożytnych procesami tworzenia państwa kieruje głównie czynnik narodowy, a nie religijny.

Często jednak, nawet teraz, religia może stać się podstawą jednoczenia lub wręcz przeciwnie, rozdzielania ludzi. Na przykład w Bośni i Hercegowinie (serbskojęzycznej republice byłej Jugosławii) muzułmanie uważają się za szczególną grupę etniczną (Bośniacy-muzułmanie) właśnie ze względu na wyznanie. Różnice wyznaniowe w dużej mierze zadecydowały o konfrontacji w latach 1991-1995. Chorwaci (katolicy) i Serbowie (prawosławni); starcia między Irlandczykami (katolikami) a Brytyjczykami (protestantami) w Ulsterze; kilka wspólnot chrześcijańskich (arabskich) i muzułmańskich (także arabskich, libańskich i palestyńskich) w Bejrucie. Tak więc na współczesnej mapie świata osadnictwo ludzi różnych wyznań generalnie odpowiada ustalonej historycznie geografii religii i nie pokrywa się z granicami języków, grup etnicznych i państw.

WYKŁAD nr 6. Starożytna mitologia grecka

1. Mitologia Homera

Pierwsze oznaki rozumienia świata można znaleźć już w pracach Homera, choć w swej mitologicznej formie wciąż dalekie są od racjonalizmu tkwiącego w filozofii greckiej. Homer mówi o trzech pierwotnych przyczynach, które w pewnym sensie można uznać za fundamentalne zasady świata i nazywa je Nike, Okeanos i Tethys. Nike jest stanem pierwotnym, etapem poprzedzającym wszystko inne (stosując potoczną terminologię można powiedzieć, że jest to uniwersalna moc wszystkich stanów świata). Oceanos reprezentuje pramore, a Tethys – pewną życiodajną siłę, połączoną z morzem – wodę. Co więcej, wszystkie te pierwotne przyczyny, tj. podstawowe siły, są związane z ziemią.

2. Orfizm

Tak zwany wczesny okres orficki również sięga Homera. Mówimy o utworach literackich, które rozwijają problemy orfickie, a ponadto rozwiązują problemy teogoniczne.

Orfizm - ruch religijny wywodzący się z mitologicznego śpiewaka Orfeusza. Istotną rolę w jego mitologicznym zrozumieniu powstania świata i bogów odegrała muzyka – harmonia. Poglądy orfickie, w szczególności rozumienie relacji między duszą a ciałem (ciało jest trumną duszy), znajduje odzwierciedlenie w filozofii greckiej {Platon, Pitagoras). Z pierwszej zasady Nike wywodzą się niebo i ziemia, a z nich wszystko inne (Okeanos jest tu rozumiany jako istotny składnik ziemi).

3. Hezjod

W pracach zawarta jest także próba wyjaśnienia pochodzenia świata Hezjod. Według Hezjoda podstawą wszystkiego jest chaos, rozumiany jako nieograniczona, bezkształtna masa zawierająca wszystkie możliwe możliwości. Z niego powstają pierwotne formy bytu.

Z jednej strony jest to Gaja (Ziemia) i Eros (pewna siła życiowa), z drugiej strony to Erebos (ciemność) i Nike (noc) jako siła definiująca, rządząca. Z nich następnie powstaje Uran (gwiaździste niebo), Eter (Eter), światło i stopniowo inne bóstwa.

Obok poglądów kosmogonicznych i teogonicznych znajdujemy u Hezjoda pewne odbicie rzeczywistości społecznej. Na przykład jego obrona drobnej produkcji rolnej wskazuje na główne sprzeczności epoki i odzwierciedla pogłębiające się zróżnicowanie klasowe społeczeństwa greckiego.

Późniejszy myśliciel wznosi się do kosmogonicznych poglądów Hezjoda Akushilay. Wprowadza do systemu podstawowych zasad Hezjoda nową koncepcję - „Metis” lub „Nus” (umysł).

4. Ferecydy i Epimenides

Pewnym uzupełnieniem koncepcji kosmogonicznych w starożytnej Grecji w okresie poprzedzającym powstanie filozofii właściwej są poglądy Ferekida и Epimenidy od Sir.

Według Ferekida podstawową zasadą wszystkiego jest szczególna żywotna materia, którą nazywa Zeusem. Ta fundamentalna zasada istnieje w pięciu etapach, których rozwój skutkuje pojawieniem się bogów, kosmosu i ziemi. Poglądy na problem pojawienia się bogów (teogonia) i kosmosu (kosmogonia) nabierają więc jednolitej ramy mitologicznej.

Po raz pierwszy Pherekydes podejmuje próbę stworzenia pewnego „kompleksowego” systemu, obejmującego całą dziedzinę znanych wówczas zjawisk.

Pięć etapów rozwoju można również znaleźć u Epimenidesa, który jest starszy o pół wieku. Według niego, na pierwszym etapie powietrze jest pramaterią, a noc bezkresną ciemnością. Ich połączenie prowadzi do powstania pra-podstawy (podziemia). Powstają z niego tytani, z nich - jajo, którego zniszczenie prowadzi do narodzin świata.

Wszystkie te kosmogoniczne poglądy w zasadzie nie wykraczały poza konstrukcje mitologiczne. Jednak w niektórych z nich (w Hezjodzie, Pherecydes, Epimenides) można doszukać się tendencji do zwracania się ku naturze.

Te przedfilozoficzne poglądy były próbą w formie mitu odpowiedzi na pytania o to, co jest podstawową zasadą świata (lub kosmosu) i jakie zasady lub siły determinują jego rozwój. Chęć racjonalnej odpowiedzi na te pytania, znalezienia wyjścia z uzależnień magicznych i religijnych leży u źródeł samej filozofii greckiej.

WYKŁAD nr 7. Starożytna mitologia chińska

1. Deifikacja natury

W mitologii chińskiej spotykamy się z deifikacją nieba, ziemi i wszelkiej natury jako rzeczywistości tworzących środowisko ludzkiej egzystencji. Z tego zmitologizowanego środowiska wyłania się najwyższa zasada, która rządzi światem, daje istnienie rzeczom. Zasada ta bywa rozumiana jako personifikacja najwyższego władcy (shandi), ale częściej jest reprezentowana przez słowo „niebo” (tian).

Cała przyroda jest ożywiona - każda rzecz, miejsce i zjawisko ma swoje demony.

2. Kult przodków

To samo dotyczy zmarłych. Czczenie dusz zmarłych przodków doprowadziło następnie do powstania kultu przodków i przyczyniło się do konserwatywnego myślenia w starożytnych Chinach. Duchy mogą otworzyć przed człowiekiem zasłonę przyszłości, wpływać na zachowanie i działania ludzi. Korzenie najstarszych mitów sięgają II tysiąclecia p.n.e. mi.

W tym czasie w Chinach rozpowszechniła się praktyka wróżenia z użyciem magicznych formuł i komunikacji z duchami. W tym celu za pomocą pisma piktograficznego nałożono pytania na kości bydła lub skorupy żółwia (druga połowa II tysiąclecia p.n.e.). Niektóre z tych formuł, a przynajmniej ich fragmenty, znajdujemy na naczyniach z brązu, a później w Księdze Przemian. Zbiór starożytnych mitów chińskich zawiera Księgę Gór i Mórz (Shan hai jing), datowaną na VII-V wiek. pne mi.

Cechą rozwoju chińskiej myśli filozoficznej jest wpływ tak zwanych mędrców - mędrców (pierwsza połowa I tysiąclecia pne). Ich imiona nie są znane, ale wiadomo, że to oni zaczęli wychodzić poza mitologiczną wizję świata i dążyć do jej pojęciowego zrozumienia. Mędrcy, którzy tworzą linię komunikacji między mitem a ontologią pojęciową, będą później często przywoływani przez chińskich filozofów.

Społeczna organizacja społeczeństwa, czy to były wspólnoty plemienne, czy wspólnoty wczesnego feudalizmu, utrzymywały stosunki społeczne. Stąd zainteresowanie problematyką zarządzania społeczeństwem i organizacją państwa. Chińska filozofia jest wewnętrznie niezwykle stabilna. Stabilność ta polegała na podkreślaniu ekskluzywności chińskiego sposobu myślenia, na podstawie którego kształtowało się poczucie wyższości i nietolerancji wobec wszelkich innych poglądów filozoficznych.

3. Klasyczne książki o chińskiej nauce

Księgi te powstały w pierwszej połowie I tysiąclecia p.n.e. mi. oraz w okresie stu szkół (VI-II w. p.n.e.). Wiele z tych książek zawiera starożytną poezję, historię, ustawodawstwo i filozofię. W zasadzie są to prace nieznanych autorów, pisane w różnym czasie. Myśliciele konfucjańscy zwracali na nie szczególną uwagę, a począwszy od II wieku p.n.e. mi. książki te stały się głównymi w humanitarnej edukacji inteligencji chińskiej. Ich znajomość była wystarczającym warunkiem zdania egzaminów państwowych na stanowisko urzędnika. Wszystkie szkoły filozoficzne w swoim rozumowaniu do XX wieku. zwrócił się do tych książek; ciągłe odniesienia do nich były charakterystyczne dla całego życia kulturalnego Chin.

W I wieku pne mi. po odkryciu tych ksiąg, które różniły się od tekstów pisanych przez tzw. nowe pisarstwo, powstał spór o interpretację ich treści, o znaczenie starych i nowych tekstów.

Twórca ortodoksyjnego konfucjanizmu jako ideologii państwowej, Dong Zhongshu, uważał samego Konfucjusza za autora klasycznych książek. Jednak zwolennicy starych tekstów przypisywali Konfucjuszowi jedynie rolę tłumacza. Spór o pochodzenie i interpretację ksiąg klasycznych toczy się na nowo aż do początku XX wieku.

Księga Pieśni (Shi Ching - XI-VI wiek pne mi.) to zbiór starożytnej poezji ludowej; zawiera także pieśni kultowe i, według niektórych komentatorów Księgi Przemian, mistyczne wyjaśnienie pochodzenia plemion, rzemiosł i rzeczy. Stała się wzorem dla chińskiej poezji w jej dalszym rozwoju.

Księga historii (Shu Jing, początek I tysiąclecia p.n.e.) – zwany także Shan shu (dokumenty Shan) – to zbiór oficjalnych dokumentów, opisów wydarzeń historycznych. Miała ogromny wpływ na kształtowanie się późniejszego pisma urzędowego.

Księga Porządku (Li Shu, IV-I wieki p.n.e.) składa się z trzech części: Porządek ery Zhou (Zhouli), Porządek ceremonii (Ili) i Uwagi dotyczące porządku (Li ji).

Zawiera opis prawidłowej organizacji uroczystości politycznych i religijnych, normy działalności społecznej i politycznej. Idealizuje najstarszy okres w historii Chin, który uważa za wzór i miarę dalszego rozwoju.

Księga wiosny i jesieni (Chun Qiu) wraz z komentarzem Zuo (Zuo zhuan - IV w. p.n.e.) stanowi kronikę stanu Lu (VII-V w. p.n.e.), służył następnie jako wzór i miara rozwiązywania problemów etycznych i formalno-literackich.

Księga Przemian (I Ching, XII-VI wiek p.n.e.) jest najważniejszy. Zawiera pierwsze wyobrażenia o świecie i człowieku w filozofii chińskiej. Jej teksty, pisane w różnym czasie, wyznaczają początek przejścia od mitologicznego obrazu świata do jego filozoficznego rozumienia. Odzwierciedlała najstarsze rozwiązania zagadnień ontologicznych i rozwinęła aparat pojęciowy używany przez późniejszą filozofię chińską. Świat w nim nie jest jednak rozumiany jako świat racjonalnej manipulacji.

Wokół „Księgi Przemian” narosła i wciąż narasta cała seria sporów historyczno-filozoficznych i filozoficznych, obejmujących całą historię chińskiego myślenia i chińskiej filozofii.

„Księga Przemian” położyła podwaliny i zasady rozwoju myśli filozoficznej w Chinach.

Przepowiednie, według Księgi Przemian, zawierają pewne wskazówki dotyczące ontologicznego wyjaśniania świata, co ma ogromne znaczenie: konwersję subiektywnych opinii nadawców na jasną, jednakowo sformułowaną przepowiednię dla całego kraju. Umożliwia to centralizację myślenia w postaci ogólnych pojęć, odejście od arbitralności subiektywnej różnorodności. Ta jedność wskazuje również na potrzebę zrozumienia uniwersalnej jedności świata.

Dla komentatorów (obecnie nieznanych) heksagramy stopniowo przestały być jedynie dodatkiem do przepowiedni i zaczęły pełnić funkcje 64 kategorii świata w dążeniu do uniwersalnej jedności. Tym samym komentarze w ramach „Księgi Przemian” po raz pierwszy w historii filozofii chińskiej stają się konceptualną interpretacją świata, jego dynamicznych zasad i miejsca w nim człowieka. Księga Przemian „zamyka oczywistość i otwiera ciemność. Nadaje nazwy różnym rzeczom”.

4. Zasady Yin-Yang

Zasady Yin i Yang są zaangażowane w związek między niebem a ziemią, przez który świat jest ograniczony, w sprawy tego ograniczonego świata oraz w ruch świata. Yang jest definiowany jako coś aktywnego, wszechprzenikającego, oświecającego sposób poznania rzeczy; dla Yin pasywna rola oczekiwania, ciemny początek jest zdefiniowany. Nie jest to jednak wyjaśnienie dualistyczne, ponieważ Yin i Yang nie mogą ujawnić swojego działania bez siebie nawzajem.

„Yin i Yang jednoczą swoje siły, a całe i przerywane linie przybierają formę reprezentującą relację między niebem a ziemią”. Zasady te zmieniają swoje działanie i „przenikają się nawzajem”, a „to, co pozostaje ukryte w działaniu Yin i Yang, jest niezrozumiałe”. Ruch Yin i Yang jest dialektycznym ruchem zmian w jednym. „Zmiana, podobnie jak powszechność rzeczy, tkwi w zmianach”. Zmiana, będąca konsekwencją ruchu, ma swój sposób.

„Naprzemienność Yin i Yang nazywana jest ścieżką (tao)”, a tą „ścieżką żyją wszystkie rzeczy”. Z wzajemnej „przyjaznej” penetracji Yin i Yang powstaje sześć głównych kategorii, odzwierciedlających ich wzajemne oddziaływanie Yin i Yang. Autorzy Księgi Przemian uciekają się do naturalistycznego nazywania zjawisk naturalnych: "Aby wprawić wszystko w ruch, nie ma nic szybszego niż grzmot. Aby wrzucić wszystko w niepokój, nic nie jest bardziej odpowiednie niż wiatr. Aby wszystko wysuszyć Nic nie jest bardziej suche niż ogień. Aby wszystko uspokoić, nie ma nic spokojniejszego niż jezioro. Aby wszystko zwilżyć, nic nie jest bardziej wilgotne niż woda. Dla początku i końca wszystkich rzeczy nie ma nic bardziej kompletnego niż powrót. Albowiem to jest wypełnienie wszystkich rzeczy”. Księga Przemian śledzi Tao - drogę rzeczy i drogę świata w ruchu. Szczególnie wyróżniają się w nim „trzy dary”, które poruszają się własnymi drogami, ale zawsze razem: niebo, ziemia, człowiek.

Cała ludzka wiedza ma na celu rozróżnienie, oznaczenie i zrozumienie wszystkiego, co istnieje. „Człowiek wykształcony uczy się, aby móc wszystko połączyć. Człowiek wykształcony prosi, aby móc wszystko odróżnić. Pozostawia wszystko tak, jak jest, aby mógł być we wszystkim”. Człowiek musi myśleć o swoim miejscu w świecie przyrody, musi „połączyć swoją siłę (de) z niebem i ziemią, swój blask ze słońcem i księżycem, ze swoją aktywnością z czterema porami roku”. Musi „poznać zarówno powstanie, jak i upadek” i „nie tracić prawdy o tym wszystkim”.

WYKŁAD nr 8. Konfucjanizm

1. Konfucjusz

Konfucjanizm nie jest kompletną doktryną. Jego poszczególne elementy są ściśle związane z rozwojem starożytnego i średniowiecznego społeczeństwa chińskiego, które sam pomógł ukształtować i zachować, tworząc despotyczne scentralizowane państwo.

Jako specyficzna teoria organizacji społeczeństwa konfucjanizm koncentruje się na zasadach etycznych, normach społecznych i regulacji rządu, w tworzeniu których był bardzo konserwatywny. Konfucjusz powiedział o sobie: „Ja stwierdzam stare i nie tworzę nowego”. Charakterystyczne dla tej doktryny było również to, że pytania o charakterze ontologicznym były w niej drugorzędne.

Konfucjusz (551-479 yy

pne mi.), jego imię jest zlatynizowaną wersją Kung Fu-tzu (Mistrza Kun). Myśliciel ten (właściwe imię Kong Qiu) uważany jest za pierwszego chińskiego filozofa. Naturalnie jego biografię wzbogaciły późniejsze legendy. Wiadomo, że początkowo był on niskim urzędnikiem w stanie Lu, później przez szereg lat wędrował po stanach wschodnich Chin. Koniec swojego życia poświęcił swoim uczniom, ich szkoleniu i organizacji niektórych klasycznych książek (jing). Był jednym z wielu filozofów, których nauki zostały zakazane w czasach dynastii Qin. Wielki autorytet i niemal deifikację zdobył w czasach dynastii Han i aż do czasów współczesnych był czczony jako mędrzec i pierwszy nauczyciel. Myśli Konfucjusza zachowały się w formie rozmów z uczniami.

Zapisy wypowiedzi Konfucjusza i jego uczniów w książce „Rozmowy i sądy” (Lun Yu) są najbardziej wiarygodnym źródłem do badania jego poglądów.

Konfucjusz, zaniepokojony rozpadem społeczeństwa, skupia się na wychowaniu człowieka w duchu szacunku i czci wobec innych, wobec społeczeństwa. W swojej etyce społecznej człowiek jest osobą nie „dla siebie”, ale dla społeczeństwa.

Etyka Konfucjusza rozumie osobę w powiązaniu z pełnioną przez nią funkcją społeczną, a edukacja prowadzi człowieka do prawidłowego wykonywania tej funkcji. Podejście to miało ogromne znaczenie dla społeczno-gospodarczego ładu życia w rolniczych Chinach; doprowadziło jednak do redukcji życia indywidualnego, do pewnej pozycji społecznej i aktywności. Jednostka była funkcją w społecznym organizmie społeczeństwa.

Pierwotne znaczenie pojęcia „porządek” (li) jako normy określonych relacji, działań, praw i obowiązków w dobie zachodniej dynastii Zhou Konfucjusz podnosi do rangi idei wzorcowej. Porządek ustanawia się dla niego dzięki idealnej uniwersalności, relacji człowieka do natury, a w szczególności relacji między ludźmi. Nakaz pełni rolę kategorii etycznej, do której zalicza się również zasady postępowania zewnętrznego – etykieta. Prawdziwe przestrzeganie porządku prowadzi do prawidłowego wykonywania obowiązków. „Jeśli szlachetny człowiek (jun zi) jest dokładny i nie marnuje czasu, jeśli jest uprzejmy dla innych i nie zakłóca porządku, to ludzie między czterema morzami są jego braćmi”. Kolejność jest wypełniona cnotą (de): „Nauczyciel powiedział o Zi-chan, że ma cztery cnoty, które należą do szlachetnego męża. W zachowaniu prywatnym jest grzeczny, w służbie jest dokładny, humanitarny i uczciwy wobec ludzie."

Takie wykonywanie funkcji na podstawie porządku nieuchronnie prowadzi do manifestacji człowieczeństwa (jen). Ludzkość jest głównym ze wszystkich wymagań dla osoby. Egzystencja ludzka jest tak społeczna, że ​​nie może obejść się bez następujących regulatorów:

1) pomóc innym osiągnąć to, co sam chciałbyś osiągnąć;

2) Czego sobie nie życzysz, nie rób innym.

Ludzie różnią się w zależności od rodziny, a następnie statusu społecznego. Z rodzinnych relacji patriarchalnych Konfucjusz wyprowadził zasadę cnoty synowskiej i braterskiej (xiao ti). Relacje społeczne są równoległe do relacji rodzinnych. Relacja między poddanym a władcą, podwładnym a szefem jest taka sama jak relacja między synem a ojcem i młodszym bratem ze starszym.

Aby podporządkować się podporządkowaniu i porządkowi, Konfucjusz rozwija zasadę sprawiedliwości i użyteczności (i). Sprawiedliwość i użyteczność nie są związane z ontologicznym rozumieniem prawdy, którym Konfucjusz nie zajmował się konkretnie.

Człowiek musi działać tak, jak dyktuje mu rozkaz i jego stanowisko. Właściwe zachowanie to zachowanie z poszanowaniem porządku i człowieczeństwa, bo „szlachetny człowiek rozumie, co się przydaje, tak jak mali ludzie rozumieją, co jest pożyteczne”. Tak postępują (dao) wykształceni, którzy mają siłę moralną (de) i którym należy powierzyć administrowanie społeczeństwem.

2. Mencjusz

Mencjusz (Meng Ke, 371-289 pne) był następcą Konfucjusza, bronił konfucjanizmu przed atakami innych ówczesnych szkół.

W ramach rozwoju konfucjanizmu Mencjusz rozwinął koncepcję natury ludzkiej; rozwinął myśli Konfucjusza o dobru moralnym i stosunku wykształconych do tego dobra.

Dobro jest abstrakcyjną kategorią etyczną, która oznacza porządek (li) w podążaniu ścieżką (dao). Według Mencjusza natura ludzka jest obdarzona dobrocią, choć ta natura nie zawsze się objawia. Tak więc człowiek może zboczyć z porządku rzeczy, ze ścieżki, a dzieje się to pod wpływem okoliczności, w których żyje, ponieważ w człowieku są również niskie instynkty biologiczne. Dobro w każdym człowieku można urzeczywistniać przez cztery cnoty, których podstawą jest wiedza, ponieważ poznanie porządku rzeczy, świata i człowieka prowadzi do urzeczywistnienia w społeczeństwie:

1) ludzkość (jen);

2) użyteczność (i);

3) grzeczność (czy);

4) wiedza (zhi).

W koncepcji Mencjusza konsekwentnie realizowana jest zasada cnoty synowskiej i braterskiej (xiao ti) wysunięta przez Konfucjusza. Do hierarchii pięciu ogniw tej zasady Mencjusz zalicza także władcę, który musi być wykształcony, mądry i mieć siłę moralną (de). Jego moc charakteryzuje zasada człowieczeństwa (ren zheng). Jeśli władca ignoruje tę zasadę i zastępuje osobistą władzę emanującą z wiedzy tyranią (ba), lud ma prawo go obalić. Ten zasadniczo polityczny program jest również ściśle związany z przynależnością człowieka do świata skierowanego ku niebu (tian). Sky Mencius rozumie jako idealną siłę, która obdarza człowieka egzystencją i funkcją społeczną (a co za tym idzie władzą). Człowiek istnieje dzięki niebu i dlatego jest jego częścią, podobnie jak natura. Różnicę między tian, która mówi człowiekowi o naturze jego istnienia, a człowiekiem można przezwyciężyć poprzez kultywowanie, doskonalenie tej natury do czystej formy.

3. Xun Tzu

Xiongzi, prawdziwe imię - Xun Qin (III wiek, Przed н. BC), polemizując z Mencjuszem, przedstawiali przeciwstawne poglądy na istotę nieba i sprzeciwiali się koncepcji natury ludzkiej. Xunzi był najwybitniejszym konfucjanistą okresu Stu Szkół.

Rozumiał niebo jako niezmienne, posiadające własną ścieżkę (tian dao) i obdarzone mocą, która nadaje człowiekowi istotę i istnienie. Razem z ziemią niebo łączy świat w jedną całość. Wynika z tego, że człowiek jest częścią przyrody. Co więcej, w przeciwieństwie do Mencjusza, stawia on tezę, że natura człowieka jest zła, a wszystkie jego zdolności i przymioty są wynikiem wychowania. Ludzie organizują się i jednoczą w społeczeństwie, aby pokonać naturę. Robią to jednak ze ścisłym rozróżnieniem między funkcjami i relacjami. „Jeśli określimy granice świadomości moralnej, wówczas mamy harmonię. Harmonia oznacza jedność. Jedność pomnaża siłę… Jeśli człowiek jest silny, może wszystko pokonać”.

Na uwagę zasługuje podział natury autorstwa Xun Tzu:

1) zjawiska nieożywione, składające się z substancji qi-materialnej;

2) zjawiska żywe, składające się z substancji materialnej i posiadające sheng - życie;

3) zjawiska składające się z substancji materialnej, żyjącej i posiadającej zhi - świadomość;

4) osoba składająca się z substancji materialnej, żyjąca, posiadająca świadomość, posiadająca dodatkowo świadomość moralną - i. Człowiek tworzy nazwy, aby nazywać rzeczy, związki i pojęcia, odróżniać i jasno definiować zjawiska rzeczywistości. Tutaj możesz zobaczyć echo „Księgi Przemian”.

Xun Tzu zajmuje się także zagadnieniami ontologii języka. Konceptualna asymilacja rzeczywistości odbywa się za pomocą umysłu. Zmysłowy kontakt z rzeczywistością jest pierwszym etapem poznania, kolejnym etapem jest poznanie racjonalne (xin - dosłownie: "serce"). Umysł musi spełniać trzy główne warunki, z których najważniejszą jest „czystość” umysłu przed wszelkimi ingerencjami psychologicznymi.

Xun Tzu, chociaż uważany jest za konfucjanina, wykracza poza klasyczne rozumienie porządku w konfucjańskiej etyce społecznej. Umiejętności danej osoby nie są z góry określone w sposób śmiertelny lub dziedziczny, muszą odpowiadać otrzymanemu wykształceniu. Takie podejście, a także podkreślanie absolutnego autorytetu władcy, zbliża go do szkoły legalistycznej.

WYKŁAD nr 9. Taoizm

1. Lao Tzu. „Tao Te Chin”

Jednym z najważniejszych kierunków rozwoju myśli światopoglądowej w Chinach, obok konfucjanizmu, był taoizm. Taoizm skupia się na naturze, kosmosie i człowieku, ale zasady te są rozumiane nie w sposób racjonalny, poprzez konstruowanie logicznie spójnych formuł (jak to czyni konfucjanizm), ale za pomocą bezpośredniego pojęciowego wnikania w naturę istnienia. Świat jest w ciągłym ruchu i zmianach, rozwija się, żyje i działa spontanicznie, bez powodu.

W nauce ontologicznej centralna jest koncepcja ścieżki – Tao. Celem myślenia według taoizmu jest „fuzja” człowieka z naturą, ponieważ jest on jej częścią. Nie ma tu rozróżnienia między podmiotem a przedmiotem.

Tao - jest to koncepcja, za pomocą której można udzielić uniwersalnej, wyczerpującej odpowiedzi na pytanie o pochodzenie i sposób istnienia wszystkich rzeczy. W zasadzie jest bezimienna, objawia się wszędzie, jest bowiem źródłem rzeczy, ale nie jest samodzielną substancją czy esencją. Samo Tao nie ma źródeł, nie ma początku, jest korzeniem wszystkiego bez własnej aktywności energetycznej. „Tao, które można wyrazić słowami, nie jest trwałym Tao; imię, które można nazwać, nie jest imieniem trwałym… Identyczność jest głębią tajemnicy”. W niej jednak wszystko się wydarza (jest dane), jest to droga, która zakłada wszystko. "Jest coś - bezcielesne, bezkształtne, a jednak gotowe i kompletne. Jakże to bezdźwięczne! Bezkształtne! Stoi samotnie i nie zmienia się. Wnika wszędzie i nic mu nie zagraża.

Można ją uważać za matkę wszystkich rzeczy. Nie znam jego imienia. Określany jako „Dao”. Zmuszona nadać mu imię, nazywam go doskonałym. Idealne - to znaczy nieuchwytne. Nieuchwytny - czyli cofający się. Wycofanie się, czyli powrót”. Tao nie definiuje jednak teleologicznego znaczenia rzeczy.

Ontologia „Tao Te Ching” jest ateistyczna, ponieważ według Tao świat jest w spontanicznym, nieokreślonym ruchu. Tao to tożsamość, identyczność, która zakłada wszystko inne, a mianowicie: Tao nie zależy od czasu, jak okres powstawania, rozwoju i śmierci Wszechświata, ale istnieje fundamentalna i uniwersalna jedność świata. Jako pojęcie wyrażające istnienie, Tao istnieje nieustannie, wszędzie i we wszystkim, a przede wszystkim charakteryzuje się bezczynnością. Nie jest też środkiem ani przyczyną jakiejś stałej, uporządkowanej emanacji rzeczy.

Również epistemologicznie postulowana jest ontologiczna zasada identyczności, zgodnie z którą osoba jako część natury, z której się wyłoniła, musi zachować tę jedność z naturą. Tutaj mówimy o harmonii ze światem, na której opiera się spokój człowieka. Lao Tzu odrzuca wszelkie wysiłki, nie tylko jednostki, ale także społeczeństwa. Wysiłki społeczeństwa, generowane przez cywilizację, prowadzą do sprzeczności między człowiekiem a światem, do dysharmonii, bo „jeśli ktoś chce zapanować nad światem i nim manipulować, to zawiedzie. Świat jest bowiem świętym naczyniem, którym nie można manipulować .Jeśli ktoś będzie chciał nimi manipulować, zniszczy to. Jeśli ktoś będzie chciał to przywłaszczyć, straci to.”

2. Główne zadanie życiowe człowieka

Zgodność z „miarą rzeczy” jest głównym zadaniem życiowym człowieka. Brak działania, a raczej aktywność bez naruszania tego środka (wuwei), nie jest zachętą do destrukcyjnej bierności, ale wyjaśnieniem wspólnoty człowieka i świata na jednym fundamencie, jakim jest Tao.

Poznanie sensoryczne opiera się tylko na konkretach i „prowadzi osobę w teren”.

Odsunięcie się na bok, oderwanie charakteryzuje zachowanie mędrca. Zrozumieniu świata towarzyszy cisza, w której wyrozumiały mąż przejmuje świat w posiadanie. Jest to radykalnie sprzeczne z konfucjańską koncepcją „człowieka szlachetnego” (człowieka wykształconego), którego należy szkolić w nauczaniu i zarządzaniu innymi.

3. Zhuangzi

Chuang Tzu (369-286 p.n.e.). e.), prawdziwe imię - Zhuang Zhou, jest najwybitniejszym wyznawcą i propagandystą taoizmu. W dziedzinie ontologii kierował się tymi samymi zasadami co Lao Tzu. Jednakże Zhuang Tzu nie zgadza się z jego przemyśleniami na temat możliwości naturalnego uporządkowania społeczeństwa w oparciu o wiedzę Tao. Indywidualizuje wiedzę o Tao, czyli procesie i końcowym wyniku pojmowania natury istnienia świata, aż do subiektywnego podporządkowania otaczającej rzeczywistości. Fatalizm, który był obcy Lao Tzu, jest nieodłącznym elementem Zhuang Tzu. Subiektywną obojętność postrzega przede wszystkim jako pozbycie się emocji i zainteresowania. Wartość wszystkich rzeczy jest taka sama, ponieważ wszystkie rzeczy są nieodłącznie związane z Tao i nie można ich porównywać. Każde porównanie kładzie nacisk na indywidualność, wyjątkowość i dlatego jest jednostronne. Poznanie prawdy, prawdomówność nie jest dana poznającemu: "Czy zdarza się, że ktoś ma rację, a drugi się myli, albo że obaj mają rację, albo obaj się mylą? Nie jest to możliwe ani dla ciebie, ani dla mnie, ani dla innego ludzie, którzy szukają prawdy, aby poznać ciemność.” "Mówimy o czymś, że jest prawdą. Gdyby to, co jest prawdą, było koniecznie takie, to nie byłoby potrzeby mówić o tym, czym różni się to od nieprawdy. "

Chuang Tzu z całym swoim sceptycyzmem wypracował metodę pojmowania prawdy, dzięki której człowiek i świat tworzą jedność. Mówimy o koniecznym procesie zapominania (van), który rozpoczyna się od zapomnienia różnic między prawdą a nieprawdą, aż do absolutnego zapomnienia całego procesu pojmowania prawdy. Szczytem jest „wiedza, która już nie jest wiedzą”.

Późniejsza absolutyzacja tych myśli zbliżyła jedną z gałęzi taoizmu do buddyzmu, który zadomowił się na ziemi chińskiej w IV wieku p.n.e. a zwłaszcza w V wieku. n. mi.

4. „Le Tzu”

„Le Tzu” pochodzi z tekstów taoistycznych i jest przypisywana legendarnemu filozofowi Le Yukou (VII-VI wiek p.n.e.), odnotowano około 300 roku p.n.e. mi.

Wenzi (wpne) Był rzekomo uczniem Lao Tzu i wyznawcą Konfucjusza.

Z punktu widzenia późniejszego rozwoju generalnie wyróżnia się trzy typy taoizmu: filozoficzny (tao jia), religijny (dao jiao) i nieśmiertelny (xian).

Konsekwentnie odrzucając wszystkie instytucje swojej współczesnej cywilizacji, taoiści odrzucali religię w konwencjonalnym znaczeniu tego słowa. Odrzucając boskie Niebo, taoiści uważali Tao za źródło wszystkiego, które ich zdaniem było pierwotną, pozbawioną jakości substancją i dało początek wszystkim rzeczom. Z drugiej strony rzeczy składały się z najmniejszych „ziarn”, które można było utożsamić z atomami. Taoiści postrzegali śmierć jako przegrupowanie tych „nasion”, tak aby osoba lub jej część stała się lub była częścią rośliny lub zwierzęcia. Taoiści rozwinęli teorię pochodzenia człowieka od niższych zwierząt.

Jeśli konfucjanizm jest chińskim egzoteryzmem, to taoizm jest chińskim ezoteryzmem. Taoizm ma wiele wspólnego z buddyzmem, który w formie buddyzmu ch'an rozpowszechnił się w Chinach.

WYKŁAD nr 10. Religia wedyjska

1. Literatura wedyjska

Abstrahując od najstarszych zabytków pisanych znalezionych na terenie starożytnych Indii, pierwszym źródłem informacji są teksty kultury hinduskiej (Harappan) (ok. 2500-1700 p.n.e.), które nie zostały jeszcze w pełni rozszyfrowane. o życiu (wraz ze znaleziskami archeologicznymi) starożytnego społeczeństwa indyjskiego – tzw. literatura wedyjska. Mówimy o obszernym zbiorze tekstów, które zostały skompilowane przez okres około dziewięciu wieków (1500-600 pne). Jednak nawet w późniejszym okresie powstają dzieła, które swoją treścią nawiązują do tej literatury.

Teksty wedyjskie - jest to literatura o przeważającej treści religijnej, chociaż zabytki wedyjskie są nie tylko cennym źródłem informacji o życiu duchowym swoich czasów, ale także zawierają wiele informacji o rozwoju gospodarczym, klasowych i społecznych strukturach społeczeństwa, stopniach wiedzy o otaczającym świecie i wiele więcej.

Literatura wedyjska ukształtowała się w długim i złożonym okresie historycznym, który zaczyna się wraz z przybyciem indoeuropejskich Aryjczyków do Indii, ich stopniowym zasiedlaniem kraju (najpierw w regionach północnych i środkowych), a kończy wraz z pojawieniem się pierwszego państwa formacje łączące rozległe terytoria. W tym okresie w społeczeństwie zachodzą ważne zmiany, a pierwotnie koczownicze i pasterskie społeczności plemienne Aryjczyków przekształcają się w społeczeństwo zróżnicowane klasowo z rozwiniętym rolnictwem, rzemiosłem i handlem, strukturą społeczną i hierarchią zawierającą cztery główne varny (posiadłości) . Oprócz braminów (kleryków i mnichów) byli ksatriyowie (wojownicy i przedstawiciele dawnego rządu plemiennego), vaishyowie (rolnicy, rzemieślnicy i kupcy) i śudrowie (masa bezpośrednich producentów i w przeważającej mierze zależna ludność).

Jednocześnie ta struktura społeczna zaczyna się rozwijać i stanowi podstawę późniejszego niezwykle złożonego systemu kastowego. W procesie genezy starożytnej kultury indyjskiej okresu wedyjskiego uczestniczą różne grupy etniczne ówczesnych mieszkańców Indii. Oprócz indoeuropejskich Aryjczyków są to w szczególności Drawidzi i Mundowie.

Tradycyjnie literatura wedyjska dzieli się na kilka grup tekstów. Przede wszystkim są to cztery Wedy (dosłownie „wiedza” – stąd nazwa całego okresu i jego zabytków pisanych); najstarszym i najważniejszym z nich jest Rigweda (wiedza o hymnach) - zbiór hymnów, który powstawał stosunkowo długo i ostatecznie ukształtował się w XII wieku. pne mi.

Nieco później są bramini (powstający około X wieku p.n.e.) – przewodnicy rytuału wedyjskiego, z których najważniejszym jest Shatapathabrahmana (bramin stu ścieżek). Koniec okresu wedyjskiego reprezentują Upaniszady, które są bardzo ważne dla wiedzy starożytnej indyjskiej myśli religijnej i filozoficznej. Literatura wedyjska, do której należą inne grupy tekstów, jest niezwykle obszerna, ponieważ tylko Rigweda zawiera ponad 10 tysięcy wersetów ułożonych w 1028 hymnów.

Teksty wedyjskie, wyłaniające się na tle pstrokatego i długiego procesu historycznego, nie są monolitycznym systemem poglądów i idei, lecz reprezentują różne nurty, myśli i poglądy z archaicznych wyobrażeń mitologicznych, liturgiczne apele do bogów, różne religijne (częściowo mistyczne ) spekulacje na temat pierwszych prób ukształtowania poglądów filozoficznych na świat i miejsce w nim człowieka.

2. Religia Wed

Religia wedyjska jest złożonym, stopniowo rozwijającym się kompleksem idei religijnych i mitologicznych oraz odpowiadających im rytuałów i obrzędów kultowych. Częściowo archaiczne idee indoeuropejskie (sięgające czasów, gdy Aryjczycy żyli razem z innymi plemionami indoeuropejskimi na wspólnym terytorium na długo przed przybyciem do Indii) indo-irańskiej warstwy kulturowej (wspólnej dla Indian i Aryjczyków) przez to.

Formowanie tego kompleksu dopełnia się na tle mitologii i kultów rdzennych (nie indoeuropejskich) mieszkańców Indii.

Religia wedyjska jest politeistyczna, charakteryzuje się antropomorfizmem, a hierarchia bogów nie jest zamknięta, te same właściwości i atrybuty przypisywane są naprzemiennie różnym bogom. W Rygwedzie ważną rolę odgrywa Indra - bóg piorunów i wojownik, który niszczy wrogów Aryjczyków. Znaczące miejsce zajmuje Agni – bóg ognia, przez który Hindus wyznający Wedy składa ofiary i w ten sposób zwraca się do innych bogów. Lista bóstw panteonu Rigwedy jest kontynuowana z Suryą (bogiem słońca), Somą (bóg odurzającego napoju o tej samej nazwie używanego w rytuałach), Ushas (bogini świtu), Dyaus (bóg niebo), Vayu (bóg wiatrów) i wiele innych.

Niektóre bóstwa, takie jak Wisznu, Śiwa czy Brahma, włamują się do pierwszych szeregów bóstw dopiero w późniejszych tekstach wedyjskich. Świat istot nadprzyrodzonych uzupełniają różne duchy – wrogowie bogów i ludzi (rakszasy i asury).

W niektórych hymnach wedyjskich spotykamy się z pragnieniem znalezienia ogólnej zasady, która mogłaby wyjaśnić poszczególne zjawiska i procesy otaczającego świata. Tą zasadą jest uniwersalny porządek kosmiczny (rta), który rządzi wszystkim, bogowie też mu ​​podlegają. Poprzez ruch ust słońce porusza się, świt odpędza ciemność, zmieniają się pory roku; usta to zasada rządząca biegiem ludzkiego życia: narodziny i śmierć, szczęście i nieszczęście. I choć usta są zasadą bezosobową, czasami bóg Waruna, obdarzony ogromną i nieograniczoną mocą, który „umieścił słońce na niebie” działa jako ich nosiciel i opiekun.

3. Kult wedyjski

Podstawą kultu wedyjskiego jest ofiara, poprzez którą wyznawca Wed apeluje do bogów o zapewnienie spełnienia jego pragnień. Ofiara jest wszechmocna i jeśli zostanie złożona prawidłowo, zapewniony jest pozytywny wynik, ponieważ zasada „Daję, abyś ty dawał” działa w rytuale wedyjskim. Praktyka rytualna poświęcona jest znacznej części tekstów wedyjskich, w szczególności braminom, gdzie pewne aspekty są rozwinięte w najdrobniejszych szczegółach. Rytuał wedyjski, który dotyczy prawie wszystkich sfer ludzkiego życia, gwarantuje szczególną pozycję braminom, dawnym wykonawcom kultu.

Wśród wielu hymnów Rygwedy, adresowanych do różnych bogów i odtwarzanych podczas rytuałów, pojawiają się również pierwsze przebłyski wątpliwości co do potrzeby ofiary, mocy bogów, a także kwestionuje się samo ich istnienie.

Ważny pod tym względem jest hymn, w którym pojawia się pierwotna istota Puruszy, którą bogowie składali w ofierze i z części ciała, których jest ziemia, niebo, słońce, księżyc, rośliny i zwierzęta, ludzie i wreszcie klasy społeczne ( varny), przedmioty rytualne, a także same hymny. Purusza jest opisywany jako kosmiczny gigant o ogromnych rozmiarach, który jest "wszystkim - przeszłością i przyszłością". W okresie postwedyjskim jego wizerunek traci wszelkie cechy antropomorficzne iw niektórych kierunkach filozoficznych zostaje zastąpiony abstrakcyjnym symbolem pierwotnych substancji. W innym hymnie skupiono się na poszukiwaniu nieznanego boga, który daje życie, siłę, prowadzi wszystkich bogów i ludzi oraz stworzył świat. Każdy werset kończy się pytaniem: „Komu składać ofiary?” i dopiero ostatni werset (który jest późniejszym dodatkiem) odpowiada na to pytanie.

Poszukiwany jest Prajapati, rozumiany tutaj jako personifikowany symbol pierwotnej siły stworzenia.

Sceptycyzm, a po części spekulatywny charakter tekstu przejawia się w zakończeniu, w którym autor zadaje pytanie: "Któż może powiedzieć, skąd wzięło się to stworzenie? Bogowie pojawili się [dopiero] wraz ze stworzeniem tego [świata]... Gdzie czy wszystko się wzięło, skąd wszystko się wzięło? Powstało samo z siebie czy nie? Ten, który obserwuje ten [świat] na wysokościach nieba, wie. Czy on na pewno to wie, czy też nie wie? Hymn nie jest pełnym stwierdzeniem genezy świata, a jedynie wiele wyznacza i formułuje pytania, na które nie odpowiada. Otworzyło to szerokie możliwości późniejszych spekulacji i interpretacji; Współcześni badacze interpretują ten hymn na różne sposoby.

A w późniejszych tekstach wedyjskich – Brahmanach – znajduje się stwierdzenie o pochodzeniu i powstaniu świata. W niektórych miejscach powstają stare przepisy o wodzie jako pierwotnej substancji, na podstawie której powstają poszczególne żywioły, bogowie i cały świat. Procesowi genezy towarzyszą często spekulacje na temat wpływu Prajapatiego, który rozumiany jest jako abstrakcyjna siła twórcza stymulująca proces powstawania świata, a jego obraz pozbawiony jest cech antropomorficznych.

Bramini są przede wszystkim praktycznymi przewodnikami po rytuałach wedyjskich, ich główną treścią są praktyki kultowe i związane z nimi ekspozycje mitologiczne. U braminów nie znajdujemy żadnego integralnego systemu religijnego i filozoficznego, chociaż w nich po raz pierwszy formułowane są pewne koncepcje, które stają się centralnym tematem Upaniszad. Późniejszy hinduizm jest w dużej mierze związany z mitologią bramińską.

WYKŁAD 11. Dżinizm i buddyzm

1. Warunki powstania nowych religii w Indiach

W połowie I tysiąclecia p.n.e. mi. wielkie zmiany zaczynają zachodzić w społeczeństwie staroindyjskim. Znacznie rozwija się produkcja rolna i rzemieślnicza, handel, pogłębiają się różnice majątkowe między członkami poszczególnych warn i kast, zmienia się pozycja bezpośrednich producentów. Władza monarchii stopniowo się zwiększa, instytut władzy plemiennej podupada i traci wpływy. Powstają pierwsze duże formacje państwowe. W III wieku. pne mi. pod rządami Aśoki prawie całe Indie są zjednoczone w ramach jednego monarchicznego państwa.

Społeczność pozostaje ważnym elementem systemu społeczno-gospodarczego, ale zachodzą pewne zmiany. Pogłębia się zróżnicowanie własnościowe między członkami społeczności, a górna warstwa wybija się coraz wyraźniej, koncentrując w swoich rękach władzę gospodarczą i polityczną; rośnie liczba niesamodzielnych obywateli i pracowników.

To także czas poszukiwań w sferze religijnej i filozoficznej.

Tradycyjny rytuał wedyjski i stara, często prymitywna mitologia nie odpowiadają nowym warunkom. Pojawia się szereg nowych doktryn, zasadniczo niezależnych od ideologii braminizmu wedyjskiego, odrzucających uprzywilejowaną pozycję braminów w kulcie i podchodzących w nowy sposób do kwestii miejsca człowieka w społeczeństwie. Wokół zwiastunów nowej nauki tworzą się stopniowo odrębne kierunki i szkoły, oczywiście z odmiennym teoretycznym podejściem do palących problemów. Spośród wielu nowych szkół nauki dżinizmu i buddyzmu nabierają przede wszystkim znaczenia panindyjskiego.

2. Dżinizm

Uważany jest za założyciela doktryny Jain Mahawir Wardhamana (żyć w VI wiek pne mi., nie ma dokładniejszej daty), pochodził z zamożnej rodziny Kshatriya z Videha (dzisiejszy Bihar). W wieku 28 lat opuszcza dom rodzinny, aby po 12 latach ascezy i filozoficznego rozumowania dojść do zasad nowego nauczania. Następnie zaangażował się w działalność kaznodziejską. Początkowo znalazł studentów i licznych naśladowców w Bihar, ale wkrótce jego nauki rozprzestrzeniły się po całych Indiach. Vardhamana jest również nazywana Jina (zwycięzca, co oznacza zwycięzcę cyklu odrodzenia i karmy). Według tradycji dżinizmu był on dopiero ostatnim z 24 nauczycieli – tirthakarów (twórców ścieżki), których nauki powstały w odległej przeszłości.

Nauka dżinizmu istniała przez długi czas tylko w formie przekazu ustnego, a kanon powstał stosunkowo późno (w V wieku n.e.). Dlatego nie zawsze jest łatwo odróżnić pierwotny rdzeń doktryny Jain od późniejszych interpretacji i uzupełnień.

Doktryna dżinizmu, która (podobnie jak w innych systemach indyjskich) łączy spekulacje religijne z rozumowaniem filozoficznym, głosi dualizm. Istota osobowości człowieka jest dwojaka – materialna (ajiva) i duchowa (jiva). Ogniwem łączącym między nimi jest karma, rozumiana jako subtelna materia, która tworzy ciało karmy i umożliwia duszy zjednoczenie się z materią wulgarną. Połączenie materii nieożywionej z duszą więzami karmy prowadzi do powstania jednostki, a karma nieustannie towarzyszy duszy w nieskończonym łańcuchu odrodzeń.

Dźiniści opracowali szczegółowo koncepcję karmy i rozróżniają osiem rodzajów różnych karm, które opierają się na dwóch podstawowych cechach. Zła karma negatywnie wpływa na główne właściwości duszy, które według dżinistów nabyła, gdy była doskonała w swojej naturalnej formie. Dobra karma utrzymuje duszę w cyklu ponownych narodzin. I tylko wtedy, gdy człowiek stopniowo pozbędzie się złej i dobrej karmy, nastąpi wyzwolenie z więzów samsary. Dźiniści wierzą, że osoba, za pomocą swojej duchowej esencji, może kontrolować i zarządzać materialną esencją. Tylko on sam decyduje, co jest dobrem, a co złem i czemu przypisać wszystko, co spotyka w życiu. Bóg jest tylko duszą, która kiedyś żyła w materialnym ciele i została uwolniona z więzów karmy i łańcucha odrodzenia. W koncepcji Jain bóg nie jest postrzegany jako bóg stwórca lub bóg, który ingeruje w ludzkie sprawy.

Wyzwolenie duszy spod wpływu karmy i samsary jest możliwe tylko przy pomocy wyrzeczeń i spełniania dobrych uczynków. Dlatego dżinizm kładzie duży nacisk na rozwój etyki tradycyjnie określanej jako trzy klejnoty (triratna). Mówi o właściwym zrozumieniu opartym na właściwej wierze, właściwej wiedzy i właściwej wiedzy, która z tego wynika, a wreszcie właściwym życiu. Pierwsze dwie zasady odnoszą się przede wszystkim do wiary i znajomości nauk Jain. Właściwe życie, w rozumieniu dżinistów, to zasadniczo większy lub mniejszy stopień oszczędności. Dużo miejsca w tekstach poświęca się zasadom, różnym etapom i formom ascezy. Ścieżka wyzwolenia duszy z samsary jest złożona i wieloetapowa. Celem jest osobiste zbawienie, ponieważ człowiek może być wyzwolony tylko sam i nikt nie może mu pomóc. To wyjaśnia egocentryczny charakter etyki Jain. Zaprojektowane głównie dla członków społeczności Jain, Wytyczne Etyczne szczegółowo opisują różne przysięgi składane przez mnichów i mniszki. Absolutyzują w szczególności zasady nieszkodzenia istotom żywym, zasady odnoszące się do wstrzemięźliwości seksualnej, wyobcowania się od bogactw doczesnych; ustalane są normy działania, zachowania itp.

Integralną częścią kanonu dżinizmu są także rozmaite konstrukcje spekulatywne, na przykład o porządkowaniu świata. Kosmos, według dżinistów, jest wieczny, nigdy nie został stworzony i nie może zostać zniszczony. Idee porządkowania świata wywodzą się z nauki o duszy, która jest nieustannie ograniczana materią karmy. Dusze, które są nią najbardziej obciążone, znajdują się najniżej, a pozbywając się karmy, stopniowo wznoszą się coraz wyżej, aż osiągną najwyższą granicę. Ponadto kanon zawiera także dyskusje o obu podstawowych bytach (jiva-ajiva), o poszczególnych składnikach tworzących kosmos, o tzw. środowisku spoczynku i ruchu, o przestrzeni i czasie.

Zawiera m.in. legendy mitologiczne, które dotyczą życia i dokonań poszczególnych tirthankara, legendy związane z osobowością Vardhamany oraz opisy zaświatów i świata środkowego (naszej Ziemi).

Z biegiem czasu w dżinizmie ukształtowały się dwa kierunki, różniące się w szczególności rozumieniem ascezy. Digambarowie (dosłownie „ubrani w powietrze”, czyli ci, którzy odrzucają ubrania) bronili ortodoksyjnych poglądów, Shvetambaras (dosłownie „ubrani na biało”) głosili bardziej umiarkowane podejście.

Wpływ dżinizmu stopniowo słabł, choć w Indiach przetrwał do dziś.

3. Buddyzm

Buddyzm, najstarsza z religii świata, „został stworzony przez lud, który różni się niemal od wszystkich innych niewyczerpaną kreatywnością na polu religii” (Barthold).

W VI wieku. pne mi. powstaje w północnych Indiach buddyzm - doktryna ufundowana przez Siddhartha Gautama (ok. 583-483 p.n.e.), syn władcy klanu Shakya z Kapilavasta (region południowego Nepalu). W wieku 29 lat (zaraz po urodzeniu syna), niezadowolony z życia, opuszcza rodzinę i staje się „bezdomny”. Po wielu latach bezużytecznej ascezy osiąga przebudzenie (bodhi), czyli rozumie właściwą ścieżkę życia, która odrzuca skrajności. To odkrycie głównej wiedzy (dharmy) było jak nagły wgląd, oświecenie, stąd nowe imię księcia - Budda; oznacza "oświecony", dosłownie - "przebudzony". Sanskryckie słowo „dharma” jest niezwykle dwuznaczne: prawo, porządek, obowiązek, sprawiedliwość; jakość, charakter, natura, pierwiastki natury; religia, prawda, cnota. We wczesnym buddyzmie dharma jest samą nauką Buddy o świecie i drogach zbawienia człowieka.

Budda zrozumiał, głosił i zaczął głosić światopogląd i zachowanie, które może uratować człowieka od cierpienia.

Zbawienie, jak nauczał Budda, polega na osiągnięciu nirwany (w sanskrycie dosłownie oznacza „wygaśnięcie, blaknięcie”) – całkowitego spokoju i wyciszenia, które następuje po przezwyciężeniu wszelkich ludzkich pragnień, namiętności i lęków.

W swoim życiu miał wielu zwolenników. Wkrótce pojawia się duża społeczność mnichów i mniszek; jego nauczanie zostało przyjęte przez dużą liczbę ludzi prowadzących świecki tryb życia, którzy zaczęli stosować się do pewnych zasad doktryny Buddy.

Doktryna buddyjska przez długi czas istniała tylko w tradycji ustnej, a teksty kanoniczne zostały spisane kilka wieków po pojawieniu się doktryny. Z biegiem czasu tradycja buddyjska otoczyła życie Buddy wieloma legendami, przypisywano mu cuda, a jego postać stopniowo nabierała boskiego charakteru.

Kazania Buddy były pierwotnie nie tyle nowym systemem religijnym, co nauką etyczną i psychoterapeutyczną. Jednak społeczności mnichów głoszących nauki Buddy powstały wcześnie, a rywalizacja z tradycyjnymi kultami hinduskimi doprowadziła do powstania idei świętości Buddy i jego nauk, a następnie dość wczesnej chęci kanonizacji świętych ksiąg (już na początku sobory po śmierci Buddy w 483, następnie w 383 i 250 pne).

Nie jest łatwo zrekonstruować najstarszą formę nauk buddyjskich, jednak uczeni w dużej mierze zgodzili się obecnie na podstawie doktryny głoszonej przez samego Przebudzonego.

W centrum nauk znajdują się cztery szlachetne prawdy, które Budda głosi na samym początku swojej działalności kaznodziejskiej. Według nich egzystencja ludzka jest nierozerwalnie związana z cierpieniem. Narodziny, choroba, starość, śmierć, spotkanie nieprzyjemnego i rozstanie z przyjemnym, niemożność osiągnięcia upragnionego – wszystko to prowadzi do cierpienia.

1) Przyczyną cierpienia jest pragnienie (trshna), prowadzące przez radości i namiętności do odrodzenia, ponownego narodzenia.

2) Eliminacja przyczyn cierpienia polega na wyeliminowaniu tego pragnienia.

Ścieżka prowadząca do eliminacji cierpienia - zdrowa ośmioraka ścieżka - jest następująca: właściwy osąd, właściwa decyzja, właściwa mowa, właściwe życie, właściwe aspiracje, właściwa uwaga i właściwa koncentracja. Odrzucane jest zarówno życie poświęcone zmysłowym przyjemnościom, jak i droga ascezy i samoudręki.

Zgodnie z tradycją buddyjską te idee stanowiły treść pierwszego kazania Buddy w Varanasi. To kazanie nie ma jasnej koncepcji, bardziej przypomina uroczyste proklamowanie podstaw doktryny, a użyte terminy są bardzo niejasne.

Buddyjski kanon czterech szlachetnych prawd jest szczegółowo komentowany, rozwijany i objaśniany w różnych aspektach. W tym celu tworzony jest złożony aparat pojęciowy. W szczególności mówi o czynnikach, które tworzą osobowość jednostki. W sumie istnieje pięć grup tych czynników. Oprócz ciał fizycznych (rula) istnieją ciała mentalne, takie jak uczucia, świadomość itp. Uwzględnia się również wpływy, które oddziałują na te czynniki w życiu jednostki. Szczególną uwagę zwraca się na dalsze dopracowanie pojęcia „pragnienie” (trshna). Analizuje się jego pochodzenie i wpływ, wyróżniając trzy główne typy: pragnienie przyjemności zmysłowych (kama), pragnienie wcielenia (bhava) i pragnienie samozniszczenia (vibhava). Stopniowo pojęcie „pragnienie” zostaje zastąpione pojęciem raga (pragnienie, dążenie), a ta cała strona nauczania nabiera nieco innej treści. Ponadto pojawia się inna koncepcja wskazująca na ignorancję (avidya) jako przyczynę cierpienia – tutaj nieznajomość prawdziwej ścieżki prowadzącej do wyzwolenia od cierpienia – i na tej podstawie konstruowany jest złożony, dwunastokrotny łańcuch przyczyn cierpienia.

Na tej podstawie opracowywana jest treść poszczególnych odcinków ośmiokrotnej ścieżki. Właściwy osąd utożsamiany jest z właściwym rozumieniem życia jako padliny smutku i cierpienia, właściwa decyzja jest rozumiana jako determinacja okazywania współczucia wszystkim żywym istotom. Prawidłowa mowa charakteryzuje się jako niewyszukana, prawdomówna, przyjazna i precyzyjna.

Właściwe życie polega na przestrzeganiu zasad moralności – słynnych pięciu wskazań buddyjskich (panchashila), których muszą przestrzegać zarówno mnisi, jak i świeccy buddyści. Są to następujące zasady: nie krzywdź żywych istot, nie bierz cudzych, powstrzymaj się od zabronionych stosunków seksualnych, nie wygłaszaj próżnych i fałszywych mów, nie używaj napojów odurzających. Analizowane są również inne kroki ośmiokrotnej ścieżki, w szczególności ostatni krok to szczyt tej ścieżki, do którego prowadzą wszystkie pozostałe kroki, traktowane jedynie jako przygotowanie do niej. Właściwa koncentracja, charakteryzująca się czterema stopniami zaabsorbowania (jhāna), odnosi się do medytacji i praktyki medytacyjnej. Dużo miejsca poświęca się jej w tekstach, rozważane są odrębne aspekty wszystkich stanów psychicznych towarzyszących medytacji i praktyce medytacyjnej.

Droga do wyzwolenia z samsary jest otwarta tylko dla mnichów, jednak zgodnie z naukami Buddy przestrzeganie zasad etycznych i wsparcie społeczności (sangha) może przygotować przesłanki do wejścia na ścieżkę zbawienia w jednym z przyszłe istnienia i liczne grupy świeckich buddystów.

Mnich, który przeszedł wszystkie etapy ośmiorakiej ścieżki i za pomocą medytacji doszedł do wyzwalającej wiedzy, staje się arhatem, świętym, który stoi u progu ostatecznego celu – nirwany (dosłownie „wygaśnięcia”). ). Nie oznacza to śmierci, ale wyjście z cyklu narodzin. Ta osoba nie odrodzi się ponownie, ale wejdzie w stan nirwany i, jak mówią teksty, zniknie „jak płomień lampy, do której nie wlewa się oliwy”.

Stosunkowo szybko zaczynają formować się różne kierunki i szkoły buddyzmu, które rozwijają oryginalne nauczanie i dążą do odpowiedzi na pytania bez odpowiedzi. Jednocześnie niektóre kierunki asymilują liczne elementy innych religii, zwłaszcza hinduizmu, i głoszą koncepcje bardzo odmienne od buddyjskich.

Kierunek hinajany („małego pojazdu”), w którym droga do nirwany jest całkowicie otwarta tylko dla mnichów, którzy odrzucili ziemskie życie, najbardziej konsekwentnie trzymał się oryginalnych nauk Buddy. Inne szkoły buddyzmu wskazują ten kierunek jedynie jako indywidualną doktrynę, nieodpowiednią do szerzenia nauk Buddy.

W naukach mahajany ("wielkiego pojazdu") ważną rolę odgrywa kult bodhisattwów - jednostek, które są już w stanie wejść w nirwanę, ale odkładają osiągnięcie ostatecznego celu, aby pomóc innym w jego osiągnięciu. Bodhisattwa dobrowolnie akceptuje cierpienie i czuje swoje przeznaczenie i powołanie do troski o dobro świata tak długo, aż wszyscy zostaną uwolnieni od cierpienia. Zwolennicy Mahajany uważają Buddę nie za postać historyczną, założyciela doktryny, ale za najwyższą absolutną istotę. Esencja Buddy pojawia się w trzech ciałach, z których tylko jedna manifestacja Buddy – w postaci człowieka – wypełnia wszystkie żywe istoty.

W Mahajanie szczególne znaczenie mają obrzędy i czynności rytualne. Budda i bodhisattwowie stają się obiektami kultu. Szereg pojęć starego nauczania (na przykład niektóre etapy ośmiorakiej ścieżki) jest wypełnionych nową treścią.

Oprócz głównych szkół Hinajany i Mahajany istniało wiele innych szkół.

Wkrótce po pojawieniu się buddyzmu rozprzestrzenił się na Cejlon, później przez Chiny przedostał się na Daleki Wschód.

W Chinach buddyzm przyjął formę buddyzmu ch'an, w Japonii formę buddyzmu zen.

WYKŁAD nr 12. Zoroastryzm

1. Avesta - święta księga zoroastryzmu

Nazwa Zoroastrianizm związane z nazwą Zoroaster (w przekazie greckim - Zapiekanka), prorok boga Mazdy i założyciel religii; czasami nazywa się tę samą religię Mazdaizm - pod imieniem głównego boga Agura Mazda (Pan Wszechwiedzący); jest też termin kult ognia, ponieważ ogień był uważany za główny element oczyszczający i zajmował centralne miejsce w rytuałach Zoroastrian (w tym ich współczesnych wyznawców).

Nazwa świętej księgi zoroastryzmu „Avesta” pojawiła się nie w czasach Zoroastra, ale znacznie później, gdy teksty doktryny były kodyfikowane. w środkowym perskim Avesta oznacza „ugodę”. Pomimo uderzającej rozbieżności opinii na temat lat życia Zoroastra (zakres datowania sięga pięciu wieków!), większość badaczy uważa go za prawdziwą osobę. Między X a VI wiekiem Przywdziewać. mi. Zaratusztra spędził dziesięciolecia w górach, na samotnych modlitwach i medytacjach.

Podobno jako pierwszy w dziejach ludzkości doszedł do nowej, eschatologicznej wizji świata, tj. do postrzegania istnienia ludzkości jako oczekiwania na koniec świata, Sąd Ostateczny i życie wieczne w niebo lub piekło, w zależności od sprawiedliwości lub grzeszności życia każdego człowieka.

2. Zoroastrianizm – prekursor monoteizmu

W obliczu starożytnego Boga światła i prawdy, Ahura Mazdy, odkrył jedynego Boga i Stwórcę i dlatego działał jako wojowniczy przeciwnik politeizmu. Zaratusztra głosił moralną wolność człowieka i odpowiedzialność za jego wybór w całkowitej opozycji światowych sił Dobra i Zła. To jest „wysokie nauczanie” (słowa akademika V. V. Bartold o zoroastryzmie) wywarła wpływ na szereg tradycji religijnych Bliskiego i Środkowego Wschodu (przede wszystkim w rozpowszechnianiu idei monoteizmu - wierności i służby jedynemu Bogu Dobra, a także idei eschatologicznych).

Bliskość religii zoroastryjskiej do monoteizmu jest tak duża, że ​​znany teolog prawosławny A. V. Men był gotów „rozpoznać w Zaratustrze brata i podobnie myślących proroków izraelskich, pogańskiego poprzednika Chrystusa na irańskiej ziemi”.

Teksty zoroastryjskie zawierają jeden z najstarszych pisanych dowodów na to, jak ludzie reprezentowali triadę „myśl – słowo – czyn”. Według Zaratusztry słowo to zajmuje centralną, kluczową pozycję w tym łańcuchu (a dokładniej w pierścieniu): „uosabia myśl (ducha) i, mając magiczną moc, łączy się, jest utożsamiany z uczynkiem” (Braginsky ). Najwyżsi bogowie – zarówno Dobro, jak i Zło – są bogami posiadającymi moc Słowa.

W historii zoroastryzmu istniały siły i okoliczności, które przez długi czas nie pozwalały na utrwalenie i zachowanie na piśmie nauk Zaratusztry (pomimo faktu, że starożytni Persowie mieli już pismo klinowe w VI wieku p.n.e.). Jeśli w większości mitologicznych i religijnych tradycji stworzenie litery jest rozumiane jako błogosławieństwo i cenny dar dla ludzi, to starożytni Irańczycy uważali ją za wymysł złego ducha i dlatego nie nadają się do zapisywania świętych słów proroka. Kazania, modlitwy i wypowiedzi Zaratusztry były zapamiętywane przez prawie tysiąc lat i przekazywane z pamięci w już martwym języku, i to dopiero w IV-VI wieku. do ich zapisu stworzono nowy alfabet (fonetyczny), a nauki Zaratusztry zostały ostatecznie utrwalone na piśmie. Tak więc między głoszeniem Zaratusztry a pierwszymi zapisami świętych tekstów upłynęło co najmniej dwa tysiące lat! Jednak najwcześniejsze zachowane teksty są jeszcze późniejsze: D. I. Edelman umawia się z nimi XIII-XIV wieki Niemniej jednak o Zaratusztrze jako wielkim „magu i filozofie”, a także o „pismach magów Wschodu” już w III wieku. pne mi. - I wiek. n. mi. Wiedzieli autorzy greccy i rzymscy. W środkowoperskim źródle z IX w. istnieją przesłanki, że pierwsza kodyfikacja „Avesty” miała miejsce w I-III wieku. n. mi.

Liturgicznymi tekstami rytmicznymi, bezpośrednio związanymi z imieniem Zoroastra, były „Baty” (dosłownie pieśni, śpiewy). To najstarsza część świętej księgi zoroastryzmu. Tysiąclecie ustnego istnienia „Avesty” doprowadziło do tego, że zachowała się nie więcej niż jedna czwarta jej szacowanej objętości. Dlatego w historii kultury „Avesta” odnosi się do tych stosunkowo rzadkich zabytków, które są niezwykle trudne do zrozumienia i niemożliwe do pełnego zrozumienia.

WYKŁAD 13. Judaizm

1. Judaizm jako religia światowa

Judaizm, wraz z chrześcijaństwem i islamem, należy do religii abrahamowych, których początki sięgają biblijnego patriarchy Abrahama. Jednak w przeciwieństwie do chrześcijaństwa i islamu judaizm w literaturze religioznawczej z reguły jest klasyfikowany nie jako religia światowa, ale jako religia narodu żydowskiego. Nie jest to całkowicie dokładne. Jeśli wyjdziemy nie od ilościowych, ale od jakościowych cech religii, od jej metafizycznej istoty, to – jak słusznie podkreślają niektórzy znani znawcy judaizmu – „...jest to religia światowa. Judaizm jest skupiony na wierze - wierze ludu Izraela w Boga. I ten Bóg, jak wierzą Żydzi, nie jest Bogiem nieobecnym i obojętnym, ale Bogiem, który przekazuje ludzkości swoją wolę. Wola ta ma zostać objawiona w Torze - podręcznik, który Bóg dał ludziom do życia. Wiara Żydów polega na miłości i mocy Boga do przekazywania swoich celów całej ludzkości. W tym celu, jak wierzą Żydzi, naród Izraela odgrywa szczególną rolę. Tora została dane im dla dobra całego świata. Oni, naród żydowski, są narzędziami przekazywania ludziom woli Bożej.

Judaizmjest zatem religią światową nie tylko pod względem rozmieszczenia geograficznego, ale także w swoich horyzontach. Jest to religia dla całego świata nie dlatego, że każdy powinien zostać Żydem, bo to absolutnie nie jest celem judaizmu, ale opiera się na przekonaniu, że świat należy do Boga, a ludzie powinni postępować zgodnie z Jego wolą” (Pilkington S. M. Judaizm Seria „Religie świata” M.: „Wielki”, 1999. s. 25.).

2. Kanon żydowski

Głównym dokumentem judaizmu jest Tora. „Tora” obejmuje Dekalog (Dziesięć Przykazań) i „Pięcioksiąg Mojżesza”: pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu – Tanach (skrót złożony złożony z pierwszych dźwięków nazw głównych części Starego Testament). „Tora” w judaizmie - najbardziej autorytatywna część Tanachu (Starego Testamentu). Jest to główny dokument judaizmu i podstawa całego późniejszego prawa żydowskiego.

„Tora” („Pięcioksiąg Mojżesza”) w tradycji żydowskiej ma inną nazwę – prawo pisane - bo według legendy Bóg przez Mojżesza przekazał ludowi "Torę" (613 przykazań Prawa) w zwojach, a Dziesięć Najważniejszych Przykazań ("Dekalog") zostało wypisanych palcem Bożym na kamiennych płytach - tabletki. Jednak Żydzi wierzyli, że Bóg dał Mojżeszowi nie tylko prawo pisane, ale też mu ​​powiedziałem Prawo ustne - komentarz prawny wyjaśniający, w jaki sposób przepisy powinny być wdrażane w różnych, w tym nieprzewidzianych, okolicznościach.

Prawo ustne zinterpretował wiele instrukcji „Tory” nie dosłownie, ale w takim czy innym sensie przenośnym (na przykład wymóg, aby wziąć „oko za oko”). Jednak najwyraźniej prawo nigdy nie przewidywało takiej fizycznej kary (oślepienia). Najprawdopodobniej chodziło o rekompensatę pieniężną i pracę przymusową.

Kilka wieków prawo ustne była przekazywana ustnie, jednak w katastrofalnych dla Żydów pierwszych wiekach nowej ery zaczęli ją spisywać, a III w.

prawo ustne został skodyfikowany. Jego najstarszym i najbardziej autorytatywnym zapisem była Miszna (dosłownie „drugie prawo, czyli zapamiętywanie”), która stała się podstawą Talmudu (inne hebrajskie – „studium”, „wyjaśnienie” – zbiór wszelkiego rodzaju przepisów, interpretacji i dodatki do Tanach ). Miszna zawiera 63 traktaty, w których wskazówki Tory są przedstawiane systematycznie (według gałęzi prawa i tematów). Po kodyfikacji pokolenia żydowskich mędrców uważnie studiowały i omawiały nakazy Miszny. Zapisy tych sporów i uzupełnień noszą nazwę „Gemara”.

Miszna i Gemara składają się na Talmud, najobszerniejszą kompilację żydowskiego prawa. Talmud kształtował się na przestrzeni 9 wieków - od IV w. Przywdziewać. mi. według V wieku n. mi. Jest to encyklopedyczny komplet wszelkiego rodzaju przepisów opartych na Tanach, jak również uzupełnienia i interpretacje do Tanach – prawne, teologiczno-dogmatyczne, etyczne, rodzinno-domowe, ekonomiczne, folklorystyczne, historyczne, filologiczno-egzegetyczne. Ta rozpiętość tematyczna odróżniała „Talmud” od tradycji chrześcijańskiej (patrystyki) i muzułmańskiej (sunna i hadisy).

Talmud składa się z dwóch głównych części:

1) ważniejszy i odpowiedzialny – kodeks legislacyjny „Halacha”, obowiązkowy do nauki w szkołach żydowskich;

2) „Aggadah” (w innej transkrypcji Gaggadah) - zbiór mądrości ludowej o pół-folklorystycznym pochodzeniu. „Aggadah” była studiowana w mniejszym stopniu, jednak była popularna jako lektura moralna i religijna budująca oraz źródło informacji o świecie i przyrodzie.

Zawiłość i nieporęczność Talmudu stała się niemal przysłowiowa.

„Budowniczy” Talmudu byli w pełni świadomi jego ogromu i trudności związanych z jego praktycznym wykorzystaniem. Talmud był niejednokrotnie skodyfikowany, sporządzano z niego usystematyzowane wyciągi, tworzono skróty. Prawne działy Talmudu stały się podstawą prawa żydowskiego. Większość fragmentów Talmudu ma podobną strukturę: najpierw cytowane jest prawo z Miszny, a następnie dyskusja tłumaczy na temat jego treści z Gemary. Fragmenty Miszny, ze względu na ich większą starożytność, są bardziej autorytatywne niż interpretacje z Gemary.

W tworzeniu prawa autorów Talmudu istnieją dwie uderzające cechy: po pierwsze, pragnienie jak najdokładniejszego odczytania „litery prawa” (podanej w „Torze”) poprzez zidentyfikowanie wszystkich ukrytych i drugorzędnych, peryferyjnych elementów semantyki słowa, czyli takich składników, które stanowią tło dla wartości oczywistych i nadrzędnych; po drugie, dążenie do maksymalnego uszczegółowienia ogólnej normy prawnej ustanowionej przez Torę, na podstawie przewidywania i analizowania wszelkich możliwych kontrowersyjnych i trudnych szczególnych przypadków, które powinny być regulowane tą normą.

3. Tendencje apofatyczne w Talmudzie

W judaizmie teologia (lub teologia) jako teoretyczna doktryna Boga zaczęła się rozwijać po dodaniu kanonu religijnego. Taka jest naturalna logika rozpowszechniania treści religijnych: wiara jest wzmacniana wiedzą.

Komponent teologiczny wprowadza do religii idee dotyczące wewnętrznej hierarchii nauczania religijnego, głębi intelektualnej i tego elementu refleksji, który świadczy, jeśli nie o dojrzałości, to o początku „dorastania” systemu intelektualnego. Tworząc swego rodzaju logiczne „struny” doktryny, teologia odpowiada na pewne wewnętrzne, komunikacyjne i psychologiczne potrzeby grupy wierzących w usystematyzowaniu i utrwaleniu wiedzy religijnej.

Po tragicznej klęsce Żydów w dwóch antyrzymskich powstaniach (66-73 i 132-135) zadanie książki „umacnianie wiary” zostało uznane w judaizmie za swego rodzaju duchowe przezwyciężenie katastrofy, dające nadzieję na odrodzenie narodu żydowskiego. Rabini „wielkiego zgromadzenia” (żydowskiego odpowiednika ojców kościoła w chrześcijaństwie) przekazali kolejnym pokoleniom skrybów „wzniesienie ogrodzenia wokół prawa” i ta obrona doktryny była widoczna właśnie w jej teologicznym rozwoju.

W Talmudzie właściwy składnik teologiczny był stosunkowo niewielki i nie do końca oddzielony od nieskończenie szczegółowego komentarza prawnego i wyjaśniającego do Tory. Niemniej jednak w Talmudzie idee eschatologiczne stają się znacznie bardziej wyraźne: koniec świata, Sąd Ostateczny, zmartwychwstanie, kara za życie po śmierci człowieka za jego czyny. Teologicznie istotne jest również wzmocnienie monoteizmu. Ta linia, zwiastun przyszłej teologii apofatycznej w chrześcijaństwie, przejawiała się m.in. w eliminacji różnych imion i wielu charakterystycznych definicji Boga.

Teologia apofatyczna (gr. apophatikos - przeczenie) pochodzi od całkowitej transcendencji Boga (czyli jego transcendencji w stosunku do świata i niedostępności ludzkiej wiedzy). Dlatego w teologii apofatycznej za prawdziwe uznaje się tylko negatywne sądy o Bogu („Bóg nie jest człowiekiem”, „Bóg nie jest naturą”, „Bóg nie jest rozumem” itp.). Co do pozytywnych sądów o Bogu, to są one niemożliwe: np. nawet tak skrajnie ogólne stwierdzenie jak „Bóg istnieje” jest pozbawione sensu, Bóg jest poza bytem i ponad bytem.

Teologia katafatyczna (gr. kataphatikos – pozytywne) dopuszcza możliwość charakteryzowania Boga za pomocą pozytywnych (pozytywnych) definicji i określeń, których jednak nie należy rozumieć dosłownie i bezpośrednio. Obie zasady poznania Boga istnieją w teologii chrześcijańskiej, ale teologię negatywną uważa się za wyższą i doskonalszą.

Imię Boga Żydów, Jahwe, nie jest ściśle określone w Biblii. Imię Jahwe (Jehowa) powstało w XIII-XV wieku. wśród teologów chrześcijańskich, którzy studiowali Stary Testament w oryginale (tj. w języku hebrajskim), w wyniku udźwiękowienia (udźwiękowienia) tej warunkowej czteroliterowej kombinacji, która wcześniej istniała tylko w formie pisemnej, której używa Biblia do oznaczenia Bóg. Te cztery spółgłoski przekazują pierwsze dźwięki hebrajskiego wyrażenia, które jest interpretowane jako „Jestem kim jestem (Bóg)”.

W Talmudzie nie ma już tych licznych charakterystycznych imion – epitetów Boga, których obfituje Tanach: Odwieczny, Wszechwiedzący, Wielki w radach, Znawca tajemnic serca, Badający serca i łona, Życzliwy, Cierpliwy, Zelota, Mściciel, Ojcze, Miękki itd. Absolutny początek Talmudu jest zatem rozumiany jako tak wszechogarniający, nadludzki i nadnaturalny, że jakakolwiek jego cecha staje się pomijalnie mała i niepotrzebna.

Po Talmudzie teologia żydowska rozwija się w twórczości wielu pokoleń uczonych, w tym wybitnego myśliciela XX wieku.

Martin Buber (1878-1965), humanistyczny mistyk i egzystencjalista.

Najsłynniejszy żydowski myśliciel średniowiecza Mojżesz Majmonides (1135-1204)rabin, lekarz, matematyk, astronom i kodyfikator prawa, przeciwnie, był genialnym racjonalistą w teologii.

Jego arabski „Nauczyciel zagubionych” (wariant tłumaczenia „Przewodnik wahania”) zawiera logiczne (według Arystotelesa) i filozoficzne uzasadnienie monoteizmu. „Nauczyciel zagubionych” spowodował odrzucenie zarówno ortodoksji żydowskich, jak i inkwizycji. Konserwatyści niejednokrotnie zabronili czytania tej nowatorskiej pracy Żydom, czasami jednak tylko nieletnim.

Broniąc i rozwijając racjonalistyczne zasady Pisma Świętego, Majmonides usystematyzował i uzupełnił wypracowane w Talmudzie metody interpretacji Tory. Na przykład Majmonides uczył rozumieć takie zwroty Pisma jako „palc Boży” i tak dalej nie dosłownie, ale w przenośni, ponieważ Bóg oczywiście nie ma fizycznego ciała.

4. Kultura komentarza judaizmu

W religiach Pisma Świętego przepowiadanie wcześnie zaczęło spełniać inne zadanie komunikacyjne – interpretować „trudne miejsca” świętego tekstu. Wraz z „pouczeniem i wezwaniem” do „podążania za Prawem” i „naśladowania rzeczy pięknych” kazanie stało się gatunkiem, w którym rozwijano techniki wyjaśniania niezrozumiałego brzmienia liturgii. Podczas rytualnego czytania fragmentów Pisma Świętego nie dopuszczano okazjonalnego komentowania tego, co niezrozumiałe – taka jest fundamentalna zasada w odniesieniu do świętego słowa w religiach Pisma Świętego. Inna sprawa – kazanie – jako tekst „drugiego rzędu”, słowa mentorki o słowie Bożym.

Kazanie w świątyni zawsze zawiera, w takim czy innym stopniu, interpretację Pisma Świętego, ponieważ jest to ogólny cel kazania - przybliżenie ludziom znaczenia słowa Bożego. Jednak bardzo szybko interpretacje wykraczają poza granice tego, co może pomieścić ustne słowo kapłana. Interpretacje, wszelkiego rodzaju komentarze do Pisma Świętego stają się dominującym typem wiedzy w ogóle, a kultura, w centrum lub u podstaw której jest religia Pisma, rozwija się jako kultura komentarza, jako refleksja nad głównymi tekst kultury - Pismo Święte. Jednocześnie genetyczny związek z przepowiadaniem, nauczaniem w świątyni znajduje odzwierciedlenie w charakterystycznym dla tej wiedzy posmaku dydaktyki i budowania. To jest wiedza, którą należy znać, której naucza szkoła wyznaniowa.

W judaizmie różne komentarze do „Tory” zaczynają być kompilowane jeszcze przed kanonizacją „Tanach” („Starego Testamentu”) – tekstów, które później staną się rozdziałami i księgami Talmudu. Ze względu na swoją treść lub charakter większość interpretacji należy do trzech dziedzin wiedzy (jeśli mówimy o tym w kategoriach współczesnych): teologii, prawa i filologii.

„Talmud” kompleksowo rozwija technikę filologicznego i logiczno-filologicznego komentowania tekstu, metodycznie definiując i demonstrując na przykładach 32 sposoby interpretacji tekstu. Niektóre techniki wiązały się z koniecznością eliminowania sprzeczności w interpretacji różnych zapisów Tory, m.in. poprzez dopuszczenie pośredniego, figuratywnego, ekspansywnego, zawężającego, alegorycznego i innego rozumienia słowa lub frazy. Tak więc Talmud i szkoła żydowska wychowywały gotowość do niedosłownego rozumienia słowa i uczyły rozumienia różnych warstw znaczeniowych w jednym słowie. Widać wyraźnie, że wprowadzenie takich zasad i metod rozumienia do szkoły, do kultury intensyfikuje myślenie, poszerza horyzonty informacyjne społeczeństwa.

W Talmudzie pojawiają się fragmenty przypominające filologiczną analizę umiejętności pisania, z rodzajem eksperymentu myślowego, który pozwala „zważyć” znaczenie semantyczne poszczególnych elementów tekstu.

Najbardziej znanym i wciąż bardzo autorytatywnym komentatorem żydowskich świętych ksiąg jest Rabin Szlomo ben Icchachlub w skrócie Raszi (1040-1105), uznawany w judaizmie za największego żydowskiego nauczyciela średniowiecza. Otworzył bezpłatną szkołę żydowską w Troyes (Francja) i stał się założycielem potężnej tradycji komentowania. Jego zwięzły i jasny styl do dziś wywiera wpływ na pisarzy hebrajskojęzycznych.

Komentarz Rasziego do Tory był pierwszą księgą wydrukowaną po hebrajsku w 1475 roku, jeszcze przed samą Torą. Znajomość „Tory” z komentarzem Rasziego stała się normą tradycyjnej edukacji żydowskiej i stała się częścią obowiązkowego cotygodniowego czytania.

Sam „Talmud” wymaga znacznie więcej komentarza niż „Tora” – przede wszystkim z powodu złożonego języka, zawierającego terminy aramejskie, żydowskie, greckie i spontanicznie zawiłej architektury.

Raszi włożył najwięcej wysiłku w udostępnienie czytelnikowi Talmudu. Od 900 lat wszyscy, którzy studiują i publikują Torę i Talmud, korzystają z jego komentarzy. „A gdyby Raszi nie napisał swojego komentarza, nie wyjaśniając trudnych aramejskich słów i prowadząc czytelnika dziwacznymi, a czasem zagmatwanymi logicznymi ścieżkami, Talmud mógłby już dawno zostać zapomniany” (Teluszkin).

Potomkowie Rasziego (dwóch zięciów i trzech wnuków) przedstawili własny komentarz, zwany „Tosafot” (XII w.). Komentarz spotkał się z uznaniem i od tego czasu Miszna została opublikowana z dwoma komentarzami, które zostały wydrukowane kursywą na marginesach, przy czym komentarz Rasziego ma wewnętrzne marginesy, a zewnętrzne marginesy dla Tosafot. Jednak wcześniejszy komentarz Rasziego jest uważany za bardziej autorytatywny.

Trzecim z klasycznych komentarzy do Tory i Talmudu jest Midrasz (hebr. „interpretacja, studium”). Opracowali go rabini w IV-XIII wieku. i została skodyfikowana w XIII wieku. W zależności od tematu komentarza rozróżnia się „Midrasz Halacha” – interpretacja przepisów prawnych „Tory” i „Miszny” oraz „Midrasz Hagada” – interpretacja fragmentów etycznych i teologicznych, w tym przypowieści, aforyzmów, mądrość ludowa „Tory” i „Talmudu””. W skodyfikowanej wersji Midraszu poszczególne komentarze są ułożone zgodnie z kolejnością wersetów Tory. W ten sposób powstała ciągła, werset po wersecie, interpretacja całego „Pięcioksięgu Mojżesza”.

5. Żydowska filozofia religijna

Filozofia żydowska w średniowieczu również rozwijała się równolegle z filozofią chrześcijańską i islamską, i tutaj również punktem wyjścia są neoplatonizm i arystotelizm.

Na jej rozwój wpłynęły mistyczne elementy nauczania żydowskiego, które zawarte były w bardzo niejasnych, niezrozumiałych, pełnych aluzji tekstach tzw.

Głównym myślicielem tego trendu był: Ibn Gebirol (połowa XI wieku), którego scholastycy uważali za Araba i nazywali Avicebronnom. Jego nauczanie – teoria emanacji – należało do najbardziej konsekwentnych w średniowieczu.

Wśród żydowskich arystotelesów najwybitniejsi byli: Mojżesz Majmonides (hebr. Moses ben Maymun), który urodził się w 113 r. w pobliżu hiszpańskiej Kordoby, a zmarł w 5 r. w Egipcie. Na jego nauczanie, podobnie jak innych filozofów żydowskich, częściowo wpływał kabalizm, który starał się połączyć z filozofią racjonalistyczną Arystoteles. Główne dzieło Majmonidesa, Przewodnik po zagubionych, zostało pierwotnie napisane w języku arabskim, a następnie przetłumaczone na hebrajski i łacinę. Majmonides, podobnie jak jego współczesny islamista Awerroes, był zagorzałym wielbicielem Arystotelesa. Powiedział, że nikt poza prorokami nie był tak bliski prawdy jak Arystoteles. W swoim uwielbieniu dla Arystotelesa nie posuwa się jednak aż do Awerroesa (uznawał Arystotelesa za nieograniczony autorytet jedynie w dziedzinie świata podksiężycowego), mimo to wciąż popada w konflikt z naukami ortodoksyjnymi.

WYKŁAD nr 14. Chrześcijaństwo

1. Struktura Objawienia w Piśmie chrześcijańskim

Objawienie Boga, rozpoczęte w Starym Testamencie, kończy się w Nowym Testamencie. Ma charakter schodkowy lub wielopoziomowy, w swojej strukturze komunikacyjnej przypomina „historię w opowieści”, w tym „inną historię” i zawartą „w innej opowieści”. Jednocześnie słowa „przesłanie”, „słowo”, „mowa”, „przesłanie”, „rozmowa”, „przypowieść”, „kazanie” w Piśmie są oczywiście wieloznaczne, a granice między „historią” i „ historia, która ją otacza” są zdecydowanie usuwane.

Triada komunikacyjna „uczestników komunikacji” (Bóg – Wysłannik Boga – Ludzie), do której skierowane jest Objawienie Boże, komplikuje się w Nowym Testamencie. Każdy „uczestnik komunikacji” pojawia się na kilku obrazach.

Z jednej strony Bóg jest nie tylko Jahwe, Bogiem Ojcem, ale także Bogiem Synem, jest wcielonym Słowem Bożym, a dodatkowo Bogiem Duchem Świętym (który może działać w różnych formach cielesnych, np. w postaci gołębicy podczas chrztu Jezusa lub języków ognia, które zstąpiły na apostołów w dniu Pięćdziesiątnicy).

Z drugiej strony funkcje posłańca, pośrednictwa między Bogiem a ludźmi w Nowym Testamencie są również realizowane na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, Posłaniec jest samym Bogiem, to znaczy Synem Bożym i wcielonym Słowem Bożym. Jednak, co jest typowe dla humanistycznego patosu Nowego Testamentu, Jezus wzywa swoich słuchaczy, aby stali się synami waszego Ojca Niebieskiego (por. Mt 5,45,48). Po drugie, pośrednikami między Chrystusem a ludźmi są ci z jego 12 uczniów, których Jezus wybrał i nazwał apostołami (Łk 6,13:XNUMX), w tym ewangeliści Mateusz i Jan, a następnie inni uczniowie, w tym uczniowie, którzy sami nie widzieli Chrystusa (w tym Ewangeliści Marek i Łukasz).

To naturalne, że trzeci „uczestnik” przekazywania i odbioru Objawienia – ludzie – nie jest już tak wyjątkowo monolityczny, jak naród wybrany przez Boga ze Starego Testamentu. W Ewangeliach są to mieszkańcy Galilei, Kany, Jerozolimy, mężczyźni i kobiety, mają imiona, mają różny wiek, zawód... Są w różnym stopniu mocni w wierze i wierni Nauczycielowi: są „ sprawiedliwymi ludźmi, a nie prorokami.. Ale wśród nich Jezus znajduje umiłowanych uczniów, którzy potrafią kontynuować dobrą nowinę Nauczyciela.

Aby przedstawić strukturę Objawienia w chrześcijaństwie, spróbujmy odpowiedzieć na trzy pytania.

Co oznacza słowo w Nowym Testamencie? Ewangelia (gr. ueange-lew - dobra, radosna nowina; ewangelia)? Po pierwsze, słowo to zawarte jest w tytule czterech Ewangelii kanonicznych (pierwszych czterech ksiąg Nowego Testamentu): „Ewangelia Mateusza”, „Ewangelia Marka”, „Ewangelia Łukasza” i „Ewangelia św. Jan". Dlatego w tych kontekstach Ewangelia - to historia wyznawców Chrystusa o ziemskim życiu i śmierci Nauczyciela. Po drugie, w Nowym Testamencie „List do Rzymian Apostoła Pawła” (Rz 1,16) „Ewangelia Chrystusa” nazywana jest apelem do samego ludu Chrystusowego i całej nauki chrześcijańskiej. „W Nim sprawiedliwość Boża objawia się z wiary do wiary” (Rz 1). Po trzecie, ponieważ przedmiotem wszystkich czterech Ewangelii jest Słowo Boże (Jezus Chrystus), Ewangelie reprezentują szczególną formę Bożego Objawienia.

Tak więc poszczególne Objawienia, zawarte w Ewangeliach, zawarte są niejako w Objawieniu wyższego rzędu (kompozycyjnego) – w „ewangelii Chrystusa” – i odbijają się w niej jak w zwierciadle. Ale potem wszystkie stają się częścią jeszcze szerszego lub bardziej ogólnego Objawienia Chrześcijańskiego, jednoczącego Objawienie Starego i Nowego Testamentu.

2. Kanonizacja tekstów chrześcijańskich

W chrześcijaństwie prace nad ustaleniem kanonicznego tekstu ksiąg „Nowego Testamentu” rozpoczęły się w II wieku. Słynny filozof chrześcijański teolog Pochodzenie (185-254 BC), syn Greka mieszkającego w Aleksandrii i Palestynie, przeprowadził systematyczne, imponujące porównanie sześciu różnych tekstów Biblii. Stąd bierze się ogólnie przyjęta nazwa powstałego zestawu sześciu części: „Hexapla” – grecki. heksaplazja - sześciokrotna, składana sześciokrotnie. Na szerokich arkuszach pergaminowych, w sześciu równoległych kolumnach (kolumnach), wpisano teksty w języku hebrajskim, ich grecką transliterację oraz cztery różne greckie przekłady Biblii, w tym legendarną Septuagintę. Tak nazywa się pierwsze pełne tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego na grecki, dokonane w III-II wieku. pne mi. Zhellenizowani Żydzi w Aleksandrii. Tekst „Septuaginty” stanowił podstawę chrześcijańskiego kanonu Starego Testamentu (łac. septuaginta oznacza „siedemdziesiąt”). Według legendy było tak wielu tłumaczy (tłumaczy), którzy stworzyli Septuagintę. Każdy z nich niezależnie przetłumaczył tekst Starego Testamentu i wtedy okazało się, że wszystkie 70 przekładów pasowało litera po literze). Orygenes konsekwentnie odnotowywał wszelkie pominięcia, rozbieżności i zniekształcenia tekstu za pomocą znaków specjalnych. Porównanie kilku wersji tego samego tekstu pozwoliło następnie zrekonstruować tekst Biblii, jak najbardziej zbliżony do jego pierwotnej postaci. W. Sołowjow pisał o „Heksaplu” Orygenesa, który dla teologów chrześcijańskich służył jako „główne źródło biblijnej erudycji” przez cztery stulecia. Wiadomo, że tłumacz Starego Testamentu na łacinę bł. Hieronim (twórca słynnej Wulgaty w latach 390-405) oparł się na dziele Orygenesa.

„Heksapla” Orygenes spłonął w 633 r. w Cezarei podczas zdobywania miasta przez Arabów. Jednak idee filologiczne Orygenesa, sama technika jego analizy były szeroko i błyskotliwie rozwinięte w humanizmie europejskim w okresie renesansu i reformacji, zwłaszcza w praktyce wydawniczej i filologicznej Erazma z Rotterdamu.

W rzeczywistości Orygenes stał się założycielem tej gałęzi badań filologicznych, która obecnie nazywa się krytyka tekstuLub krytyka tekstu. Analiza tekstowa dzieła, oparta na badaniu jego historii, źródeł i okoliczności powstania, ma na celu oczyszczenie tekstu z narosłych na przestrzeni wieków błędów kopistów i wydawców, zrozumienie pierwotnego znaczenia słów i uzyskanie bliższe jego pierwotnemu znaczeniu. Jeżeli utwór zachował się w kilku egzemplarzach lub wersjach (wydaniu), tekstolog, przygotowując zabytek do publikacji naukowej, bada relacje między egzemplarzami i wydaniami, aby jak najdokładniej zrozumieć kompozycję tekstu, pierwotne znaczenie tego, co zostało napisane, i późniejszej historii jego zmian.

3. Święci Ojcowie Kościoła i Patrycy. Pismo lub Tradycja

Według chrześcijańskich studiów biblijnych Nowy Testament (a właściwie chrześcijańska część Pisma Świętego) został napisany przez czterech ewangelistów (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana) oraz apostołów Jakuba, Jana, Judę i Pawła, czyli ośmiu osób (Apostoł Jan). teolog, autor dwóch „Listów” i „Objawienia” oraz autor Ewangelii Jana – jedna i ta sama osoba).

Ogromny semantyczny, informacyjny, znaczący wzrost pierwotnego chrześcijaństwa nastąpił w ciągu sześciu wieków - od II nadotycząca VIII wieki dzieło wielu pokoleń skrybów. Wypracowana potężna warstwa nowych informacji, aby mogła zostać zaakceptowana przez społeczeństwo, wymagała ogólnego uznania autorytetu twórców informacji. Odniesienie ipse dixit – „sam powiedział” – powinno zostać rozszerzone z apostołów na nowych autorów. Zaczęli nazywać się ojcowie kościoła lub święci Ojcowie Kościoła i ich dzieła - twory patrystyczne, lub patrystyka (łac. pater - ojciec; por. paralela żydowska - ludzie wielkiego zgromadzenia w odniesieniu do słynnych kodyfikatorów Talmudu). Już we wczesnym średniowieczu sława i prestiż Ojców Kościoła w świecie chrześcijańskim były znaczące i z czasem rosły.

W ten sposób ukształtował się drugi (po apostołach i ewangelistach) krąg autorytetów chrześcijaństwa - Ojców Kościoła, a pisma patrystyczne stały się drugim najważniejszym (po Piśmie Świętym) korpusem chrześcijańskich tekstów doktrynalnych - Tradycją Świętą. Kościół przyjmuje patrystyczną ekspozycję i wyjaśnienie wiary chrześcijańskiej jako wskazówkę.

Szczytem patrystyki wschodniej (bizantyjskiej) są dzieła tzw. kręgu kapadockiego (Kapadocja jest prowincją bizantyjską w Azji Mniejszej) teologów i poetów IV wiek - Bazyli Wielki, Grzegorz Teolog i Grzegorz z Nyssy„trzy światła kościoła kapadockiego”, jak mówili o nich współcześni.

Teologia prawosławna podtrzymuje równą wartość Pisma Świętego i Tradycji, uznając Pismo za część Tradycji. Twierdzi się, że Pisma nie można zrozumieć bez Tradycji: „A jeśli chodzi o najjaśniejsze i najbardziej określone nauczanie Pisma dotyczące pewnych prawd, gdybyśmy mieli pozostawić ich wyjaśnienie umysłowi wszystkich, nie mielibyśmy poprawnego i określonego pojęcia na temat je, ale tylko rozbieżności i opinie, a ich prawdziwość i jedność znaczenia określa tylko Tradycja.

W katolicyzmie znaczenie Tradycji Świętej jest znacznie większe niż w prawosławiu. Wynika to z bardziej scentralizowanej i prawnie sztywniejszej organizacji Kościoła rzymskokatolickiego. Bulle papieskie głosiły monopol Kościoła na interpretację Pisma Świętego. Biblia była niedostępna dla większości wierzących. Na różnych szczeblach hierarchii katolickiej niejednokrotnie wydano zakaz posiadania przez świeckich Biblii w domu i samodzielnego czytania (zakazy te nasiliły się w miarę rozpowszechniania się tekstów Pisma Świętego, zwłaszcza z początkiem druku). Dlatego zamiast Biblii, prawdziwego źródła wiary, wierzącym proponowano tendencyjne skróty.

To nie przypadek, że najważniejszymi zasadami protestantyzmu były pierwszeństwo Pisma nad Tradycją, dostępność Pisma dla świeckich, w tym kobiet, tłumaczenie Pisma na język narodowy, prawo każdego do interpretowania i rozumienia Pisma we własnym zakresie. droga. Powrót do Biblii i przywrócenie Biblii autorytetu pierwszej księgi chrześcijaństwa - domagał się tego ideologiczny poprzednik anglikanizmu, teolog z Oksfordu Jan Wiklif (1320-1384) i pomysłodawca czeskiej reformacji Jan Hus (1371-1415).

Lider niemieckiej reformacji Martin lutherwdając się w walkę z Watykanem, za cel protestantyzmu widział przywrócenie w chrześcijaństwie czystości czasów apostolskich. Aby to zrobić, nauczał, musimy powrócić do słów samego Jezusa i nie słuchać egoistycznych rzymskich tłumaczy. „Postanowiłem nie znać niczego poza Jezusem Chrystusem i to ukrzyżowanym”, „wszystko uważałem za stratę, śmiecie, aby zyskać Chrystusa” – napisał Luter. Opracowany przez niego Katechizm (1520) stwierdza: „Tylko z Pisma Świętego możemy się nauczyć, w co wierzyć i jak powinniśmy żyć”. Zatem protestanci widzieli w dziełach ojców Kościoła lub w decyzjach soborowych nie Świętą Tradycję, ale jedynie dokumenty historii ludzkości.

4. Chrześcijańska myśl teologiczna i teologia dogmatyczna”

W chrześcijaństwie teologia teologiczna została rozwinięta w znacznie większym stopniu niż w innych religiach teistycznych (judaizmie i islamie). Ze względu na warunki geograficzne chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się na tych ziemiach i krajach, w których następowały procesy aktywnej asymilacji i rozwoju tradycji logiczno-filozoficznych i prawnych starożytności europejskiej. Dorobek myśli antycznej miał decydujący wpływ na teologię chrześcijańską – na jej tematykę, metody, styl teologii chrześcijańskiej.

Dodatkowym czynnikiem rozwoju teologii we wczesnym chrześcijaństwie była walka z herezjami – namiętne polemiki, uparte i zarazem stosunkowo pokojowe w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Ponadto rozwój teologii w chrześcijaństwie, podobnie jak w historii innych religii, stymulowany był mistycznymi poszukiwaniami jednostek uzdolnionych religijnie. Mistycyzm jest fermentującą i żywą zasadą, z reguły irracjonalną, prowadzącą często do rozwoju ściśle teoretycznych wyobrażeń o Bogu. Mistycy potrzebują teologii, chociaż zwykle nie są tego świadomi. Jak napisał R. Bastide„to właśnie doktryna w miarę udoskonalania nadaje precyzję bardzo niejasnym odczuciom, tworzy ich nowe odcienie, daje początek różnym schematom i nadaje sens nieuporządkowanym siłom”.

Teologia, będąc spekulacją o Bogu, jest w zasadzie jedną z formacji drugorzędnych w stosunku do wiary i Pisma Świętego. Jednak w chrześcijaństwie początek teologii jest już przedstawiony w Piśmie Świętym – w czwartej z kanonicznych Ewangelii w szeregu listów apostolskich. To właśnie w Ewangelii Jana, która jest dostrzegalnie zależna od idei gnostycyzmu i neoplatońskiej doktryny logosu, Jezus Chrystus jest po raz pierwszy nazywany Żywym Bogiem. Tak powstał jeden z głównych tematów teologii chrześcijańskiej – doktryna o boskiej i ludzkiej naturze Jezusa Chrystusa. Problematykę i granice tematyczne teologii chrześcijańskiej określili Ojcowie Kościoła.

Kościół chrześcijański, pierwszy po apostołach teolog, wzywa: Św. Ireneusz, współczesny apostołowi Janowi i biskupowi Lyonu, poniósł męczeńską śmierć w 202 r. Jego główne dzieło, zatytułowane „Obnażenie i obalenie nauczania fałszywie nazywającego się gnozą” (jednak które stało się powszechnie znane pod tytułem „Przeciw herezjom”), zawierał szczegółową polemikę z gnostycyzmem i ukazywał metody naukowej obrony wiary: filozofię, dialektykę, liczne cytowania.

Tertulian (160-220), prezbiter Kartaginy, jako pierwszy sformułował zasadę trójcy Bożej i wprowadził pojęcie osób („hipostaz”) Trójcy. Wśród innych problemów teologii jego paradoksalny umysł był szczególnie zajęty kwestią relacji między wiarą a rozumem. „Wiara jest wyższa od rozumu” – argumentował Tertulian. „Rozum nie jest w stanie pojąć prawdy, która jest objawiona wierze”. Jego formuła „Prawdopodobne, bo absurdalne” (Credibile est guia ipertum) stała się przysłowiem w zniekształconej formie: „Wierzę, bo jest absurdalne” (Credo, guia absurdum). Tertulian jako pierwszy zdefiniował siedem grzechów głównych. Lista ta (duma, chciwość, rozpusta, zazdrość, gniew, obżarstwo, lenistwo) została zatwierdzona przez sobory kościelne i została włączona do pierwotnego chrześcijańskiego nauczania o prawie Bożym, w katechizmach i elementarzach.

Orygenes (185-253 lub 254) kierował szkołą chrześcijańską w Aleksandrii, a po potępieniu Kościoła - w Palestynie (w mieście Cezarea), jednak w VI wieku. został uznany za heretyka. Jego wkład w doktrynę spekulatywną wiąże się z rozwojem chrystologii (doktryny o naturze Chrystusa) i doktryny zbawienia. Jego koncepcja zbawienia charakteryzuje się rodzajem „optymizmu eschatologicznego” (S. S. Averintsev): Orygenes dowiódł nieuchronności całkowitego zbawienia, zlania się z Bogiem wszystkich dusz i doczesności piekielnych mąk. W jego eseju o naturze Chrystusa termin ten pojawia się po raz pierwszy boże.

Św. Augustyn, biskup Hippony (354-430), opracował dowód ontologiczny na istnienie Boga; koncepcja wiary jako warunku wstępnego wszelkiej wiedzy; nauka o grzechu i łasce; po raz pierwszy podniósł tak zwane kwestie antropologiczne chrześcijaństwa (stosunek człowieka do Boga; stosunek Kościoła do państwa). Augustyn sformułował ten dodatek do Credo, który odróżnia katolicką wersję Credo od prawosławnej (tzw. filioque). Początek nietolerancji religijnej w chrześcijaństwie wiąże się z imieniem Augustyna.

Tato Grzegorz Wielki (ok. 540-604) przeszedł do historii jako wybitny organizator kościelny i polityk. W dziedzinie teologii z jego imieniem związana jest doktryna o czyśćcu – coś, co później stało się jednym z punktów dogmatycznych różnic między katolicyzmem a prawosławiem.

Św. Jan z Damaszku (ok. 615-753), dokończyciel patrystyki, bizantyjski filozof i poeta, po raz pierwszy opracował systematyczną i kompletną teologię pod tytułem „Źródło wiedzy”. To dzieło encyklopedyczne z przełomu IX i X wieku. został przetłumaczony na język staro-cerkiewno-słowiański przez bułgarskiego pisarza Jana Egzarchę z Bułgarii.

Jednak już we wczesnym chrześcijaństwie szybki rozwój teologii spotykał się z ograniczeniami i zakazami wewnątrzwyznaniowymi. Rewizje teologiczne i spory były dozwolone, ale tylko tak długo, jak nie były sprzeczne z Pismem Świętym i autorytetami ojców Kościoła. Powstał głęboki konflikt między postępującym rozwojem myśli teologicznej a tak potężnymi „konserwantami” komunikacji religijnej, jak zasada ipse dixit „sam powiedział” a kanonem religijnym, czyli zbiorem tekstów standardowych (Pismo i Tradycja), które są nie wolno „przewyższać”.

Rozwiązanie konfliktu zostało znalezione w rankingu wiedzy teologicznej według stopnia ogólnego obowiązkowego charakteru jednego z jej elementów (doktryn, kategorii, przepisów itp.).

Te twierdzenia doktrynalne, sądy lub opinie, które zostały uznane przez sobory ekumeniczne za powszechnie obowiązujące prawdy chrześcijańskie „pierwszego rzędu”, uzyskały status dogmatów, a ich systematyczne wykładanie i uzasadnianie stanowiły przedmiot szczególnej dyscypliny teologicznej – teologii dogmatycznej. „Wszystkie inne prawdy chrześcijańskie – moralne, liturgiczne, kanoniczne – są ważne dla chrześcijanina zależnego od dogmatów, które mają pierwszorzędne znaczenie. Kościół toleruje w swoim wnętrzu grzeszników przeciwko przykazaniom, ale ekskomunikuje wszystkie dogmaty, które mu się sprzeciwiają lub wykluczają”.

Krótkie podsumowanie głównych dogmatów: Creed - ten główny tekst, powtarzający, którzy wierzący świadczą o swojej wierze chrześcijańskiej.

Poza teologią dogmatyczną istnieją tak zwane opinie teologiczne. Są to prywatne, osobiste osądy wyrażane przez ojców kościoła lub późniejszych teologów. „Opinia teologiczna musi zawierać prawdę, przynajmniej nie sprzeczną…”

Wyznania katolickie i prawosławne różnią się nieco składem swoich dogmatów. Oprócz filioque zawartego w katolickim Credo, katolicyzm uznaje dogmat o czyśćcu, niepokalanym poczęciu Najświętszej Marii Panny i dogmat o nieomylności papieża, jednak tylko ex cathedra („z ambony”), czyli tzw. słowa papieża są nieomylne, gdy przemawia nie jako osoba prywatna, ale jako pasterz wszystkich chrześcijan.

Również katolicyzm i prawosławie odmiennie podchodzą do kwestii, czy nowe dogmaty są możliwe po soborach ekumenicznych (w ujęciu teologicznym jest to sformułowane jako pytanie o „pełność Objawienia i rozwój dogmatyczny”). Według prawosławnego punktu widzenia nowe Objawienie, nowe dogmaty, proroctwa nie mogą pojawić się w chrześcijaństwie, ale możliwe jest dokładne wyrażenie Objawienia jednym słowem.

Kościół Chrześcijański zawsze był ostrożny w kwestii swobodnej dyskusji na temat dogmatu. Współczesne prawosławie podąża tu za władzami Jan z Drabiny (Vie.) i Barsanuphius Wielki (Vie.): „Głębia dogmatów jest niezgłębiona... Dla każdego, kto ma jakąkolwiek pasję, dotykanie teologii nie jest bezpieczne”; „Nie powinieneś rozmawiać o dogmatach, bo to jest ponad tobą” (Teologia dogmatyczna).

Komunikatywne znaczenie kategorii dogmatu polegało na stworzeniu i wprowadzeniu do tradycji jeszcze jednej informacji „konserwantu” (wraz z takimi regulatorami, jak zasada ipse dixit i kanon religijny), mającej zapewnić stabilność i ciągłość przekazu religijnego. Z funkcjonalnego punktu widzenia chrześcijańska instytucja dogmatów, interpretowana jako absolutne i niepodważalne prawdy doktryny, była nie mniej silną „struną” i łącznikiem tradycji niż islamska isnad.

5. Co każdy chrześcijanin powinien wiedzieć?

W miarę jak doktryna rozszerza się i rozwija, rozwija się pewna hierarchia znaczeń - rozróżnienie na główne, drugorzędne i trzeciorzędne. Z drugiej strony pojawiają się nowe pytania, nowe tematy, nowe i często kontrowersyjne decyzje, co rodzi dyskusje, polemiki, walkę zdań i nowe pytania... Inaczej mówiąc, zwykły proces pogłębiania wiedzy, w tym przypadku teologiczne, jest w toku.

Kościół chrześcijański dość wcześnie poczuł potrzebę zdefiniowania korpusu głównych, powszechnie uznanych i obowiązujących prawd dogmatycznych – dogmatów. Zostały uchwalone na soborach ekumenicznych w IV-VIII wieku. Ich systematyczne przedstawianie, uzasadnianie i wyjaśnianie stanowiło przedmiot szczególnej dyscypliny kościelnej - teologii dogmatycznej. Jednak książki teologiczne były trudne i niedostępne dla mas wierzących. Zwykli ludzie potrzebowali swego rodzaju abecadła dogmatu - zwięzłego, zrozumiałego i dokładnego określenia podstaw wiary. Jednocześnie źródłem tej wiedzy musi być niekwestionowany autorytet w oczach ludzi.

W chrześcijaństwie rozwinęły się dwa główne gatunki takich tekstów:

1) Credo (wymieniając w ustalonej kolejności 12 artykułów wiary);

2) katechizm (stwierdzenie podstaw wiary w pytaniach i odpowiedziach).

W Credo i katechizmie Kościół widzi niezwykle odpowiedzialne dokumenty polityczne.

Katechizm - z greki. katecheo - ogłaszać, instruować ustnie, uczyć. We wczesnym chrześcijaństwie katechizm jest ustną instrukcją dla tych, którzy przygotowywali się do chrztu. Przygotowanie do chrztu (katecheza) w rosyjskiej tradycji kościelnej nazywało się ogłoszenie, a ci, którzy przeszli takie szkolenie, zostali wezwani ogłoszony. Było też takie słowo katechumen - księga nauk dla tych, którzy przygotowują się do przyjęcia chrześcijaństwa i wyrazu zapowiedziane słowa - „Nauki dla katechumenów”.

Ich osobliwością było to, że nie były uproszczeniami ani adaptacjami jakichś ważniejszych lub bardziej odpowiedzialnych tekstów.

Wyznanie wiary, nadal kanoniczne dla prawosławia, zostało opracowane przez ojców I i II Soboru Ekumenicznego w Nicei (w 325) i w Konstantynopolu (381), dlatego nazywa się je Niceo-Konstantynopol (lub Niceo-Carradski). ). Kolejne zmiany (zwłaszcza filioque) zostały zaakceptowane tylko przez chrześcijaństwo zachodnie.

Opracowano pierwszy katechizm protestancki – „Podsumowanie Dziesięciu Przykazań i Modlitwy Pańskiej” Martin luther w 1520 r. po nim nastąpiły małe i duże katechizmy Lutra, a także katechizmy Kalwina, Melanchtona, zwolenników Zwingliego i innych przywódców protestanckich. Jako reakcja katolików pojawiły się wyszukane i rygorystycznie dogmatyczne katechizmy jezuickie. Niewiele jest znanych katolickich wersji katechizmu, ale pod względem liczby wydań i nakładów katechizm był najpotężniejszą z ksiąg doktrynalnych.

W tradycji wschodniosłowiańskiej pierwszy katechizm, i to nie w cerkiewnosłowiańskim, ale w języku ludowym (proste posunięcie), wydał słynny białoruski protestant Szymon Budny (Nieśwież, 1562). Jego „Katechiza, czyli starożytna nauka xpiktowska, od lekkiego pisania dla zwykłych ludzi języka rosyjskiego w procesach i odmowach” została napisana w dużej zależności od publikacji Lutra.

Pierwszy katechizm prawosławny wśród Słowian Wschodnich opracował „didaskal” (nauczyciel) lwowskiej szkoły bratniej Lawrence Zizaniy.

Po Zizanii wśród Słowian wschodnich do XX wieku. Były dwa katechizmy prawosławne:

1) „Wyznanie Prawosławne Kościoła Katolickiego i Apostolskiego Wschodu” Metropolity Kijowskiego, słynnego rektora Akademii Kijowskiej Petra Mogile (Kijów, 1640; wersja skrócona w 1645, wydania moskiewskie w tłumaczeniu na rosyjski w 1645 i 1696);

2) „Różne Katechizmy Chrześcijańskie” metropolity moskiewskiego Filareta (Drozdova) 1823 (druga edycja z 2 r. wielokrotnie przedrukowywana).

Jak widzimy, katechizmy są opracowywane (lub sankcjonowane) przez przywódców kościelnych-reformatorów i wyższych hierarchów. Taki jest „wymaganie” gatunku, warunek powszechnej konfesyjnej akceptacji katechizmu jako zbioru niepodważalnych prawd doktrynalnych.

Funkcjonalnie bliskie Credo i Katechizmowi są tzw książki symboliczneLub wyznania wiary. Zawierają ściśle dogmatyczną interpretację Credo, główne modlitwy i listy głównych pojęć chrześcijaństwa: Dziesięć Przykazań Bożych, Dwa Przykazania Miłości, Główne Prawdy Wiary, Siedem Sakramentów Świętych, Siedem Darów Duch Święty, Siedem Grzechów Głównych, Trzy Cnoty, Trzy Ostateczne Punkty Człowieka (1. Śmierć. 2. Sąd Boży. 3. Niebo lub piekło). Na Rusi w XVII w. Tego rodzaju zestawienie głównych kategorii chrześcijaństwa wraz z Credo i Katechizmem było często publikowane w elementarzach języka cerkiewnosłowiańskiego, a później w modlitewnikach, modlitewnikach wyjaśniających, podręcznikach Prawa Bożego i innych podobnych. książki wprowadzające do wyznania wiary. W Credo znajduje się spis dogmatów chrześcijaństwa, który w skrócie, bez uzasadnienia i komentarza, jakby tylko w formie symbolicznej, zarysowuje podstawy wiary. Każdy z 12 dogmatów zawartych w Credo nazywany jest członkiem Credo. We wszystkich językach chrześcijańskie wyznanie wiary zaczyna się od czasownika oznaczającego „wierzyć, wierzyć” w pierwszej osobie liczby pojedynczej: łac. Credo..., Kościół. chwała Wierzę w jednego Boga Ojca Wszechmogącego „…”, czyli wierzącego we własnym imieniu, osobiście, jakby deklarował lub deklarował to, w co wierzy. Kiedy niemowlę zostaje ochrzczone, jego ojciec chrzestny czyta „dla niego” Credo. Osoba dorosła przyjmująca chrzest ma obowiązek głośno recytować w kościele Credo. Ponadto Credo czyta się jako modlitwę w kościele i w domu; w Cerkwi prawosławnej śpiewa ją chór, a wszyscy modlący się powtarzają.

Poniżej znajduje się Credo Nicejsko-Konstantynopolitańskie, kanoniczne dla prawosławia.

[Ja] Wierzę w jednego Boga Ojca Wszechmogącego, Stwórcę nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych.

[2] I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, jednorodzonego Ojca przed wszystkimi wiekami: jako Światłości ze Światłości, prawdziwego Boga od Boga, prawdziwego Boga, a nie stworzonego, mającego jedno istnienie z Ojcem i przez którego wszystko zostało stworzone.

[3] Dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba i przyjął ludzką naturę od Maryi Dziewicy poprzez napływ na Niej Ducha Świętego i stał się człowiekiem.

[4] Ukrzyżowany za nas pod Poncjuszem Piłatem, cierpiący i pogrzebany.

(5) I zmartwychwstał trzeciego dnia według Pism.

[6] I wstąpił do nieba i jest po prawicy Ojca.

(7) I znowu musi przyjść z chwałą, aby sądzić żywych i umarłych, których królestwu nie będzie końca.

(8) A w Duchu Świętym Panu, który daje życie wszystkim, który pochodzi od Ojca, który jest czczony i uwielbiony na równi z Ojcem i Synem, który przemawiał przez proroków.

[9] I w jeden święty katolicki i apostolski Kościół.

[10] Przyznaję jeden chrzest na odpuszczenie grzechów.

[11] Oczekuję zmartwychwstania umarłych.

[12] I życie przyszłego wieku. Naprawdę tak.

6. Cykl czytań w kościele chrześcijańskim. Mszał, Typicon, Menaion, Trebnik

Wszystkie chrześcijańskie wspólne nabożeństwa, w tym główne z nich - liturgia, obejmują wspólne modlitwy, śpiewy i czytanie fragmentów ksiąg świętych (Starego i Nowego Testamentu pism ojców kościoła).

Liturgia (gr. letourgia - posługa powszechna lub publiczna, nabożeństwo) - kult, podczas którego sprawowany jest sakrament Eucharystii (dziękczynienie), czyli komunia wierzących z Bogiem. Liturgia ustanowiona przez Jezusa Chrystusa w Ostatnia Wieczerza (kościół – chwalebna wieczerza – wieczerza): „Wspomnijcie o mnie” (Łk 22) i zachowuje cechy wspólnej świętej wieczerzy, która łączy zgromadzonych z Bogiem. Stąd ludowo-chrześcijańskie nazwy liturgii: rosyjska. obiad, łac. missa - masa, dosłownie „gotowane; danie, posiłek”, do którego Anglicy. masa, zarodek. die Messe, polski. msza, białoruski (katolickie) imsza.

Kompozycja i kolejność modlitw, śpiewów i czytań zależą od trzech współrzędnych czasowych, które określają miejsce danego nabożeństwa w trzech cyklach:

1) w nabożeństwie codziennym (w odniesieniu do Nieszporów, Liturgii);

2) w roku kościelnym (w odniesieniu do tzw. dwunastych, czyli nieprzemijających świąt, a także świąt ku czci świętych, ikon i dni pamięci);

3) w cyklu paschalnym, czyli w odniesieniu do Wielkiego Postu, Wielkiego Tygodnia, świąt ruchomych lub ruchomych (Wielkanoc, Wniebowstąpienie, Pięćdziesiątnica, Dzień Duchowy).

Kompozycję tekstów cyklu dobowego, a także obrzędów, czyli kolejność modlitw, śpiewów i czytań, ustalili ojcowie kościoła. Jednocześnie obrzęd liturgiczny wyróżniał się szczególną złożonością. W Kościele prawosławnym opracowano specjalny gatunek ksiąg liturgicznych dla kapłana i diakona - Mszał, który zawiera obrzędy Nieszporów, Jutrzni i Liturgii (oraz inne materiały: modlitwy kapłańskie, w tym modlitwy kapłańskie tajne (czyli wypowiadane szeptem), śpiewy, kalendarz kościelny, obrzęd niektórych sakramentów itp.).

W wiekach V-VI. w Palestynie opracowano zasady odprawiania nabożeństw według miesięcy i dni tygodnia przez cały rok, a także zasady nabożeństw ku czci świętych i na cześć świąt. Księga takich zasad nazywa się Typikon (Grecki typikon - obraz, typ) lub Karta. Zawiera także zasady postu, zasady życia wspólnoty monastycznej, kalendarz kościelny z zasadami obliczania Wielkanocy i inne podobne informacje.

W święta kościelne i w dni pamięci niektórych świętych w nabożeństwie znajdują się specjalne śpiewy, modlitwy i czytania poświęcone odpowiedniemu świętemu lub świętemu. Istnieją specjalne księgi liturgiczne, które zawierają teksty takich uzupełnień, ułożone w porządku kalendarzowym, według miesięcy - to Menaion (Greckie menaios - miesięczne).

Krąg tych tekstów, które są czytane i śpiewane w kulcie chrześcijańskim, obejmuje prawie wszystkie teksty Nowego Testamentu (z wyjątkiem „Objawienia Jana Teologa” – Apokalipsy), szereg tekstów „Starego Testamentu” (szczególnie szeroko „Psałterz”), dalsze modlitwy i hymny czasów apostolskich, Credo, hymny i modlitwy patrystyczne, fragmenty żywotów. Można powiedzieć, że są to wybrane teksty Pisma Świętego i Tradycji, uporządkowane w odniesieniu do obrzędu kultu, zgodnie z wyobrażeniami o mistycznym komunikowaniu się ludzi z Bogiem, z pewnym uwzględnieniem specyfiki percepcji ustnej. Każda usługa zmienia się 7 razy w tygodniu i 355 razy w roku. Dlatego księgi używane w kulcie chrześcijańskim są liczne i tworzą złożony i dość ścisły system.

Kluczem do tego systemu jest Mszał i Typikon, dwie główne księgi liturgiczne. Mszał i Typikon są rodzajem scenariusza lub partytury tych komunikacyjnych wydarzeń, które rozgrywają się w kościele. Wskazują tylko główne „głosy” uczestników (duchów, śpiewaków, świeckich, wszystkich obecnych), zmianę głosów i „gatunki” słowa świątynnego (śpiew, modlitwa, kazanie, czytanie fragmentów Pisma Świętego), jako a także święte obrzędy (na przykład gotowanie chleba i wina do sprawowania sakramentu Eucharystii, błogosławieństwo, święcenia, poznanie świata, znak krzyża itp.) oraz różne elementy działania i ruchu ( uroczyste wejście duchowieństwa do ołtarza przez bramy królewskie, potrójne zanurzenie dziecka w chrzcielnicy w sakramencie chrztu, kadzidła itp.).

7. „Kazanie na Górze” i homilia wczesnochrześcijańska. Losy kościelnej elokwencji

Słynne „Kazanie na Górze”, które przedstawia istotę etyki chrześcijańskiej, jest jednocześnie paralelą, dodatkiem i antytezą do starotestamentowego „Dekalogu” – Dziesięciu Przykazań Głównych judaizmu. Nowa etyka Kazania na Górze zarówno kontynuuje Stary Testament, jak i z nim dyskutuje. „Nie myśl, że przyszedłem znieść zakon albo proroków; nie przyszedłem znosić, ale wypełnić” – mówi Jezus (Mt 5).

Jednak wiele fragmentów zaprzecza właśnie przykazaniom Starego Testamentu: „Słyszeliście, że powiedziano starożytnym: «Nie będziesz zabijał; kto zabije, podlega sądowi.” Ale powiadam wam, że każdy, kto bez przyczyny gniewa się na swego brata, podlega sądowi. „…” Słyszeliście, że powiedziano: „Oko za oko, i ząb za ząb.” A ja wam powiadam: nie stawiajcie oporu złu.

Kto cię jednak uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi; a kto chce się z tobą procesować i zabrać twoją koszulę, oddaj mu także twoją szatę wierzchnią „...” itd. (Mat. 5:21-40).

Jeśli Dziesięć Przykazań „Starego Testamentu” w swej gatunkowo-komunikacyjnej naturze jest „cytatem”, „fragmentem” z Objawienia danego przez Boga, to Nowy Testament „Kazanie na Górze” Jezusa Chrystusa jest zarówno Objawieniem Bóg i Kazanie Nauczyciela (podobnie jak Jezus Chrystus - Jest zarówno Bogiem, jak i Człowiekiem. Pod względem znaczenia semantycznego Kazanie na Górze jest Objawieniem, głównymi przykazaniami Bożymi, jednak pod względem gatunkowym, pod względem charakteru przekazu (który ten tekst odtwarza), pod względem aktywności mówcy w próba przekonania słuchaczy, to jest kazanie.

Kazanie na Górze pozwala nam ukazać cechy wczesnego przepowiadania chrześcijańskiego: powszechną i eschatologiczną skalę kazania, jego zaabsorbowanie „ostatnimi pytaniami” bytu; jego prostota, naturalność, szczerość; jego zdecydowanie nieksiążkowy, „uliczny” i czysto ustny, nieuczony charakter („sprawiedliwość uczonych w Piśmie i faryzeuszy” jest tym, co wyznawcy Jezusa muszą przekroczyć, głosząc naucza); naturalna ekspresja podekscytowanej, kłótliwej i przekonującej mowy; jego siła i umiejętności komunikacyjno-retoryczne, najprawdopodobniej nieroztropne, ale spontaniczne, a przez to tym bardziej skuteczne (z odwołaniem się do ekspresyjnych obrazów, specjalnymi środkami aktywizacji uwagi słuchaczy i nakłaniania ich do określonych decyzji i działań).

Źródła historyczne świadczą, że w pierwszych wiekach chrześcijaństwa kazanie było wspólnym towarzyszeniem rzeczywistej służby Bogu (liturgii) i zbiorowej modlitwie. Pouczenie i wezwanie prymasa do naśladowania tych cudownych rzeczy to kazanie wczesnochrześcijańskie. Nazywała się homilia (Omilia grecka - spotkanie, wspólnota; rozmowa, nauczanie). Później termin homiletyka - „zasady układania kazań; nauka wymowy kościelnej”. Zachowała się informacja, że ​​praktycznymi przewodnikami po homiletyce były m.in. Orygenes (185-254), znany teolog i biblista.

Niedzielne głoszenie kazań w średniowiecznym zachodnim chrześcijaństwie, zwłaszcza w dużych kościołach, było dość powszechne. Jednocześnie przez długi czas brakowało normatywnych wskazówek dotyczących przepowiadania. Wierzono, że duszpasterskie słowo o Bogu nie wymaga retorycznych upiększeń, a szczera wiara podpowiada właściwe słowo. Po części takie poglądy były poparte pozorną prostotą, kompozycyjnym „nieładem” „Kazania na Górze” czy listów Apostoła Pawła.

Na wydziałach teologicznych na uniwersytetach wykładano tzw. kazanie „tematyczne”, w odróżnieniu od homilii jako kazania „wolnego” i niewyszukanego. W kazaniu „tematycznym” należało, zgodnie z pewnymi regułami logicznymi i retorycznymi, rozwinąć „temat” podany w tytule kazania. „Tematem” może być wers z Pisma Świętego, pochwała święta lub świętego (w dniu jego pamięci odbywa się nabożeństwo), interpretacja imienia świętego lub ogólnie dowolnego imienia, omówienie wydarzenia, którego rocznica przypada w dniu nabożeństwa itp. Takie kazania były czytane w świątyniach, to znaczy były rodzajem ustnego publicznego przemówienia uroczystego, ale zostały przygotowane z wyprzedzeniem, to znaczy istniały również w formie pisemnej i były często później publikowane jako dzieła o niezależnej wartości teologicznej, dziennikarskiej i estetycznej.

Kazanie „tematyczne” (zwane też „uniwersyteckim”) przez kilka stuleci było postrzegane jako szczyt nauki retoryki kościelnej.

Kazanie w pewnym sensie sprzeciwia się właściwemu nabożeństwu (liturgii). Jeśli porządek nabożeństw jest ściśle określony przez Księgę Służby i Typikon, to przepowiadanie jest gatunkiem wolnym, „jest odpowiedzialne, mniej obowiązkowe, a zatem daje kaznodziei możliwość pewnego wyboru treści i metody komunikacji nauczania duszpasterskiego z wiernymi (wybór oczywiście w pewnych granicach).Nowe tendencje w Dość powiedzieć, że wejście języków ludowych do świątyni rozpoczęło się od kazania, następnie dopuszczono czytanie fragmentów Pisma Świętego w języku ludowym , później - nowe modlitwy hymnów, a dopiero w końcu dopuszczono do liturgii język ludowy.

8. Egzegeza chrześcijańska i hermeneutyka. Objaśniające ewangelie i psalmy

Warunki egzegeza и hermeneutyka Wróć do greckich słów o bliskim znaczeniu (choć odległych korzeni) i dlatego są tłumaczone prawie w ten sam sposób: egzegeza (z greckiego exegetikos - wyjaśnianie) - to jest wyjaśnienie, interpretacja; hermeneutyka (z gr. hermeneutikos - wyjaśnianie, interpretacja) - sztuka, technika interpretacji tekstów klasycznych.

Czasami terminy te są rozumiane w ten sam sposób (na przykład w sowieckim słowniku encyklopedycznym). Lub widzą różnicę między nimi i istnieją dwie główne interpretacje tych różnic:

1) egzegeza interpretuje tekst z maksymalnym uwzględnieniem specyficznych uwarunkowań historycznych jego powstania, zaś hermeneutyka zajmuje się interpretacją źródła historycznego z dzisiejszego punktu widzenia;

2) hermetyka stara się zrozumieć tekst „od siebie” poprzez wyczerpującą analizę jego słownictwa, gramatyki i cech ekspresyjno-stylistycznych, podczas gdy egzegeza aktywnie czerpie z danych „zewnętrznych” (wiadomości historyczne, dowody z niezależnych źródeł). Czasami hermeneutykę rozumie się jako podstawowe zasady interpretacji, a egzegezę jako wyjaśnienie konkretnego tekstu. Jednak oczywiście żadna para terminów, jak również dwa lub trzy, nie wystarczą, aby określić wszystkie te aspekty i poziomy rozumienia tekstu, które wyróżnia w tym procesie współczesna psychologia i filozofia. Dlatego niejednoznaczne i niewyraźne użycie tych terminów jest nadal nieuniknione i ogólnie tolerowane.

W tradycji chrześcijańskiej komentowanie Pisma Świętego zaczyna się już w „Nowym Testamencie”, w szczególności w przypadkach, gdy mowa narratora lub postaci zawiera „głuche” odniesienie do Starego Testamentu, a następnie ewangelista podaje jego szczegółową interpretację , natomiast na marginesach tekstu z czasem zaczęto skracać miejsce w Biblii, do którego odnosi się ten werset.

Co więcej, interpretacje niektórych wersetów Pisma Świętego były powszechne w kazaniach – zarówno w naiwnej homilii pierwszych chrześcijan, jak i późniejszych kazaniach uczonych, które często były budowane właśnie jako szczegółowa interpretacja biblijnej maksymy. Później zaczęli tworzyć spójne (wiersz po wersecie) interpretacje poszczególnych ksiąg Pisma Świętego. Pierwszych takich interpretacji dokonali ojcowie kościoła bizantyjskiego w IV-VI wieku. Interpretacji wymagało przepowiadanie i katecheza, formacja kapłanów, a także bardziej ogólne i szersze zadania rozwijania teologii i wszechstronnego rozumienia Pisma Świętego. Stopniowo we wschodnim chrześcijaństwie powstawały interpretacje (w języku greckim) i tłumaczone na cerkiewnosłowiański we wszystkich głównych księgach Nowego Testamentu, a także w niektórych księgach Starego Testamentu - przede wszystkim w tych, które czytano podczas nabożeństw.

W rezultacie powstał szczególny rodzaj (lub gatunek) tekstów kanonicznych - Ewangelia wyjaśniająca, Psałterz wyjaśniający, Apostoł wyjaśniający. Księgi tego typu zawierały tekst biblijny i komentarze do niego. Słowianie prawosławni, nawet w księgach preprintów do „Psałterza” i „Pieśń nad Pieśniami”, mieli kilka sensownych wersji (w cerkiewnosłowiańskich), jednak nie było interpretacji niektórych ksiąg (m.in. dla „Pięcioksięgu Mojżesza” była interpretacja tylko dla pierwszych rozdziałów " Genesis, które mówiły o stworzeniu świata.

W czasach nowożytnych chrześcijaństwo opracowało interpretacje wszystkich ksiąg Starego i Nowego Testamentu. W tradycji rosyjskiej takie utwory mogą mieć różne oznaczenia gatunkowe, por.: „Objawienie Pana o siedmiu Kościołach azjatyckich (Doświadczenie wyjaśniania pierwszych trzech rozdziałów Apokalipsy)” L. Żdanowa, „Apokalipsa i fałszywe proroctwo, które obnaża” N. Nikolski, „Zbiór artykułów dotyczących interpretacji i pouczającej lektury Apokalipsy” M. Barsowa itp.

O stylu i charakterze współczesnej interpretacji Pisma Świętego można sądzić z następującego fragmentu komentarza do Apokalipsy (komentarz nawiązuje do słów o Księdze znajdującej się w prawej ręce Zasiadającego na tronie, zapisanej wewnątrz i na zewnątrz, zapieczętowane siedmioma pieczęciami (Obj. 5,1:24): „Księgi w starożytności składały się z kawałków pergaminu zwiniętych w rurkę lub nawiniętych na okrągły drążek. Wewnątrz takiego zwoju przewleczony był sznur, który był zawiązany od zewnątrz i opatrzona pieczęcią. Czasem księga składała się z pergaminu, który był złożony w formie wachlarza i naciągnięty na bryłę, z odciśniętymi pieczęciami, powiedzmy, na zagięciu lub zagięciu księgi. W tym przypadku otwarcie jednej pieczęci dokonywało się można było otworzyć i przeczytać tylko jedną część księgi.Pisanie dokonywano zazwyczaj po jednej, wewnętrznej stronie pergaminu, lecz w rzadkich przypadkach pisano po obu stronach.Według wyjaśnień św. Andrzeja z Cezarei i innych., księgę oglądaną przez św. Jana należy rozumieć jako „mądrą pamięć Boga”, w której jest zapisane wszystko i głębia Boskich losów. W związku z tym w księdze wpisano wszystkie tajemnicze definicje mądrej Opatrzności Bożej dotyczącej zbawienia ludzi. Siedem pieczęci oznacza całkowite i nieznane potwierdzenie księgi, czyli ekonomię dociekających głębin Boskiego Ducha, której żadna ze stworzonych istot nie jest w stanie rozwiązać. Księga nawiązuje także do proroctw, które według samego Chrystusa częściowo wypełniły się w Ewangelii (Łk 44), lecz reszta wypełni się w dniach ostatecznych. Jeden z potężnych Aniołów zawołał donośnym głosem, aby ktoś otworzył tę księgę, otwierając jej siedem pieczęci, ale nie znalazł się nikt godny „ani w niebie, ani na ziemi, ani pod ziemią”, który by się odważył to zrobić.

Stylistycznie interpretacje skłaniają się ku prostocie, pewności i „transpersonalności” ekspozycji, które są nieodłączne w podręcznikach teologii dogmatycznej. Interpretacje są demokratyczne i dlatego są używane w przepowiadaniu ustnym iw katechezie. Jednocześnie interpretacje są badane przez teologów, filozofów i historyków kultury duchowej. Ogólnie rzecz biorąc, interpretacja jest odpowiedzialnym, reprezentatywnym i na swój sposób ostatnim gatunkiem filologii biblijnej.

Ogólny wolumen badań nad interpretacją tekstów biblijnych jest ogromny, ich kierunki są zróżnicowane, a wyniki w dużej mierze determinują sam profil wiedzy humanitarnej w świecie chrześcijańskim. Studia nad egzegezą biblijną doprowadziły do ​​równoczesnych wybitnych odkryć metodologicznych (m.in. takiej rangi, jak nauczanie Filona z Aleksandrii o czterech poziomach interpretacji tekstu); do pojawienia się całych gałęzi wiedzy humanitarnej, nieznanych starożytności (na przykład leksykografia, aw szczególności leksykografia wyjaśniająca; teoria przekładu; krytyka tekstu). W kręgu studiów historycznych i filologicznych związanych z określonymi regionami i epokami (np. europejska filologia klasyczna, zgłębianie europejskiej starożytności; np. filologia germańska; słowiańska; staroindyjska; romańska; ugrofińska itp.), studia biblijne (filologia biblijna) jest najstarszą i najbardziej rozwiniętą dyscypliną. Ze względu na wybitną wartość religijną i kulturową zabytków, które bada, filologia biblijna przewyższa wszystkie inne filologie pod względem ilości i jakości pracy badawczej „zainwestowanej” w badanie każdego źródła. Sukcesy światowych studiów biblijnych umożliwiły przeprowadzenie edycji krytycznych (naukowych) chrześcijańskiego Pisma Świętego, które reprezentują najwyższe osiągnięcia kultury wydawniczej współczesnego człowieka.

9. Losy prawa kanonicznego w chrześcijaństwie”

W przeciwieństwie do judaizmu i islamu, w chrześcijaństwie najważniejsze zasady prawa zawarte są nie w wyznaniach, ale w tekstach świeckich sięgających źródeł przedchrześcijańskich. Narody chrześcijańskie, niegdyś podporządkowane Rzymowi, w miarę rozwoju cywilizacji zaczęły stopniowo akceptować największe osiągnięcie kultury antycznej – prawo rzymskie, starannie skodyfikowane i szczegółowo dopracowane w najistotniejszych dziedzinach – w prawie cywilnym i karnym.

Jeśli w judaizmie i islamie podstawowe zasady prawa wyznaniowego (a także prawa cywilnego) zawarte są w Piśmie Świętym – w Tanachu i Koranie, to źródła prawa kanonicznego wśród chrześcijan kojarzą się nie z Pismem Świętym, ale z Tradycją. Są to reguły Ojców Kościoła, decyzje soborów ekumenicznych i lokalnych, dekrety papieskie.

Prawa kościelne są w taki czy inny sposób związane z prawodawstwem świeckim i władzą świecką i są generalnie bardziej zależne od warunków lokalnych (niż na przykład rozbieżności chrystologiczne). Dlatego na gruncie prawa kościelnego, na długo przed oficjalnym (w 1054 r.) podziałem Kościoła chrześcijańskiego na katolicki i prawosławny, zaczęły kształtować się cechy pogłębiające różnice między chrześcijaństwem wschodnim a zachodnim.

10. Dogmat Trójcy Świętej i „herezja ariańska”

Chrześcijańska doktryna o Trójcy Bożej rozwinęła się w IV wieku, w gorących sporach z różnicami religijnymi. Dogmat Trójcy Świętej uznawany jest za podstawę doktryny chrześcijańskiej i główny problem teologiczny chrześcijaństwa. Jednocześnie dogmat o Trójcy Świętej „jest dogmatem tajemniczym i niezrozumiałym na poziomie rozumu” (teologia dogmatyczna).

Według nauki chrześcijańskiej Trójca Święta to trzy osoby (trzy hipostazy) Boga: Bóg Ojciec, Bóg Syn i Bóg Duch Święty. Są „niestworzone” i „nienarodzone”, „współistotne”, czyli mają jedną Boską Esencję i „równowagę”.

Ariusz (256-336 BC), kapłan z Aleksandrii, nauczał, że Syn Boży został stworzony przez Boga Ojca, czyli jest stworzeniem Boga, a zatem nie jest Bogiem. Ale Syn jest „czczony przez Bóstwo”, obdarzony Boską mocą, dlatego można go nazwać „drugim Bogiem”, ale nie pierwszym. Według Ariusza Duch jest najwyższym stworzeniem Syna, tak jak On sam jest najwyższym stworzeniem Ojca. Ariusz nazwał Ducha Świętego „wnukiem” (teologia dogmatyczna).

Ariusz został potępiony przez I Sobór Ekumeniczny (Nicene) w 325 r. i zmarł na wygnaniu. Nowe decyzje antyariańskie zostały podjęte na II Soborze Ekumenicznym (Konstantynopola) w 381 r. „Herezja ariańska” była straszydłem już w XVII wieku. dla rosyjskich staroobrzędowców.

Arianizm jako nurt myśli chrześcijańskiej do VI wieku. straciła sens. Jednak niezgodności w zrozumieniu Trójcy w Trójcy Świętej nadal ekscytowały teologów.

Różnice między chrześcijaństwem zachodnim i wschodnim w interpretacji Trójcy doprowadziły do ​​powstania dwóch różnych edycji chrześcijańskiego Credo.

Zachodnia zmiana w Credo - dodano filioque (i od Syna) - odzwierciedla inne, a nie „równowagę”, bardziej podporządkowane rozumienie Trójcy: Syn jest młodszy od Ojca, Ojciec i Syn są źródłami Ducha. Ta opinia została obroniona Św. Augustynoddzielając Ojca od Syna jako źródła Ducha. Do poprzedniej formuły: Duch pochodzi od Ojca Świętego. Augustyn dodał: i od Syna. Rada lokalna w Toledo (589) uwzględniła tę kombinację – i Syna – w 8. artykule Credo:

(8) A w Duchu Świętym Panu, który daje życie wszystkim, który pochodzi od Ojca i od Syna, który jest czczony i uwielbiony na równi z Ojcem i Synem, który przemawiał przez proroków.

To właśnie ta rozbieżność dogmatyczna, wyrażona w zachodnim dodaniu słów „i od Syna”, stała się później (w 1054 r.) częściową przyczyną i przyczyną podziału chrześcijaństwa na Kościół zachodni (rzymskokatolicki) i wschodni ( cerkiew greckokatolicka.

Trudno powiedzieć, co dla św. Augustyn i jego naśladowcy byli symbolizowani przez filioque. Ale tym bardziej uderzające są dialektyczne konsekwencje, które rosyjski filozof XX wieku kojarzy z filioque. „Religia na Zachodzie, która zawiera w swojej doktrynie dogmat filioque, czyli naukę o objawieniu się Ducha Świętego zarówno od Ojca, jak i Syna, zawiera wypaczenie głównych podstaw chrześcijaństwa. Rzeczywiście takie doktryna zakłada, że ​​Duch Święty wyłania się „z tego, w czym Ojciec i Syn stanowią jedno”; w tym przypadku istnieje szczególna jedność nie w substancji czy osobowości, ale w ponadosobowym. Wynika z tego, że Duch Święty jest niższy od Ojca i Syna, ale oznacza to „bluźnierstwo przeciwko Duchowi Świętemu”. Ale bez Ducha Świętego stworzenie nie może zostać przebóstwione, dlatego dyskredytacja Ducha Świętego prowadzi do deprecjacji Chrystusa w Jego człowieczeństwie i do pogląd, że istnienie empiryczne nie może zostać całkowicie deifikowane ani stać się absolutem.

Prawdy Objawienia (dogmaty) zatwierdzone przez wyznanie wiary odzwierciedlają ściśle określone rozumienie głównych kategorii religijnych. Zakłada się, że wierzący przyswajają sobie takie rozumienie Objawienia i to nie tyle umysłem, ile „sercem” człowieka, jego wierzącą duszą.

WYKŁAD 15. Islam

1. Koran: Niestworzona Księga zesłana z Nieba

Islam, najmłodsza z religii świata, rozwinął się pod silnym wpływem religii sąsiednich ludów - judaizmu, chrześcijaństwa, zaratusztrianizmu. Podobnie jak te tradycje, islam należy do religii Pisma Świętego. Jednocześnie cechy charakterystyczne dla religii Pisma Świętego, a przede wszystkim niekonwencjonalna interpretacja znaku językowego (dosłowność w interpretacji lub tłumaczeniu znaku; konserwatywna i opiekuńcza postawa wobec tekstu sakralnego; zasadnicza nierozróżnialność niektórych znaków i tego, co one oznaczają) są w islamie wyrażone z największą kompletnością i siłą. Ta oryginalność islamu przejawia się w różnych wydarzeniach w jego historii, a także w wielu dogmatach i specjalnych przepisach dotyczących praktyki używania Koranu w kulcie, jego tłumaczenia, interpretacji, nauki w szkole itp.

Koran z arabskiego „kuran” - dosłownie - „czytanie; co jest czytane, wymawiane”. Koran jest również nazywany słowami „muszaf”, „kitab” (po arabsku „książka”, pamiętaj, że słowo Biblia jest również tłumaczone z greckiego jako „książka”); w samym Koranie Koran używa również słowa „dhikr”, tj. „ostrzeżenie, przypomnienie”.

Cały tekst Koranu jest bezpośrednią mową Allaha (od 1 osoby), skierowaną do proroka Mahometa lub (częściej) przez proroka do ludzi.

Jeśli objawienie Jahwe Mojżeszowi ma miejsce w warunkach zbliżonych do kataklizmów geologicznych, to Mahomet, prorok Allaha i założyciel islamu, „natura nerwowa i buntownicza, dusza zawsze pogrążona w tajemniczym zamęcie” (Msza), w chwilach Objawienia sam przeżywa ekstatyczny szok, symptomatycznie podobny do mistycznego transu lub epilepsji . W pisemnym W. S. Sołowiow (1896) biografii Mahometa, jego stanu z tej nocy miesiąca Ramadan 610, kiedy anioł Jibril (dla chrześcijan jest to archanioł Gabriel) w imieniu Allaha zaczął zsyłać mu Koran, odtworzony jako co następuje: Mahomet jest w jaskini, zmęczony długimi i bezowocnymi refleksjami podczas corocznych odosobnień. "Nagle poczułem we śnie, że ktoś podszedł do mnie i powiedział: Czytaj. Odpowiedziałem: nie! Potem ścisnął mnie tak, że myślałem, że umieram, i powtórzyłem: przeczytaj! I usłyszałem słowa: Czytaj w imieniu twojego Panie, który stwarza człowieka ze skrzepu krwi Przeczytaj: twój Pan - jest miłosierny - objawia się przez pismo, objawia to, czego nie znał (Sura, 96,1, 6-XNUMX) Kiedy przeczytałem, zjawisko ustąpiło ode mnie i obudziłem się i poczułem, że te słowa są zapisane w moim sercu.

Wszystko, co usłyszał („napisane w sercu”) tej nocy oraz w wiele kolejnych dni i nocy przez prawie 20 lat, Mahomet powtarzał słowo w słowo swoim współplemieńcom, zachowując „bezpośrednią mowę” Objawienia Allaha (tj. formy pierwszej osoby we wszystkich, gdy Bóg mówi o sobie).

„Nadawanie” Allaha z Nieba i „nadawanie” jego słów przez proroka do ludzi trwało od 610 do 632, najpierw w Mekce, potem w Medynie. Wiara w Objawienie Allaha Mahometa „dzięki jego szczerej pobożności, cudownemu darowi elokwencji i wytrwałości, w końcu zainspirowała wszystkich, którzy go otaczali” (Masse, 1963, 37).

2. Koran - "dopełnione proroctwo"

Nauka islamu traktuje Koran jako „kompletne proroctwo” i widzi w tym jego wyższość nad świętymi księgami żydów i chrześcijan. Według Koranu Żydzi i Chrześcijanie wierzą w tego samego Boga co Muzułmanie - to starożytna wiara przodka Arabów i Żydów, Abrahama (arabskiego Ibrahima), a Bóg już posłał ludziom swoich proroków i Objawienie: Żydzi - Mojżesz ( Arabska Musa) i Tora, Chrześcijanie - Jezus (arab. Isu) i Kazanie na Górze. Jednak zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie złamali Przymierze, wypaczyli i zapomnieli o słowie Bożym, a tym samym stali się niewiernymi. Niemniej jednak Żydzi i chrześcijanie, według islamu, zajmują szczególne miejsce w świecie niemuzułmańskim (czyli wśród niewiernych): są oni Ludem Księgi (ahl al-kitab). W przeciwieństwie do pogan mogą żyć w państwie islamskim i pod jego ochroną, niekoniecznie przechodząc na islam). Następnie Bóg, w swojej ostatniej próbie prowadzenia ludzi na ścieżce sprawiedliwości, posłał im swojego najlepszego proroka – „pieczęć proroków” Mahometa – i przez niego przekazał swój Testament w najbardziej kompletnej i kompletnej formie – Koran.

Tak więc, zgodnie z doktryną islamu, Koran jest ostatnim słowem Boga skierowanym do ludzi, muzułmanie to szczególny lud wybrany przez Boga do ostatniego Testamentu, a islam, który wywodzi się ze starożytnej wiary przodków i jednocześnie zawiera „spełnione proroctwo”, zajmuje wyjątkową pozycję w religiach świata.

Wzmożony kult Pisma Świętego w islamie został wyraźnie zamanifestowany w dogmatycznym sporze o stworzenie lub niestworzenie Koranu. Zgodnie z oryginalną i ortodoksyjną koncepcją, Koran nie został stworzony: on, podobnie jak arabskie litery, którymi został napisany, każde słowo Allaha, sama księga Koranu jako ciało fizyczne (prototyp ksiąg ziemskich, „matka księgi”, jak jest powiedziane w 13. surze) zawsze istniała od wieczności i była trzymana w siódmym niebie w oczekiwaniu na przybycie tego, który byłby najbardziej godny przyjęcia słowa Bożego. Tym człowiekiem był Mahomet, prorok Allaha.

Racjonalnie myślący przeciwnicy dogmatu niestworzonego Koranu, którzy po raz pierwszy zgłosili się na przełomie VIII-IX wieku. zaprzeczył tezie o niekreacji pod hasłem obrony monoteizmu.

3. „Kolekcjoner Koranu” Osman (856)

Pierwsze wzmianki o indywidualnych przemówieniach proroka powstały za jego życia. Ich komplet powstał w 655 roku, czyli niecałe ćwierć wieku po śmierci założyciela religii. Krążyło jednak kilka różnych i sprzecznych list, „aby odnosiły się nie do Koranu w ogóle, ale do Koranu takich a takich” (Barthold), który w warunkach młodego społeczeństwa muzułmańskiego groził niestabilnością religijną i polityczną.

Ostateczny skonsolidowany tekst Koranu powstał w 856 r. po przestudiowaniu i wybraniu szeregu list według kolejności Osmana, zięć Mahometa, chronologicznie trzeci kalif proroka (kalifem arabskim - następca, zastępca), który przeszedł do historii islamu jako „zbieracz Koranu”. Wydanie osmańskie rozesłano w kilku listach do głównych miast, a wszystkie poprzednie listy nakazano spalić. „Koran Osmański” stał się obecnie oficjalnym tekstem akceptowanym w islamie. Nie zachowały się żadne niekanoniczne kopie Koranu, a informacje o ich cechach są niezwykle skąpe.

Niemniej jednak muzułmanie przez kilka stuleci mieli również problemy związane z kanonicznością Pisma Świętego, a raczej jego zdrowym ucieleśnieniem. Wydanie osmańskie skodyfikowało kompozycję i kolejność sur oraz ich plan leksykalno-semantyczny. Utrzymywały się jednak poważne rozbieżności w czytaniu Koranu (z powodu niedokładności pisma arabskiego, w którym krótkie samogłoski nie miały wyrazu literowego).

Te rozbieżności powodowały coraz większy niepokój wśród wierzących. Wreszcie w X wieku. siedmiu najbardziej autorytatywnych teologów, z których każdemu przydzielono dwóch doświadczonych czytelników Koranu, uznało siedem sposobów odczytywania Koranu za kanoniczny. Z tych siedmiu opcji tylko dwie są obecnie w praktyce. Zauważ, że trudności z kanonicznym odczytaniem Koranu stymulowały wczesny i pomyślny rozwój wiedzy fonetycznej wśród Arabów.

4. „Sunna” proroka Mahometa i hadisów

Dla muzułmanów rolę Świętej Tradycji, mającej na celu uzupełnienie i wyjaśnienie Koranu, odgrywa „Sunna” – biografia twórcy religii. Główne źródło doktrynalne Koranu, będące zapisem monologu Allaha, jakby nadawane przez Mahometa, nie zawiera prawie żadnych obiektywnych („epickich”, przekazywanych przez zewnętrznego obserwatora) informacji o proroku-twórcy religii (w przeciwieństwie do Tanach, Awesta lub Nowy Testament). Echa wydarzeń z życia Mahometa w Koranie są jednak tylko fragmentarycznymi wskazówkami, których prawdziwe tło można zrozumieć tylko na podstawie ogromnego zbioru danych historycznych, które nie są zawarte w tekście Koranu 'jakiś.

Pod względem funkcjonalnym „Sunna” jest źródłem doktrynalnym „drugiego rzędu” (jak Talmud w judaizmie czy pisma patrystyczne w chrześcijaństwie), natomiast pod względem treści jest biografią proroka. Biografizm przybliża Sunny nie tylko do źródeł doktrynalnych „pierwszego rzędu” (z historycznymi narracjami w Tanach, z opowieściami o Zoroastrze w Awestie czy z biograficznymi epizodami w Ewangeliach), ale także z późniejszymi pismami religijnymi (przede wszystkim Chrześcijańskie życie świętych).

Arabskie słowo „sunna”, które stało się określeniem biografii Mahometa i islamskiej świętej tradycji, dosłownie oznacza „ścieżkę, przykład, model”. Sunna zawiera historie o działaniach i powiedzeniach proroka Mahometa. Normy religijne i etyczne zatwierdzone przez „Sunnę” odzwierciedlają zwyczaje i zasady arabskiej społeczności miejskiej, uzupełnione normami ortodoksji muzułmańskiej.

To druga (po Koranie) podstawa prawa islamskiego. Wyrażenie „przestrzegać Sunny” oznacza „naśladować Mahometa, prowadzić prawidłowe życie muzułmańskie”. Istniała też stabilna formuła W imię Księgi Allaha i Sunny proroka – rodzaj inicjacyjnej modlitwy wśród muzułmanów.

W islamie prawie nie są znane konflikty związane z różnicami w rozumieniu opozycji „Pismo Święte (Koran) – Święta Tradycja (Sunna Proroka)”. W IX-X wieku. „Sunna” zaczyna być czytana niemal na równi z Koranem. „Sunna Proroka” bardzo wcześnie została wezwana do uzupełnienia słowa Allaha i niezależnie od tego, czy była zgodna z Koranem, czy wprowadzała nowe postanowienia. Uznano i ogłoszono, że jeśli „Sunna” może obejść się bez Koranu, to Koran nie może obejść się bez „Sunny” (Mszy). Na znak szacunku dla „Sunny” prawowici muzułmanie zaczęli nazywać siebie Ahl as-Sunna, czyli „ludźmi Sunny lub sunnitami”. Jednak prądy szyickie i sekty sprzeciwiające się sunnitom również czczą „Sunnę Proroka” wraz z Koranem.

Początkowo „Sunna”, podobnie jak opowieści o prorokach wśród Żydów czy o Jezusie wśród chrześcijan, była przekazywana ustnie i służyła jako dodatek do prawa pisanego – Koranu. Pierwszymi dystrybutorami „Sunny” byli towarzysze Mahometa, którzy w różnych konfliktowych lub trudnych sytuacjach życiowych, jako argument w sporze, zaczęli przypominać czyny proroka, jego słowa, a nawet milczenie, które mogło służyć jako przykład.

Takie legendy zaczęto nazywać hadisami (po arabsku „wiadomość, historia”).

Wczesne hadisy ustne pochodzą z drugiej połowy VII i początku VIII wieku. W VIII-IX wieku. Hadis zaczął być spisywany. „Sunna” jako całość ukształtowała się w IX wieku. Od połowy VII wieku Zestawiono tematyczne kolekcje hadisów oraz zbiory łączące hadisy z jednego nadajnika. Znane są tysiące hadisów, ale nie wszystkie tradycje są jednakowo autorytatywne. W islamie zwyczajowo wyróżnia się sześć głównych zbiorów hadisów, wiele wtórnych i kilka niewystarczająco wiarygodnych (te ostatnie są rodzajem muzułmańskich apokryfów).

5. „Duchowa zbroja” teologii islamu

Islam jest często opisywany jako prosta religia, dziedzicząca mentalność klanu lub sąsiedniej społeczności i dostępna dla mas zwykłych ludzi. Dlatego jest rzeczą naturalną, że wiele problemów, które przez wieki niepokoiły chrześcijańskich teologów, a których istota sprowadzała się do potrzeby racjonalnego zrozumienia superracjonalności Pisma Świętego, po prostu nie pojawiło się w islamie.

Jednak teologia islamu miała swoje własne problemy, złożone na swój sposób, często w aspektach i kolizjach, które były nieoczekiwane dla chrześcijaństwa.

Faktem jest, że islam to nie tylko wiara i religia. Islam jest sposobem na życie, Koran jest „arabską księgą prawa” i to właśnie „przeplatanie się” islamu z codziennymi i odpowiedzialnymi sytuacjami życiowymi tworzy fundamentalną oryginalność islamu i wyjaśnia główne kolizje islamskiej teologii. W porównaniu z islamem teologia chrześcijańska jawi się jako skrajnie spekulatywna i abstrakcyjna, intelektualna „sztuka dla sztuki” daleka od życia. Z kolei teologia islamska, w porównaniu z chrześcijańską, wydaje się o wiele bardziej zajmować się prawoznawstwem i codziennymi rytuałami w życiu codziennym niż sporami o atrybuty Allaha, niestworzony Koran czy Boskie przeznaczenie ludzkiego losu. Ponadto skrajny i radykalny monoteizm właściwy islamowi natychmiast wykluczył samą możliwość muzułmańskich odpowiedników w odniesieniu do tak centralnego i pełnego herezji tematu teologii chrześcijańskiej, jak Trójca Święta.

Główne problemy teoretyczne teologii muzułmańskiej są bliskie sporom, które wzniecały teologię chrześcijańską: o naturze Allaha; o relacji między wiarą a rozumem; o wolnej woli człowieka i Bożym przeznaczeniu jego losu; o pośmiertnym sądzie zmarłego i jego życiu pozagrobowym; o związku między Koranem a „Sunną” (tj. Pismem i Tradycją); o zasadach interpretacji tekstów sakralnych; o stosunkach między religią a społeczeństwem (w rozwoju proklamowanej przez Mahometa zasady zespolenia wspólnot religijnych i politycznych).

W szczególności muzułmańskie problemy dogmatyczne wiążą się z kwestią stworzenia lub niestworzenia Koranu. Po półtora wieku dyskusji zwyciężyła fundamentalistyczna opinia o niestworzeniu: Koran „zanim nie zostanie stworzony stwórca”.

Oryginalność teologii muzułmańskiej przejawia się niekiedy w pewnym semantycznym rozpadzie obrazu świata, w dominacji okazjonalnego światopoglądu i atomowego myślenia w islamie. Na przykład popularna doktryna muzułmańska uważa czas za dyskretną (nieciągłą) sekwencję atomów czasu. „Bóg odtwarza świat w każdym z atomów czasu, ale tylko na czas trwania tego atomu. Taki okazjonalizm miał na celu afirmację absolutnej mocy Boga w sensie jego całkowitej niezależności od praw i obowiązków, w tym od własne instytucje” (Gruenebaum).

Okazjonalizm (z łac. occasio - okazja, okazja) - pogląd filozoficzny, zgodnie z którym wszelkie wydarzenia i zjawiska świata nie są wzajemnie połączonymi wypadkami (ani nawet „łańcuchem wypadków”), ale „przypadkową kumulacją wypadków”. Okazjonalizm i dyskretny światopogląd znajdują w islamie różnorodne wyrazy. Na przykład wiarę definiuje się jako sumę dobrych uczynków. Uważa się, że człowiek składa się z atomów i przypadłości (stabilnych, ale niezależnych od cech substancji)... W dyskretności i okazjonalności muzułmańskiego obrazu świata kulturolodzy i uczeni islamscy dostrzegają czynnik tworzący oryginalność islamskiej literatury artystycznej .

Tendencja do postrzegania świata jako nieciągłego z jednej strony i skupiania się na szczegółach i pojedynczych epizodach, a nie na powiązaniu i kompletności kompozycji, z drugiej, jest generowana przez samą istotę islamu. Istnieje wzajemna bliskość literatury oraz filozoficznej i teologicznej doktryny islamu. Te cechy literatury można interpretować jako „specyficzne zjawisko islamskie”.

Teologia zawsze zajmowała wyjątkowo prestiżowe miejsce w cywilizacji islamskiej. Muzułmanie widzieli w nim nie tylko wysoką mądrość, ale także wiedzę praktycznie ważną, klucz do Objawienia Allaha i „Sunny” Proroka, do islamskiego prawa szariatu. Jednocześnie wysoki prestiż wiedzy czy zawodu z reguły nie idzie w parze z jej masowością i dostępnością. Ta okoliczność, jak również tendencje konserwatywno-ochronne niezbędne dla islamu jako religii Pisma Świętego i ogólnie dla wczesnego społeczeństwa muzułmańskiego – wszystko to wzmocniło cechy zamkniętego i autorytarnego systemu „duchowej zbroi islamu” w teologii islamskiej.

Chęć zawężenia kręgu teologów i utrudnienia dostępu do informacji teologicznych już w 892 r. spowodowała specjalny dekret kalifa w Bagdadzie zakazujący księgarzom sprzedaży książek o dogmatyce, dialektyce i filozofii. Dogmat islamu jest skoncentrowany w jednym wersecie Koranu: „O wy, którzy wierzycie! Wierzcie w Allaha i Jego posłańca, w Pismo, które zesłał Swojemu Posłańcowi i w Pismo, które zesłał wcześniej. Uwierz w Allaha i Jego aniołów, Jego pisma święte i Jego posłańców, a ostatniego dnia zbłądził w dalekim błędzie” (4, 135).

Słowa „...Pismo, które On zesłał wcześniej” wskazują na Pismo Święte Żydów i chrześcijan. Według dogmatu islamskiego Bóg już od czasów Mahometa wysyłał ludziom Objawienie poprzez proroków, ale ludzie nie posłuchali proroka i wycofali się z przymierzy Bożych. I tylko Mahomet, „pieczęć proroków”, czyli ostatni i główny prorok prawdziwej wiary, był w stanie wyprowadzić wierzących z błędu.

Tak więc w islamie uregulowanie teologii osiągnięto, po pierwsze, przez ograniczenie dostępu do informacji, a po drugie, przez wczesną i sztywną dogmatyzację głównych prawd doktrynalnych. Natura kontroli nad wiedzą teologiczną znajduje odzwierciedlenie w głównych nurtach zarządzania wszelką informacją religijną w islamie. Szybka kodyfikacja Pisma Świętego, radykalna eliminacja niekanonicznych (apokryficznych) wersji Koranu (z rozkazu kalifa: palić), informacyjna moc tradycji, stale powielana w isnad – wszystko w połączeniu z radykalnym uregulowaniem i dogmatyzacją teologii charakteryzuje islam jako najbardziej sztywno zorganizowaną religię Pisma Świętego.

6. Jak akceptuje się islam?

Pełne wyznanie wiary islamskiej nazywa się akida (arab. „wiara, dogmat”). Sunnici mają kilka zestawów dogmatów: najpopularniejszy przypisuje się Abu Hanife (VIIIc.), następnie zbiór XIII c. i koniec XV wieku.

Istnieje również skrót Credo - „Szahada” (z arabskiego shahida - zeznawać). Według V. V. Bartold„Shahadah” powstało jako modlitewny i charakterystyczny okrzyk, który wśród pierwszych muzułmanów służył jako znak odmienności od niemuzułmanów, zwłaszcza pogan (Barthold, 1992. 136).

„Shahada”, podobnie jak symbol chrześcijański, zaczyna się od czasownika w pierwszej osobie liczby pojedynczej, tłumaczonego jako „świadczę”. Taki początek jest wystarczająco bliski pierwszemu słowu symbolu chrześcijańskiego - kościół. - chwała. „wierzę” lub łac. "kredo".

Symbol Islamu zawiera zwięzłe podsumowanie dwóch głównych zasad islamu:

1) jest jeden, jedyny, wieczny i wszechmogący Bóg - Allah;

2) Allah wybrał Araba z Mekki, Mahometa, na swojego posłańca.

Każdy muzułmanin zna arabski dźwięk i znaczenie Symbolu religii islamu: La ilaha illallah wa Muhammadun rasulullah – „Świadczę, że nie ma bóstwa prócz Allaha, a Mahomet jest posłańcem Allaha”. Potrójna wymowa tej formuły w obecności urzędnika, niekoniecznie w świątyni, stanowi rytuał przyjęcia islamu.

Nie ma katechezy: osoba nawrócona na islam nie musi przejść wcześniejszego szkolenia z podstaw wiary. Muzułmanie nie mają duchowieństwa jako stanu obdarzonego szczególną łaską; nie ma kościoła służącego jako pośrednik między człowiekiem a Allahem. W działalności „ludzi religii” (imamów „przywódców modlitwy”, ministrów meczetów, kaznodziejów, znawców prawa islamskiego i hadisów, nauczycieli teologii) funkcje władz duchowych i świeckich są praktycznie nierozłączne.

Oprócz Szahady w codziennym życiu muzułmanów używane są różne formuły słowne, które uważane są za symboliczne znaki lojalności wobec Allaha. Na przykład wykrzyknik Allahu Akbar – „Allah jest największy” – to okrzyk bojowy muzułmańskich wojowników, okrzyk codzienny i powszechny napis na budynkach. Powszechnie stosuje się również banał, który można przetłumaczyć jako „We wszystkim polegam na Allahu”. Wszystkie teksty muzułmańskie i oficjalne przemówienia zaczynają się od słów „W imię Allaha Miłosiernego, Miłosiernego”, ponieważ tak zaczyna się każda nowa sura w Koranie.

Najkrótsze podsumowanie głównego dogmatu islamu zawarte jest w 112. surze Koranu, która nazywa się „Oczyszczenie (wiara)”:

„W imię Allaha Miłosiernego, Litościwego!

Powiedz: "On - Allah - jest jeden,

Allah jest wieczny;

nie zrodzony i nie narodzony,

i nikt nie był Mu równy!"

Główne zasady islamu są również przedstawione w pierwszej surze Koranu „Fatih” (dosłownie „otwarcie”). Składa się tylko z 7 wersetów i jest częścią obowiązkowej modlitwy muzułmanina, którą czyta się co najmniej 10 razy dziennie.

7. Modlitewny kanon islamu

W porównaniu z chrześcijaństwem, a zwłaszcza prawosławiem, kult muzułmański może wydawać się niemal ascetycznie prosty i monotonny. Jest ściśle uregulowany, nie ma w nim sakramentów, śpiewów, muzyki. Jednym z pięciu najważniejszych rytualnych obowiązków każdego muzułmanina jest kanoniczna modlitwa-uwielbienie - salat (arabski) lub perski - namaz. Salat wykonywany jest pięć razy dziennie, o określonych godzinach (w zależności od słońca). O wyznaczonej godzinie specjalny szafarz meczetu – muezin (dosłownie „zapraszający, ogłaszający”) z wieży minaretu lub po prostu wzgórza wzywa wiernych do obowiązkowej modlitwy.

Wezwanie składa się z kilku formuł, powtarzanych bez zmian. Muzułmanin może modlić się nie tylko w meczecie, ale także w domu, na polu, w każdym rytualnie czystym miejscu i na specjalnym dywaniku (lub macie). Modlitwa musi być koniecznie poprzedzona rytualną ablucją, dla której w pobliżu meczetu rozmieszczone są specjalne małe baseny. Modlitwie przewodniczy imam – modlący się prymas, przywódca duchowy, głowa społeczności muzułmańskiej. Czyta modlitwy, mułła wygłasza kazanie. Jednak ściśle mówiąc, ani muezin, ani mułła, ani imam nie są duchownymi: w islamskim dogmacie nie ma odpowiedników chrześcijańskiej kategorii kapłaństwa jako szczególnej łaski, daru Bożego.

W rytualnej modlitwie muzułmanina nie ma próśb, nawet tak ogólnych jak „Panie, zmiłuj się!” lub „Panie, ratuj!” Salat (modlitwa) wyraża i potwierdza lojalność i posłuszeństwo Allahowi.

Kiedy mówimy o salat (modlitwie), czasowniki „wykonywać”, „tworzyć” są bardziej odpowiednie niż „wymawiać” czy „szeptać”.

Muzułmanin nie może modlić się leżąc w łóżku, chodząc lub galopując – w islamie nie można modlić się przy okazji. Salat jest odrębnym, niezależnym aktem duszy i woli, całkowicie oddanym Bogu.

W meczetach czyta się tylko Koran; Piątek to dzień obowiązkowej wspólnej modlitwy, tego samego dnia wygłaszane jest kazanie w meczetach. Koran jest recytowany nieco śpiewnym głosem i zwykle z pamięci (profesjonaliści muszą znać Koran na pamięć).

Prawosławnym muzułmanom przepisuje się modlitwę pięć razy dziennie, niekoniecznie w meczecie (można też w domu, na polu, na drodze). Jednak raz w tygodniu, w piątki, muzułmanie muszą modlić się w meczecie, a następnie wygłaszane jest główne cotygodniowe kazanie (poprzedzające modlitwę) - chutba. Piątek, podobnie jak kazanie świąteczne, wygłasza specjalny duchowny - khatib; często jest także imamem meczetu. Kazanie jest w dużej mierze zrytualizowane: wygłaszane jest w specjalnych ubraniach, w khatibie wymagany jest stan rytualnej czystości, a wykonanie jest bliskie recytacji.

W przeciwieństwie do chrześcijaństwa, nauczanie islamskie nie interpretuje ani nie omawia Pisma Świętego. Komentarz do Koranu to nie tyle obszar etyki i dydaktyki, ile prawa i polityki. Dlatego komentowanie Koranu (tafsir) jest adresowane w większym stopniu do profesjonalnych znawców Koranu - teologów i prawników, niż do wszystkich wierzących. Obecnie w wielu państwach islamskich treść piątkowego kazania jest kontrolowana przez władze świeckie; czasami tworzą go bezpośrednio urzędnicy państwowi.

8. „Księga prawa arabskiego” Koran i hadisy

W 13. surze Koranu (ajat 37) Allah mówi o Koranie: „Więc wysłaliśmy go jako pozew arabski”. Rzeczywiście, sury 2, 4 i 5 (to ponad 500 wersetów, około jednej dziesiątej Koranu) zawierają recepty w sprawach religijnych, cywilnych i karnych. Drugim podstawowym źródłem prawa islamskiego są hadisy, czyli opowieści o działaniach i wypowiedziach proroka Mahometa i jego towarzyszy (o hadisach i isnad) poprzedzone isnad.

Jednocześnie, tak jak „Torę” trzeba było uzupełnić Prawo ustne - komentarz prawny do „Miszny”, ponownie skomentowany w „Talmudzie”, zarówno Koran, jak i hadisy wymagały interpretacji prawnej. Święte księgi islamu nie zawierają spójnego zestawu praw, a muzułmanie nigdy nie prowadzili postępowania sądowego zgodnie z Koranem Allaha lub Sunny jego proroka. Te normy prawne, które są wyrażone w Koranie i hadisach „powinny być postrzegane bardziej jako symbol tożsamości muzułmańskiej i siła wiążąca wszystkich muzułmanów niż jako praktyczne narzędzie w codziennej praktyce prawnej: nietrudno tu dostrzec analogię jednej z funkcji klasycznego prawa żydowskiego” (Gruenebaum).

Główne trudności w legalnym korzystaniu z Pisma Islamskiego (Koran) i Tradycji (Sunna Proroka, czyli hadisów) były następujące.

Po pierwsze, sury Koranu słyszane przez proroka w różnym czasie (a Mahomet, jak wiadomo, słyszał Objawienie Allaha i „rozgłaszał” je ludziom przez ponad 20 lat), często są ze sobą sprzeczne, nie tylko w metafizyce , ale także w konkretnych kwestiach prawnych czy rytualnych. Sprzeczność została usunięta biorąc pod uwagę czas „zesłania” sur, a zasada ta została uświęcona w Koranie: „Allah wymazuje, co chce i potwierdza; Ma matkę księgi” (13, 39). Sam Mahomet zaczął brać pod uwagę chronologię „rozsyłania”, kiedy uzasadniał sprzeczności między różnymi surami, odwołując się do zmienionej woli Allaha.

Po drugie, zwrócenie się do hadisów jako źródła prawa (na przykład jako zbioru precedensów prawnych i autorytatywnych zaleceń) było trudne, ponieważ stopień wiarygodności różnych hadisów był różny i, co najważniejsze, nie był powszechnie uznawany. Potrzebna była tekstowa analiza hadisów, autorytatywna ocena starożytności i wiarygodności ich isnad.

Po trzecie, bezpośrednie użycie Koranu jako „arabskiego kodeksu prawa” było utrudnione przez fakt, że zawarte w nim normy prawne były często formułowane zbyt abstrakcyjnie i zwięźle, jakby w formie zwiniętej, a z czasem trudności w zrozumienie takich tekstów wzrosło. Wymagane były ich szczegółowe interpretacje, rodzaj przekładu na powszechnie rozumiany język.

Wszechstronny komentarz i opracowanie wytycznych legislacyjnych Koranu i hadisów stało się główną treścią teologii isamskiej. Istnieją dwa główne typy interpretacji prawnej świętych ksiąg: tafsir i fiqh.

Tafsir, która rozpowszechniła się już w VIII-IX wieku, jest specjalną interpretacją naukową, która wykorzystuje z jednej strony metody rozumowania czysto religijnego, a z drugiej wszelkiego rodzaju dane dotyczące chronologii i historii świętych tekstów. Tafsir stymulował badania historyczne i tekstowe źródeł prawa islamskiego. To właśnie tutaj, podczas studiowania chronologii Koranu, wyłonił się szczególny gatunek traktatów naukowych o „przyczynach objawienia”, poświęconych okolicznościom i czasowi pojawienia się poszczególnych części Koranu. Tutaj opracowano metody weryfikacji autentyczności hadisów i zebrano informacje biograficzne o ich przekazicielach.

Fikh (arab. faqiha - zrozum, wiedz) jest bardziej praktyczne. To jest muzułmańskie prawo kanoniczne, w tym teoria prawa islamskiego. Fiqh zajmuje się bezpośrednią prawną interpretacją Koranu i hadisów, ich interpretacją w odniesieniu do praktycznego życia społeczeństwa muzułmańskiego. Ponieważ Prawo jest rozumiane jako główna treść Koranu i Sunny, termin fiqh jest czasami szeroko używany w odniesieniu do całego zestawu dyscyplin religijnych, czasami w odniesieniu do ogólnej teologii muzułmańskiej.

Fiqh to także teoretyczne uzasadnienie i zrozumienie szariatu – właściwego sposobu życia muzułmanina; dlatego terminy szariat i fiqh są często używane zamiennie.

Szariat (z arabskiego szariat – właściwa droga, droga) – zbiór norm prawnych, zasad i reguł postępowania, życia religijnego i postępowania muzułmanina; Szariat jest w rzeczywistości ucieleśniony w pracach o fiqh iw praktyce sądów muzułmańskich (szariatu). Głównym zadaniem szariatu była ocena różnych okoliczności życia z punktu widzenia religii. Fiqh uzupełniał szariat w aspektach czysto prawnych.

Według M. B. Piotrowski, pisma dotyczące fiqh stanowią największą grupę średniowiecznych rękopisów arabskich. „Fiqh zawsze było obowiązkowym przedmiotem edukacji w rodzinie i szkole, przedmiotem wyuczonych i półwykształconych rozmów i debat, tak charakterystycznych dla życia mieszkańców muzułmańskich obszarów miejskich” (Islam, 1983.18). Fiqh jest znany zwykłym muzułmanom znacznie bardziej niż Koran i dogmaty.

We współczesnym świecie islamu tylko zbiory fiqh mają moc prawa, a Koran i hadisy są książkami przede wszystkim do pouczającej lektury, trudnymi do zrozumienia podstawowymi źródłami prawa i moralności.

Tak więc, z woli losu, głównymi księgami dwóch religii Pisma „Tora” i „Talmudu” w judaizmie oraz Koranu i hadisów w islamie okazały się te księgi, w których podstawowe zasady prawne Żydów i muzułmanów odpowiednio cywilizacje. Jednocześnie, zarówno w judaizmie, jak i islamie, za główną treść życia uznano „prawosumujący” charakter świętych ksiąg. Jednocześnie powiązanie ksiąg świętych z praktyką życiową stało się możliwe dzięki temu, że w obu cywilizacjach teokratycznych tradycje komentarza rozwijały się i umacniały na przestrzeni wieków, a głównym przedmiotem komentowania była właśnie treść prawna ksiąg świętych. Kompleksowa interpretacja - teologiczna, moralna, historyczno-tekstologiczna, logiczno-semantyczna - pozwoliła w pełni ukazać, uzupełnić rozwój tych podstawowych zasad prawnych, które zostały zapisane w świętych księgach.

9. Arabska filozofia religijna

Arabska filozofia religijna rozwijała się równolegle z rozwojem wczesnej scholastyki. Jednak jego rozwój był inny. Początkowo Arabowie przejęli od Greków głównie idee Platona i neoplatoników, ale stopniowo zaczęli zwracać coraz większą uwagę na idee Arystotelesa, którego dzieła (w szczególności traktaty metafizyczne, logiczne i fizyczne) były dokładnie studiowane i skomentował. Jednocześnie szczególny nacisk położono na metafizykę i logikę formalną.

Arystotelizm nie był tu uprawiany w czystej postaci, przeplatany był z elementami neoplatonizmu, gdyż platonizm bardziej niż idee Arystotelesa odpowiadał interesom teologii.

Głównym znaczeniem filozofii arabskiej była ochrona islamu i jego dogmatów kościelnych, dlatego w swoich głównych cechach i punktach wyjścia pokrywa się z filozofią scholastyczną.

Na początku filozofii islamu jest dwóch wielkich myślicieli. Pierwszym z nich jest arabski zwolennik idei Arystotelesa al-Kindi (800-ok. 870), współczesny Eriugenie, tłumacz i komentator Arystotelesa. Następnie jednak odchodzi od czystego arystotelizmu i przechodzi do neoplatonizmu.

Zagorzały zwolennik Arystotelesa w X wieku. był al-Farabi (870-950), który w latach 900-950 mieszkał i pracował w Bagdadzie, Aleppo i Damaszku. Zaczyna jednak także interpretować system Arystotelesa w duchu neoplatoników, przejmując od Arystotelesa jasny i logiczny podział rzeczywistości na odrębne obszary zainteresowań naukowych. Obraz świata duchowego tego okresu ukazują tzw. „Traktaty czystych braci” - około pięćdziesiąt dzieł z zakresu religii, filozofii i nauk przyrodniczych, napisanych przez przedstawicieli sekty „Bracia Czystości i Szczerości”, które powstał w X wieku i między innymi starał się połączyć islam z filozofią hellenistyczną. Tutaj także zwyciężyła idea neoplatońska: świat pochodzi od Boga i do Niego powraca.

W odniesieniu do scholastyki chrześcijańskiej wielkie znaczenie ma twórczość wielkich Arystotelesów filozofii arabskiej: na Wschodzie była to Awicenna, na Zachodzie Awerroes.

Awicenna (arab. Ibn Sana, 980-1037) pochodził z Turkiestanu Buchary.

Miał wykształcenie encyklopedyczne. Głównym dziełem filozoficznym Awicenny był traktat encyklopedyczny „Księga uzdrowienia”, zawierający podstawy logiki, fizyki, matematyki i metafizyki; ponadto pisał komentarze do Arystotelesa i wielu innych książek, z których wielkie uznanie zyskał traktat „Kanon medycyny”.

Filozofia Awicenny była teocentryczna, ale w innym sensie niż chrześcijańska. Rozumiał świat jako wytwór boskiego umysłu, ale w żadnym wypadku z woli Bożej. Świat został stworzony z materii, a nie z niczego; materia jest wieczna. Świat materialny ma charakter konkretnej możliwości i istnieje w czasie. Podobnie jak Arystoteles, bóg Awicenny jest nieruchomym poruszycielem, formą wszystkich form, wiecznym stanem twórczym. Świat w swojej prawdziwej wielości nie został stworzony raz i bezpośrednio przez Boga, ale powstał stopniowo. Rozumienie uniwersaliów świadczy również o równoległym rozwoju filozofii arabskiej i chrześcijańskiej.

Jeśli Awicenna był królem filozofii arabskiej na Wschodzie, to królem arabskiego Zachodu, który znacząco wpłynął na filozofię europejską, był Awerroes (arab. Ibn Rushd, 1126-1196). Pochodził z hiszpańskiej Kordoby.

Awerroes znany jest jako teolog, prawnik, matematyk, a przede wszystkim filozof. Jest autorem słynnych komentarzy do Arystotelesa, którego uważał za największego z ludzi, za prawdziwego filozofa. Zajmował wysokie stanowiska, pełnił ważne funkcje państwowe, ale za panowania kalifa al-Mansura został zesłany na wygnanie. Jego traktaty, które zostały odrzucone przez teologów islamskich, przetrwały tylko dzięki hiszpańskim Żydom. Według Awerroesa świat materialny jest wieczny, nieskończony, ale ograniczony w przestrzeni. Bóg jest wieczny jak natura, ale nie stworzył świata z niczego, jak głosi religia.

Awerroes interpretował Arystotelesowską interpretację pochodzenia natury, zgodnie z którą materia jako taka nie jest rzeczywistością, ale możliwością, że forma musi na nią oddziaływać, aby powstała natura, Awerroes interpretował w ten sposób, że formy nie przychodzą do materii z zewnątrz, ale w wiecznej materii wszystkie formy są potencjalnie zawarte i stopniowo krystalizują się podczas rozwoju. Przyjął koncepcję uniwersalnej gradacji i hierarchii bytów między Bogiem a człowiekiem z Awicenny. Taka koncepcja była oczywiście znacznie bardziej odległa od wiary w boskie stworzenie natury z niczego, co głosiło chrześcijaństwo i judaizm.

Sceptyczny mistycyzm. Rozwój filozofii arabskiej jest porównywalny z rozwojem scholastyki chrześcijańskiej w tym sensie, że w reakcji na intelektualizację religii pod wpływem arystotelizmu kształtuje się tu także kierunek mistyczny. Jej przedstawicielem był intelektualny sceptyk, wyznawca mistycyzmu i ascezy sufickiej al-Ghazali (łac. Alyazel, 1059-1111), współczesny Anzelmowi, o pokolenie starszy od Bernarda z Clairvaux, który miał podobne poglądy do al-Ghazali. Głównym zainteresowaniem Al-Ghazalego była wiara, którą ostro kontrastował z nauką i filozofią. Swoje sceptyczne podejście zademonstrował w traktacie „Obalenie filozofów”, czemu Awerroes stanowczo się sprzeciwiał. W traktacie tym al-Ghazali ukazuje szkodliwy dla wiary wpływ poglądów Arystotelesa na naukę i filozofię. Odrzucił także zasadę przyczynowości, która w sposób naturalny manifestuje się w świecie.

Ogień nie może być przyczyną ognia, ponieważ jest martwym ciałem, które nie może nic zrobić; Bóg spowodował ogień, a ogień był tylko tymczasowym lekarstwem, a nie przyczyną. Filozofia powinna przyczyniać się do religii.

Orientacja na mistycyzm przewija się przez wszystkie jego prace. W poznaniu, zgodnie z jego ideami, mistyczne połączenie z Bogiem i objawieniem jest pozytywne. Za najgorsze złudzenia filozofów uważał zaprzeczenie stworzenia świata przez Boga, jego wszechmocy i sprawiedliwości, boskiej opatrzności.

WYKŁAD nr 16. Eschatologia religijna

1. Pojęcie eschatologii

Wszystkie warianty nauk eschatologicznych (nauki o końcu świata) mają podobne cechy. Z reguły początek końca świata wiąże się z przybyciem Mesjasza (Zbawiciela, Ostatniego Posłańca) - Jezusa Pantokratora (w chrześcijaństwie), Mahdiego (w islamie), Maitreyi (w buddyzmie), Kalki (w Hinduizm), Saoshyant (w zoroastryzmie), Mesjasz (w judaizmie). Mesjasz przychodzi, aby pokonać zło i dokonać Sądu Ostatecznego. Tłem Sądu Ostatecznego jest globalna katastrofa – globalna powódź, globalny pożar i inne uniwersalne kataklizmy, przez które świat zostaje oczyszczony ze wszystkiego, co grzeszne i niegodziwe. Po oczyszczeniu świat odradza się na nowo.

Eschatologia najpełniej została opisana w światowej literaturze religijnej w „Róży Świata” rosyjskiego myśliciela, mistyka i wizjonera Daniil Andreeva.

2. Królestwo Antychrysta

Po chrześcijańskiej apokalipsie аниил Андреев przepowiada nieuniknione przystąpienie Antychrysta gdzieś na początku XXIII w. To panowanie potrwa 100-150 lat. W rezultacie powstanie „diabelsko-ludzkość”. Daniil Andreev charakteryzuje go następująco: „Nietrudno wyobrazić sobie duchowy portret tych pokoleń, które w XXI w. okażą się niemal jedynymi mieszkańcami Ziemi. wyrafinowana rozpusta, nowe i nowe rodzaje zmysłowych przyjemności lub do ostatecznego zniszczenia natury, z sumieniem stłumionym przez wieki kazań niemoralności, z kiełkami najwyższych ruchów duszy, zdeptanych do korzeni przez publiczną kpinę, z świadomość wyniszczona z najmniejszych domysłów o innych wartościach i o innych ideałach oświeconych epok, tymi nieszczęśnikami już przez lata swojej młodości nie będą ludzie, ale ich straszne i żałosne karykatury. granica wieku, kiedy wszystko co możliwe jest już zbadane, ciało jest już zużyte, a dusza śmiertelnie nasycona, a egzystencja trwa tylko przez bezwład. światy Odwetu, te światy, jak kuchnie piekielne, będą wirować, jak nigdy dotąd, grubymi, grubymi, niewyczerpanymi maczugami gavvaha (substancji drobnej promieniowania ludzkiego cierpienia, które rekompensuje utratę witalności istot demonicznych). - Pismo Święte). Żadna wojna światowa, rewolucje i represje, żaden masowy rozlew krwi nie mógł wywołać gaww w takich ilościach, nakarmić nimi demoniczne hordy do tak niewyobrażalnego pęcznienia.

Katastrofa nadejdzie niespodziewanie dla księcia ciemności i wbrew jego absolutnej wierze w jego bezgraniczne zwycięstwo i bezkarność. Istotą katastrofy będzie to, że Książę Ciemności nagle zacznie spadać przez wszystkie warstwy podziemnego świata, przecinając jak błyskawica światy Odwetu, Magmy, Jądra i spadać na bezczasowe Dno Galaktyki, skąd nie ma wyjścia aż do końca czasu.

Katastrofa naszego świata wybuchnie wyraźnie na oczach wielu żyjących ludzi w momencie jednej z najwspanialszych apoteoz antyLogosu. Wstrząśniętym tłumom wydarzenie to wyda się tak, jakby ciało tego stworzenia, które przed chwilą było niezniszczalne, nagle zaczyna tracić widoczną gęstość i powoli zamieniać się w mgłę. Jednocześnie władca świata nagle zrozumie, co się dzieje i zachowa się w sposób, w jaki nikt go wcześniej nie widział: w nieziemskiej rozpaczy, krzycząc szalonym głosem, zacznie łapać się za cokolwiek, pędzić , wyć jak bestia i tak stopniowo, na godzinę, zniknie z oczu ludzi.

3. Apoteoza zła

Śmierć tego, który panował niepodzielnie nad ludzkością przez ponad sto lat, najbardziej niezwykła, niezrozumiała z tej śmierci, spowoduje bezprecedensowe zamieszanie wśród ludności globu, które nie ma precedensów. Im bardziej suwerenne jest królestwo Antychrysta, tym bardziej ludzkość stanie się po jego śmierci jak koło, z którego oś jest wyrwana, szprychy rozrzucone we wszystkich kierunkach, a felga pędzi wszędzie bez znaczenia zygzakami, bez kontroli i celu .

Rozsypujące się druty to elita Antychrysta, który służył jako przekaz jego woli masom. Początkowo moc przejdzie na nią przez bezwładność. Ale zamiast jedności między głównymi postaciami i grupami, rozpocznie się zaciekła sprzeczka. Temu wzajemnemu pożeraniu się na szczytach społeczeństwa będzie dorównywać wśród mas nieuporządkowane wiry nieokiełznanych namiętności i fermentacja umysłów pozostawionych bez autorytatywnego kierownictwa.

Wkrótce te wybuchy namiętności przekształcą się w potyczki różnych klik, społeczności na wpół gangsterskie, które natychmiast powstawały wszędzie i po prostu wściekłe tłumy. Wszystko, co wiąże się z imieniem zmarłego, zostanie poddane wściekłej kpiny i zniszczeniu przez sam motłoch, na którego zepsuciu moralnym spędził życie.

Nie wiadomo, ile lat ten okres potrwa - od śmierci Księcia Ciemności do zmiany eonów, w każdym razie nie na długo, a pod jego koniec społeczeństwo na powierzchni Ziemi pogrąży się w ogólny chaos. Niektóre strefy zamienią się w tak zwany krajobraz księżycowy. Inni zostaną przytłoczeni otchłanią anarchii, walką wszystkich ze wszystkimi. W trzecim pojawią się lokalni tyrani, którzy będą w stanie wykorzystać pewne wynalazki techniczne, które pozwolą im kontrolować zachowanie mas; niektórzy z tych tyranów znajdą nawet poparcie wśród różnych warstw jako jedyna siła, która w jakiś sposób cementuje społeczeństwo. Wreszcie w strefach czwartego typu nastąpi całkowite załamanie gospodarcze i szybki regres techniczny. Niezjednoczone ludzkie komórki powrócą do prymitywnych sposobów zarabiania na życie. Na ogólną panoramę niezmiernie przyćmiewa fakt, że poziom moralny od samego początku tej epoki będzie tak niski, jak nie było nawet w czasach prehistorycznych.

Nie za Antychrysta, ale dokładnie dwie lub trzy dekady po nim szalejące Zło na powierzchni Ziemi osiągnie swój punkt kulminacyjny. Niewytłumaczalne zjawiska zaczną się w naturze, budząc grozę, jako zwiastun jakiejś kosmicznej katastrofy, która jeszcze się nie wydarzyła i być może jest ostateczna. Tylko znikoma garstka tych, którzy stoją mocno, rozrzuceni na wszystkie krańce ziemi, zrozumie te zjawiska. Zrozumieją, że ponad dwa tysiące lat po Golgocie Logos Planetarny w końcu wszedł w Swoją pełną moc, wystarczającą do dokonania transformacji Ziemi. Będzie dany znak, że nadchodzi czas na zjednoczenie wszystkich ocalałych braci Światła w jednym punkcie na powierzchni ziemi. Pokonując wszelkie przeszkody, zbierze się stu lub dwustu wiernych, a poprowadzi ich ostatni z najwyższych przewodników. W Apokalipsie Jana Teologa miejsce to nazywa się „Armagedon”.

4. Drugie przyjście Chrystusa i Sąd Ostateczny

Chrystus pojawi się w tylu formach, ile będzie wtedy w Enrof (naszym równoległym świecie) postrzegania świadomości, ukazywania się każdej z nich i komunikowania się z każdą z osobna. Obrazy te, niezrozumiale identyfikujące, jednocześnie połączą się w jeden, najwyższy, nadchodzący na obłokach w niewysłowionej Chwale. I nie pozostanie w Enrof ani jedno stworzenie, które nie widzi Boga i nie słyszy Jego słów.

I spełni się proroctwo o Sądzie Ostatecznym. Przestrzeń Enrof jeszcze się nie zmieni, ale zmieni się materialność człowieka. Ci, których ta godzina zastanie żyjących w Enrof, nie umrą, ale jedną z dwóch przeciwstawnych przemian. Nieliczni ludzie, którzy pozostaną wierni, zostaną fizycznie przemienieni, a ich materialne szaty zostaną natychmiast oświecone. Pozostaną one w Enrof. Ale większość – wszyscy, którzy tworzą diabelską ludzkość, stanie w obliczu odwrotnej transformacji: nie umierając fizycznie, zmienią się cieleśnie tak, że znajdą się w światach Odwetu. Najpierw w górnych czyśćcach, potem w dół iw dół, każdy zgodnie ze swoją karmą.

Po osiągnięciu boskiej mocy Zbawiciel zstąpi na inne warstwy. Więzy cierpiących pogrążonych w czyśćcu i magmach zostaną przezwyciężone, ich materialność zostanie rozjaśniona, ich moce duchowej percepcji zostaną otwarte, a jeńcy zaczną wspinać się po stopniach wznoszących się stopni.

Synclici - wszystkie trzydzieści cztery synklity ludzkości, wszystkie miriady oświeconych dusz - którzy rozpoczęli swoją ścieżkę wznoszenia się w starożytnych cywilizacjach Hyperborei, Lemurii, Atlantydy, Gondwany, Egiptu i weszli do niej w późniejszych wiekach, i dotarli do genialnej Arimoya poprzez męczeństwo w ostatnich stuleciach opowieści – wszystkie zstąpią do Enrof podążając za Zbawicielem – nie narodzą się, ale pojawią się i zaludnią ziemię.

W ten sposób zakończy się tajemnica pierwszego eonu - walka Światła z Ciemnością o panowanie nad Ziemią i pokonanie Ciemności.

Drugi eon to tysiącletnie królestwo sprawiedliwych.

Drugi eon, o którym proroctwa świadczą jako o tysiącletnim królestwie sprawiedliwych, wejdzie w jego posiadanie. Jego celem jest uratowanie wszystkich bez wyjątku, którzy pozostali w tyle, którzy zostali w tyle, którzy wpadli w czeluście światów Odwetu i przekształcenie całego Shadanakaru (system równoległych światów naszej planety w sumie 242) .

Trzeci eon to odkupienie szatana.

Jeśli Gagtungr, pozostawiony sam w przemienionym, radosnym Shadanakarze, w końcu mówi do Chrystusa i Boga „Tak!” - Shadanakar wejdzie w trzeci eon. Zniknie z kosmicznego Enrof, tak jak kiedyś zniknęła planeta Daiya, aby rozwiązać problem trzeciego eonu w wyższych, niewyobrażalnych formach istnienia: odkupienie Gagtungra. Mniej więcej na początku trzeciego eonu wielki anioł Apokalipsy przysięga, że ​​nie będzie już czasu.

W ten sposób, wznosząc się od światła do światła i od chwały do ​​chwały, wszyscy, którzy mieszkamy teraz na Ziemi, zarówno ci, którzy żyli, jak i ci, którzy przyjdą żyć w przyszłości, wzniesiemy się do niewypowiedzianego Słońca Świata, aby się połączyć z Nim prędzej czy później i zanurz się w Nim, aby radować się i współtworzyć z Nim w tworzeniu wszechświatów i wszechświatów.

WYKŁAD 17. Mistyka religijna

1. Mistyczna transcendencja słowa: „ciemność ponad umysłem”

Mistycyzm w naturze religii. U początków różnych religii miało miejsce wydarzenie, które później nazwano „oświeceniem”, „oświeceniem”, „prawdą objawioną”, „szokiem”, „głosem z nieba”, „objawieniem”, „zrozumieniem” itp. Oświecony Przywódca religijny (prorok, posłaniec, twórca doktryny) i jego wyznawcy realizują później to wydarzenie jako komunikację z Bogiem, jako swego rodzaju zespolenie, zjednoczenie z Nim, czyli jako mistycyzm. Element mistyczny jest obecny w takim czy innym stopniu w każdej religii.

Mistycyzm - jest to jedność z Bogiem na podstawie osobowego poznania nadzmysłowego i nadlogicznego poprzez ekstatyczny impuls do Absolutu bez widzialnego pośrednictwa Kościoła czy wspólnoty religijnej. Praktyka mistyczna obejmuje również działania i stany fizyczne (samodyscyplina ascetyczna, abstynencja, pokłony, określone postawy, czasem specjalne jedzenie lub post, specjalne napoje, specjalne metody oddychania itp.), które oczyszczają poszukiwacza jedności z Bogiem i przygotowują go do percepcja „oświecająca łaska”.

W judaizmie, chrześcijaństwie i islamie prądy mistyczne, przeciwstawne głównej doktrynie, kształtują się na peryferiach doktryny i niekiedy dość późno – jak np. kabała (VIII-XIII w.) i ruch chasydzki (od początku XVIII w.) w judaizmie. Wręcz przeciwnie, na Wschodzie abstrakcyjny i „milczący” mistycyzm jest tylko początkowym rdzeniem nauk, a żywe obrazy, wizualizacje i charakter biograficzny, wygodny dla kultu i akceptacji nauki przez szerokie masy ludowe później.

Mistycyzm - to strefa wolnomyślicielstwa, poszukiwań religijnych i możliwych odkryć.

Mistycyzm jest pełen herezji, dlatego oficjalny kościół jest zawsze ostrożny w stosunku do mistycyzmu. Stoi „na straży”: uznając możliwość łaski mistycznej, Kościół stara się ograniczyć ją, by tak rzec, do oficjalnego i zbiorowego mistycyzmu kultu, na przykład w sakramencie Eucharystii.

Mistycy mają tendencję do uważania się (ogłaszania) się za wybranych przez Boga, posiadaczy wiedzy o Prawdzie poprzez ekstremalne stany i procesy mentalne (ekstaza, trans, wizje, prorocze sny, natchnienie itp.). Często wyróżnia je pogarda dla konwencji w taki czy inny sposób - obojętność na kult kanoniczny.

Nauki i doktryny mistyczne charakteryzują się nieufnością do wiedzy i słowa.

Tę nieufność najpełniej wyznaje taoizm, który dąży do „kontemplacji Całości pod obrazem «nie wiem»: „Tao, które da się wyrazić słowami, nie jest Tao wiecznym. Imię, które można nazwać, nie jest imieniem wiecznym.”

Jeśli mistycyzm przeciwstawia się racjonalizmowi religijnemu i pozytywizmowi religijnemu, to główne cechy mistycznego stosunku do słowa można przedstawić następująco.

1. Mistyk chrześcijański będzie opowiadał się za teologią apofatyczną (negatywną). Teologia dogmatyczna ma nieco szerszy pogląd: boska istota jest niezrozumiała; jednakże umysł ludzki dysponuje mniej głęboką wiedzą o Bogu; istnieje wiedza o Bogu dostępna, zrozumiała, ale niewyrażalna w jednym słowie.

Dlatego teologia chrześcijańska uznaje, obok apofatycznej, katafatycznej (pozytywnej) wiedzy o Bogu, jednak uważa, że ​​wiedza apofatyczna jest nadrzędna nad wiedzą katafatyczną, a milczenie jest jeszcze wyższe i bliższe Absolutowi. Według prawosławnej teologii dogmatycznej „prawdziwym celem teologii nie jest zdobycie całości wiedzy o Bogu, ale doprowadzenie nas do żywej komunii z Nim, doprowadzenie nas do tej pełni poznania, w której każda myśl i słowo stają się zbędne” ( Teologia dogmaticheskaya, 1994. 13).

Mistyczny autor inspiruje czytelnika poczuciem wyjścia poza granice słowa, w świat transcendentny. O takiej wiedzy Pseudo-Dionizy Areopagita, myśliciel chrześcijański żyjący w V lub na początku VI wieku, napisał: „Pogrążamy się w ciemności wyższej niż umysł i nie znajdujemy tu już zwięzłości, lecz zupełną bezsłowność”. Zatem dla mistyka ostateczną odpowiedzią na wszystkie tajemnice jest cisza.

2. Mistykowi nie wystarcza komunikacja werbalna, szuka on innych kanałów komunikacji, w tym intuicyjnych, nieracjonalnych, paranormalnych, patologicznych. Ten rodzaj poszukiwań wynika z szamańskich ekstatycznych okrzyków, spisków, abrakadabry; glosolalia i wszelkiego rodzaju przełomy i niepowodzenia mowy związane z granicznymi stanami psychiki (trans, prostracja, stan przedśpiączkowy itp.); w „Nowym Testamencie” poszukiwania te znalazły odzwierciedlenie w opowieści o zstąpieniu Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy na apostołów i ich późniejszym „mówieniu językami” (tj. o „darze języków” – zdolności do mówić i rozumieć w nieznanym języku); w rosyjskim futuryzmie - w zjawisku „zaumi” (określenie Velimira Chlebnikowa).

3. Mistyk preferuje prostą i jasną metaforę mowy, paradoks, alegorię, podwójne znaczenia, rozmyte granice kategorii, powściągliwość.

4. Mistyk nie szuka zrozumienia. Być może nie aspiruje też do ezoteryki, ale jeśli jego teksty okażą się niezrozumiałe, to nie zrobi kroku w stronę ucznia. Będzie raczej starał się oczarować neofitę pięknem tajemnicy i poezją niezrozumienia.

2. ​​Kabała - "dusza duszy Prawa" Izraela

Najstarsza część Talmudu, Miszna, nazywana jest w judaizmie „duszą Prawa” (czyli duszą Tory). W Kabale, tajemnej mistycznej nauce judaizmu, „ranga” jest jeszcze wyższa: jest to „dusza duszy Prawa”.

Kabała (inne - żydowskie) - dosłownie „tradycja, tradycja”.

Kabała, wraz z naukami Hermesa Trismegistosa i kart Tarota, jest jednym z fundamentów zachodniego okultyzmu. Podstawą Kabały są dwie księgi: „Sefer Yetzira” – Księga Stworzenia (o stworzeniu świata i głębokich prawach Wszechświata); oraz „Zohar” – Księga Rydwanu, czyli Księga Promieniowania (o Boskiej Esencji, sposobach i formach jej manifestacji).

„Sefer Yetzira”, „pierwsze doświadczenie abstrakcyjnej spekulacji w języku hebrajskim” (S. S. Averintsev), zostało napisane między III a VIII wiekiem. n. e., chociaż żydowscy mistycy przypisują to praojcu Abrahamowi. Książka „Zohar” (XNUMX wiek n. e., randki mistyczne - II wiek. n. BC) został napisany po aramejsku. Większość uczonych uważa, że ​​Zohar został napisany w XIII wieku. mi. Mojżesz z Leonu (Moshe de Leon), który postanowił przedstawić tę księgę jako spuściznę talmudycznego mędrca Szymona ben Yochai, żyjącego w II wieku. n. mi.

„Zohar” – mistyczna doktryna „Tory” (inne hebrajskie – „prawo”, „uczenie się”). „Tora” obejmuje Dekalog (Dziesięć Przykazań) i „Pięcioksiąg Mojżesza”: pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu – Tanach (złożone słowo skrócone składające się z pierwszych dźwięków nazw głównych części Starego Testament). „Tora” w judaizmie - najbardziej autorytatywna część Tanachu (Starego Testamentu). Jest to główny dokument judaizmu i podstawa całego późniejszego prawa żydowskiego.

Tanach (Stary Testament) jest uważany w judaizmie za symboliczne, najgłębsze Objawienie Boga o Wszechświecie, do którego kluczem jest Kabała.

Ponieważ studia mistyczne uważano za niebezpieczne dla ludzi niedojrzałych i niewystarczająco mocnych w wierze, zgodnie z tradycją żydowską, tylko żonaci mężczyźni powyżej czterdziestu lat, dobrze zaznajomieni z Torą i Talmudem, mogli czytać dzieła o Kabale.

Uzupełnieniem Sefer Jezirah i Zohar są Klucze Salomona, które stanowią podstawę praktycznej magii. „Klucze Salomona” określają rytualną, ceremonialną część magii, w tym ceremonie wytwarzania i konsekracji różnych przedmiotów używanych do magicznych operacji, jak również talizmany na każdą okazję.

Jeśli chodzi o pochodzenie kabały, jak pisze założyciel teozofii E. Bławatska, „wśród kabalistów nie ma dwóch, którzy mieliby takie samo zdanie na temat pochodzenia Kabały, Zoharu, Sefer Jeciry itp. Niektórzy twierdzą, że pochodzi ono od biblijnych patriarchów, Abrahama, a nawet Seta, inni z Egiptu, jeszcze inni z Chaldejczycy Ten system jest niewątpliwie bardzo starożytny, ale jak wszystkie główne systemy, zarówno religijne, jak i filozoficzne, Kabała wywodzi się bezpośrednio z oryginalnej Tajemnej Doktryny Wschodu, poprzez Wedy, Upaniszady, Orfeusza, Talesa, Pitagorasa i Egipcjan.

Odnotowując widoczny wpływ babilońsko-perskiej magii i teozofii na Kabałę, a także wpływ neoplatonizmu i gnostycyzmu, W. Sołowjow, największy rosyjski filozof religijny, uważał, że Kabała powstała w pierwszych wiekach nowej ery.

Rdzeniem Kabały, jej „kręgosłupem”, jest słynne Drzewo Sefirot (Drzewo Życia), które jest zwartą prezentacją wiedzy naukowej, psychologicznej, filozoficznej, teologicznej i ezoterycznej, podanej w schematycznej formie.

Według Dion Fortune, która skutecznie posługiwała się Kabałą w swojej praktyce okultystycznej, Kabalistyczne Drzewo Sefirotów jest próbą sprowadzenia do formy diagramu każdej siły i czynnika manifestującego się we Wszechświecie i w człowieku (Makrokosmos i Mikrokosmos), porównania ich ze sobą i, podobnie jak na mapie, wskazać ich rozmieszczenie, aby wizualnie pokazać względne położenie każdego elementu w systemie i prześledzić relacje między nimi.

Kabalistyczne Drzewo Sefirot, wraz z kartami Tarota, jest glifem, złożonym symbolem, na podstawie którego ci, którzy wybrali Zachodnią Ścieżkę duchowego wznoszenia się, rozumieją ezoteryzm. Ten glif to diagram przedstawiający dziesięć okręgów ułożonych w określonej kolejności i połączonych ze sobą dwudziestoma dwiema liniami. Kręgi nazywane są sefirotami, linie to Drogi. Każda sefira jest pewną fazą ewolucji Makrokosmosu, czyli Wszechświata. Każda Ścieżka jest fazą rozwoju Mikrokosmosu, czyli człowieka. Drzewo Sefirotów symbolicznie przedstawia kosmiczne ciało doskonałej istoty – pierwszego człowieka Adama Kadmona, który skoncentrował w sobie potencjały Wszechświata.

Medytacje na Drzewie Sefirotów, a także medytacje na kartach Tarota otwierają dostęp do nieświadomości i umożliwiają poprzez jej najwyższą sferę - nadświadomość - wejście w bezpośredni kontakt z Wyższymi Siłami. Według ezoteryzmu nieświadomość składa się z dwóch sfer: niższej - podświadomości i wyższej - nadświadomości.

Stopniowo, przechodząc Ścieżkami Drzewa Sefirotów, od najniższej do najwyższej, czyli w procesie duchowego wznoszenia się, człowiek osiąga najwyższy poziom duchowej doskonałości dostępny dla niego na obecnym etapie ewolucji. rozwój planety.

Sefiry, jeśli są wymienione od góry do dołu, mają następujące nazwy (według Mistycznej Kabały Dion Fortune): Kether (Korona), Chokmah (Mądrość), Binah (Inteligencja), Chesed (Miłosierdzie), Geburah (Srogość), Tiphareth ( Piękno) , Netzach (Zwycięstwo), Hod (Chwała), Yesod (Fundacja), Malkuth (Królestwo).

Istnieje również niewidzialna Sefira - Daat, która znajduje się nad Tiferet, pośrodku Ścieżki prowadzącej z Chesed do Bina.

Oprócz pozytywnych Sephirothów istnieją również negatywne Sephiroth - Qliphoth. Znajdują się one poniżej Mulkut - niższej pozytywnej Sefiry, symbolizującej Gęsty Świat - i reprezentują rodzaj odbicia Drzewa Sefirotów w niższe "piekielne" regiony Wszechświata. Qliphoth nie są niezależnymi sefirotami: są niezrównoważonymi, negatywnymi aspektami pozytywnych sefirotów, ich odwrotną stroną. Wszystkie sefiry, z wyjątkiem trzech najwyższych (Keter, Chokmah, Binah), mają negatywne aspekty, które niejako kumulują się w odpowiednim Qliphoth.

Trzy wyższe sefiry nie mają negatywnych aspektów, a zatem nie mają własnego odbicia w postaci klifotu w niższych „piekielnych” regionach Wszechświata.

Według Kabały tekst biblijny jest symbolicznym (zaszyfrowanym) najgłębszym objawieniem Boga na temat świata. Litery, którymi zapisana jest „Tora”, są starsze nie tylko od świata, ale także od słów „Tory”.

Tak np. widziano stworzenie świata przez Boga z liter. „Istnieją 22 podstawowe litery. 3 z nich to pierwsze elementy (woda, powietrze, ogień), początki lub matki; 7 z nich to litery podwójne, a 12 to proste.

Wraz z rozwojem humanizmu (studia humanitanis) i hebraistyki (filologii hebrajskiej) w Europie, wielu autorów chrześcijańskich zainteresowało się kabałą. Według S. S. Averintseva, w czasach współczesnych bezpośrednio lub pośrednio doświadczono wpływu mistycyzmu Kabały Hegel, W. Sołowjow, Bierdiajew, Jung, Buber. Kabała wywarła wpływ na niektóre późniejsze ruchy mistyczne w judaizmie (sabatyzm, chasydyzm).

Doktryny kabalistyczne są ważne jako klucz do ezoteryzmu masońskiego.

Jeśli chodzi o świadomość powszechną, przyciągała ją tak zwana praktyczna Kabała – magia mająca na celu wpływanie na świat („każde podniecenie „od dołu”, od człowieka powoduje podniecenie w wyższych sferach wszechświata…” ), odgadnąć ukryte i przewidzieć przyszłość (często poprzez zmianę układu liter w imionach, operacje na numerycznych odpowiednikach liter itp.).

Tak więc słowa „kabała” i „kabalistyka” weszły nawet do wielu języków europejskich w rozszerzonym sensie: wiedza tajemna, magia; coś niezrozumiałego dla niewtajemniczonych. Według Rabiego J. Telushksha, między 1500 a 1800 Kabałę uważano za „autentycznie żydowską teologię” i prawie nikt w judaizmie nie patrzył na nią krytycznie. Jednakże we współczesnym świecie, gdzie „wiedzę racjonalną ceni się wyżej niż wiedzę mistyczną, Kabała zaczęła być zapominana”. Jeśli chodzi o historyków kultury, psychologów społecznych i badaczy religii, ich zainteresowanie Kabałą nie maleje. Chodzi najwyraźniej o to, że „Kabała to nie tylko eksponat muzealny, ale także szczególny rodzaj metafory myślenia” (Borges).

3. Sufizm - mistycyzm islamski

Pierwsi mistycy muzułmańscy - Sufi (od arabskiego suf – „wełna”. Ubiór ascetów sufickich – wory) – pojawił się już pod koniec VII wieku, a sufizm jako doktryna i praktyka mistycyzmu islamskiego ukształtował się ostatecznie w XII wieku. Do XI-XII wieku. Sufi byli prześladowani jako heretycy w oficjalnym islamie.

Centralną koncepcją sufizmu jest: tarika (arab. „droga, droga”) – sięga do Koranu (XLVI, 29) i oznacza samodoskonalenie religijne i moralne jako drogę do mistycznego zrozumienia Boga (m.in. częstymi specjalnymi modlitwami, ascetycznym stylem życia i specjalną psycho- trening fizjologiczny).

Najsłynniejszy Sufi Hallaj (al-Hallaj) został stracony w 922 roku w Bagdadzie. Doświadczając mistycznego zjednoczenia z Allahem, z ekstazą głosił: „Jestem prawdziwy” (tj. „Jestem Bogiem”), co oczywiście brzmiało bluźnierczo dla ortodoksyjnych uszu. Mówią, że na pytanie, czy trzeba odbyć pielgrzymkę do Mekki, Hallaj odpowiedział: „Obejdź mnie, ja też mam Boga”.

Sufi był znanym szydercą i paradoksistą Chodża Nasreddin, który stał się bohaterem folkloru arabskiego.

We wczesnym sufizmie, jak w prawie każdej mistycznej nauce, było wiele rzeczy niejasnych, nielogicznych i chaotycznych. Jak zostało powiedziane Ghazali (Abu Hamidal Ghazali), największego myśliciela islamu żyjącego w XI wieku, „sufizm składa się raczej z uczuć niż z definicji”. Mistycznej mgle sufich przeciwstawiała się trzeźwość oficjalnego islamu (przynajmniej ta wymuszona trzeźwość, która towarzyszy każdej religii państwowej). Ponadto mistycyzm suficki nie współistniał dobrze z arabskim arystotelizmem i racjonalizmem, które miały silne tradycje w muzułmańskiej nauce średniowiecznej. A jednak oficjalny islam nie stłumił sufizmu, nie wyparł go w herezję, ale w przeciwieństwie do dojrzałego chrześcijaństwa, włączył w swoją podstawową doktrynę główne idee mistyczne, co stało się za sprawą Ghazali w XI wieku.

Ghazali działał nie tylko jako krytyk sufizmu, ale także wybitny reformator islamu. Z powodzeniem pogodził tradycyjny racjonalizm islamu z mistycyzmem sufich, wprowadzając w ten sposób mistyczne idee do oficjalnego islamu.

Henri Masseta Oto, jak charakteryzuje się istota tego kompromisu: „Boski kult serca, wewnętrzna modlitwa” – nauczał Ghazali – „to są drogi, którymi ludzka świadomość zbliża się do Boga”.…” Ghazali wprowadził do ortodoksji miłość mistyczną.

Sufizm, który mówił językiem przypowieści, paradoksów i metafor, wywarł wielki wpływ na poezję arabską, a zwłaszcza perską.

4. Hezychazm w Bizancjum i wśród prawosławnych Słowian

„Hezychazm” po grecku oznacza „pokój, ciszę, brak przywiązania”; hesychasts - „ci, którzy odpoczywają”. Mistyczno-filozoficzna doktryna Hezychastów ukształtowała się w IV-VII wieki w ascetycznej praktyce mnichów egipskich i na Synaju. W XIV wieku. została ona w znacznym stopniu zaktualizowana w pismach bizantyjskiego teologa Metropolitan Tesaloniki ul. Grzegorz Palamas (1296-1359). W kontrowersje z zachodnimi teologami racjonalistycznymi, broniąc tezy o niestworzonym (niestworzonym) „światle Taboru”, Palama nauczał widzieć Boga „duchowymi oczami”, czyli mentalnie, wewnętrznym wzrokiem; nauczeni zwracać się do Boga mentalną, tj. mentalną (cichą) modlitwą i w skupionej ciszy, aby osiągnąć zjednoczenie z Bogiem.

„Przysługa światła” - olśniewająca jasność wokół Jezusa Chrystusa, którą Jego uczniowie mogli oglądać na palestyńskiej górze Tabor w chwili Przemienienia Nauczyciela: „I przemienił się przed nimi, a oblicze Jego zajaśniało jak słońce i szaty Jego stali się biali jak światło...” Oto obłok i jasne światło ocieniło ich” (Mt 17-2). Po Zmartwychwstaniu apostołom niejednokrotnie ukazało się światło Jezusa Chrystusa (por.: „[Kiedy Paweł] zbliżył się do Damaszku, nagle zajaśniała wokół niego światłość z nieba” – Dz 5), co interpretuje się jako Objawienie Pańskie dla wybranych).

Jak zwykle u mistyków, hezychastowie połączyli specjalne ćwiczenia psychosomatyczne i oddechowe z cichą modlitwą, co pozwoliło im wyrzec się wszystkiego, co ziemskie, skoncentrować się i dojść do wymaganego ekstatycznego stanu „cichego skruchy”.

Wielebny Grzegorz z Synaju (zm. po 1340 g.) poinstruował w „Filokaliach”: „Rano, siedząc na krześle wysokim na piędź, skieruj umysł z głowy do serca i zatrzymaj go w nim, pochyl się aż do bólu i, bardzo przygnębiającego [ „uciskanie, skurcze” - S.P..] klatkę piersiową, ramiona i szyję, wołajcie nieustannie w myślach i duszy: Panie Jezu Chryste, zmiłuj się nade mną (ten tekst składa się na „Modlitwę Jezusową”). Utrzymuj także ruch oddechowy, bo wydech, płynący z serca, zaciemnia umysł i rozprasza myśli”.

Przedłużająca się koncentracja na jednym słowie lub formule słownej, a także milczenie doprowadziły hezychastów do kinetycznego postrzegania głównych symboli słowno-językowych nauczania.

Drugi jasny wybuch hezychazmu bizantyjsko-słowiańskiego następuje na początku XX wieku. - w nauczaniu imyaslavtsy lub w imyaslavie. W latach 1906-1907. Namyaslavie powstaje na sketes Kaukazu iw latach 1910. rozprowadzane wśród rosyjskich mnichów na Athos. Athos to góra w Grecji na wybrzeżu Morza Egejskiego. Tutaj już od pierwszych wieków chrześcijaństwa osiedlali się mnisi, dlatego Atos od dawna nazywany jest „krajem klasztornym” i „Świętą Górą”. Od XI wieku a na górze Athos wciąż są rosyjskie klasztory. Mnisi-mistycy od zwykłych ludzi („prostych” lub „muzhiks”), kierowani przez mnicha schematu Athos Antoniego (na świecie Aleksandra Bułatowicza, byłego oficera huzarów, który przebywał w Afryce na misjach badawczych i dyplomatycznych) nagle zaczęli nauczać i głosić, że Imię Boga i Imię Jezusa Chrystusa mają boski charakter, są święte i że podczas modlitwy „Bóg jest nierozłącznie obecny w Swoim Imieniu”.

Imiasławiom sprzeciwiali się imiasławiści - pozytywistyczni i racjonalistycznie nastawieni mnisi-intelektualiści. Widzieli w Imiasławii „przebóstwienie” dźwięków i liter i nazwali to herezją kultu imienia, a świadectwa autorytetów prawosławnych o mocy Imienia Bożego nazwano „poezją kościelną”, którą imiasławianie postrzegali jako bluźnierstwo.

Oficjalne prawosławie (synod) sprzeciwiało się imjasławcom. Rozpoczęła się publiczna dyskusja, Bułatowicz wydrukował kilka broszur w Moskwie i Petersburgu; opublikowano także zbiór „Imyaslavie według dokumentów imiaslavistów” (Petersburg, 1914) oraz kilka broszur oficjalnych teologów (na przykład Troitsky S.V.

Doktryna wyznawców imion atonitów i jej analiza. SPb., 1914). Spór jednak został przerwany siłą: decyzją synodu kilkuset mnichów z Athos zostało wywiezionych do Rosji rosyjskim okrętem wojennym i osiedlonych w odległych klasztorach i parafiach.

Sympatyzowali z Imjasławcami, nawet nie dzieląc się swoimi przekonaniami (O. E. Mandelstam, N. A. Bierdiajew). Wielu jednak nie tylko współczuło ofiarom, ale także wierzyło w gloryfikację imienia. Wśród nich znajdują się najwybitniejsze postacie rosyjskiego odrodzenia religijnego początku stulecia: S. N. Bułhakow, V. F. Ern, P. A. Florensky. Bronili w druku samej idei gloryfikacji imienia, choć nie zadowalał ich poziom teologii „prostego ludu”.

V. F. Ern, autor książki „Walka o Logos” (1911), na poparcie nazwy-slawistów, napisał „Analizę przesłania Świętego Synodu o Imieniu Boga” (1917).

S. N. Bułhakow w 1912 r. opublikował w myśli rosyjskiej artykuł „Sprawa Atosa”, później przygotował raport o imjasławiu (w celu rehabilitacji doktryny) dla Wszechrosyjskiego Soboru Kościelnego w latach 1917-1918 i kontynuował „walkę o logos”. ” w książce „ Filozofia nazwy”, opublikowanej pośmiertnie.

Obrona imjasławców – „prostych” doprowadziła do rozkwitu „naukowców” iskhasma w pismach P. A. Florensky (1882-1937) i A. F. Losev (1893-1988). Florensky'ego pod koniec lat 1910-tych i na początku lat dwudziestych XX wieku. pisze eseje, w których komplikuje i uogólnia idee gloryfikacji imienia - „Uniwersalne ludzkie korzenie idealizmu”, „Magia słowa”, „Gloryfikacja imienia jako przesłanka filozoficzna”, „W imię Boga”.

A.F. Losev, ostatni przedstawiciel „srebrnego wieku” kultury rosyjskiej, nazwał się uczniem ojca Pawła Florenskiego, pomimo krótkiego czasu ich znajomości i komunikacji. Broniąc i rozwijając Imyaslavie, Losev pisał pod koniec lat 1910 - na początku lat 1920. XX wieku. kilka prac, w tym w 1923 r. - książka „Filozofia imienia”, która została opublikowana w 1927 r. Z inicjatywy filozofów w 1990 r. Praca ta była dwukrotnie przedrukowywana. Kosmiczny kult słowa w Losewie, który ma obsesję na punkcie dialektyki, znacznie przewyższa „skromną” wiarę imiasławców (dla nich imjaslavtsy to „tylko” wiara modlącego się słowem modlitewnym). Wraz z Losevem imyaslavie przeradza się w poetycki hymn do potęgi słowa.

WYKŁAD nr 18. Kanon religijny

1. Poprawność tekstu i poprawność korpusu tekstów Objawienia, wyznaniowa oś Pisma

Z wyjątkiem Koranu, który w całości jest Objawieniem, tekst Pisma Świętego w różnych tradycjach religijnych zwykle nie zaczyna się od samego Objawienia. Jednak idee Objawienia były znaczącym i rodzącym (generatywnym) początkiem dogmatu i jego Pisma, rdzeniem semantycznym, wokół którego formowała się literatura wyznaniowa.

Istnieją podobieństwa w tym, jak narodziły się religie i jak miały one miejsce w formie książkowej: najpierw szok informacyjny, przełom poznawczy lub impuls, ekstaza, wgląd nagle obejmują charyzmatycznego przywódcę; potem jego żarliwe przepowiadanie, często nieskrępowane, prawie jak instynktowna potrzeba przekazania wiedzy, która została mu udzielona, ​​objawiona mu, ale która jest szersza, bardziej znacząca niż prorok. Przytłacza go i niejako nie mieści się w słabej świadomości jednej osoby: przekazuje głos Boga. Później, czasem po wiekach, główna wiedza jest spisywana. Następnie Pismo Święte zostaje uświęcone, czyli uznawane przez wierzących za święte. Sakralizacja nie tylko dogmatu, ale i samego tekstu zawierającego Objawienie, a nawet języka, w którym Objawienie jest napisane, tworzy psychologiczną i komunikacyjną oryginalność praktyki wyznaniowej, charakterystyczną dla religii Pisma Świętego. Tę oryginalność można zdefiniować jako bardzo wrażliwą, religijnie stronniczą i pieśniowo intensywną dbałość o ducha, słowo i literę Pisma Świętego. Jednocześnie szczyt kultu w odniesieniu do Pisma Świętego przypada nie na lata jego powstania, ale na czas ochrony lub ochrony przyjętego kanonu ksiąg religijnych.

Ta „główna wiedza o świecie”, która była bodźcem informacyjnym nowej religii, stała się treścią Objawienia i znaczeniem kazań posłańca Boga (lub mędrca, jak w przypadku Buddy czy Konfucjusza) , - treść ta musiała zostać spisana na piśmie ze względu na dokładność przekazywanych znaczeń i siłę tradycji.

Zazwyczaj nauka była spisywana po śmierci Nauczyciela przez jego uczniów (adeptów nowej wiary), czasem prawie po tysiącleciu (jak „Avesta” w zoroastryzmie). Niektóre racjonalistyczne nauki zostały spisane przez samego Mistrza. W szczególności księgi konfucjańskie były kompilowane głównie jako podręczniki szkolne, a on sam to robił. Konfucjusz (551-479 pne)„Najsłynniejszy nauczyciel w Chinach”. Uznanie pism konfucjańskich za święte, a także ukształtowanie się kultu Konfucjusza (deifikacja jednostki, świątynia na miejscu jego domu, rytuały i modlitwy kierowane do Konfucjusza) nastąpiło pięć wieków później – na progu Nowa era.

W dziejach różnych tradycji pisarskich i religijnych prędzej czy później pojawia się zespół podobnych problemów związanych z „poprawnością” głównych tekstów religijnych, ich wiernością pierwotnemu źródłu. Po pierwsze, mogą pojawić się wątpliwości, czy został dobrze wysłuchany, czy został dobrze napisany, czy ten lub inny tekst nie został zniekształcony podczas korespondencji. Po drugie, pojawiły się wątpliwości innego, bardziej ogólnego rodzaju - co do kompozycji całego korpusu tekstów wyznaniowych: czy brakowało jakichś ważnych zapisów? Czy wśród czczonych są jakieś „fałszowane” książki? Oczywiste jest, że dla tych, którzy wierzą w Objawienie Boże, utrata lub zniekształcenie świętych znaczeń jest niezwykle niebezpieczne. Dlatego we wszystkich tradycjach religijnych pojawiła się potrzeba nie tylko spisywania, ale także skodyfikowania głównych ksiąg doktrynalnych.

2. Kodyfikacja Pisma Świętego

Termin kodyfikacja, mający pochodzenie prawne, oznacza usystematyzowanie przepisów w jednym kodeksie legislacyjnym poprzez eliminację niespójności, wypełnienie luk i zniesienie przestarzałych norm.

W historii religii kodyfikacja rozumie się przez to zamawianie ksiąg konfesyjnych dokonywane przez władze kościelne i zaakceptowane, zatwierdzone przez Kościół, obejmujące zarówno aspekty, jak i poziomy zamawiania – „mikro” i „makro”:

1) ustalenie „poprawności” niektórych tekstów (tj. tkanki językowej tekstu – słów składowych, wypowiedzi, ich kolejności);

2) ustalenie „właściwego” spisu (składu) tekstów, czyli utworów tworzących kanon.

Te dwa zadania kodyfikacji Pisma Świętego są zazwyczaj realizowane w różnym czasie. Z reguły przywódcy denominacji dochodzą do uzgodnionej opinii w sprawie kanonicznej listy utworów, zanim zdołają wypracować wspólną opinię na temat struktury leksykalnej i tekstowej każdego utworu zawartego w kanonie. Faktem jest, że przy ustalaniu spisu tekstów, chociaż mówimy o dużych, ale stosunkowo nielicznych problemach kodyfikacji, podczas gdy ogólny problem adekwatności leksykalnej i składniowej tekstu do oryginalnego źródła może napotkać wątpliwości co do autentyczności, niezniekształcenie tekstu w każdym z jego wierszy, w szczególności w judaizmie kanoniczna lista tekstów Starego Testamentu (znana jako kanon palestyński) został zainstalowany w I wieku. n. e. podczas gdy opracowanie kanonicznego tekstu Starego Testamentu wymagało pracy wielu pokoleń teologów-skrybów - Masaretów - na przestrzeni 14 wieków: I-XV wieków. (Żydowscy masoreci – „kustosze tradycji”, od Masorah – tradycja, tradycja. W studiach biblijnych termin Masorah oznacza po pierwsze redakcyjną i filologiczną działalność masoretów w ustalaniu kanonicznego wyglądu tekstów Starego Testamentu oraz po drugie, zestaw przypisów do tekstu ustanowionego przez masoretów w Biblii żydowskiej (tzw. wydanie masoreckie, w pierwszych drukowanych wydaniach Tanach w latach 70. XV w. Dbanie o czytanie i zrozumienie tekstu biblijnego, masoreci przeprowadzili radykalną reformę pisma hebrajskiego).

W wielu tradycjach religijnych część ksiąg „prawidłowych”, a mianowicie księgi Pisma Świętego, są uznawane przez Kościół za święte (ponieważ ich pochodzenie jest pełne świętości: zostały natchnione lub podyktowane przez Boga, czyli są „natchnione przez Boga”. Święte księgi tworzą kanon religijny danego wyznania (kościoła) „Księgi zawarte w kanonie religijnym (tj. księgi kanoniczne) stanowią Pismo Święte, najważniejszą część literatury wyznaniowej. Słowo „kanon” ma wiele znaczeń. W języku greckim kanon jest początkowo prostym kijem używanym jako linijka, tj. jako narzędzie pomiarowe do zachowania niezbędnych proporcji, kierunków.Jednak słowo to wcześnie zaczęło być używane w sensie przenośnym: zasady, przepisy, uznane normy, wzorce wszelkiej działalności; zasady przewodnie, podstawowe przepisy, dogmaty każdej doktryny. „Już w starożytności pojęcie kanonu stosowane w rzeźbie, architekturze, muzyce, literaturze. znaczenia:

1) wykaz ksiąg Pisma Świętego ustalony przez kościół;

2) prawo kościelne, reguła, norma (ich całość stanowi prawodawstwo kościelne, czyli prawo kanoniczne);

3) gatunek hymnów kościelnych na cześć świętego lub święta.

Oprócz ksiąg kanonicznych (świętych) literatura wyznaniowa obejmuje wiele innych rodzajów i rodzajów ksiąg kościelnych, w tym Tradycję Świętą i inne niezwykle ważne teksty kościelne. Zatem pojęcie „kodyfikacji” w odniesieniu do literatury wyznaniowej jest szersze niż pojęcie „kanonizacji”.

Dzieła tworzące kanon religijny z biegiem czasu zyskują wyjątkową, nieporównywalną sławę. Tak jak prorocy-założyciele wielkich religii (Mahomet, Chrystus, Budda, Konfucjusz) to jednostki, które pozostawiły najbardziej znaczący ślad w historii wszystkich czasów i narodów, tak teksty Pisma Świętego są najsłynniejszymi księgami ludzkości. Na przestrzeni wielu stuleci powielano je w milionach egzemplarzy i tłumaczono na nowe języki, w tym na języki ludów wyznających różne wiary. Tekstów tych słucha się w kościołach, karmią je wierzący i ciekawscy, uczą ich w szkołach i na uniwersytetach, studiują je teolodzy, historycy kultury, filozofowie... Ich obrazy i argumenty połączyły się w języki; ich motywy, wątki, symbole stały się niewyczerpanym źródłem zasilającym sztukę. O tych książkach stworzono biblioteki komentarzy, utworzono instytuty badawcze i tłumaczeniowe, a także specjalne organizacje dystrybucyjne. Istnieje nawet rodzaj papieru, bardzo cienkiego, a jednocześnie nieprzejrzystego i trwałego, opracowanego specjalnie do masowych zwartych wydań Biblii (papier tego typu nazywa się bibldruk)... W księgach tworzących kanon religijny, policzono wszystkie rozdziały i wersety, wyjaśniono każde słowo, wszystko omówiono, możliwości interpretacji i tłumaczenia. A jednak, pomimo wielomilionowych nakładów i kolosalnych badań, z perspektywy czasu księgi kanoniczne wydają się samotnymi wspólnotami, a zatem – właśnie z powodu samotności – w dużej mierze tajemniczymi pomnikami ludzkiego ducha.

Tymczasem dzieła włączone później do kanonu nie były bynajmniej osamotnione w „swoich czasach”. Tak więc żydowski kanon Palestyny ​​(I wiek n.e.) zawiera o 11 dzieł mniej niż wcześniejsza żydowska wersja Starego Testamentu, która pojawiła się w III-II wieku. pne mi. służył jako prototyp dla Septuaginty.

Podobny obraz wyłania się z historii kanonu chrześcijańskiego. W księgach Nowego Testamentu znajdują się dziesiątki pobieżnych odniesień do pism chrześcijańskich, które oczywiście „nasłuchiwały” wśród współczesnych apostołów i ewangelistów, ale później, nie będąc chronionymi przez przynależność do kanonu, zostały zapomniane i stracone. Przetrwały jednak niektóre wczesnochrześcijańskie księgi niekanoniczne, w studiach biblijnych nazywane są apokryfami.

W dziejach tradycji religijnej spory o kanoniczność lub niekanoniczność niektórych dzieł zaczynają się w momencie, gdy nauczanie zasadniczo ukształtowało się lub w każdym razie osiągnęło swój szczyt. Istnieje chęć „wykreślenia linii”, podsumowania tego, co odmienne, usystematyzowania i zapobieżenia ideologicznej erozji doktryny. Rabini, na przykład, nazwali to „wznieść płot wokół Prawa”. „Wzniesienie płotu” wokół doktryny polegało po pierwsze na teoretycznym rozumieniu doktryny i sformułowaniu jej podstawowych zasad (dogmatów), czyli na tworzeniu teologii, a po drugie na kodyfikacji tekstów obiegowych , tj. w ustalaniu kanoniczności niektórych dzieł i takiego czy innego statusu innych, teksty niekanoniczne (apokryfy, sfałszowana książka, esej heretycki itp.).

Kwestia kanoniczności dzieła rozstrzygana była w zależności od autorytetu religijnego jego autora. Im starsze dzieło, im wcześniej żył autor, im bliżej Boga, proroka czy apostoła, tym bardziej niezaprzeczalna jest świętość księgi i wyższy jej autorytet.

Wprawdzie określenia „kanoniczność tekstu”, „apokryfizm” i nieco później pokrewne „księgi odrzucone” czy „Index Librorum disableorum” („Indeks ksiąg zakazanych”) odwołują się do historii chrześcijaństwa, to jednak sama zasada selekcji informacji w zależności od na imię (osobowość) autora jest charakterystyczna nie tylko dla chrześcijaństwa, ale dla wszystkich religii Pisma Świętego i w takim stopniu, w jakim zachowują one cechy religii Pisma Świętego.

W islamie nie pojawiła się kwestia kanoniczności samego Pisma, co wiąże się z wczesną i sztywną kodyfikacją Koranu. Problemy z wiarygodnością i poprawnością informacji tutaj pojawiły się nieco później w związku z Sunny Proroka Mahometa - legendami o jego działaniach i osądach. W islamie znaczenie autorytetu religijnego autora dla przyjęcia jego przesłania doprowadziło do dodania zasady isnad, zgodnie z którą pisarz Mahometa zobowiązany jest odnieść się do wszystkich wcześniejszych źródeł tego przesłania. Wszystkie opowieści o proroku (hadisie) z konieczności są poprzedzone łańcuchem odniesień do słów lub pism tych autorów (narratorów), którzy przekazali to przesłanie, aż do bezpośredniego świadka wydarzenia z życia Mahometa, o którym mowa w ten hadis. Isnad określił nie tylko strukturę tekstów Świętej Tradycji Muzułmanów, ale także zasady teologii islamu, a nawet edukacji. W duchu isnad muzułmański system edukacji jest rozumiany jako „konsekwentne przekazywanie wiedzy religijnej osobiście od nauczyciela do ucznia na przestrzeni wieków”. Tak więc zasada polegania na autorytecie przy selekcji istotnych informacji w islamie przejawia się nie w mniejszym, ale znacznie większym stopniu niż w chrześcijaństwie.

3. Zasada ipse dixit (powiedział)

Ogólnie rzecz biorąc, w kulturach opartych na religiach pism świętych, w zarządzaniu komunikacją, pytanie brzmi: „Kto (to) powiedział?”. było i ma fundamentalne znaczenie. Od czasu Pitagoras (tj. od V e. pne)znana jest zasada osądu, argumentacji, ocen, oznaczana greckim obrotem autos epxa (po łac. ipse dixit, po rosyjsku „powiedział”, czyli „ktoś odpowiedzialny – nauczyciel, lider, właściciel – powiedział”). Konteksty XIX wieku w stosunku do zasady ipse dixit są w większości ironiczne, a jednak argumentacja w postaci odwołania się do autorytetu, cytat w funkcji logicznego pomostu lub oparcia, spór z przeciwnikiem nie „od siebie”, ale na w imieniu władzy, co nazywa się „cytatami w ręku”, czyli przez odtworzenie „słów obcych” (bo autorytatywne słowo obce jest odczuwane jako ważniejsze niż „swoje własne”) – takie zjawiska w historii komunikacji międzyludzkiej mają wielowiekowa tradycja. Byłoby niepoważnie sprowadzać to wszystko do indywidualnej nieśmiałości i ciasnoty umysłu osoby (mówi się, że „ukrył się za silnymi”) i indywidualnego dogmatyzmu.

Do takich ochronnych formacji ludzkiej świadomości należy kompozycja religii Pisma Świętego, a także zasada ipse dixit.

Ipse dixit brzmi jak parafraza do mitologicznych refrenów zbudowanych na modelu: Tak mówił Zaratustra. W tym przypadku chronologia nie jest bardzo ważna (co starsze: ipse dixit w szkole Pitagorasa czy cześć dla słowa proroka w „Aveście”?) – ważne jest to, że wszystko to są przejawy fundamentalnie jedna postawa komunikacyjna: zachowanie szczególnie ważnych informacji. Być może rola zasady ipse dixit w historii kultury słabnie. Podobno twórczość filozoficzna jako „montaż cytatów” czy dyskusje naukowe w postaci „sporu na cytaty” należą do przeszłości – czasów scholastyki. A jednak zasada ipse dixit, bez dawnej powagi i bezwarunkowości, choć z odrobiną ironii, nadal jest wytyczną w przestrzeni informacyjnej. Być może zasada ipse dixit odchodzi w cień: staje się nie tyle oficjalną receptą, co osobistym wyborem, roboczą wytyczną dla „domu”, „wewnętrznego wykorzystania” informacji. Ale możliwe, że po prostu „w cieniu” ma dobre perspektywy. Najwyraźniej chodzi nie tylko o kulturową inercję i słabość świadomości, ale także o pewne nowe warunki istnienia kultury – jak bezprecedensowe lawiny informacyjne, którymi kierują się różnymi środkami, w tym motywami nawiązującymi do starego ipse dixit .

4. Czy w konfucjanizmie, taoizmie i buddyzmie istnieje kanon religijny?

Wyrażenia święty kanon, religijne księgi kanonu buddyjskiego, kanonizacja nauk konfucjańskich i tym podobne są dość powszechne w literaturze dotyczącej historii religii i literatur Wschodu. Posługując się taką terminologią, należy jednak pamiętać, że jej znaczenie w odniesieniu do Wschodu różni się istotnie zarówno od idei chrześcijańskich o tej samej nazwie, jak i w ogóle od koncepcji kanonu świętego w religiach Pisma Świętego. Dla nauk i praktyki religijnej buddyzmu i taoizmu w ich różnych odmianach (lamaizm, buddyzm zen, późnych taoistów), dla konfucjanizmu i niekonfucjanizmu nietypowe jest podejście fideistyczne do słowa, w tym niekonwencjonalne (bezwarunkowe) postrzeganie znak językowy, zwykle kojarzony z fideizmem w stosunku do słowa - fenomen, którego różne przejawy i konsekwencje kulturowe stały się głównym tematem tej książki.

Dlatego w odniesieniu do wymienionych religii Wschodu terminy religijny kanon itp. należy oczywiście rozumieć z uwzględnieniem zupełnie innego stosunku do słowa - tak miękkiego i swobodnego, że w średniowiecznym skryptorium chrześcijańskim wydawałoby się to „bluźnierczym zaniedbaniem”, świętokradztwem, którego sprawcą jest podlegać w najlepszym razie klątwie.

Kanonizacja pism buddyjskich czy konfucjańskich jest raczej historyczną i tekstową kodyfikacją zabytków, ich względnie jednolitym przepisywaniem, redagowaniem, sprowadzaniem krążących rękopisów w mniej lub bardziej obserwowalny system (np. uwzględniający periodyzację nauczania lub temat -podstawa tematyczna) i innego rodzaju podobnej pracy filologicznej.

Dla wyznawców Buddy czy Lao Tzu autorytet, a nawet świętość nauk nie były tak blisko związane z językiem i tekstem, jak na Zachodzie. Nie utożsamiali więc ortografii z ortodoksją, nie palili ksiąg, które różniły się od kanonicznych kilkoma formułami słownymi, nie wykonywali też dla tłumaczeń „heretyckich”.

Jeśli chodzi o buddyzm, najwyraźniej nigdy nie znał ani jednego języka. Początkowo kazania rozdawano ustnie, a sam Budda instruował swoich wyznawców, aby przedstawiali jego nauki w ich ojczystych językach. Ogólnie rzecz biorąc, buddyzm, który powstał jako demokratyczna opozycja wobec braminizmu z jego kastą i skłonnością do ezoteryzmu, wyróżnia się tym, że motywy formalne (językowe i rytualne) nigdy nie zajmowały w nim wiodącego miejsca.

Jak zauważają badacze, rozprzestrzenianie się buddyzmu w Indiach stymulowało pisany i literacki rozwój wielu lokalnych języków. To złamało dominację sanskrytu i w rezultacie sanskryt jako język literacki w swojej zamrożonej formie stał się własnością niewielkiej grupy duchowieństwa, a potomkowie sanskrytu wedyjskiego, zwłaszcza hindi i urdu, nadal się rozwijali, znajdując szerszy zakres zastosowania. Nawet gdy tymczasowo stał się oficjalną i najbardziej rozpowszechnioną religią Indii (mniej więcej od III wieku p.n.e. do IV-V wieku naszej ery), buddyzm zachował zaakcentowaną luźność strukturalną i demonstracyjne odrzucenie autorytetu.

W buddyzmie nie jest konieczna nawet wiara w Buddę – ważna jest wiara w nauki Buddy. Jorge Borges, odnosząc się do swojego buddyjskiego przyjaciela, tak wyjaśnił tę różnicę: „...wiara w historyczną rzeczywistość Buddy lub zainteresowanie nią jest tym samym, co mylenie studiowania matematyki z biografią Pitagorasa czy Newtona .” Następnie wskazał na następujący fakt: "Jednym z tematów medytacji przyjętych przez mnichów z chińskiego lub japońskiego klasztoru jest wątpienie w istnienie Buddy. Jest to jedna z tych wątpliwości, które należy w sobie zaszczepić, aby osiągnąć zrozumienie prawdy”.

Bezprecedensowa tolerancja religijna buddyzmu doprowadziła z jednej strony do rozgałęzienia buddyzmu i powstania wielu lokalnych odmian, a z drugiej do jego najszerszej ekspansji geograficznej.

Pełna wersja nauk buddyjskich została zachowana w języku pali, zapis sporządzono w I wieku p.n.e. pne mi. na temat. Cejlon (Sri Lanka). Kanon palijski nazywa się „Tripitaka”, czyli „Trzy kosze (prawa)” – mówią, że w starożytności nauki pisano na liściach palmowych, a teksty te trzymano w wiklinowych koszach.

Na Sri Lance są bardzo dumni, że najstarszy kompletny kanon buddyjski istnieje w Pali, a nawet popularyzują legendę, że pali jest tym samym dialektem, w którym nauczał Budda. Jednak większość współczesnych badaczy ma inne zdanie. W 1871 roku w Birmie odbyła się uroczysta kodyfikacja nauk buddyjskich. 2400 mnichów przez kilka miesięcy pracowało nad porównywaniem różnych rękopisów, tłumaczeniem i redagowaniem tekstów buddyjskich. Powstały przykładowy tekst (w języku birmańskim) został wyryty na 729 marmurowych płytach, a każda płyta została następnie zainstalowana w oddzielnej małej pagodzie w mieście Kuthodo, ogłoszonym świątynią wszystkich buddystów na świecie.

Niemniej marmurowa biblioteka-świątynia w Kuthodo jest raczej zewnętrznym przedsięwzięciem, niezbyt typowym dla buddyzmu. Atrakcyjność buddyzmu nie leży w dekoracyjnej reprodukcji tekstów kanonicznych. Może wręcz przeciwnie - w fundamentalnej nieufności do litery, do zamrożonej formy, do kanonu.

5. Ogólna typologia gatunków książkowych w religiach Pisma Świętego

W historii kształtowania się gatunków literatury wyznaniowej pomiędzy poszczególnymi religiami Pisma Świętego występują wzorce wspólne. Istnieje podobieństwo, po pierwsze, w składzie gatunków, a po drugie, we względnej chronologii dodawania poszczególnych gatunków do ich systemu. To jednak podobieństwo, a nie przypadek.

Główne kierunki rozwoju gatunkowego literatury konfesyjnej to:.

1. Zapis nauczania pierwotnie rozpowszechniany ustnie.

W gruncie rzeczy nie jest to zmiana gatunkowa: jest to zmiana rodzaju komunikacji, zmiana, która z czasem nabiera ogromnych konsekwencji dla całej komunikacyjnej organizacji religii.

2. Dodanie kanonu religijnego; w wyniku tego powstaje spis ksiąg i dzieł kanonicznych, chronologicznie oraz tematów przyległych do kanonu, ale nieuwzględnionych w nim.

3. Kompilacja drugiego najważniejszego (po Piśmie Świętym) dzieła wysoce autorytatywnych tekstów, które wypełniają znaczące luki w Piśmie i dostarczają szczegółowego komentarza do niego. Dziełom tym, podobnie jak Pismu Świętemu, przypisuje się święty charakter. Ten drugi najważniejszy korpus świętych tekstów można nazwać Świętą Tradycją; w chrześcijaństwie Święta Tradycja to pisma Ojców Kościoła (patrystyki); w judaizmie - „Talmud”; w islamie - „Sunna” i hadisy.

4. Rozwój teologii, czyli teologii (jako teoretycznej doktryny Boga, Objawienia, relacji między Bogiem a ludźmi itp.). Początek teologii może być już zawarty w Piśmie Świętym; podstawowe zasady są zwykle formułowane w Tradycji; jednak w przeciwieństwie do Tradycji, którą uważa się za ustanowioną, ukończoną, teologia w naszych czasach nadal się rozwija.

5. Na podstawie teologii dogmatycznej hierarchia kościelna opracowuje podsumowanie dogmatu – Credo i katechizm.

Są to najbardziej odpowiedzialne i reprezentatywne gatunki istniejącej spowiedzi. Wraz z 2-3 głównymi modlitwami Credo i katechizm zawierają minimum doktrynalne, które jest znane najszerszym kręgom wierzących.

6. Szczególny podsystem gatunkowy tworzą teksty używane w kulcie (w kościele, w kulcie poza kościołem, w modlitwie wierzącego). Są to różne księgi liturgiczne i zbiory modlitw.

7. Początek mistyczny, żyjący poniekąd w różnych religiach, wiąże się ze szczególną, najbardziej kapryśną i poetycką warstwą literatury wyznaniowej - tekstami mistyczno-ezoterycznymi.

8. Kazanie jest początkowo obecne w religijnej komunikacji ludzi, przed wszelkimi pisemnymi utrwaleniami treści religijnych. Wprowadzenie ludzi do Objawienia Bożego wysłanego ludziom przez proroka rozpoczyna się kazaniem. Jeśli Objawienie jest informacyjnym „pierwszym impulsem” religii, to głoszenie jest początkiem życia nauczania wśród ludzi (w ich umysłach i przekazie religijnym). W różnych wyznaniach los kazań jest inny, co wiąże się z osobliwościami historii przekazu treści i komunikacji gatunkowej w danym wyznaniu.

9. Wszystkie religie Pisma Świętego dochodzą do potrzeby pewnej interpretacji, wyjaśnienia świętego tekstu, ze względu na ich nieodłączną większą uwagę na autorytatywne słowo i pragnienie zachowania jego pierwotnego znaczenia. Pojawiające się niekiedy już w Piśmie elementy komentowania tekstu sakralnego stają się ostatecznie główną treścią dzieł szczególnego gatunku – interpretacji.

10. W judaizmie i islamie zbiór podstawowych norm prawnych jest już sformułowany w Piśmie Świętym. W przyszłości, w miarę wzrostu potrzeb prawnych społeczeństw, ten początkowy związek między dogmatem a prawem stanie się podstawą do tworzenia specjalnej jurysdykcji kościelnej i świeckiej oraz odpowiednich gatunków i tekstów wyznaniowych.

11. W kulturach opartych na religii Pisma Świętego wokół „rdzenia” podstawowych tekstów dogmatu tworzy się zróżnicowana i obszerna literatura o charakterze przejściowym lub mieszanym, wyznaniowo-świeckim. Połączono tu wątki kościelne z tematami i zadaniami dydaktyki, polemiki, historiografii, filologii, nauk przyrodniczych itp.

Powyższa lista gatunkowo-tematycznych obszarów literatury wyznaniowej nie ma charakteru chronologicznego. Prototyp każdego gatunku w takiej czy innej formie można znaleźć w Piśmie Świętym lub Tradycji. Tematy i gatunki są wyznaczane przez święte księgi, jakby z nich wyrastały i są w dużej mierze zdeterminowane przez te podstawowe teksty kultury.

WYKŁAD nr 19. Współczesny kryzys duchowy i jego przezwyciężanie

1. Dominacja oficjalnego ateizmu w Rosji Sowieckiej”

Nawet w ostatnich czasach literatura religijna, mistyczna, ezoteryczna, okultystyczna i tym podobna była w Rosji praktycznie niedostępna. Czytelnicy byli obficie traktowani tylko jedną „prawdą”: „naukowo-ateistyczną” - ideologicznym namiastką, która nie wytrzymuje żadnej krytyki, nawet z punktu widzenia nauki racjonalistycznej. Niemniej jednak każdy „obywatel kraju Sowietów” był zobowiązany przyswoić sobie ten światopogląd i kierować się nim w rozumieniu świata i swojego w nim miejsca. Jednak pod pozorem podejścia „naukowego” do świadomości masowej wprowadzono podejście faktycznie religijne: społeczeństwo radzieckie pozostało głęboko religijne – w stylu i sposobie myślenia, w naturze wartości leżących u podstaw zachowań obywateli. Teksty „klasyków marksizmu-leninizmu” były ostatecznym źródłem prawdy, źródłem mądrości na każdą okazję. Podobnie jak w średniowieczu, kiedy odpowiedzi na każde pytanie szukano w Biblii, w dziełach „Ojców i Nauczycieli Kościoła”, w tekstach Arystotelesa, który stał się niekwestionowanym autorytetem w kwestiach ideologicznych, tak i w W Rosji kwestionowanie dogmatów marksistowskich oznaczało „popadnięcie w herezję”. Marksistowsko-leninowski „światopogląd naukowo-ateistyczny” był w istocie jedną z odmian „religii lewicowych” – „religią człowieka-teizmu” – z jej świętymi tekstami, laską walczących z bogami księży, krwawym sądem Inkwizycji, kult z gruntu szatański, nierozerwalnie związany z niewidzianym w historii systemem masowych krwawych ofiar z ludzi, które miały głównie charakter rytualny, to znaczy były determinowane przede wszystkim względami religijnymi i mistycznymi, a jedynie powierzchownie, poziomie politycznym, wiązały się z osławioną „walką klasową”. (Zobacz na przykład książkę największego ezoteryka i wizjonera naszych czasów, Daniila Andreeva, „Róża świata”).

2. Wewnętrzna i zewnętrzna wolność duchowa

Teraz jest więcej wolności zewnętrznej. Ale czy nastąpił wzrost wolności wewnętrznej, wolności w świecie duchowym każdego z nas?! Przecież przepaść między wolnością zewnętrzną i wewnętrzną jest jeszcze bardziej niebezpieczna niż stosunkowo wysoki, ale mniej lub bardziej zbiegający się brak wolności wewnętrznej i zewnętrznej: jeśli ta druga sytuacja utrudnia rozwój społeczeństwa, ale jednocześnie jest nadzieja, że wszystko może się zmienić na lepsze, gdy tylko znikną zewnętrzne ograniczenia, pierwsza sytuacja jest generalnie zdolna do zerwania więzi społecznych i zniszczenia samego społeczeństwa. Prawdziwą wolność wewnętrzną można osiągnąć tylko dzięki ciągłej, intensywnej pracy duchowej.

Obecnie dużo piszą, że prawosławie odradza się, bo wlał się do niego strumień nowych nawróconych - ludzi, którzy teraz są rzekomo przesiąknięci religijnymi ideami, duchowo oświeceni i dochodzą do urzeczywistnienia Boga. Na podstawie tego zewnętrznego, czysto ilościowego wskaźnika twierdzi się, że istnieją wyraźne oznaki odrodzenia prawosławia, a tym samym duchowego odrodzenia Rosji w ogóle. W rzeczywistości trudno jeszcze mówić o prawdziwym odrodzeniu prawosławia. Co więcej, obecnie faktycznie rozwija się jeszcze głębszy kryzys niż w czasach sowieckich, kiedy prawosławie było niejako „zachowane”. W rzeczywistości nowo nawróceni w większości nie wyznają prawosławia. I nie chodzi nawet o to, że wielu z nich nie zna podstaw dogmatu prawosławnego. Aby stać się osobą prawdziwie religijną, nie wystarczy deklarować wiarę w Boga, nie wystarczy nawet regularnie chodzić do kościoła i stać ze świecą przed ikonami w święta religijne, jak wiele z obecnych „mocy, które są zrobić, oddając hołd „duchowej modzie”. W końcu wiara religijna jest najbardziej złożonym i najbogatszym zjawiskiem kulturowym, tworzy ją cały sposób życia, cały sposób życia, przekazywanie tradycji na poziomie wzorców zachowań, ich reprodukcja bezpośrednio w życiu, we wszystkich jego sfer, ale jednocześnie ogromną pracą wewnętrzną - pracą uczuć, umysłu, duszy człowieka, której nie zastąpi zwykła wizyta w kościele, a nawet sumienne i sumienne wykonywanie wszelkich obrzędów kościelnych. Aby zdobyć wiarę, osoba, która dorastała w ateistycznym środowisku, musi całkowicie przemyśleć siebie i otaczający go świat, a niewielu jest do tego zdolnych, nawet jeśli wielu do tego dąży.

Można inaczej traktować religię w ogóle, a prawosławie w szczególności, ale nie należy zapominać, że we wszystkich nowoczesnych cywilizacjach to religie stanowią pojęciową podstawę życia duchowego, kształtują i pośredniczą w podstawowym systemie wartości. Nasza cywilizacja nie jest wyjątkiem, której podstawowe wartości formułowane są w języku prawosławia.

3. Współczesny kryzys cywilizacyjny

Tymczasem w warunkach upadku światopoglądu marksistowsko-leninowskiego różnego rodzaju koncepcje ideologiczne, przede wszystkim religijne, wlewały się w powstałą „pustą” przestrzeń duchową. Ich zakres jest niezwykle szeroki - od katolicyzmu i protestantyzmu po scjentologię i dianetykę. Osoba niedoświadczona w światopoglądzie bywa zagubiona w tej obfitości „duchowego pożywienia”, nie jest w stanie nie tylko rozpoznać „przepisów na gotowanie” różnych „duchowych potraw”, ale także wyraźnie rozpoznać głębokie różnice społeczne i kulturowe, które istnieją nawet między poszczególne wyznania chrześcijańskie, nie mówiąc już o uświadomieniu sobie, że mimo pozornie nieznacznych różnic teologicznych, różnice między nimi w sposobie rozdawania życia duchowego człowieka są ogromne.

Kiedy nowe pokolenia dorastają w łonie tego czy innego kościoła, kwestia wyboru światopoglądu zostaje niejako rozwiązana sama z siebie. Ci, dla których religijność staje się normą życia moralnego, dostrzegają kanony i kulty religii tradycyjne dla danego społeczeństwa, po prostu pod wpływem wychowania i edukacji. Ci, którzy tkwią w moralności niereligijnej, nie akceptując odpowiednich kanonów i kultów, niemniej jednak przez system edukacji i wychowania są zwykle przywiązani do tych uczuć moralnych, koncepcji i wartości, które są nieodłączne w kulturze danej kultury społeczeństwa i wyrażają się w określonej dla niego formie religijnej. Gdy w społeczeństwie istnieje kilka religii, jak na przykład w Chinach (konfucjanizm, taoizm, buddyzm) lub w Rosji (prawosławie, islam, buddyzm), wzajemne oddziaływanie poszczególnych religii tworzy pewną atmosferę moralną, która jest postrzegana przez niereligijna część ludności, a więc wpisana w całościowy kontekst kulturowy danego kraju, grupy krajów, cywilizacji.

Specyfika obecnych uwarunkowań historycznych jest taka, że ​​każdy ma do czynienia z dość szerokim wachlarzem różnych możliwości, a każdy wybór jest jego i tylko jego prawem. Każdy może dokonać własnego wyboru duchowego, ale każdy musi w pełni uświadomić sobie znaczenie i odpowiedzialność tego wyboru. I uświadamiając sobie swój wybór, człowiek nie może nie myśleć o sobie: Kim jestem?! Na jakiej ziemi dorastałeś? Dlaczego to mnie zobowiązuje?

Jednak wybór, przed którym stoi dziś nie jednostka, ale cała ludzkość, jest zasadniczo inny, ponieważ kryzys, którego doświadcza nasz kraj, jest tylko skoncentrowanym wyrazem globalnego, ogólnocywilizacyjnego kryzysu. A ten kryzys z kolei jest wynikiem kryzysu wiodącej cywilizacji zachodniej we współczesnym świecie.

4. Szukaj sposobów na przezwyciężenie kryzysu współczesnej cywilizacji

Niepokój o przyszłość zmusił zachodnich humanistów do przedstawienia szeregu koncepcji, które szybko się zastępują – od idei „zerowego wzrostu”, „doganiania rozwoju” i dalej, aż po obecny benchmark – „zrównoważony rozwój” ”. Jednak podstawowa zasada koncepcji „zrównoważonego rozwoju” – ograniczanie konsumpcji w imię stabilności w społeczeństwie – jest prawie nie do zrealizowania. Aby ograniczyć konsumpcję „na poważnie i przez długi czas”, konieczna jest albo zmiana potrzeb, albo użycie siły.

Świadoma powściągliwość w imię dobra wspólnego, jak pokazuje doświadczenie historyczne, nie może być rozpowszechniona – to samo chrześcijaństwo głosi ją od dwóch tysiącleci i nie odniosło żadnego poważnego sukcesu, nawet w obawie przed wieczną karą ze strony innych świat. Jednocześnie rozwój rzeczywiście nie może się zatrzymać, jeśli tradycjonalizm w ciągu minionych stuleci nie wytrzymał presji Zachodu, a ludzkość przesunęła się z punktu równowagi egzystencji. Próby przedłużenia przeszłości w przyszłość są nie do utrzymania ani w postaci fundamentalizmu religijnego, który sprzeciwia się Zachodowi, ani w postaci fundamentalizmu zachodniego, który obecnie działa jako idea „złotego miliarda”. Jeśli na przykład Stanom Zjednoczonym udało się zniszczyć Indian w imię dobrobytu, to zniszczenie 4/5 ludzkości w imię dobrobytu zachodniego „złotego miliarda” tak zwanych „ludów cywilizowanych” już jest reakcyjna utopia, droga do śmierci całej ludzkości. XX wiek naprawdę stał się czasem globalnego kryzysu tradycyjnych religii, zwłaszcza zachodniego chrześcijaństwa. Powodów jest wiele. Tutaj zarówno archaizm kultów, jak i archaizm dogmatów. Ale być może najważniejszą rzeczą jest coraz bardziej oczywista niezdolność religii do rozwiązania nagromadzonych problemów cywilizacyjnych, do pomocy społeczeństwu zachodniemu w wejściu na ścieżkę odnowy.

Świadomość ślepej uliczki cywilizacji zachodniej rozpoczęła się w XX wieku. motyw przewodni europejskiej myśli społecznej – od „Upadku Europy” Oswalda Spenglera po dzieła Klubu Rzymskiego i szereg innych dziedzin związanych z analizą problemów globalnych. Główni filozofowie, tacy jak Erich Fromm, Herbert Marcuse, Theodor Roszak, wielu egzystencjalistów, nie wspominając o znanych ezoterykach, takich jak myśliciele tradycjonalistyczni, jak Rene Guenon, Julius Evola, Alexander Dugin w przekonujący sposób ujawnili wewnętrzną niekonsekwencję i głęboką deprawację zachodniej cywilizacji. Najnowszy etap jego rozwoju – „społeczeństwo postindustrialne” – przyniósł krajom rozwiniętym wyższy poziom konsumpcji materialnej, ale tylko pogłębił problemy duchowe. Rosnące poczucie samotności, wyobcowania, niepewności co do przyszłości… Jednak zachodni styl życia opiera się na wartościach formułowanych w języku religii – katolicyzmu, a przede wszystkim protestantyzmu.

Rozczarowanie tradycyjnymi wartościami religijnymi dało początek poszukiwaniom nietradycyjnych form religijności, zbudowanych w dużej mierze na zapożyczaniu idei i motywów religii wschodnich, a także na transformacji samego chrześcijaństwa. I wreszcie rośnie rola form duchowych i praktycznych, które można nazwać parareligijnymi. Nie mają kościoła w zwykłym znaczeniu tego słowa, nie mają kultów, znowu - w zwykłym sensie, chociaż jest wielu zwolenników, mają własne formy organizacji. Obejmuje to wszelkiego rodzaju nauki okultystyczne, zarówno zachodnie, jak i wschodnie, a także oparte na nich społeczeństwa okultystyczne, zarówno otwarte – egzoteryczne, jak i zamknięte – ezoteryczne.

Jednak wszystkie te religijno-duchowe i organizacyjno-praktyczne formy nie pomogły osiągnąć dobrobytu wszystkim społeczeństwom, które były nimi kierowane i na nich oparte. Przede wszystkim dotyczy to wiodącej obecnie cywilizacji zachodniej. Co więcej, jej wewnętrzne sprzeczności, a także sprzeczności z innymi nurtami cywilizacyjnymi, doprowadziły do ​​tego, że pomimo względnego sukcesu w materialnym, czysto materialnym dobrobycie, powstało szereg problemów duchowych i tzw. globalnych, zagrażających samej egzystencji. ludzkości. Problemów tych w całości nie da się rozwiązać na podstawie starych systemów wartości i typów światopoglądu wyrażających te wartości.

W konsekwencji stworzenie nowego typu światopoglądu i jego rozpowszechnienie w umysłach milionów ludzi staje się koniecznym warunkiem i środkiem przetrwania samej ludzkości. Nie da się dalej żyć po staremu: albo katastrofa globalna, albo nowa jakość rozwoju społeczeństwa, a aby osiągnąć tę nową jakość, potrzebna jest także nowa jakość świadomości. To, co wcześniej działało jako poszukiwanie ideału, z powodu nietolerancji teraźniejszości, teraz działa jako imperatyw z powodu niemożliwości przyszłości. Aby podążać za tym imperatywem, konieczne jest zrealizowanie go. A potem - jeszcze trudniejsza praca duchowa: znaleźć, zdobyć, cierpieć przez nowy system wartości, w pełni go zrealizować i wreszcie sformułować w formie dostatecznie akceptowalnej dla współczesnych, biorąc pod uwagę dwa główne punkty - odnowę i ciągłość, ponieważ z jednej strony mówimy o nowej jakości życia społecznego i odpowiadającym jej jakościowo nowym typie światopoglądu, a z drugiej strony przejście do tego „nowego” jest po prostu niemożliwe bez organicznego związku między nowe i stare: przyszłość jest możliwa tylko wtedy, gdy naturalnie i historycznie wyrasta z przeszłości i realna.

W związku z tym należy zwrócić uwagę na zauważany przez wielu przyrodników fakt, że zacierają się granice między mistycznym i przyrodniczo-naukowym rozumieniem Wszechświata. Jest to szczególnie widoczne we współczesnej fizyce, która wpłynęła na niemal wszystkie aspekty życia społecznego. Fizyka jest podstawą wszystkich nauk przyrodniczych, a połączenie nauk przyrodniczych i inżynieryjnych zasadniczo zmieniło warunki naszego życia na planecie, prowadząc zarówno do pozytywnych, jak i negatywnych konsekwencji. Trudno dziś znaleźć branżę, która nie korzystałaby z osiągnięć fizyki atomowej i nie ma co mówić o ogromnym wpływie jej na politykę. Jednak wpływ współczesnej fizyki wpływa nie tylko na dziedzinę produkcji. Wpływa także na całą kulturę w ogóle, a sposób myślenia w szczególności i wyraża się w rewizji naszych poglądów na Wszechświat i naszego stosunku do niego. Badanie atomu i świata subatomowego nieoczekiwanie ograniczyło zakres stosowania idei mechaniki klasycznej i spowodowało konieczność radykalnej rewizji wielu naszych podstawowych pojęć.

Pojęcie materii na przykład w fizyce subatomowej całkowicie różni się od tradycyjnych koncepcji substancji materialnej w fizyce klasycznej. To samo można powiedzieć o pojęciach przestrzeni, czasu, przyczyny i skutku. Jednak te koncepcje leżą u podstaw naszego światopoglądu i jeśli zostaną radykalnie zrewidowane, zmienia się cały obraz świata. Zmiany, jakie niesie ze sobą współczesna fizyka, są od kilkudziesięciu lat szeroko omawiane przez fizyków i filozofów, przy czym coraz większą uwagę zwraca się na fakt, że zmiany te przybliżają nas do postrzegania świata podobnego do obrazu świata człowieka. Mistycy Wschodu.

Zauważono, że dwa kamienie węgielne współczesnej fizyki – teoria kwantowa i teoria względności – leżą u podstaw światopoglądu bardzo podobnego do hinduizmu, buddyzmu czy taoizmu, zwłaszcza jeśli przyjrzymy się niedawnym próbom połączenia tych dwóch teorii w celu opisania zjawisk świat mikroskopowy: właściwości i interakcje cząstek elementarnych tworzących całą materię we Wszechświecie. Tutaj podobieństwa między współczesną fizyką a wschodnim mistycyzmem niemal osiągają zupełny zbieg okoliczności i dość często pojawiają się stwierdzenia, o których prawie nie da się powiedzieć, kto je stworzył - fizyk czy wschodni mistyk. Jeden z najwybitniejszych fizyków naszych czasów, „ojciec” broni nuklearnej, Robert Oppenheimer, napisał przy tej okazji: „Ogólne prawa wiedzy ludzkiej, przejawiające się w odkryciach fizyki atomowej, nie są czymś bezprecedensowym i zupełnie nowym. istniał w naszej kulturze, zajmując „To jest o wiele bardziej znaczące i ważniejsze miejsce w filozofii buddyjskiej i hinduskiej. To, co dzieje się teraz, to potwierdzenie, kontynuacja i odnowienie starożytnej mądrości”. (Capra F. Tao fizyki. St. Petersburg: „ORIS”, 1994. s. 13).

Zatem współczesna fizyka, która stoi na czele nauk przyrodniczych i determinuje cały światopogląd naukowy jako całość, w swoim rozumieniu Wszechświata, coraz bardziej zbiega się z mistycyzmem Wschodu - naukowe i mistyczne obrazy świata są z każdym nowym odkryciem naukowym stają się coraz bardziej nie do odróżnienia. Jest to jednak całkiem naturalne: Wschód jest metafizycznym centrum ludzkości - to tutaj zgromadziła się wielowiekowa mądrość światopoglądowa i do tego, do czego współczesna nauka zaczęła się zbliżać dopiero w XX wieku, na Wschodzie była święta prawda przez tysiąclecia temu. Wszystkie te okoliczności powodują, że z punktu widzenia konieczności wprowadzenia nowej syntezy ideologicznej nauczanie Wschodu nabiera obecnie coraz większego znaczenia.

Autor: Alzhev D.V.

Polecamy ciekawe artykuły Sekcja Notatki z wykładów, ściągawki:

▪ Historia religii. Notatki do wykładów

▪ Język rosyjski i kultura mowy. Kołyska

▪ Historia kultury światowej i krajowej. Kołyska

Zobacz inne artykuły Sekcja Notatki z wykładów, ściągawki.

Czytaj i pisz przydatne komentarze do tego artykułu.

<< Wstecz

Najnowsze wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika:

Maszyna do przerzedzania kwiatów w ogrodach 02.05.2024

We współczesnym rolnictwie postęp technologiczny ma na celu zwiększenie efektywności procesów pielęgnacji roślin. We Włoszech zaprezentowano innowacyjną maszynę do przerzedzania kwiatów Florix, zaprojektowaną z myślą o optymalizacji etapu zbioru. Narzędzie to zostało wyposażone w ruchome ramiona, co pozwala na łatwe dostosowanie go do potrzeb ogrodu. Operator może regulować prędkość cienkich drutów, sterując nimi z kabiny ciągnika za pomocą joysticka. Takie podejście znacznie zwiększa efektywność procesu przerzedzania kwiatów, dając możliwość indywidualnego dostosowania do specyficznych warunków ogrodu, a także odmiany i rodzaju uprawianych w nim owoców. Po dwóch latach testowania maszyny Florix na różnych rodzajach owoców wyniki były bardzo zachęcające. Rolnicy, tacy jak Filiberto Montanari, który używa maszyny Florix od kilku lat, zgłosili znaczną redukcję czasu i pracy potrzebnej do przerzedzania kwiatów. ... >>

Zaawansowany mikroskop na podczerwień 02.05.2024

Mikroskopy odgrywają ważną rolę w badaniach naukowych, umożliwiając naukowcom zagłębianie się w struktury i procesy niewidoczne dla oka. Jednak różne metody mikroskopii mają swoje ograniczenia, a wśród nich było ograniczenie rozdzielczości przy korzystaniu z zakresu podczerwieni. Jednak najnowsze osiągnięcia japońskich badaczy z Uniwersytetu Tokijskiego otwierają nowe perspektywy badania mikroświata. Naukowcy z Uniwersytetu Tokijskiego zaprezentowali nowy mikroskop, który zrewolucjonizuje możliwości mikroskopii w podczerwieni. Ten zaawansowany instrument pozwala zobaczyć wewnętrzne struktury żywych bakterii z niesamowitą wyrazistością w skali nanometrowej. Zazwyczaj ograniczenia mikroskopów średniej podczerwieni wynikają z niskiej rozdzielczości, ale najnowsze odkrycia japońskich badaczy przezwyciężają te ograniczenia. Zdaniem naukowców opracowany mikroskop umożliwia tworzenie obrazów o rozdzielczości do 120 nanometrów, czyli 30 razy większej niż rozdzielczość tradycyjnych mikroskopów. ... >>

Pułapka powietrzna na owady 01.05.2024

Rolnictwo jest jednym z kluczowych sektorów gospodarki, a zwalczanie szkodników stanowi integralną część tego procesu. Zespół naukowców z Indyjskiej Rady Badań Rolniczych i Centralnego Instytutu Badań nad Ziemniakami (ICAR-CPRI) w Shimla wymyślił innowacyjne rozwiązanie tego problemu – napędzaną wiatrem pułapkę powietrzną na owady. Urządzenie to eliminuje niedociągnięcia tradycyjnych metod zwalczania szkodników, dostarczając dane dotyczące populacji owadów w czasie rzeczywistym. Pułapka zasilana jest w całości energią wiatru, co czyni ją rozwiązaniem przyjaznym dla środowiska i niewymagającym zasilania. Jego unikalna konstrukcja umożliwia monitorowanie zarówno szkodliwych, jak i pożytecznych owadów, zapewniając pełny przegląd populacji na każdym obszarze rolniczym. „Oceniając docelowe szkodniki we właściwym czasie, możemy podjąć niezbędne środki w celu zwalczania zarówno szkodników, jak i chorób” – mówi Kapil ... >>

Przypadkowe wiadomości z Archiwum Szkło fotowoltaiczne w budynku mieszkalnym 12.09.2023 Firma Panasonic ogłosiła rozpoczęcie pierwszych na świecie długoterminowych testów demonstracyjnych perowskitowego szkła fotowoltaicznego wbudowanego w okna budynków mieszkalnych. Testy te będą kontynuowane do końca przyszłego roku w mieście Fujisawa. Okna fotowoltaiczne Panasonic są w stanie wytwarzać energię elektryczną, pozostając przejrzyste lub przyciemnione. Te okna fotowoltaiczne zapewniają niezawodną ochronę przed przerwami w dostawie prądu, szczególnie podczas częstych klęsk żywiołowych, które zdarzają się w Japonii. Ponadto zapewniają przyjazne dla środowiska zaopatrzenie w energię budynków mieszkalnych i biurowych. Rozwój szkła fotowoltaicznego z funkcją wytwarzania energii elektrycznej został ogłoszony przez firmę Panasonic w 2020 roku i jest już gotowy do masowej produkcji. Według firmy Panasonic perowskitowe szkło fotowoltaiczne ma najwyższą wydajność ze wszystkich ogniw słonecznych tego typu, sięgającą 17,9% w przypadku ogniw o powierzchni większej niż 800 centymetrów kwadratowych. Pod względem wydajności konkurują z krzemowymi panelami słonecznymi, ale mają zalety przejrzystości i lekkości. W praktyce oszklenie fotowoltaiczne będzie testowane na małej powierzchni. W pilotażu firma zainstaluje okna fotowoltaiczne na jednej z loggii z oknami skierowanymi na południowy wschód. Wymiary przeszkleń będą wynosić 3876 mm szerokości i 950 mm wysokości.

Inne ciekawe wiadomości:

▪ Środek do czyszczenia okien Ozmo

▪ Prąd elektryczny z mikrofal

▪ Drewno jest mocniejsze niż stal

▪ Panele słoneczne GaAs na dachy pojazdów elektrycznych

▪ Bateria jest ładowana przez komputer

Wiadomości o nauce i technologii, nowa elektronika

Ciekawe materiały z bezpłatnej biblioteki technicznej:

▪ sekcja serwisu Zegary, timery, przekaźniki, przełączniki obciążenia. Wybór artykułu

▪ artykuł Teoria grup. Historia i istota odkryć naukowych

▪ Artykuł Ile masz nozdrzy? Szczegółowa odpowiedź

▪ Artykuł Bifora jest olśniewający. Legendy, uprawa, metody aplikacji

▪ artykuł Tostery. Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki

▪ artykuł Stopień buforowy dla wyjścia liniowego. Encyklopedia elektroniki radiowej i elektrotechniki

Zostaw swój komentarz do tego artykułu:

Wszystkie języki tej strony

Arabic	Hebrew	Polish
Bengali	Hindi	Portuguese
Chinese	Italian	Spanish
English	Japanese	Turkish
French	Korean	Ukrainian
German	Malay	Vietnamese

Strona główna | biblioteka | Artykuły | Mapa stony | Recenzje witryn

www.diagram.com.ua
2000-2024